Çarıq

Çarıq kişi ayaq geyiminin ən qədim və ən çox istifadə edilən növlərindən biridir. XIX əsrdə, qədim dövrlərdə olduğu kimi, çarıqlar həm xam, həm də işlənmiş iri buynuzlu heyvan dərisindən hazırlanırdı. Çarıq istehsalında ən çox sığır (inək) dərisindən istifadə olunurdu; incə olmasına baxmayaraq, möhkəm və dözümlü olduğu üçün bu materiala üstünlük verilirdi. Aşağı təbəqədən olan insanlar adətən çarıqları xam yundan düzəldirdilər. Xam və ya müxtəlif üsullarla emal edilmiş dəridən hazırlanan çarıqları ustalar tikirdilər.^[1]

Yüngül və ucuz başa gəlməsi, eləcə də çöl və təsərrüfat işləri zamanı rahat olması, çarığı əhalinin böyük əksəriyyətinin əsas ayaq geyiminə çevirmişdir. Əhalinin gündəlik geyindiyi sadə çarıqlardan başqa, peşəkar çarıqçılar tərəfindən tikilən və rəngli bağları olan 1–2 cüt çarığı da olurdu ki, bunları adətən bayram və məişət şənlikləri zamanı, eləcə də şəhərə və bazara gedərkən geyinirdilər.^[2]

Əhali, xüsusilə də kənd yerlərində yaşayanlar, qış aylarında daha çox xam çarıqlar geyinirdilər. Bataqlıqlarda və yağışlı havalarda su keçirmədiyi üçün işlənməmiş çarıqlar üstün tutulurdu. İl ərzində bir nəfərin 6–12 cüt çarığa ehtiyacı olurdu. Bəzən imkansız adamlar çarıq dağıldıqda, onun altına göndən və ya qalın parçadan “döşəmə” salaraq geyinirdilər.^[3]

Azərbaycanda kişi çarıqlarının "kotuğu", "quşburnu", "qızqaytaran", "kalmanı", "xəlbirqırağı", "quşgözü", "təkburun" əcəmi, "üçburun", "qarabağı" və s. kiçik biçim tərzinə və tikiş texnikasına görə fərqlənən müxtəlif növləri olmuşdur. Bəzi etnoqrafik bölgələrdə (Naxçıvan Lənkəran-Astara və s.) qismən də olsa həsirdən hazırlanan "həsir çarıq"lara da təsadüf olunurdu.^[4]

Təsərrüfat işləri zamanı qadınlar corab və badışın üstündən çarıq da geyirdilər. Qadın və kişi çarıqlarının tikilmə tərzi və materialları arasında heç bir fərq olmasa da, qadın çarığı ölçüsünün kiçikliyinə görə seçilirdi.^[5]

• Əfəndiyev, R.; Dünyamalıyeva, S. Azərbaycan Geyimləri (az.). Bakı: Azərbaycan Nəşriyyatı. 1997. səh. 158.
• Dünyamalıyeva, S. Azərbaycan geyim mədəniyyəti tarixi (az.). Bakı: Nağıl evi. 2003.
• Aliyeva, Nilufar. 19. yy. Azerbaycan geleneksel giysi ve motiflerinin araştırılması, incelenmesi ve günümüz modasında kullanılması. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tekstil ve Moda Tasarımı Sanat Dalı (Yüksek Lisans Tezi) (türk). İstanbul. 2019.
• Azərbaycan etnoqrafiyası (az.). II. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. 384. ISBN 978-9952-34-092-1. OCLC 305.8/0094754-dc22 (#bad_oclc).