Xəzər dənizinin hüquqi statusu: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
(müzakirə | töhfələr)
Xəzərin hüquqi statusu ilə bağlı 12 Avqust 2018-ci il Aktau bəyannaməsi və imzalanan müqavilə haqqında bir iki cümlə əlavə etdim. Dənizin bölgüsü ilə bağlı rəsm var amma necə əlavə edəcəyimi bilmirəm,
k Rusiya İmperiyası → Rusiya imperiyası using AWB
Sətir 1:
'''Xəzərin hüquqi statusu''' — [[Xəzər dənizi]] dünyanın ən böyük qapalı su hövzəsi hesab olunur. Xəzər dənizinin strateji önəmini artıran amillər onun zəngin [[karbohidrogen]] ehtiyatlarına malik olmasıdır. Uzun illərdir 5 Xəzəryanı dövlət - [[Azərbaycan]], [[Qazaxıstan]], [[Türkmənistan]], [[İran]] və [[Rusiya]] dənizin hüquqi statusunu müəyyən edə bilmirlər. Əsas mübahisə dənizin milli sektorlara bölünmə prinsipinin razılaşdırılmamasıdır. Keçmişdə Xəzər dənizi [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] və İranın daxili su hövzəsi hesab olunurdu. Beynəlxalq hüquq doktrinası da SSRİ - İran razılaşmasını qəbul edirdi.<ref name="Xəzərin hüquqi statusu – tərəflər nə istəyir?">{{cite web |url=http://modern.az/az/news/73649#gsc.tab=0 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171019215230/http://modern.az/az/news/73649#gsc.tab=0 |archivedate=2017-10-19 |title=Xəzərin hüquqi statusu – tərəflər nə istəyir? |author=modern.az |date=07-03-2015 |publisher=Vüqar İsmayılov |accessdate=2017-10-20 |language=az |url-status=dead }}</ref> Bu müqavilələr [[1921]]-ci il fevralın 26-da və [[1940]]-cı il martın 25-də imzalanan ''"[[SSRİ və İran arasında ticarət və dənizçilik haqda müqavilə]]"'' hesab olunur. Bu gün Xəzərin yekun statusu hələ müəyyən olunmadığı üçün 1921 və 1940-cı illər müqavilələri hələ də qüvvəsini itirməyib. [[1991]]-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması və sahil dövlətlərinin sayının 2-dən 5-ə qədər artması ilə Xəzərin hüquq statusu məsələsi yeni mərhələyə qədəm qoydu. <ref name="Xəzərin hüquqi statusu – tərəflər nə istəyir?"/> 2018-ci il 12 avqust tarixində Qazaxıstan Respublikasının Aktau şəhərində dəniz sahili dövlətlərinin ölkə başçılarının növbəti zirvə görüşündə Xəzərin hüquqi statusu məsələsi həll edildi.
== Tarixi ==
[[Şəkil:Caspian sea region RU.png|thumb|[[Xəzər dənizi|Xəzər]] sahili dövlətlər|320x320px]]
[[Xəzər dənizi|Xəzər]]in hüquqi statusunun ilkin müddəaları [[Peterburq müqaviləsi (1723)|Peterburq]] ([[1723]]), [[Rəşt müqaviləsi|Rəşt]] ([[1731]]), [[Gülüstan müqaviləsi|Gülüstan]] ([[1813]]), [[Türkmənçay müqaviləsi|Türkmənçay]] ([[1828]]) müqavilələrində öz əksini tapmışdır. Lakin həmin sənədlərdə də hüquqi baxımdan ''"status"'' anlayışı olmamışdır. Bu müqavilələrlə [[Rusiya İmperiyasıimperiyası]]na Xəzərdə böyük imtiyazlar verilirdi. Xəzərin hüquqi statusuna daha çox diqqət [[1921]]-ci il fevralın 26-da [[Moskva]]da imzalanmış Rusiya-[[Qacarlar|İran (Qacarlar)]] müqaviləsində verilmişdir.<ref name="CaspianStatus">{{cite web |url=http://www.azerbaijan.az/portal/WorldCommunity/CaspianStatus/caspianStatus_02_a.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171020054040/http://www.azerbaijan.az/portal/WorldCommunity/CaspianStatus/caspianStatus_02_a.html |archivedate=2017-10-20 |title=Xəzərin hüquqi statusu anlayışının meydana gəlməsi |author= |date= |publisher=azerbaijan.az |accessdate=2017-10-20 |language=az |url-status=dead }}</ref> Bu müqavilənin 3-cü maddəsində deyilir: ''"[[1881]]-ci ildə sərhəd komissiyası tərəfindən müəyyən edilmiş sərhəd xəttini hər iki yüksək səviyyədə danışıq aparan tərəflər İran və Rusiya arasında su sərhədi kimi qəbul etməyə razılaşır. Bu sərhəd qorunmalı və toxunulmazdır".''<ref group=q>Qeyd etmək lazımdır ki, bu müqavilə ilə təsbit olunan sərhəd xətti Astara-Həsənqulu su sərhəddidir.</ref> 26 maddədən ibarət olan bu müqavilə Rusiya tərəfindən [[Georqi Çiçerin]] və İran tərəfindən [[P. Qaraxan-Məmlük]] tərəfindən imzalanmışdır. [[1935]]-ci ildə [[İran]]-[[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] arasında imzalanmış "''Ticarət, dənizçilik və məskunlaşma haqqında"'', [[1940]]-cı ildə ''"Ticarət və dənizçilik haqqında"'' imzalanmış müqavilələr də Xəzərin Sovet-İran dənizi olması bir daha vurğulanmışdır.<ref name="CaspianStatus"/>
 
[[1970]]-ci ildə isə ilk dəfə olaraq Xəzər dənizinin SSRİ-yə məxsus hissəsinin sektorlara bölünməsi məsələsi müzakirə edilməyə başlanmış və [[SSRİ-nin Neft Sənayesi Nazirliyi]] tərəfindən həyata keçirilmişdir. Bu bölgüyə əsasən Xəzər dənizi müvafiq olaraq [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası|Rusiya SFSR]], [[Qazaxıstan Sovet Sosialist Respublikası|Qazaxıstan SSR]], [[Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası|Azərbaycan SSR]], [[Türkmənistan Sovet Sosialist Respublikası|Türkmənistan SSR]] habelə SSRİ-nin quru sərhədi ilə müəyyən edilən İran sektoruna bölünmüşdür. Bu bölgü zamanı Xəzərin hüquqi, coğrafi vəziyyətindən irəli gələn, beynəlxalq-hüquqi təcrübədə hamı tərəfindən qəbul edilmiş orta xətt prinsipi əsas götürülmüşdür.<ref name="CaspianStatus"/>
Sətir 35:
 
{{Xəzər dənizi ölkələri}}
 
[[Kateqoriya:Xəzər dənizi]]

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023