Üzüm turşusu üzüm şirəsində rast gəlinir. Sağ və sol çaxır turşularını qarışdırmaqla üzüm turşusu alınır. Bu zaman istilik əmələ gəlir və alınan üzüm turşusu xassələrinə görə çaxır turşularından xeyli fərqlənir. Bundan başqa üzüm turşusu trans-etendikarbon turşusunu (fumar turşusu) permanqanat ilə oksidləşdirdikdə də alınır. Siseten-dikarbon turşusu oksidləşdirildikdə isə mezoçaxırturşusu alınır. Paster, rasemik birləşmələrin xassələrinin və onların parçalanmasına aid əsas işlərini üüm turşusu üzərində aparmışdır. Rasemik sözü, üzüm turşusu acidum recedium sözündən alınmışdır. Paster üzüm turşusunun natriammonium NaOOC-CHOH-CHOH-COONH4 duzunun kristalarını öyrənmişdir. O müşahidə etmişdir ki, çaxır turşusu duzlarının bütün kristallarında qemiedrik üzləri bəzi kristallarda bir istiqamətdə yönəldiyi halda üzüm turşusu duzlarında onlar sağa, bəzən sola meyilli olur. Paster bunları bir-birindən ayırmış, bu kristalların məhlullarından optik fəaliyyətini öyrənmiş və aydın etmişdir ki, üzüm turşusu duzunun kristalları sağa və sola meyilli qemidrik üzlü iki cür kristalın qarışığıdır. Bu duzların ayrı-ayrı məhlullarından biri polyarizasiya olunmuş işığı sağa, o biri isə sola fırladır. Beləliklə, Paster birinci dəfə rasemik formanı sağ və sol komponentlərə ayırmış və rasemik formanın sağ və sol izomerləri qarışığı olduğunu sübut etmişdir. Bundan başqa Paster üzüm turşusunu bakteriyalar (Pentcillum glaucumaspergial us niger) vasitəsilə parçalayıb sol çaxır turşusunu almış və nəhayət üzüm turşusunun (kimyəvi yollarla) sinxonin və başqa alkoloidlər vasitəsilə sağ və sol çaxır turşularına ayrıla bildiyini göstərmişdir. Üzüm turşusu 204⁰C-də əriyən bərk maddədir. Suda maxır turşularınndan pis həll olur. kristallaşdırdıqda iki molekul su ilə kristallaşır. Məhlulda və buxar halında üzüm turşusu öz-özünə parçalanır, sağ və sol çaxır turşularını əmələ gətirir.

Mezoçaxır turşusu- çaxır turşusunun izomeridir.

Mezoçaxır turşusu başqa çaxır turşularından da sabit turşudur. Bir molekul su ilə kristallaşır, susuz turşu halında 14⁰C-də əriyir. Mezoçaxır turşusu üzüm turşusu kimi optik qeyri-fəaldır, ancaq ondan fərqli olaraq sağ və sol antipodlara ayrıla ilmir. d-çaxır turşusu təbiətdə rast gəlir və praktiki cəhətdən maxır turşularının ən əhəmiyyatlisidir. Bu turşu üzümdə və maxıra rast gəlir. Maxır hazırlanan qablarda spirtin miqdarının artması nəticəsində d-maxır turşusu turş kalium duzu şəklində KOOC-CHOH-CHOH-COOH kalium-hidroartarat və ya maxır daşı çökür. Bu duza mineral turşularla təsir etdikdə d-maxır turşusunu almaq olar, d-çaxır turşusu 1700C-də əriyir, suda cə spirtdə yaxşı həll olur. polyarizasiya olunmuş işıq müstəvisini sağa fırladır. Qatılığından asılı olaraq məhlulda onun fırlatma dərəcəsi dəyişir. Maxır turşusu limonada qatılır, boyaqçılıq işlərində ə başqa yerlərdə işlənir. Onun turş kalium duzu – maxır daşı suda həll olmur, buna görə də kalium ionunu təyin etmək analitik kimyada işlədilir. d-maxır turşusunun ikiqat qaışıq duzları (Na, K duzu və ya Na NH4 duzu kimi) seqnet duzu adlanır. Bunlar suda həll olur və yaxşı kristallaşır. Ağır metallar seqnet duzu ilə kompleks duzar əmələ gətirir.seqnet duzu KOOC-CHOH-CHOH-COONaH2O felinq mayesi hazırlamaq üçün işlənir. Bu məqsədlə iki məhlul hazırlanıryırlar. Bunlardan biri 34,6q mis-sulfat ilə bir litr suda, ikincisi 173q seqnet duzu ilə 60q natrium hidroksidin bir litr suda məhlulu olur. bu iki məhlulun bərabər həcmini qarışdırdıqda tünd abı rəngli şəffaf maye alınır. Buna felinq mayesi deyilir. (burada qələvi ilə mis kuporosu Cu(OH)2)çöküntü əməmlə gətirmir. Felinq mayesiniə reduksiyaedici maddələrlə təsir etdikdə mis-1-oksid qarışığının çöküntüsü alınır. Bu çüküntü vasitəsilə maddənin reduksiya qabiliyyəti təyin edilir. Felinq mayesi xüsusən şəkərlərin öyrənilməsi üçün əhəmiyyətlidir. d-çaxır turşusunun duzlarından kaliummantimoniltararat KOOC-CHOH-CHOH-COO (SbO) boyaqçılıq işlərində və qusdurmaq məqsədilə ilə təbabətdə işlənir. 1-çaxır turşusu – sağ çaxır turşusundan yalnız fırlatma istiqaməti ilə (sola fırlatma) fərlənən bu çaxır turşusu, üzüm turşusunu mexaniki, bioloji və kimyəvi üsullarla parçalamaq yolu ilə ondan alına bilər.

Mezoçaxır turşusunun malein turşusunu oksidləşdirdikdə alınır. Bundan başqa çaxır turşularından da onların məhlulunu qələvilərlə qaynatdıqda mezoçaxır turşusu alına bilir.

• M. Mövsümzadə, P. Qurbanov "Üzvi kimya", Maarif-1983.

1. .