Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 3:
|orijinal_adı = {{Dil-ru|Российская Империя}}
|statusu = İmperiya
|himni = «Боже, Царя храни!» <br/> [[Rusiya İmperiyasının himni|Tanrı, Çarı qoru!]] <br><br><center>[[Şəkil:Bozhe, tsarya khrani!.ogg|God Save The Tsar Vaalamsk Island Hor]]</center>
|bayrağı = Flag_of_Russian_Empire.svg
|gerbi = Lesser Coat of Arms of Russian Empire.svg
Sətir 18:
|x1 = Rusiya Respublikası
|x1_bayrağı = Flag_of_Russia.svg
|şüarı = «Съ нами Богъ!»<br />Tanrı bizimlədir!
|paytaxtı = [[Sankt-Peterburq]]<br/>(1721–1728, 1730–1917) <br/>[[Moskva]] (1728–1730)
|rəsmi_dilləri = [[Rus dili]] və regional dillər
|valyutası =
|ərazisi = 23,700,000 km² (1866) <br/> 21 799 825 km² (1916)
|təxmini_əhalisi = 125,640,021 (1897)
|idarəetmə_forması = [[Mütləq Monarxiya]]<br/>(1721–1906)<br/>[[Konstitusiyalı monarxiya]]<br/>(1906–1917) ([[de-yure]])
|rəhbərin_titulu1 = İlk [[İmperator]]
|rəhbərin_adı1 = [[I Pyotr]] <small>(1721–1725)</small>
Sətir 41:
|hadisə_tarixi3 = 3 mart 1861
|hadisə4 = [[Rusiyada 1905-1907-ci illər inqilabı|1905-1907-ci illər inqilabı]]
|hadisə_tarixi4 = 22 yanvar 1905–<br/>16 iyun 1907
|hadisə5 = Konstitusiyanın qəbulu
|hadisə_tarixi5 = 6 may 1906
Sətir 50:
|hadisə8 = [[Rusiya müvəqqəti hökuməti|Müvəqqəti hökumət]] tərəfindən respublikanın qurulması
|hadisə_tarixi8 = 14 sentyabr 1917
|qeydlər = <small>''a''. 1866-cı ildən sonra [[Alyaska]] [[ABŞ]]-a [[Alyaskanın satın alınması|satıldı]], lakin [[Batumi|Batum]], [[Qars]], [[Pamir dağları|Pamir]] və [[Zakaspiysk vilayəti|Zakaspiysk]]i əldə edildi. <br/>''b''. 1914-cü ildə [[Sankt-Peterburq]]un adı [[Petroqrad]] olaraq dəyişdirildi.<br/>''c''. Rusiya, [[Fevral burjua-demokratik inqilabı|imperiya dağılanadək]] [[Yuli təqvimi]]ndən istifadə etməyə davam etdi.</small>
}}
 
[[ŞəkilFayl:Flag of the Russian Empire (black-yellow-white).svg|thumb|130px|Rusiya İmperiyası bayrağı, 1914-cü ilədək (Romanov sülaləsinin bayrağı)]]
 
'''Rusiya İmperiyası''' ({{Dil-ru|Российская империя}}) — 1721-ci ildə [[Şimal müharibəsi (1700-1721)|Şimal müharibəsinin]] sona çatmasından 1917-ci il [[Fevral burjua-demokratik inqilabı|Fevral inqilabı]] nəticəsində hakimiyyətə gələn [[Rusiya müvəqqəti hökuməti|müvəqqəti hökumət]] tərəfindən [[Rusiya Respublikası|Respublika]] qurulana qədər [[Avrasiya]] və [[Şimali Amerika]] boyunca mövcud olmuş imperiya.<ref>. Swain says, "The first government to be formed after the February Revolution of 1917 had, with one exception, been composed of liberals." {{cite book |author=Geoffrey Swain |title=Trotsky and the Russian Revolution |url=https://books.google.com/books?id=_a3pAgAAQBAJ&pg=PR15 |year=2014 |publisher=Routledge |page=15 }}; also see {{cite book |author=Alexander Rabinowitch |title=The Bolsheviks in Power: The First Year of Soviet Rule in Petrograd |url=https://books.google.com/books?id=BEoBCGJ4VqYC&pg=PA1 |year=2008 |publisher=Indiana UP |page=1 }}</ref>
 
Dünya tarixində üçüncü böyük imperiya olmaqla, üç qitə boyunca uzanan Rus İmperiyası ərazi ölçüsünə görə yalnız [[Britaniya İmperiyası|Britaniya]] və [[Monqol İmperiyası]]ndan geri qalırdı. Rusiya imperiyasının yüksəlişi rəqib qonşularının - İsveç, [[Reç Pospolita]], İran və Osmanlı imperiyalarının zəifləməsi sayəsində baş verdi. Bu, 1812-18141812–1814-cü illərdə [[Napoleon Bonapart|Napoleonun]] Avropanı idarə etməklə qərbə və cənuba doğru genişlənmək istəyinin dəf edilməsində böyük rol oynadı.
 
Rusiya İmperiyasını 1721-ci ildən 1762-ci ilə qədər [[Romanovlar sülaləsi|Romanovlar ailəsi]], 1762-ci ildən sonra bu ailənin alman əsilli qolu Holşteyn-Qottorp ailəsi idarə edirdi. 19-cu əsrin əvvəllərində Rusiya İmperiyası şimaldan [[Şimal Buzlu okean]]dan cənubda [[Qara dəniz]]ə, qərbdən [[Baltik dənizi]]ndən şərqdə [[Sakit okean]]a və 1867-ci ilə qədər [[Şimali Amerika|Amerika]]da [[Alyaska]]ya qədər uzanırdı.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/in-pictures-17449958 In pictures: Russian Empire in colour photos], BBC News Magazine, March 2012.</ref> 1897-ci ildə əhalinin siyahıya alınması ilə qeydiyyata alınan 125.6 milyon nəfər ilə həmin dövrdə [[Tzin sülaləsi|Böyük Tzin]] və Hindistandan sonra dünyada əhalisinin sayına görə üçüncü yerdə idi. Rusiya bütün imperiyalar kimi iqtisadiyyat, etnik və dini mənsubiyyət fərqliliklərini özündə birləşdirirdi. İmperiyada çoxsaylı üsyan və sui-qəsd cəhdləri həyata keçirən müxalif qüvvələr var idi. Onlar gizli polis tərəfindən yaxından izlənilir və minlərlə insan [[Sibir]]ə sürgün edilirdilər.
 
İqtisadi cəhətdən, imperiyanın əsas bazasını kənd təsərrüfatı təşkil edirdi. Böyük əmlaklarda təhkimli kəndlilərin çalışması ([[Rusiyada kəndli islahatı|1861-ci ildə azad olunanadək]]) ilə məhsuldarlıq göstəriciləri aşağı idi. Dəmir yolu və fabriklərdə xarici sərmayələrin qoyulması hesabına iqtisadiyyat yavaş-yavaş sənayeləşdirildi. Torpaqlar 10-cu əsrdən 17-ci əsrə qədər zadəganlar ([[boyar]]lar), sonralar isə imperator tərəfindən tərəfindən idarə olunurdu. Çar III İvan (1462-15051462–1505), daha sonra ortaya çıxacaq olan imperiyanın təməlini qoymuşdur. O, dövlətin ərazisini üç dəfə artırmış, [[Qızıl Orda]]nın ağalığına son qoymuş, Moskva [[Kreml]]ini bərpa etdirmiş və Rusiya dövlətinin bünövrəsini qoymuşdur. [[I Pyotr|Çar Böyük Pyotr]] (1682-17251682–1725) çoxsaylı müharibələr aparmış və onsuz da böyük olan imperiyanı daha da böyüdərək Avropanın əsas güclərindən birinə çevirmişdir. O, paytaxtı [[Moskva]]dan yeni şəhər modeli olan [[Sankt-Peterburq]]a köçürmüş və ənənəvi, orta əsrlərdən qalma bəzi ictimai və siyasi baxışları müasir, elmi, Avropayönümlü və rasionalist bir sistemlə əvəz edən mədəni inqilab həyata keçirmişdir.
 
[[II Yekaterina|Böyük Yekaterina]] (1762-17961762–1796-cı illərdə hakimiyyətdə olmuşdur) imperiyaya qızıl dövrdə başçılıq etmişdir. O, fəthlə, müstəmləkəçilik və diplomatiya ilə dövləti genişləndirmiş, Qərbi Avropa xətləri boyunca Böyük Pyotrun modernləşmə siyasətini davam etdirmişdir. [[II Aleksandr|Çar II Aleksandr]] (1855-18811855–1881) 1861-ci ildə bütün 23 milyon təhkimli kəndlilərin azad olunması da daxil olmaqla bir çox islahatlar həyata keçirmişdir. Onun Şərqi Avropada siyasəti [[pravoslav]] xristianları Osmanlı hökmranlığı altında qoruyurdu. 1914-cü ilə qədər davam edən bu əlaqə Rusiyanın [[Birinci Dünya müharibəsi]]nə [[Fransa]], [[Birləşmiş Krallıq]] və [[Serbiya]] tərəfdən qatılaraq Alman, Avstriya və Osmanlı imperiyalarına qarşı mübarizəyə başlamasına gətirib çıxardı.
 
Rusiya İmperiyası 1905-ci il inqilabına qədər mütləq bir monarxiya kimi idarə olundu və daha sonra [[de-yure]] [[konstitusiyalı monarxiya]]ya çevirildi. İmperiya, 1917-ci ilin [[Fevral burjua-demokratik inqilabı|Fevral İnqilabı]] və Birinci Dünya müharibəsində iştirakında kütləvi uğursuzluqları səbəbindən süqut etdi.
 
== Tarixi ==
İmperiyanı [[I Pyotr]] rəsmən Niştad sülh sazişindən sonra elan etsə də bəzi tarixçilər onun yaranmasını ya III İvanın 1478-ci ildə [[Veliki Novqorod]]u işğalı ilə, ya da [[IV İvan Qroznı|İvan Qroznı]]nın 1552-ci ildə [[Qazan xanlığı]]nın varlığına son qoyması ilə əlaqələndirirlər. Başqa bir fikrə görə, 1547-ci ildə IV İvana tacqoymadan sonra istifadə olunan ''Çarlıq'' termini artıq ''imperiya'' sözünün müasir rus versiyası idi.
 
=== Əhalisi ===
[[ŞəkilFayl:Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich-1875.jpg|thumb|300px|Rusiya İmperiyasının etnik xəritəsi, 1875-ci ildə nəşr edilib]]
 
Rusiyanın genişlənməsi əsasən 17-ci əsrdə baş verdi. Belə ki, 17-ci əsrin ortalarında Sakit okeanın birinci dəfə Rus müstəmləkəçiliyi altına salınması, [[Rusiya - Polşa müharibəsi (1654 - 1667)]] nəticəsində Ukraynanın sol sahilinin birləşdirilməsi və Rusiyanın Serbiyanı işğalı ilə bu, pik həddə çatdı. Polşa 1790-18151790–1815 illər aralığında bölündü, torpaqlarının və əhalisinin çoxu Rusiyaya birləşdirildi. 19-cu əsrdə böyümə əsasən Asiyada və Sibirin cənubunda ərazilərin ilhaqı hesabına baş verirdi.<ref>Brian Catchpole, ''A Map History of Russia'' (1974) pp 8-318–31; MArtin Gilbert, ''Atlas of Russian history'' (1993) pp 33-7433–74.</ref>
 
[[XVII əsr]]də [[ruslar]] öz dili ilə fərqlənən xalqların qarışığı idi. Bunlar əsasən böyük [[hind-avropa dil qrupu]]nun [[slavyan ailəsi]]nə məxsus idilər. [[Velikorus]]lar və [[moskovit]]lər [[Moskva]] ətrafında yaşayırdılar. Onlar şimal meşələrinə nüfuz edib, çoxlu fin və digər aborigen tayfaları [[assimilyasiya]] etmişdilər. [[Qara dəniz]] sahili həmin vaxtadək [[Türkiyə]]nin himayəsində olan tatar xanlarının əlində idi. Tatarlarla ruslar arasındakı sərhəd torpaqlarında yarımmüstəqil [[kazak]]lar yaşayırdılar, onlar əsasən miqrasiya edən ruslardan əmələ gəlmişdilər.
Sətir 82:
|-
|-
| width="60" | İl
| width="240pt" | Rusiyanın əhalisi (milyon)<ref>Brian Catchpole, ''A Map History of Russia'' (1974) s 25.</ref>
| width="300pt" | Qeydlər
|-
| 1720 || 15.5 || yeni Baltik və Polşa əraziləri daxil olmaqla
|-
| 1795 || 37.6 || Polşanın bir hissəsi daxil olmaqla
|-
| 1812 || 42.8 || Finlandiya daxil olmaqla
|-
| 1816 || 73.0 || Polşa krallığı və Bessarabiya daxil olmaqla
|-
| 1914 || 170.0 || Yeni Asiya əraziləri daxil olmaqla
Sətir 98:
|}
 
=== Xarici əlaqələri ===
 
=== XVIII əsr ===
 
==== I Pyotr(1672–1725) ====
1724 cü ildə Salyanda Rusiya əleyhinə, 1727 ci ildə isə Qarabağda Osmanlı hakimiyyətinə qarşı üsyanlar oldu.
 
==== II Yekaterina (1762–1796) ====
Şahzadə [[II Yekaterina]] [[III Pyotr]] ilə evli alman şahzadəsi idi. [[Yelizaveta Petrovna|İmperatriça Yelizaveta]] öldükdən sonra o həyat yoldaşını qarşı çevriliş həyata keçirərək hakimiyyəti ələ keçirdi.
 
Sətir 117:
 
== Həmçinin bax ==
 
{{Rusiya imperiyasının inzibati bölgüsü}}
 

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023