Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
Sətir 1:
{{Dil məlumat qutusu}}
'''Talış dili''' ''({{dil-tly|tolışə zıvon}})'' — [[Hind-Avropa dilləri|Hind-Avropa dil
[[
Talış dili [[Hind-İran dilləri|hind-iran]] qrupunda [[İran dil qrupu|irani dillər]] qolunun şimal-qərbi iran dil yarımqrupuna aid Kaspi dil qrupuna daxildir. Bu qrupa həmçinin talış dilinə yetərincə bənzər [[gilan dili|gilan / gilək dili]] və [[mazandaran dili]], habelə [[simnan dilləri]] (simnani, biyabunaki, səngsəri, sorxeyi, əftəri, ləsgedri) və s. daxildirlər.
Talış dili ümumən digər [[İran dilləri|irani
Həmçinin [[Hind-Avropa dilləri|hind-avropa
== Tədqiqi ==
Bu dilə aid ilk əsər 1842-ci ildə Londonda nəşr edilib. Həmin ildə rus iranisti Aleksandr Xodzkonun "Specimens of the popular poetry of Persia"adlı əsəri çap edilib. Əsərdə İran dilləri qrupunun Xəzərboyu dillərindən
Talış dili haqqında rusca ilk məlumata Straçevskinin 1848-
{{Sitat|''Talış ləhcəsi fars dilinin altı əsas ləhcəsindən biridir, [[Talış xanlığı]]nda işlədilir və ola bilsin ki, buralar həmin dilin vətənidir. Özünün istər qrammatik, istərsə leksikoqrafık formalarına görə bu dil hissediləcək şəkildə başqa ləhcələrdən uzaqlaşır. Onun qrammatik formaları, fars dilinə məxsus ''"u"'' yaxud ''"un"'' cəm şəkilçisinin artırılması istisna edilərsə, özünəməxsusdur və nə pəhləvi, nə də hər hansı digər dildən törəməmişdir. Bu dil bütün nisbi əvəzlikləri isimdən əvvəl qoyur və əvəzliklərin özləri də onda orijinaldır'' <ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825505#?page=64 СПРАВОЧНЫЙ ЭНЦИКЛОПЕДИЧЕСКИЙ СЛОВАРЬ]</ref>}}
Talış dili haqqında ikinci hesab edilən məlumatı Rusiyada, lakin rus dilində deyil, fransız dilində, Kazan universitetinin professoru [[İlya Berezin]] verir. 1853-cü ildə Kazan şəhərində Berezinin fars dilinin qrammatikası kitabı nəşr edilir. Elə həmin il Kazanda onun "Recherches sur les dialectes persans"adlı kitabı nəşr edilir. Mütəxəssislər İran dialektologiyası sahəsində rus iranistlərinin ilk əsəri kimi hələ indiyədək bu əsərə müraciət edirlər. O, A.Xodzkonun əsərində verilmiş "talış"nəğmələrindən istifadə etmişdir. İ.N.Berezinin əsəri iki hissədən
{{Sitat|''Mən burada oxucuya talış, gilan və mazandaran nəğmələrinin yeni tərcüməsini təqdim edirəm və onları tənqidi qeydlərlə müşayiət edirəm; Xodzkoda olmayaq talış mətnləri onun transkripsiyası əsasında mənim tərəfimdən bərpa edilmişdir». Əsərin qrammatikaya aid hissəsində İ.N.Berezin talış dilinin qrammatikasından baş açmır. Qrammatikanın xüsusən fel bəhsi, demək olar ki, səhv işlənir. Lakin buna baxmayaraq müəllif yazır ki, "talış dilində qrammatik qaydalar ciddi şəkildə gözlənilmir, belə ki, adətən, felin xəbər şəklinin, demək olar ki, bütün zamanları qarışdırılır, yəni aorist preteritin yerində, gələcək zaman indiki zamanm yerində və s. işlədilir»''. O daha da irəli gedərək yazır: ''"Talış dilində fel ən çətin, ən dolaşıq və ən şübhəli hissədir»''.<ref>Грамматика персидского языка, составленная И. Березиным, профессором Казанского университета. - Казань : тип. Ун-та, 1853. - XVI, 480 с.; 23.</ref>}}
İ.N.Berezinin əsərindən iki il sonra, yəni 1855-ci ildə talış dilinin qrammatikası haqqında rus dilçisi P.F.Rissin əsəri nəşr edilir. Əvvəlki əsərlərdən fərqli olaraq əsər rus dilində yazılmışdır və belə adlanır: ''"Talışlar, onların həyat tərzi və dili haqqında" ("О талышинцах, их образе жизни и языке"- "Записки Кавказского отдела Русского географического общества
Alman iranisti V.Heyker
== Qrammatikası ==
B.V. Millerin apardığı tədqiqatlara görə talış dilində sadə cümlədə cümlə üzvlərinin sırası ümumi halda müəyyən vəziyyətlərlə məhdudlaşır. Belə ki, bütün təyinlər və təyin qrupları həmişə, heç bir istisna olmadan, təyin olunandan əvvəl gəlir. Bu halda burada yeni fars dilində rast gəlinən ''(fars izafi adlanan)'' halın tam əksi müşahidə olunur. Normal emosiyasız nitqdə xəbər mübtədadan sonra gəlir və cümlənin sonunda durur. Cümlənin istənilən üzvü məntiqi vurğu ilə fərqləndirilə bilər, öz adəti yerini dəyişə ''(inversiya)'' və hətta cümlənin əvvəlində işlənə bilər.<ref>Миллер Б. "Талышский язык". М.. Изд. Акад. Наук. 1953. ''268 с''.</ref> B.Miller, cümlədə söz sırasının mübtəda, ikinci dərəcəli üzvlər və xəbər formasında olmasını göstərir.
Talış dilində, cümlədə söz sırası kifayət qədər sərbəstdir, adətən mübtəda cümlənin əvvəlində, xəbər sonda işlədilir, vasitəsiz tamamlıq xəbərdən əvvəl gəlir, vasitəli tamamlıq vasitəsizdən əvvəl, zaman zərfi isə bir qayda olaraq cümlədən əvvəl olur. '''''Məs:''''' ''Maşki mı botono kitob bəvardem
== Dialektləri ==
Talış dilinin üç əsas böyük dialekti var
== Danışanların sayları ==
== Həmçinin bax ==
* [[Talışlar]]
|