Çennakeşava məbədi— həmçinin Belur şəhərində yerləşən Keşava, Kesava və ya Vicyananarayana Məbədi kimi də tanınır, Hindistanın Karnataka ştatının Hassan rayonunda yerləşən XII əsrə aid hindu məbədidir. Məbəd 1117-ci ildə Hoysala imperiyasının ilk paytaxtlarından biri olan Belurda, Yaqaçi çayının sahilində kral Vişnuvardhana tərəfindən inşa etdirilmişdir. Məbəd üç nəsil ərzində tikilmiş və tamamlanması 103 il çəkmişdir[2]. Tarixi boyunca müharibələr zamanı dəfələrlə zədələnmiş və talan edilmiş, sonradan isə yenidən bərpa olunmuşdur. Məbəd Hassan şəhərindən 35 km, Banqalordan isə təxminən 220 km məsafədə yerləşir.
| Çennakeşava məbədi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Həsr olunub | Vişnu |
| Ölkə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Chennakeşava (sözün əsl mənasında “gözəl Keşava”) hindu tanrısı Vişnunun bir təcəssümüdür. Məbəd Vişnuya həsr olunmuşdur və yarandığı dövrdən bu günə qədər fəaliyyət göstərən hindu məbədi olaraq qalır. Orta əsr hindu mətnlərində böyük ehtiramla xatırlanır və Vaişnavizm üçün mühüm ziyarətgah sayılır[2][3]. Məbəd memarlığı, heykəlləri, relyefləri, frizləri, ikonografiyası, yazıları və tarixi ilə xüsusilə diqqət çəkir. Buradakı sənət nümunələri XII əsr həyat səhnələrini, rəqqasələri və musiqiçiləri, həmçinin Ramayana, Mahabharata və Puranalar kimi hindu mətnlərinin çoxsaylı frizlər vasitəsilə təsvir olunan hekayələrini əks etdirir[2][4][5]. Bu, əsasən vaişnava məbədi olsa da, Şaivizm və Şaktizmə aid mövzuları, eləcə də Caynizmə aid Cinə və buddizmə aid Budda təsvirlərini də ehtiramla özündə birləşdirir. Çennakeşava məbədi XII əsr Cənubi Hindistanında və Hoysala imperiyası dövründə mövcud olmuş bədii, mədəni və teoloji baxışların canlı sübutudur[5][6].
Belur məbəd kompleksi, yaxınlıqdakı Halebidudakı Hoysaleşvara Məbədi və Somanathapuradakı Keşava Məbədi ilə birlikdə 2023-cü ildə UNESCO tərəfindən Hoysala Müqəddəs Ansamblları adı altında Dünya İrsi Siyahısına daxil edilmişdir[2].
Cənubi Hindistan tarixində Hoysala dövrü təxminən 1000-ci ildən başlayaraq 1346-cı ilə qədər davam etmişdir. Bu dövrdə onlar 958 mərkəzdə təxminən 1.500 məbəd inşa etmişlər. Belur qədim yazıtlarda və orta əsr mətnlərində Beluhur, Velur və ya Velapura adları ilə tanınırdı. Bu şəhər Hoysala krallarının ilk paytaxtı olmuşdur. Şəhər Hoysala hökmdarları tərəfindən o qədər yüksək qiymətləndirilirdi ki, “yer üzündəki Vaikuntha” (Vişnunun məskəni) adlandırılırdı.
_(14484817881).jpg)
Hoysala krallarından biri 1110-cu ildə hakimiyyətə gələn Vişnuvardhana idi. O, 1117-ci ildə Vişnuya həsr olunmuş Çennakeşava məbədinin tikintisini əmr etmişdir. Bu məbəd onun irsinin “beş əsas sütunundan biri” hesab olunur[7][8]. Hind məbəd memarlığı və məbəd tarixi üzrə alim Dhaky-yə görə, bu məbəd Ramanujaçaryanın Şri Vaişnavizm təliminə dərin mənəvi bağlılığı, artan zənginliyi və siyasi gücü əks etdirir və Vişnuvardhananın şah əsəri sayılır. Əsas məbəd Vijaya-Narayana adlanırdı, onun yanında həyat yoldaşı Santala Devi tərəfindən tikdirilən daha kiçik məbəd isə dövrün yazıtlarında Çennakeşava adlandırılırdı. Lakin bu gün bu iki məbəd müvafiq olaraq Çennakeşava məbədi və Çennigaraya məbədi kimi tanınır[9].
Belurdakı əsas Çennakeşava məbədi 1117-ci ildə tamamlanmış[9] və təqdis edilmişdir, lakin məbəd kompleksi daha 100 ildən artıq müddətdə genişləndirilməyə davam etmişdir[2]. Vişnuvardhana paytaxtı Dorasamudraya (Dvarasamudra da adlandırılır, indiki Halebidu) köçürmüşdür. Bu şəhər Şivaya həsr olunmuş məşhur Hoysaləşvara məbədi ilə tanınır. Onun tikintisi Vişnuvardhananın 1140-cı ildə ölümünə qədər davam etmişdir. Onun irsi varisləri tərəfindən davam etdirilmiş, 1150-ci ildə Hoysaləşvara məbədi, həmçinin təxminən 200 kilometr uzaqlıqda yerləşən digər məbədlər, o cümlədən 1258-ci ildə inşa edilmiş Somanathapuradakı Çennakeşava məbədi tamamlanmışdır. Hoysala hökmdarları bir çox tanınmış memar və sənətkarları işə cəlb etmiş, onlar isə sənət tarixçisi Adam Hardinin “Karnata Dravida” adlandırdığı yeni memarlıq ənənəsini formalaşdırmışlar[10] .
XIV əsrin əvvəllərində Hoysala imperiyası və onun paytaxtı Dehli Sultanlığının hökmdarı Ələddin Xilcinin sərkərdəsi Malik Kafur tərəfindən işğal edilmiş, talan olunmuş və dağıdılmışdır[11]. 1326-cı ildə Belur və Halebidu Dehli Sultanlığının başqa bir ordusu tərəfindən qarət və dağıntılara məruz qalmışdır[12]. Ərazi sonradan Vicayanaqar imperiyasının nəzarətinə keçmişdir[11]. Ceyms C. Harlinin qeyd etdiyinə görə, Hoysala üslubu XIV əsrin ortalarında sona çatmışdır; bu, Hoysala kralı Vira Ballala III-ün müsəlman Maduray sultanlığı ilə müharibədə öldürülməsindən və ardınca onun oğlunun məğlubiyyətindən sonra baş vermişdir[13].
- ↑ 1 2 https://asi.nic.in/.
- ↑ 1 2 3 4 5 Permanent Delegation of India to UNESCO (2014), Sacred Ensembles of the Hoysala, UNESCO
- ↑ Gerard Foekema, 1996. səh. 47-49
- ↑ Kirsti Evans, 1997. səh. 9-10
- ↑ 1 2 Narasimhacharya, 1987. səh. 2-9
- ↑ Winifred Holmes. C.P. Snow (redaktor). Discovery: Mysore's Medieval Sculpture. Cambridge University Press. 1938. səh. 85.
- ↑ Foekema (1996), p. 47
- ↑ Kamath (2001), p. 124
- ↑ 1 2 Madhusudan A. Dhaky; Michael Meister. Encyclopaedia of Indian Temple Architecture, Volume 1 Part 3 South India Text & Plates. American Institute of Indian Studies. 1996. 313–314. ISBN 978-81-86526-00-2.
- ↑ Hardy (1995), pp. 6–7
- ↑ 1 2 Roshen Dalal. The Puffin History of India for Children, 3000 BC - AD 1947. Penguin Books. 2002. səh. 195. ISBN 978-0-14-333544-3.
- ↑ B. L. Rice. Gazetteer of Mysore. Asian Educational Services. 2001. 353–354. ISBN 978-81-206-0977-8.
- ↑ James C. Harle. The Art and Architecture of the Indian Subcontinent. Yale University Press. 1994. 261–267. ISBN 978-0-300-06217-5.