Çarlz Edvard Spirman (ing. Charles Edward Spearman; 10 sentyabr 1863[1][2][…], London[1] – 17 sentyabr 1945[1][2][…], London[1]) — ingilis riyaziyyatçı, psixoloq və statistik. O, London və Çesterfild Universitetlərinin professoru olub. Çarlz Spirman ən çox intellektual bacarıq və korrelyasiya üsulları sahəsindəki işləri ilə tanınır. Spirman statistik analizdəki yenilikləri və psixologiyada zəka ilə bağlı nəzəriyyələrin inkişafını təmin edib.[4]
| Çarlz Spirman | |
|---|---|
| ing. Charles Edward Spearman | |
| Doğum tarixi | 10 sentyabr 1863[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 17 sentyabr 1945[1][2][…] (82 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| İş yeri | |
| Təhsili | |
| Elmi rəhbəri | Vilhelm Vundt[3] |
| Üzvlüyü | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
London Kral Cəmiyyətinin üzvü (1924),[5] ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının xarici üzvü (1943)[6]
Çarlz Spirman 1863-cü ildə London şəhərində anadan olub. O, Oksford Universitetində təhsil alıb, əvvəlcə riyaziyyat, sonra isə psixologiya və statistikaya olan marağını inkişaf etdirib. 1889-cu ildə doktorluq dissertasiyasını təqdim edərək akademik sahədəki fəaliyyətinə başlayıb. Həyatının ilk illərində riyaziyyat və fizika ilə maraqlansa da, sonralar insan psixologiyasına dair tədqiqatlara yönəlib.
Spirmanın elmi fəaliyyəti iki əsas sahəni əhatə edib, statistika və psixologiyanı. O, statistik üsulların təkmilləşdirilməsi və psixoloji nəzəriyyələrin inkişafı ilə məşğul olub. İki mühüm töhfəsi xüsusilə diqqət çəkir, Sıralama Korelyasiya əmsalı və Zəka faktoru.
Sıralama Korelyasiya əmsalı üsulu xüsusilə ordinal verilənlər ilə işləyərkən çox faydalıdır. Məsələn, tələbələrin sıralama nəticələri və ya müştəri məmnuniyyəti tədqiqatlarında istifadə edilir. Spirmanın sıralama korrelyasiya əmsalı, həmçinin doğrusal olmayan əlaqələri ölçmək üçün faydalıdır. O, Zəka faktoru bacarıqlarının müxtəlif sahələrdə testlərlə ölçülməsi və həmin testlərin bir-biri ilə əlaqəsi üzərində çoxsaylı tədqiqatlar aparıb. Spirman çoxsaylı intellektual testlər arasında göstərilən əlaqələri analiz edərək, bu əlaqələrin ümumi bir zəka faktoru ilə izah oluna biləcəyini göstərib. Onun təklif etdiyi bu nəzəriyyə, faktorial analiz (factorial analysis) sahəsindəki tədqiqatlara əhəmiyyətli bir töhfə olub.[7]
Çarlz Spirmanın Zəka və intellektual bacarıqlar nəzəriyyəsi psixologiyada İQ (İntellekt əmsalı) testləri və intellektual qabiliyyətlər haqqında ən erkən və təsirli yanaşmalardan biri olub. Onun təklif etdiyi g faktoru ideyası, iq testlərinin və intellektual ölçmə üsullarının əsasını təşkil edib. Spirmanın nəzəriyyəsi, həmçinin psixometrik testlərin əhəmiyyətli inkişafına təkan vermişdir. O, zəkanın yalnız fərdi intellektual qabiliyyətlərlə ölçülmədiyini, həm də müxtəlif testlərdə göstərilən performansın ümumi bir faktorun (g faktoru) təsiri altında olduğunu göstərib. Bu yanaşma psixologiya sahəsində çoxsaylı tədqiqatların aparılmasına və zəka haqqında daha dərindən düşünməyə səbəb olub.[8]
Spirmanın işləri statistikanın və psixologiyanın müxtəlif sahələrində geniş təsir göstərib. O, statistik üsulların tətbiqini psixologiyada və digər sosial elmlərdə təkmilləşdirib, zəka və intellektual qabiliyyətlərin ölçülməsi sahəsində öncül bir nəzəriyyə yaradıb. Onun tədqiqatları xüsusilə intellektual testlərin inkişafı və statistik analizlərin tətbiqi sahələrində əhəmiyyətli irəliləyişlərə səbəb olub.[9]
O, həmçinin psixometrik nəzəriyyələrin əsasını qoyub və zəkanın təbii bir ölçü vahidi olaraq qəbul edilməsinə yönəlmiş araşdırmalar aparıb. Onun "ümumi zəka" anlayışı, çoxsaylı zəka nəzəriyyələrinin və İQ testlərinin inkişafına təsir göstərib. Bugünkü günə qədər Spirmanın işləri psixologiya və statistik tədqiqatların əsas mövzularından biri olaraq qalır.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Charles E. Spearman // Encyclopædia Britannica (ing.).
- ↑ 1 2 3 4 Lundy D. R. Charles Edward Spearman // The Peerage (ing.).
- ↑ Wijsen L. D., Borsboom D., Cabaço T., Heiser W. J. An Academic Genealogy of Psychometric Society Presidents (ing.). // Psychometrika Springer Science+Business Media, 2019. Vol. 84, Iss. 2. P. 562–588. ISSN 0033-3123; 1860-0980 doi:10.1007/S11336-018-09651-4 PMID:30656499
- ↑ И. М. Виноградов. Спирмена коэффициент ранговой корреляции // Математическая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1977—1985.
- ↑ Spearman; Charles Edward (1863—1945) (ing.)
- ↑ Charles E. Spearman Arxiv surəti 30 avqust 2018 tarixindən Wayback Machine saytında (ing.)
- ↑ Spearman, C. "The Proof and Measurement of Association between Two Things". The American Journal of Psychology. 15 (1). January 1904: 72–101. doi:10.2307/1412159. JSTOR 1412159.
- ↑ Ogden, R. M.; Spearman, C. "The Nature of 'Intelligence' and the Principles of Cognition, 1923". The American Journal of Psychology. 36 (1). 1925: 140–145. doi:10.2307/1413513. hdl:2027/mdp.39015012170307. JSTOR 1413513.
- ↑ Spearman, Charles B. The Abilities of Man: Their Nature and Measurement. The Blackburn Press. 2005. ISBN 1-932846-10-7.
