Təbriz xalçaçılıq məktəbi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
(müzakirə | töhfələr)
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 2:
[[Şəkil:Tabriz 01 w.jpg|thumb|250px| ]]
[[Şəkil:Tabriz 01 wiki.jpg|thumb|250px| ]]
'''Təbriz xalçaçılıq məktəbi''' - [[Azərbaycan]] xalçaçılıq məktəblərindən biri.
 
Öz kompozisiya tələbatına süjetlərin təfsirinə, parçanın koloritinə və texnologiyasına görə [[Cənubi Azərbaycan]] xalçaları XVI əsrdə [[Təbriz]] məktəbinin yüksək tərəqqisi dövründə dekorativ tətbiqi sənətin həmin məktəbə xas ənənələrinin inkişafına dəlalət edir. Bu xalçalarda klassik dövrün miniatür rəngkarlığının təsiri hələ də duyulur.Lakin əvvəlki üsullardan uzaqlaşma nəzərə çarpır. Süjetlər sanki ayrı-ayrı fraqmentlərə parçalanır və bu fraqmentlər ümumi dekorun daha çox formal ünsürlərinə çüvrilir,artıq rəvayət xarakterli və hadisələrin mənasını açıb göstərən motivlər kimi başa düşülmür. Bir qayda olaraq ovçuların fiqurları,ov motivləri naxışlarla əvəz olunur.
Xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki,ilk XVI əsrin ən erkən nümunəsindən başlayaraq,ta keçən əsrin ortalarında toxunmuş məmulatadək”Dörd fəsil” tipli Təbriz xalçaları ilin dörd fəslinə dair mövzuların açib göstərilməsinin vahid ideya-bədii zəmininə malikdir və bu mövzular dəqiq bədii formalarla işlənir.Kompozisiyasına görə orta sahə ənənəyə uyğun olaraq dörd hissəyə bölünür və onlardan hər biri ilin bir fəslinin rəmzidir.Dörd fəslin mövzusu kökləri əkinçiliyə və mistik kultlara gedib çixan rəmzləri zodiak bürclərini və Şərqin mifoloji obrazlarını təcəssüm etdirir.
 
Xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki,ilkİlk XVI əsrin ən erkən nümunəsindən başlayaraq, ta keçən əsrin ortalarında toxunmuş məmulatadək”Dördməmulatadək ”Dörd fəsil” tipli Təbriz xalçaları ilin dörd fəslinə dair mövzuların açib göstərilməsinin vahid ideya-bədii zəmininə malikdir və bu mövzular dəqiq bədii formalarla işlənir.Kompozisiyasına görə orta sahə ənənəyə uyğun olaraq dörd hissəyə bölünür və onlardan hər biri ilin bir fəslinin rəmzidir.Dörd fəslin mövzusu kökləri əkinçiliyə və mistik kultlara gedib çixan rəmzləri zodiak bürclərini və Şərqin mifoloji obrazlarını təcəssüm etdirir.
Xalçalardan medalton və medalyonlar boyunca Azərbaycan memarlığının abidələrinin təsviri,tarixi və din xadimlərinin obrazlarının verilməsi təqlidçilik xarakteri daşımır.Ənənəvi Şərq mədəniyyətinə əsaslanan müstəqil xarakterə malikdir.Dörd dəqiq hissəyə bölgü Şərqin dünya şöhrətli “bağ-bağçaları” üçün səciyyəvidir.Bu xalçalar haqqında XII əsr mənbələrində məlumat verilir.Əmək istilaçıları 637-ci ildə Ktesifonda Sasanilərin iqamətgahını ələ keçirərkən “Xosrovun Baharı” adlə xalçanı qənimət kimi götürmüş və onu misilsiz bir sərvət kimi qiymətləndirmişlər.Xalçanın fonunda şəlaləli irmaqlar,arxlı güllü-çiçəkli bağ təsvir olunmuşdur.
 
XVI əsrə aid edilən və hazırda Məşhəd muzeyində saxlanılan Təbriz xalçasına nəzarət yetirək.Burada ən əvvəl xalçanın orta hissəsində dörd hissədə fəsillərin rəmzləri:qar,gördurşağı,yağış təsvirləri,mərkəzdə medalyon nəzərə çarpır.Medalyonda çox güman Təhmasib şahın babası İmam Rzanın məqbərəsinin minarələri bir sıra dini abidələr və motivlər əks olunmuşdur.Bu prinsip sonralar tarixi və ictimai şəraitə uyğun olaraq dəyişmişdir.
Xalçalardan medalton və medalyonlar boyunca Azərbaycan memarlığının abidələrinin təsviri,tarixi və din xadimlərinin obrazlarının verilməsi təqlidçilik xarakteri daşımır.Ənənəvi Şərq mədəniyyətinə əsaslanan müstəqil xarakterə malikdir.Dörd dəqiq hissəyə bölgü Şərqin dünya şöhrətli “bağ-bağçaları” üçün səciyyəvidir. Bu xalçalar haqqında XII əsr mənbələrində məlumat verilir.Əmək istilaçıları [[637]]-ci ildə Ktesifonda Sasanilərin iqamətgahını ələ keçirərkən “Xosrovun Baharı” adlə xalçanı qənimət kimi götürmüş və onu misilsiz bir sərvət kimi qiymətləndirmişlər.Xalçanın fonunda şəlaləli irmaqlar, arxlı güllü-çiçəkli bağ təsvir olunmuşdur.
Təbriz xalçalarının ənənəvi əlamətlərindən biri xalçalardan Azərbaycan memarlığının Göy Məscid,"Ucaytu Sultaniyyə" kimi abidələrin təsvir olunmasıdır.Çox vaxt xalça rəsmlərində Əhəmənilər sülaləsi dövrünün əfsanəvi saray kompleksini Təxti-Cəmşidin xarabalıqları,habelə din xadimlərinin klassik şərq ədəbiyyatı dahilərinin portretləri verilirdi.
 
XVI əsrə aid edilən və hazırda [[Məşhəd]] muzeyində saxlanılan Təbriz xalçasına nəzarət yetirək. Burada ən əvvəl xalçanın orta hissəsində dörd hissədə fəsillərin rəmzləri:qar,gördurşağı,yağış təsvirləri,mərkəzdə medalyon nəzərə çarpır. Medalyonda çox güman Təhmasib şahın babası İmam Rzanın məqbərəsinin minarələri bir sıra dini abidələr və motivlər əks olunmuşdur.Bu prinsip sonralar tarixi və ictimai şəraitə uyğun olaraq dəyişmişdir.
Təbriz xalçalarının ənənəvi əlamətlərindən biri xalçalardan Azərbaycan memarlığının Göy Məscid,"Ucaytu Sultaniyyə" kimi abidələrin təsvir olunmasıdır. Çox vaxt xalça rəsmlərində Əhəmənilər sülaləsi dövrünün əfsanəvi saray kompleksini Təxti-Cəmşidin xarabalıqları,habelə din xadimlərinin klassik şərq ədəbiyyatı dahilərinin portretləri verilirdi.
 
Cənubi Azərbaycanda xalçaçılığın dünya miqyaslı ən məşhur və iri mərkəzi Təbriz şəhəridir. Həmin şəhər dekorativ-tətbiqi sənətin zəngin ənənələrinin inkişafında mühüm rol oynamışdır.
Sətir 14 ⟶ 17:
Təbriz xalçaçılıq sənətinin çiçəklənmə dövrü XII-XVI əsrlərə aiddir. Təbriz məktəbinin XVI əsr klassik və ya qızıl dövrünün 200-ə qədər şah əsərləri miniatür rəssamlıq sənəti ilə toxuculuğun harmonik birləşməsi, peşəkar rəssam və xalçaçıların yüksək ustalığı ilə səciyyələnir.
 
Təbriz məktəbini 2 yarımqrupa bölmək olar: [[Təbriz]][[Ərdəbil]] .
 
*Təbriz qrupuna aşağıdakı məşhur xalçalar daxildir. «Təbriz», «Qeris», «Ləçəkturunc», «Əfşan», «ağacalı», «Dörd fəsil».
Sətir 22 ⟶ 25:
==Geris==
Bu xalçaların adları Təbrizin şimal-şərqində yerləşən «Geris» və ya «Gəpəz» qəsəbəsinin adları ilə bağlıdır. «Geris» xalçalarının bədii tərtibatı çox orijinaldır. Kompozisiya və detalların ümumi formaları əyri xətli bitki naxışlarından ibarət olan «Ləçəkturunc» kompozisiyasının əsasında yaradılmışdır. Ancaq vaxt keçdikçə bu kompozisiyanın naxışları punktirli olub və sərbəst xalça rəsmi əmələ gətirməyə başlayıb. Adətən xalçanın eskizsiz öz başına toxuyurdular. Burada təəcüblü bir şey yoxdur, çünki xalçatoxuyanlar başqa tip xalça toxuya bilmirdilər. Təxminən XVI-cı əsrdən indiyə kimi adət-ənənəyə uyğun olaraq Gerisdə yalnız bu xalçanı toxuyurdular, ona görə də xalçatoxuyyanlar bu rəsmi çox gözəl bilirdilər. Qeyd etmək lazımdır ki, əhalisi həmçinin xovsuz xalça-palaz və kilimlərin istehsalı ilə tanınır.
 
==Serabi==
Bu xalçalar adlarını Təbriz və Ərdəbilin arasında yerləşən Səraba şəhərindən götürüb. Sərabi xalçalarınını bir neçə növü mövcuddur.
Sətir 28 ⟶ 32:
*- Orta sahənin mərkəzində bir gel yerləşən xalçalar Sərabi xalçalarının ikinci variantını təşkil edir. Xalçalar gözəldir və rənglər harmoniya təşkil edir.
Bitki ornamentləri demək olar ki, punktir xətlərlə toxunub, bu da müəyyən mənada Qarabağ xalçalarını xatırladır.
 
==Mir==
Təbriz məktəbinin Ərdəbil qrupuna daxil olan bu xalçaların adları Ərdəbil şəhərindən cənubda yerləşən Mir və Mirşi qəsəbələrinin adları ilə bağlıdır. Xalçanını orta sahəsinin kompozisiyasını buta təşkil edir. Şaquli və üfiqi yerləşən bu butalar quruluş və formasına görə Şirvan tipinə daxil olan «Mərəzə» və «Hilə buta» xalçalarını xatırladır. «Mir» xalçalarındakı ayrı-ayrı buta kompozisiyaları böyük sadəliyi ilə fərqlənir.
Sətir 33 ⟶ 38:
Bu tip butaları həmçinin Təbrizdə, Kerman və Hindistanda istehsal olunan tirmə parçalarda görmək olar.
Xalçanının orta haşiyəsi və orijinal köbəsi əvvəllər əyri xətli bitki elementlərindən ibarət idisə, lakin toxuculuq texnikasının inkişafı ilə yeni formalar aldılar.
 
==Ağaclı==
Bu xalçalar öz adlarını istehsal olunduqları yerin adına görə deyil, kompozisiyasına görə adlanırlar. İranda bu xalçalar «Dəraxti», Əfqanıstanda «Baqqi», Azərbaycanda isə «ağacalı» kimi məşhurdurlar. «ağacalı» kimi tanınan xalçaların orta sahəsi, əsas etibarilə, bir və ya bir neçə ağac və kollardan ibarətdir, nadir hallarda isə ağac qruplarından ibarət olur. ağacların müxtəlif növləri olur. Qədim dövrlərdə əfsanəvi hadisələr, məhəbbət səhnələri, mifoloji, bəzən isə dini fantastik süjetlər bu kompozisiyaların əsas süjetini təşkil edirdi. Məlumdur ki, Orta Asiyada, Yaxın Şərqdə, həmçinin Azərbaycanda da zeytun, çinar, əncir ağacları, üzüm müqəddəs sayılırdı. Ağlayan söyüd məhəbbətin rəmzi, palıd - Güc və ərlik təcəssümü, nar ağacı isə var-dövlət, uğurun simvolu hesab olunurdu.
 
==Şaxabbası==
Bu xalçaların adlarını Səfəvilər dövlətinin beşinji hökmdarı I Şah Abbasın adı ilə bağlıdı. Şah Abbas Səfəvilər dövlətinin paytaxtını Azərbaycandan İranın daxili rayonu olan İsfahan şəhərinə köçürüb. Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycanın bir çox usta və sənətkarları İsfahana köçməyə məjbur olublar. «Qum – Şah Abbası» xalçası «Şah Abbası gülləri» adlı orijinal formalı elementləri ilə səciyyələnir. Onlar əsas etibarilə fantastik güllər, həmçinin əncir yarpaqlarından ibarətdir. Üfiqi şəkildə assimetrik yerləşən elementlər bu xalçaların xarakterik xüsusiyyətlərindən hesab edilir.
 
==Syujet==
Bədii və texniki cəhətdən yüksək səviyyəyə çatmış Təbriz xalçaçılıq məktəbinin ənənəvi xüsusiyyətləri vaxt ötdükcə Azərbaycandan kənarda da tanınmağa başladı.
Sətir 45 ⟶ 53:
 
Sücet-mövzulu xalçaların yaranmasında bəzi rəssamlar birbaşa iştirak edirdilər. Məsələn, Sultan Məhəmməd XVI əsr Təbriz məktəbinin ən məşhur miniatür rəssamı idi. Ənənəvi mövzulardan biri – Ömər Xəyyamın sevgilisiylə olan təsviridir. Miniatür rəssamlığın xüsusi dili və böyük realistik ruhu ilə xalçanın kompozisiyası Xəyyam poeziyasının ruhunu və mahiyyətini çatdırır. Burada məhəbbət mövzusuna aid müdrik sözlər və aforizmlərdən ibarət olan Firdovsinin, Sədinin, Həccə, Şeyx Attarın ikimisralı və dördmisralı beyt və rübailərdən ibarət poetik əsərləri göstərilib.
 
==Dörd fəsil==
Təbrizdə «Dörd fəsil» ənənəvi təsvirli xalçalar istehsal olunurdu (İlin dörd fəsli). Bu xalçalarda mövzu dəyişməz olaraq qalırdı, kompozisiya isə rəssasmın zövqü və baxışlarına uyğun dəyişirdi. Kompozisiyasına görə orta sahə hər biri ilin bir fəslini simvolizə edən ənənəvi dörd yerə ayrılır.
 
==Təbriz xalçaçılıq məktəbindən nümunələr==
*Xalça "Ovçuluq"-Təbriz, 1522-1523 (m) / 929 (hicri), Poldi-Peccoli Muzeyi, Milan
Sətir 64 ⟶ 74:
*Dərvişlər təsvir olunmuş xalça-Təbriz, XIX əsr, R. Mustafayev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyi. Bakı
 
== Həmçinin bax ==
* [[Azərbaycan mədəniyyəti]]
* [[Xalça]]
 
== xarici keçidlər ==
 
 
*http://www.azerbaijanrugs.com/arfp-gallery-tabriz_rugs1.htm
*http://www.azerbaijanvision.com/index.php?name=News&file=article&sid=88
*http://sheyxsefi.az
 
[[Kateqoriya: Azərbaycan xalçaları]]
{{Azərbaycan xalçaçılıq məktəbləri}}
[[Kateqoriya: Azərbaycan xalçaları]]
 
[[en:Tabriz rug]]
[[es:Alfombra de Tabriz]]

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023