Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
(müzakirə | töhfələr)
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Sətir 18:
|qeyd =
|daxildir=[[Ləzgi dilləri|Ləzgi xalqları]]|mənşəyi=[[Qafqaz albanları]]}}
'''Saxurlar''' ([[Saxur dili|sax.]] yixbı (''йихъбы'') / tsaxbı (''цIаIхбы'')) — [[Azərbaycan]]ın [[Qax rayonu|Qax]],<ref>Qax rayon İcra Hakimiyyəti: [http://www.qax-ih.gov.az/page/12.html Rayon haqqında: Əhalisi]</ref> [[Zaqatala rayonu|Zaqatala]]<ref>Zaqatala Rayon Məhkəməsi: [http://courts.gov.az/zaqatala/ Zaqatala rayonu haqqında qısa məlumat] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130525041250/http://courts.gov.az/zaqatala/ |date=2013-05-25 }}</ref> və [[Balakən rayonu|Balakən]]<ref>Balakən Rayon Məhkəməsi: [http://courts.gov.az/balakan/ Balakən rayonu haqqında qısa məlumat] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130525034438/http://courts.gov.az/balakan/ |date=2013-05-25 }}</ref> rayonlarında, eləcə də [[Dağıstan]]ın Şəki-Zaqatala bölgəsi ilə həmsərhəd olan [[Rutul rayonu]]nda yaşayırlar. Sayları 30 mindən çoxdur.<ref name="ReferenceA">"Jurnalist Əhməd İsayev-Həyatda qalan izlər" kitabı. səh. 9</ref><ref name="ReferenceB">Цахурский язык - Гарун Ибрагимов 1990. страница 3</ref> Qafqaz dillərinin Dağıstan qolunun cənub-şərq qrupuna aid olan [[saxur dili]]ndə, eləcə də [[Azərbaycan dili]]ndə danışırlar.<ref name="mmm">Azərbaycan Respublikası Xarixi İşlər Nazirliyi: Milli Azlıqlar: [http://www.mfa.gov.az/?options=content&id=114 Azərbaycan Respublikasında mədəni müxtəliflik: Ümumi məlumat]</ref> Dini baxımdan [[Sünnilər|sünni müsəlman]]dırlar.
 
Hazırda 12 məktəbdə saxur dilində dərslər keçirilir. Həmin məktəblərdə ümumilikdə 105 sinif var və 2500-ə yaxın şagird təhsil alır.
[[ŞəkilFayl:Tsakhur child in Qum (Azerbaijan).JPG|250px|thumbnail|right|Azərbaycanın [[Qax rayonu]]nun [[Qum]] kəndindən olan saxur uşaq]]
Saxurların yaşadığı ərazi [[Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu]]na daxildir. Son onillikdə orta illik əhali artımı 1.,5 % olmuşdur ki, bu da orta respublika səviyyəsindən azdır.
 
Saxurların ən məşhur nümayəndələri arasında fizika-riyaziyyat elmləri doktoru [[Abdulla Muxtarov]]u, professor [[Abdulla Qarayev]]i, [[Sovet İttifaqı Qəhrəmanı]] [[Səlahəddin Kazımov]]u,[[ Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı]] [[Natiq Məmmədov]]u,yazıçı-publisist [[Əhməd İsayev]]i,filologiya elm doktoru-professor-sovet türkoloqu [[Səlim Cəfərov]]u,Tarixçi Dağıstan Dövlət universitetinin [[professor]]u [[Harun İbrahimov]]u,[[tarixçi]] [[dosent]] [[Elvira Lətifova]],[[Bonn Universiteti]] [[Şifahi tarix]] fənni üzrə [[doktor]] [[Rasim Mirzəyev]],[[ Azərbaycan Texniki Universiteti]]nın [[rektor əvəzi]] [[Xalıq Yahudov]],[[Sovet]] [[Sosialist Əməyi Qəhrəmanı]] [[Minə Nəzirova]]nı,[[cüdo]] üzrə Avropa və Dünya kuboku çempionu [[ Oruc Vəlizadə]]ni, əməkdar [[MMA]] döyüşçüsü [[Samir Abdullayev]]i, [[muay tay]] və [[kikboksinq]] üzrə məhşur idman ustası [[ Renat Yusubov]]u və s digərlərini göstərmək olar .
 
Hazırda onların Saxur Mədəniyyət Mərkəzi fəaliyyət göstərir.<ref name="mmm"/>
 
== Məskunlaşma ==
 
=== Rusiya FR-da ===
==== Dağıstan ====
Sətir 65 ⟶ 66:
| [[Qax rayonu]]||2 612||1 008
|-
| [[Balakən rayonu]]||...||34
|-
| [[Sumqayıt]] şəhər ə/d||...||8
|-
| [[Qusar rayonu]]||5||...
|-
| digər||146||36
|-
|}
[[1967]]-cı ilin məlumatlarına görə saxurlar [[Dağıstan]]ın 13 kəndində: Saxur, Gelmets, Kurdul (Lek), Mikik, [[Mişleş (Rutul)|Mişleş]], Xiyax, Suqyut, Muslax, Attal, Korş, Cınıx, Baş-Kələl, Baş-Muxax; [[Azərbaycan]]ın isə 16 kəndində yaşayırdılar: [[Muxax]] (7,2 min), [[Suvagil|Suvagil (Yeni Suvagil)]] (5,5 - 65–6 min), [[Qarqay]], Kələl, [[Dağlı (Zaqatala)|Dağlı (keçmiş Əli Bayramlı kəndi)]] (3 min), [[Mamrux]] (2,1 min), [[Sabunçu (Zaqatala)|Sabunçu]] (2 min), [[Qum (Qax)|Qum]] (1,5 - 25–2 min), [[Gözbarax]] (2 min), [[Mişleş (Zaqatala)|Mişleş (Çinçar)]] (7 - 77–7,5 min), [[Çinarlı (Qax)|Çinarlı]] (1,2 min), [[Ləkit Kötüklü]] (1,2 min), Ağdam-Kələl, Qas, [[Ələsgər (Zaqatala)|Ələsgər]], [[Ağyazı (Qax)|Ağyazı (Üzümlü)]] (1 - 11–1,5 min).<ref>Талибов Б. Б. Цахурский язык // Языки народов СССР: в 5-ти томах. Иберийско-кавказские языки. — М.: Наука, 1967. — Т. 4. — С. 591</ref><ref>"Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh.23</ref> Əsasda [[Şəki rayonu|Şəki]]də məskunlaşıblar.
 
== Mətbəxi ==
[[Saxur]] mətbəxi müxtəlif yeməklərlə zəngindir. Xəmir xörəkləri isə onların ən çox sevdikləri yeməklərdən sayılır. Saxurların mətbəxində bir çox yemək növləri qaxacla hazırlanır. Bundan başqa onların mətbəxində “sürhüllü”"sürhüllü", “xikeyi”"xikeyi", “xingili”"xingili" adlı yemək növləri də məşhurdur.Saxur mətbəxinin şah yeməyi sürhülüdür.Sürhülü əsasən qaxac ətnən hazırlanır.Lakin toyuq əti və təzə ətnəndə hazırlanır.Daha sonra tələ,qomba,cint,bircəhdə saxur mətbəxinə aiddir. <ref>Səlcuq, Xalq Cəbhəsi.- 2011.- 29 mart.- S.11. [http://www.anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2011/mart/164535.htm Azsaylı xalqlar-Saxurlar]</ref>
 
== Tarixi ==
Saxurlar [[Qafqaz xalqları|Qafqaz xalqlarına]]na bağlı bir xalqdır. Saxurlar Qafqaz Albaniyasının 26 tayfasından biridir. Onlar Alban tayfalarından olan "çiqbi" tayfasına uyğun gəlir.<ref name="ReferenceC">ИЛИСУЙСКОЕ СУЛТАНСТВО (Ilisu Sultanlığı)-E.M.Lətifova</ref> Özlərini "yıxiy" adlandırırlar. Alban tayfalarının tərkibi barədə məlumat verən Strabondan başlayaraq müasir tədqiqatçılara kimi hamı bu fikirdədir. Hətta Qəmərşah Cavadovanın konkret misallar əsasında yazdığı kimi "saxurların Qafqazın qədim xalqlarından olmasını qədim gürcü və erməni mənbələri də təsdiq edir."<ref>"Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh. 12</ref>
 
Ulu tarixçi [[Strabon]] öz məşhur "Coğrafiya"-sında [[Qafqaz Albaniyası|Alban ərazisi]]ndəki [[Qanıxçay|Qanıx]] çayı barədə bilgi verir və "xьan" adının saxur dilindəki su (çay) sözündən yarandığını söyləyir.<ref name="ReferenceC" /><ref>"Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh. 14</ref> Strabonun məlumatına əsaslanan [[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] "Azərbaycanlıların etnogenizminə dair" adlı kitabında (Bakı 1991) belə bir qənaətə gəlir ki, "saxurların əcdadı Alazan ([[Qanıxçay|Qanıx]]) çayının, adı onların dilində olan qolunun (yəni Qanıxın) vadisində yaşayırdılar".<ref>"Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh. 14</ref>
Sətir 88 ⟶ 89:
== İstinadlar ==
{{istinad siyahısı}}
 
{{Qafqaz xalqları}}
 
== Xarici keçidlər ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=Dh5V9RMl7kg Saxurlar haqqında film 2008]
* [http://Shakasana.com Shakasana]
{{etnos-qaralama}}{{Qafqaz xalqları}}{{Azərbaycanda yaşayan xalqlar}}
 
{{etnos-qaralama}}
{{Azərbaycanda yaşayan xalqlar}}
 
[[Kateqoriya:Saxurlar| ]]

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023