Çin dilləri — Çin–Tibet dilləri ailəsinə daxil olan və əsasən Çin Xalq Respublikasında, Tayvanda, eləcə də Sinqapur, Malayziya və digər Çin diasporasının yaşadığı bölgələrdə danışılan dillər və ya dialektlər qrupudur. Bu dillərdə danışanlar ümumilikdə "xan" etnik qrupu ilə əlaqələndirilir və bu səbəbdən bəzən xan dili (Hànyǔ) kimi də adlandırılır. Çin dilləri arasında qarşılıqlı anlaşma çətin və ya qeyri-mümkün olan bir sıra böyük dialekt və ya dil qrupları mövcuddur. Çin Xalq Respublikasının rəsmi dili olan mandarin (普通话 / 普通話, Pǔtōnghuà) bu dillər arasında ən çox yayılmış və tədris olunan formadır. Çin dilləri fonetik və leksik baxımdan bir-birindən çox fərqlənsə də, hamısı eyni yazı sistemi olan çin heroqlifləri ilə ifadə olunur. Bu yazı sistemi fonetik deyil, məna əsaslıdır, bu da fərqli danışıq dillərində oxşar mətnlərin oxunmasını mümkün edir. Çin dilinin danışıq formasına dair ən erkən tarixi linqvistik sübutlar təxminən 4500 il əvvələ gedib çıxır,[2] yazılı Çin dilinə çevriləcək yazı sisteminin nümunələri isə Son Şan dövründə (təxminən e.ə. 1250 – 1050) tunc qablar və fal sümüyü üzərində yazılmış yazılarda təsdiqlənmişdir,[3][4][5] bu yazıların ən qədimi isə təxminən e.ə. 1200-cü ilə aiddir.
Çin dilləri ümumilikdə yeddi və ya daha çox əsas dialekt qrupuna bölünür. Bunlardan bəziləri:
- Mandarin (官话 / 官話) — Çin ərazisinin böyük hissəsində və Pekin də daxil olmaqla şimal və şimal-şərqdə danışılır. Standart Çin dili (Pǔtōnghuà) bu dialekt əsasında qurulub.[6][7][8][9][10]
- Vu (吴语 / 吳語) — Şanxay və ətraf bölgələrdə danışılır. Şanxay dili bu qrupa daxildir.
- Yue (粤语 / 粵語) — Əsasən Quanqdonq vilayətində və Honq Konqda istifadə olunur. Kanton dili bu dialektin ən tanınmış formasıdır.
- Min (闽语 / 閩語) — Fujian vilayətində, eləcə də Tayvan və Sinqapurda geniş yayılmışdır. Hoklo və Hakka dilləri ilə qarışdırıla bilər.
- Hakka (客家语 / 客家語) — Cənub-şərqi Çində və bir çox Çinli icmalar arasında danışılır.
- Jin (晋语 / 晉語) — Şansi və qonşu bölgələrdə istifadə olunur.
- Xianq (湘语 / 湘語) — Hunan vilayətində danışılır.
Bütün Çin dilləri Çin heroqlifləri (汉字 / 漢字) ilə yazılır. İki əsas versiya mövcuddur:
- Sadələşdirilmiş Çin heroqlifləri — Çin Xalq Respublikasında və Sinqapurda istifadə olunur.
- Ənənəvi Çin heroqlifləri — Tayvan, Honq Konq və Makao kimi bölgələrdə istifadə olunur.
Çin dilləri tonallı dillərdir, yəni bir sözün mənası onun tələffüzündəki ton dəyişikliklərinə görə fərqli ola bilər. Məsələn, mandarin dilində "ma" hecası dörd müxtəlif tonla dörd fərqli mənanı ifadə edə bilər. Çin dilləri adətən analitik dillərdir, yəni sözlər dəyişməz formada qalır və qrammatik münasibətlər söz sırası və funksional sözlər vasitəsilə ifadə olunur.
Çin dilləri dünyada ən çox danışılan dillər sırasındadır. Xüsusilə mandarin dili BMT-nin rəsmi dillərindən biridir və dünya üzrə milyonlarla insan tərəfindən öyrənilir. Çin diasporasının yayılması nəticəsində bir çox ölkədə Çin dilləri ikinci və ya icma dili kimi istifadə olunur.
- ↑ Sagart et al, (2019). səh. 10319–10320
- ↑ Norman, 1988. səh. 4
- ↑ Kern, 2010. səh. 1
- ↑ Keightley, 1978. səh. xvi
- ↑ Bagley, 2004; Boltz, 1999. səh. 109.
- ↑ Шмидт П.П. Опыт мандаринской грамматики с текстами для упражнений: пособие к изучению разговорнаго китайскаго языка пекинскаго нарѣчия. Тип. Т-ва Сущинский. 1902.
- ↑ Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. Akadémiai Kiadó. 1951.
- ↑ Вопросы языкознания. Nauka. 1952.
- ↑ Irina Tigranovna Zograf. Среднекитайский язык: Становление и тенденции развития. Nauka. 1979.
- ↑ Драгунов А. А.. Памятники квадратного письма и древнемандаринский язык // Известия Отделения гуманитарных наук АН СССР (rus). № 3. 1931. 359—375.