Qızılca - Haqqinda Melumat

Qızılca
Qızılca
XBT-10-KM	,
XBT-9-KM
DiseasesDB
MedlinePlus
MeSH
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qızılca — qızılca virusunun yaratdığı yüksək yoluxucu, peyvəndlə qarşısı alına bilən yoluxucu xəstəlik.

Simptomlar adətən yoluxmuş şəxslə təmasda olduqdan 10–12 gün sonra başlayır və 7–10 gün davam edir. İlkin simptomlar adətən 40 °C (104 °F)-dən yuxarı qızdırma, öskürək, burun axması və iltihablı gözlərdir. Simptomların başlamasından iki və ya üç gün sonra ağızda kimi tanınan kiçik ağ ləkələr meydana gələ bilər. Adətən üzdə başlayan və sonra bədənin qalan hissəsinə yayılan qırmızı, yastı səpgilər adətən simptomların inkişafından 3–5 gün sonra başlayır. Əsas fəsadlara ishal (8% hallarda), ortaqulaq iltihablanması (7%) və pnevmoniya (6%) daxildir. Daha az hallarda epileptik tutma, korluq və ya beynin iltihabı baş verə bilər.

Qızılca, yoluxmuş insanların öskürməsi və asqırması ilə bir insandan digərinə asanlıqla keçən, hava-damcı yolu ilə yoluxulan xəstəlikdir. Xəstəlik son dərəcə yoluxucudur: xəstəliyə qarşı immuniteti olmayan və yoluxmuş bir insanla eyni yaşayış məkanını paylaşan on nəfərdən doqquzu yoluxur. İnsanlar xəstəliyi səpgilərin başlamasının dörd gün əvvəlindən dörd gün sonrasına qədər başqalarına yoluxdura bilərlər. Qızılca çox vaxt uşaq xəstəliyi kimi qəbul edilsə də, hər yaşda insana təsir edə bilər. Əksər insanlar xəstəliyə bir dəfədən çox tutulmur. Şübhəli hallarda qızılca virusunun yoxlanılması ictimai sağlamlıq üçün vacibdir. Qızılcanın heyvanlarda mövcudluğu məlum deyil.

1985–1992-ci illər arasında ABŞ-də qeyd edilmiş halların yalnız 0,2%-ində ölüm halı baş vermişdir. Lakin qida çatışmazlığı yaşayan insanlarda bu nisbət 10%-ə qədər ola bilər. İnfeksiyadan ölənlərin əksəriyyəti beş yaşından kiçikdir.

Qızılca peyvəndi xəstəliyin qarşısının alınmasında effektivdir və olduqca təhlükəsizdir.Peyvənd 2000–2017-ci illər arasında qızılcadan ölüm hallarının 80% azalması ilə nəticələnmiş və 2017-ci ildən etibarən bütün dünyadakı uşaqların təxminən 85%-i ilk dozanı qəbul etmişdır.

Birinci sırada Afrika və Asiyanın inkişaf etməkdə olan bölgələri olmaqla hər il təxminən 20 milyon insan qızılcaya yoluxur. Qızılca ölümlə nəticələnə bilən xəstəliklər arasından peyvəndlə qarşısı alına bilənlərdən biridir. Qızılcadan 1980-ci ildə 2,6 milyon insan, 1990-cı ildə isə 545 000 nəfər ölüb. 2014-cü ilə qədər qlobal peyvənd proqramları qızılcadan ölənlərin sayını 73.000-ə endirib. Buna baxmayaraq, immunizasiyanın azalması səbəbindən 2017-ci ildən 2019-cu ilə qədər xəstəlik və ölüm nisbətləri artmışdır.

Simptomlar

Simptomlar adətən yoluxmadan 10–14 gün sonra başlayır. Klassik simptomlara dörd günlük qızdırma, öskürək, rinit (burnun iltihabı, qızdırma, asqırma), konyunktivit (qırmızı gözlər) və səpgi daxildir. Qızdırma tez-tez olur, adətən təxminən bir həftə davam edir və tez-tez 40 °C (104 °F) qədər yüksəlir.

Qızıca üçün xarakterik hallardan biri ağız içərisində görünən Bu ləkələr qısamüddətlidir və buna görə də nadir hallarda müşahidə olunur. Koplik ləkələri adətən yanaqların içərisində, azı dişlərin qarşısında görünən kiçik ağ ləkələrdir. Onlar "qırmızı fonda duz dənələri" kimi görünürlər. Bu ləkələrin xəstə maksimum yoluxuculuğa çatmamışdan əvvəl fərqinə varılması xəstəliyin yayılmasının qarşısını almağa kömək edə bilər.

Xarakterik qızılca səpgisi klassik olaraq qızdırma başlayandan bir neçə gün sonra başlayan qırmızı, yastı səpgi kimi təsvir edilir. Qulaqların arxasından başlayır, əvvəl baş və boyuna, bir neçə saatdan sonra isə geri qalan bədənə yayılır. Qızılca səpgisi ilkin simptomlardan iki-dörd gün sonra görünür və səkkiz günə qədər davam edir. Səpgilərin yoxa çıxmazdan əvvəl rəngini qırmızıdan tünd qəhvəyiyə dəyişərək "ləkə"yə çevrildiyi qeyd edilir. Ümumiyyətlə, qızılca adətən üç həftədən sonra yox olur.

Qızılcaya qarşı peyvənd olunmuş, lakin qoruyucu imuniteti tam olmayan insanlar dəyişdirilmiş qızılca forması ilə qarşılaşa bilərlər. Modifikasiya olunmuş qızılca daha yüngül və daha az xarakterik simptomlarla (qısa müddətli seyrək və diskret səpgi) ilə xarakterizə olunur.

İstinadlar

(ing.). 2016.
Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
↑ . Merck Manual Professional. Merck Sharp & Dohme Corp. Sentyabr 2013. 23 March 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 23 March 2014. ()
↑ Atkinson, William. (12). Public Health Foundation. 2011. 301–23. ISBN 9780983263135. 7 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 5 February 2015.
Guerra FM, Bolotin S, Lim G, Heffernan J, Deeks SL, Li Y, Crowcroft NS. . The Lancet Infectious Diseases. 17 (12). December 2017: e420–e428. doi:. PMID . 10 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 29 January 2022.
. Dept of Health, Saskatchewan. 10 February 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 February 2015.
↑ . World Health Organization. November 2014. 3 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 4 February 2015.
Bope, Edward T.; Kellerman, Rick D. . Elsevier Health Sciences. 2014. 153. ISBN 9780323319560. 2017-09-08 tarixində .
↑ . . 3 November 2014. 2 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 5 February 2015.
Selina, SP; Chen, MD. (Hesabat). Medscape. 6 June 2019. 25 September 2011 tarixində .
↑ . World Health Organization. 2019-06-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-20.
Russell, SJ; Babovic-Vuksanovic, D; Bexon, A; Cattaneo, R; Dingli, D; Dispenzieri, A; Deyle, DR; Federspiel, MJ; Fielding, A; Galanis, E. . Mayo Clinic Proceedings. 94 (9). September 2019: 1834–39. doi:. PMC . PMID .
Kabra SK, Lodha R. . The Cochrane Database of Systematic Reviews. 8 (8). August 2013: CD001477. doi:. PMC (). PMID .
(PDF). 12 December 2019 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 16 February 2019.
GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators. . Lancet. 388 (10053). October 2016: 1459–1544. doi:. PMC . PMID .
GBD 2013 Mortality Causes of Death Collaborators. . Lancet. 385 (9963). January 2015: 117–71. doi:. PMC . PMID .
. World Health Organization (WHO). 29 November 2018. 24 December 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 21 December 2018.
. Reuters. 16 April 2019. 15 April 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 16 April 2019.
. World Health Organization (WHO). 8 May 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2019.
. (CDC). 15 November 2016. 7 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 6 May 2018.
↑ . Merck Manuals Professional Edition. January 2018. 16 May 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 6 May 2018.
↑ Biesbroeck L, Sidbury R. "Viral exanthems: an update". Dermatologic Therapy. 26 (6). November 2013: 433–8. doi:. PMID .
↑ Ludlow M, McQuaid S, Milner D, de Swart RL, Duprex WP. "Pathological consequences of systemic measles virus infection". The Journal of Pathology. 235 (2). January 2015: 253–65. doi:. PMID .
Steichen O, Dautheville S. . CMAJ. 180 (5). March 2009: 583. doi:. PMC . PMID .
. "The diagnosis of the invasion of measles from a study of the exanthema as it appears on the buccal mucous membraneBy Henry Koplik, M.D. Reproduced from Arch. Paed. 13, 918-922 (1886)". Reviews in Medical Virology. 7 (2). July 1997: 71–74. doi:. PMID .
. National Health Service (NHS). 2010-01-26. Archived from the original on 2011-01-31.
↑ Hamborsky, Jennifer; Kroger, Andrew; Wolfe, Charles, redaktorlar (13th). Atlanta, GA: Centers for Disease Control and Prevention. 2015. 211. ISBN 978-0-9904491-1-9. OCLC .

Xarici keçidlər

[_6d41551b92c2dec6-1] (ing.). 2016.

[_f3a5adcaae0a5924-2] Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.

[MM2014-3] . Merck Manual Professional. Merck Sharp & Dohme Corp. Sentyabr 2013. 23 March 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 23 March 2014. ()

[CDC2012Pink-4] Atkinson, William. (12). Public Health Foundation. 2011. 301–23. ISBN 9780983263135. 7 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 5 February 2015.

[pmid28757186-5] Guerra FM, Bolotin S, Lim G, Heffernan J, Deeks SL, Li Y, Crowcroft NS. . The Lancet Infectious Diseases. 17 (12). December 2017: e420–e428. doi:. PMID . 10 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 29 January 2022.

[6] . Dept of Health, Saskatchewan. 10 February 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 February 2015.

[WHO2014-7] . World Health Organization. November 2014. 3 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 4 February 2015.

[Conn2014-8] Bope, Edward T.; Kellerman, Rick D. . Elsevier Health Sciences. 2014. 153. ISBN 9780323319560. 2017-09-08 tarixində .

[CDC2014SS-9] . . 3 November 2014. 2 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 5 February 2015.

[Medscape20182-10] Selina, SP; Chen, MD. (Hesabat). Medscape. 6 June 2019. 25 September 2011 tarixində .

[WHO2019News4-11] . World Health Organization. 2019-06-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-20.

[Russell20192-12] Russell, SJ; Babovic-Vuksanovic, D; Bexon, A; Cattaneo, R; Dingli, D; Dispenzieri, A; Deyle, DR; Federspiel, MJ; Fielding, A; Galanis, E. . Mayo Clinic Proceedings. 94 (9). September 2019: 1834–39. doi:. PMC . PMID .

[Kabra20132-13] Kabra SK, Lodha R. . The Cochrane Database of Systematic Reviews. 8 (8). August 2013: CD001477. doi:. PMC (). PMID .

[14] (PDF). 12 December 2019 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 16 February 2019.

[GBD2015De-15] GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators. . Lancet. 388 (10053). October 2016: 1459–1544. doi:. PMC . PMID .

[GDB2013-16] GBD 2013 Mortality Causes of Death Collaborators. . Lancet. 385 (9963). January 2015: 117–71. doi:. PMC . PMID .

[17] . World Health Organization (WHO). 29 November 2018. 24 December 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 21 December 2018.

[18] . Reuters. 16 April 2019. 15 April 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 16 April 2019.

[19] . World Health Organization (WHO). 8 May 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2019.

[Pink2016-20] . (CDC). 15 November 2016. 7 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 6 May 2018.

[Merk2018Pro-21] . Merck Manuals Professional Edition. January 2018. 16 May 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 6 May 2018.

[Biesbroeck20132-22] Biesbroeck L, Sidbury R. "Viral exanthems: an update". Dermatologic Therapy. 26 (6). November 2013: 433–8. doi:. PMID .

[Ludlow20152-23] Ludlow M, McQuaid S, Milner D, de Swart RL, Duprex WP. "Pathological consequences of systemic measles virus infection". The Journal of Pathology. 235 (2). January 2015: 253–65. doi:. PMID .

[Steichen2-24] Steichen O, Dautheville S. . CMAJ. 180 (5). March 2009: 583. doi:. PMC . PMID .

[baxby2-25] . "The diagnosis of the invasion of measles from a study of the exanthema as it appears on the buccal mucous membraneBy Henry Koplik, M.D. Reproduced from Arch. Paed. 13, 918-922 (1886)". Reviews in Medical Virology. 7 (2). July 1997: 71–74. doi:. PMID .

[26] . National Health Service (NHS). 2010-01-26. Archived from the original on 2011-01-31.

[:11-27] Hamborsky, Jennifer; Kroger, Andrew; Wolfe, Charles, redaktorlar (13th). Atlanta, GA: Centers for Disease Control and Prevention. 2015. 211. ISBN 978-0-9904491-1-9. OCLC .