Çin özbəkləri (çin. 乌孜别克族; özb. O‘zbeklar) — Çində rəsmi şəkildə tanınan 56 etnik qrupdan biridir[2]. 2021-ci ildə Çindəki özbəklərin ümumi sayı 12 742 nəfər olmuşdur[1]. Onlar əsasən Sincan bölgəsinin İninq, Taçen, Urumçi və Yarkənd şəhərlərində səpələnmiş şəkildə yaşayırlar. Əhalinin böyük hissəsi şəhərlərdə, az bir qismi isə kəndlərdə məskunlaşıb. Dananqo Özbək Kəndi (Danangou Uzbek Township) Sincanın Çanji (Changji Hui Muxtar Prefekturası) bölgəsində yerləşən və özbəklərə aid olan yeganə etnik kənd icmasıdır. Cənubi Sincandakı özbəklər uzun müddət Uyğurlarla birlikdə yaşadıqları üçün uyğur dilində, Şimal Sincanın köçəri bölgələrində yaşayan özbəklər isə qazax dilində danışırlar[3].
| Çin özbəkləri | |
|---|---|
| Sayları və yaşadığı ərazilər | |
|
Cəmi: 12,742[1] (2021) |
|
| Dili |
|
| Dini | İslam |
| Qohumluluğu |
|
Çində yaşayan özbəklərin tarixi Qızıl Orda dövrünə gedib çıxır. Qızıl Orda XIII–XV əsrlərdə Mərkəzi Asiyanın və Çinin bəzi bölgələrinin siyasi xəritəsində mövcud idi. Çindəki özbəklərin böyük bir hissəsi İpək Yolu ilə səyahət edən tacirlərin nəslindən gəlir. Digərləri isə bölgədə baş verən XVIII əsrin 1750-ci illər hadisələrindən sonra Çinə köç etmişlər[4].
Özbəklər Çində rəsmi şəkildə tanınan 56 etnik qrupdan biridir və təxminən 10 min nəfərlik əhali ilə ölkə əhalisinin 0.001%-dən də azını təşkil edirlər. Onlar əsasən Sincan bölgəsində, xüsusilə İninq, Taçen, Urumçi, Yarkənd, Yeçeng və Kaşğar kimi şəhərlərdə yaşayırlar. Ənənəvi olaraq Çindəki özbəklər şəhər məskunları olmuş, ticarət, sənətkarlıq və müxtəlif əmək sahələri ilə məşğul olmuşlar. 1990-cı illərdə onların 30%-dən azı fermer və ya maldarlıqla məşğul idi; böyük hissəsi zavod işçiləri, texniki mütəxəssislər və tacirlər idi. Savadlılıq səviyyələri Sincan bölgəsində ən yüksək göstəricilərdən biri sayılırdı.
1953-cü ildə Çində 13,600-dən çox özbək qeydə alınmışdı. 1964-cü il siyahıyaalınmasında bu rəqəm təxminən 7,700 nəfərə düşmüşdür[5].
- Əlixan Törə – İkinci Şərqi Türküstan Respublikasının prezidenti
- Anvar Hanbaba – Çinli pedaqoq və siyasətçi
- ↑ 1 2 中华人民共和国国家统计局, redaktor中国统计年鉴—2021. Zhongguo tong ji chu ban she. 2021. ISBN 978-7-5037-9625-8.
- ↑ 胡鸿保; 张丽梅. 民族识别原则的变化与民族人口 [Changes in Ethnic Identification Principles and Ethnic Population]. Southwest University for Nationalities University Press (çin) (4). 2009.
- ↑ "乌孜别克族". 中华人民共和国国家民族事务委员会. İstifadə tarixi: 19 avqust 2022.
- ↑ UzDaily. "Evolution of Uzbek-Chinese historical and cultural ties". UzDaily.uz (ingilis). İstifadə tarixi: 12 iyun 2025.
- ↑ "Uzbekistan-China: the centuries-old foundations of modern successful cooperation – uzbekembassy" (ingilis). İstifadə tarixi: 12 iyun 2025.