Çirxalyu şəlaləsi (Çvaxilo)- Dağıstan Respublikasının Çaroda rayonundakı Oysor çayının üzərində yerləşən şəlalədir. Rusiyada ən hündür şəlalərindən biridir.[1]
| Çirxalyu | |
|---|---|
| rus. Чирхалю | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Hündürlüyü | 50 m |
| Çay | Oysor |
| Yerləşməsi | |
| 42°18′00″ şm. e. 46°44′00″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Region | |
.jpg)  Çirxalyu |
|
Çirxalyu şəlaləsi yüksək dağ zirvəsindən tökülür. Buna görə də, hündür şəlalələrə aid edilir. Şəlalədə su axını dağlarda qarın əriməsindən asılıdır. Çirxalyu şəlaləsi böyük buzlaqın üzərində yaranmışdır. Şəlalənin buz dövründə yaranması güman olunur. Şəlalə Oysor çayının mənbəyində, Ritlyab kəndindən isə 2 kilometrlə 18 kilometr arasında yerləşmişdir. Şəlalə "Çarodinskiy" Təbii Yasaqlığın ərazisinə daxildir. Dağıstanın təbii abidələrinə daxil edilib və qanunla qorunur.[2]
Çirxalyu şəlaləsinin hündürlüyü mübahisəəli məsələlərdəndir. Belə ki, "SSRİ-nin Səthi Suları Resursları" nəşriyyatında şəlalənin hündürlüyünün 30 metr olduğu qeyd olunub. Bəzi mənbələrdə isə şəlalənin hündürlüyünün 45 metr olduğu göstərilir. Bəzi məlumatlarda şəlalənin hündürlüyünün 59 metr olduğu yazılıb. Ancaq müəlliflərin əksəriyyəti, xüsusilə, Qasım Gül və M.M. Eldarov yazırlar ki, şəlalənin hündürlüyü 50 metrdir.
Bu məlumatlar təxminidir. Çünki Çirxalyu şəlaləsi iki-üç ildən bir Oysor çayının dərinliyinə gedərək öz yatağını dəyişir.
Hal-hazırda bu coğrafi obyektin vahid, qanuniləşdirilmiş adı yoxdur. Elmi ədəbiyyatlarda və kartoqrafiyalarda "Çirxalyu" adı tez-tez istifadə olunur. Yerli sakinlər şəlaləni Çirxalyu adlandırırlar. Avar dilində bu söz "düşən, yıxılan" və yaxud "guruldayan su" kimi tərcümə olunur. Həqiqətən də şəlalə öz adına uyğundur: Suyun gurultusu 1-1,5 kilometrdən eşidilir.
Şəlalə hələ XIX əsrin sonlarından coğrafiyaçıların diqqətini cəlb etmişdir. Birinci dəfə şəlaləni 1898-ci ildə geoloq Nikolay Andrusov tədqiq etmişdir. O, şəaləni tək yox, professor Nikolay Kuznetsov ilə tədqiq etmişdir. 1940-cı ildə professor N.A.Naqinskiy şəlalənin ətrafını yoxladı. İşin nəticələrini 1947-ci ildə "Təbiət" jurnalında dərc etdi. Yetmişinci illərdə Dağıstan coğrafiyaşünası M.M.Eldarov şəlalənin öyrənilməsi ilə məşğul olmuşdur. 1979-cu ildə "Dağıstan təbiətinin unikal abidələri" kitabında öz müşahidələrini dərc etdirmişdir.
- ↑ "Официальный сайт русского географического общества". 2015-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-24.
- ↑ "Постановление Правительства РД от 07.07.2008 № 225". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-24.