Slavyanlar: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
( | töhfələr)
redaktə
slavyanların yürüyüşləri əlavə olundu
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{etnos-qaralama}}Slayvanların talançı yürüyüşlərinin başlaması - XI əsrin sonundan başlayaraq Azərbaycan slavyanların - rusların basqınlarına məruz qaldı. Ərəb mənbələrin də Kiyev knyazının hərbi dəstəsinin - drujinasının üzvləri ruslar adlanırdı. Əvvəlki dövrdə slavyanlar Don-İdil (Volqa)-Xəzər su yolu ilə Azərbaycana gəlir və ölkəmizdən keçərək Xilafətin mərkəzi ilə ticarət edirdilər. Bəhs olunan dövrdə isə slavyanlar həmin yolla Xəzəryanı bölgələrə qarətçi yürüyüşlər təşkil etməyə başladılar.
[[Şəkil:Slavic distribution origin.png|thumb|250px]]
[[Şəkil:Slavic europe.svg|thumb|300px|VI əsrdə slavyanlar Mərkəzi və Şərqi Avropada yaşayırdılar. Onlar üç qrupa bölünürdü:
Qərb ([[çexlər]], [[polyaklar]], [[slovaklar]])}}
{{legend|#008000|Şərq ([[ruslar]], [[beloruslar]], [[ukraynalılar]])}}
{{legend|#004040|Cənub (<small>[[serblər]], [[xorvatlar]], [[boşnaklar]], [[monteneqrolular]], [[makedonlar]], [[slovenlər]], [[bolqarlar]]</small>) }}]]
 
'''Səqləblər'''<ref>Tarix terminləri lüğəti, Bakı, "Altun kitab", 2017</ref> ya da '''Slavyanlar''' ({{lang-cu|словѣнє}}, {{lang-be|славяне}}, {{lang-uk|слов'яни}}, {{lang-bg|славяни}}, {{lang2|sr|mk|Словени}}, {{lang2|hr|bs|Slaveni}}, {{lang-sl|Slovani}}, {{lang-pl|Słowianie}}, {{lang-cs|Slované}}, {{lang-sk|Slovania}}, {{lang-csb|Słowiónie}}, {{lang-hsb|Słowjenjo}}, {{lang-dsb|Słowjany}}) — [[Avropa]]da ən böyük etnodilli icma.<ref>[http://books.google.com/books?id=hlIkoH4LIM4C&pg=RA1-PA227&dq=slavs+the+most+ethnic+group+in+Europe&hl=ru#v=onepage&q=slavs%20the%20most%20ethnic%20group%20in%20Europe&f=false D. Kirk. Europe’s Population in the Interwar Years]</ref>
 
VI əsrdə slavyanlar Mərkəzi və Şərqi Avropada yaşayırdılar. Onlar üç qrupa bölünürdü:
 
# Şərq ([[ruslar]], [[beloruslar]], [[ukraynalılar]])
# Cənub ([[serblər]], [[xorvatlar]], [[boşnaklar]], [[monteneqrolular]], [[makedonlar]], [[slovenlər]], [[bolqarlar]])
# Qərb ([[çexlər]], [[polyaklar]], [[slovaklar]])
 
Slavyanların əsas məşğuliyyəti əkinçilik idi. Onların IX əsrə qədər yazıları olmamışdır. VI əsrdə slavyanlarda hələ dövlət yox idi, icma halında yaşayırdılar. Bütün işləri xalq yığıncağı həll edirdi. Onlar [[alman]]lar və [[ərəb]]lər kimi ibtidai icma quruluşundan birbaşa feodalizmə keçmişdilər. Feodalizmə keçidlə IX-X əsrlərdə slavyanların ilk dövləti yarandı. [[882]]-ci ildə şərq slavyanlarının [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev dövləti]] yarandı. X əsrin əvvəllərində [[Çexiya]], X əsrdə [[Polşa]] dövləti yarandı.
 
== Şərq slavyanları==
Şərq slavyanlarına rusların, belarusların və ukraynalıların ulu babaları daxil idilər.Feodalizmə keçidlə əlaqədar IX əsrdə şərq slavyanlarının ilk dövləti - [[Kiyev knyazlığı]] meydana gəldi.
 
Şərq slavyanları məişət və mədəni xüsusiyyətlərinə görə bir-birinə daha yaxındırlar. Onların ümumi sayı 200 milyondan çoxdur. Hal-hazırda 145 milyondan çox rus, 46 milyondan çox ukraynalı və 10 milyondan çox belorus yaşayır. Bu xalqların böyük əksəriyyəti Şərqi Avropada yaşayırlar. Şərq slavyanlarında əkinçilik, onunla sıx əlaqədə olan maldarlıq və meşə təsərrüfatı daha yüksək səviyyədə inkişaf etmişdir. Malqaranın saxlanılmasında otlaq-bordaq forması üstünlük təşkil edir. Daha çox etnoqrafik xüsusiyyətləri xalq geyimlərində tapmaq olar. Geyimlərin istehsalı son zamanlara qədər kustar хarakteri daşıyırdı. Şərq slavyanları özləri kətan, çətənə, əkir, yun alır və dəri emal edirdilər. Şərq slavyanlarının əsas geyim tipi köynəklərdir. Kişilər dizə qədər, qadınlar isə daha uzun ətəkli köynəklər geyirdilər. Kişi köynəkləri birtipli – tunikli biçimdə olurdu. Yalnız rusların yaşadığı bir çox vilayətlərdə yanyaxa köynəklər geniş yayılmışdı. Qadın köynəklərində daha çox fərq nəzərə çarpırdı. Şərqi slavyan xalqlarının qadın baş örtükləri etnoqrafik baxımdan daha maraqlıdır. Qızların və ərli qadınların baş örtüklərində fərqli cəhətlər daha çoxdur. Qadın baş örtüyünün bağlanma qaydaları ən çox toylarda müşahidə olunurdu. Cənubi rus vilayətlərində, ukraynalılarda və beloruslarda baş yaylığından çələng düzəldirdilər. Bir çox mərkəzi vilayətlərdə baş örtüyünün özü bir növ çələngi xatırladırdı. Üst geyimləri daha universal xarakterdə idi. Bu mənada qadın və kişi geyimləri arasında böyük fərq nəzərə çarpmırdı. Ruslar, ukraynalılar və beloruslar rəsmən pravoslav kilsəsinə xidmət edirlər. Təqvim mərasimləri İvan Kupola bayramı, maslenitsa, troitsa, soçelnik təntənəli şəkildə qeyd olunur<ref>Quliyeva Nərgiz. “Etnoqrafiya və Etnologiya” (dərs vəsaiti). Ali məktəb tələbələri üçün vəsait. Bakı, 2009, 157 səh. - səh. 65</ref>
 
== Qərb slavyanları ==
Qərb slavyanlarının mənəvi mədəniyyəti ənənəvi mərasimlərlə zəngindir. Belə ki, polyaklarda, slovak və lujitsalılarda “dojimka” və “objomka” geniş qeyd edilir (lujitsalılarda “xoruzun Öldürülmə günü”). Bu qədim slavyan əkinçilik bayramı avqust-sentyabr aylarına təsadüf edir və keçmişdə ayrı-ayrı sehrli hərəkət və mərasimlərlə müşayət edilirdi ki, bunun da əsas məqsədi bu məhsulu saxlamaq üçün növbəti ilin məhsul alınmasına təminat vermək idi. Bu dövrə aid olan digər ənənəvi bayram kimi yaz bayramı “stada na troitsu”nu, Polşada “ruh günü” , gənclər bayramı, “may ağacı” (bu bayramda tozağacının yüksək hissəsi kəsilmiş budaqlarla, açıq lentlərlə bəzədilir) bayramlarını göstərmək olar. Polyakların, çexlərin və slovakların böyük bir hissəsi katoliklərdir.
 
== Cənub slavyanları ==
[[Cənub slavyanları|Cənub slavyanlarına]] aid olan serblər, bosniyalılar, xorvatlar və slovenlərin hamısı mənşəcə eyni dildə danışırlar, başlıca fərq ondan ibarətdir ki, serblər və bosniyalılar şərq və ya [[kiril əlifbası]]nda, xorvatlar və slovenlər qərb və ya [[latın əlifbası]]nda yazırdılar. [[XIX əsr]]də baş verən slavyan dirçəlişi və bu xalqların ümumən yüksəlməsi ilə əlaqədar belə bir hiss yarandı ki, onlar əslində bir xalqdırlar və buna görə də onlar cənubi slavyanlar və ya [[yuqoslavlar]] terminini seçdilər.
 
Cənub slavyanları, əsasən, [[Balkan yarımadası|Balkan yarımadasında]] məskunlaşmışlar. Cənub slavyanları qədim əkinçilik və maldarlıq ənənələrinə malikdirlər. Cənub slavyanlarının müxtəlif qədim bayramları vardır. Buna misal olaraq hələ antik dövrlərə aid olan “obrok” və onunla əlaqədar torpağın məhsuldarlıq magiyası, qədim “qurd günləri”- qurdlara həsr olunmuş noyabr ayının ilk həftələri və s. göstərmək olar. Bundan başqa bolqarlarda və digər cənub slavyanlarında məşhur olan və həm də mənşəyi antik dövrə gedib çıxan Trifon Zarezan günüdür ki, bu da 14 fevralda qeyd edilir (üzüm kəsilməsi və onlara çaxır tökülməsi). Təqvim bayramlarından müqəddəs Lazar günündə, pasxaya bir həftə qalmış qeyd edilən “lazarak” qız bayramını, Georgiyev gününü (6 may) – mal qaranın çəmənlərə birinci yaz otlağına çıxarılmasını və s. göstərmək olar.
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
 
{{etnos-qaralama}}Slayvanların talançı yürüyüşlərinin başlaması - XI əsrin sonundan başlayaraq Azərbaycan slavyanların - rusların basqınlarına məruz qaldı. Ərəb mənbələrin də Kiyev knyazının hərbi dəstəsinin - drujinasının üzvləri ruslar adlanırdı. Əvvəlki dövrdə slavyanlar Don-İdil (Volqa)-Xəzər su yolu ilə Azərbaycana gəlir və ölkəmizdən keçərək Xilafətin mərkəzi ilə ticarət edirdilər. Bəhs olunan dövrdə isə slavyanlar həmin yolla Xəzəryanı bölgələrə qarətçi yürüyüşlər təşkil etməyə başladılar.
 
== 1 - ci yürüyüşləri ==
 
 
== 1-ci yürüş ==
X əsrin əvvəlindən bu yürüşlər geniş miqyas aldı. 909-cu ildə slavyanlar Xəzər dənizinin cənub sahillərini və Abaskun adasını qarətə başladılar. Lakin doğma torpağın müdafiəsinə qalxan yerli əhali onları ağır məğlubiyyətə uğratdı. Bir il sonra slavyanlar Sarı adasına və Xəzərin cənub-qərb sahili boyundakı məntəqələrə basqın edib qətl və qarətlər törətdilər. Oradan Gilana hücum etdilər, lakin məğlub olub şimala çəkildilər. Bu dəfə Şirvan şahın qoşunları ilə üzləşdilər və tam darmadağın edildilər.
 
== Abşeron yarımadasına yürüyüş ==
 
 
914-cü ildə slavyanlar daha böyük qüvvə ilə yürüşə başladılar. Bu yürüşdə hər birində 100 döyüşçü olan 500 gəmi iştirak edirdi. Slavyanlar Xəzər dənizinə keçmək üçün Xəzər xaqanından icazə aldılar və ələ keçirdikləri qənimətin yarısını ona verməyi vəd etdilər. Bu yürüş zamanı Abşeron yarımadasındakı yaşayış məntəqələri qarət edildi, qadın və uşaqlar əsir alındı. Qənimətlərin və əsirlərin bir hissəsi Xəzər xaqanına verildi. Xəzərlər əsirlərin müsəlman türkləri olduğunu bildikdə slavyanlara qarşı döyüşə başladılar. Bu döyüşdə xəzərlərə bulqar, burtas (mordva), Xarəzm türkləri fəal yardım etdilər. Slavyanların çoxu məhv edildi və əsirlər azad olundu.
 
== Bərdə faciəsi ==
 
 
944-cü ildə slavyanlar yeni qarətçi yürüşə başladılar. Bu yürüşün bir məqsədi Bərdəni ələ keçirib qarət etmək, digər məqsədi isə burada həmişəlik möhkəmlənmək idi. Slavyanlar Xəzərdən Kür çayına keçdilər və Bərdə yaxınlığına qədər qayıqlarla üzdülər. Oradan Bərdəyə hücum etdilər. Bu zaman Bərdə Salari dövləti tərkibində idi. Slavyanlar şəhərdəki Salari qoşununu məğlub edib qarətlərə başladılar. O zaman Bərdə Yaxın və Orta Şərqdə ən böyük ticarət və sənətkarlıq mərkəzlərindən biri idi. Slavyanlar Qafqazın baş şəhəri, «Arranın anası» kimi tanınan Bərdəni zəngin qənimət mənbəyi hesab edirdilər.Slavyanlar Bərdə əhalisini qılıncdan keçirdilər, əmlaklarını da qarət etdilər. Sağ qalan bərdəlilər müqavimət göstərməkdə davam etdikləri üçün slavyanlar tələb etdilər ki, əhali şəhəri tərk etsin. Əmrə tabe olmayanlar məscidə toplandı və hər bir şəxsdən 20 dirhəm pul tələb edildi. Pul ödəyə bilməyən 20 min adam öldürüldü.Salari hökmdarı Azərbaycanın cənubuna hücum edən Mosul hakimi ilə vuruşduğu üçün Bərdəyə kömək edə bilmədi. Bu zaman Bərdə əhalisinin müqaviməti davam etdirməsi və slavyanların yoluxucu xəstəliyə tutulması düşmənin böyük itkilər verməsinə səbəb oldu. Ona görə də slavyanlar gecə vaxtı şəhəri yandırıb çoxlu qənimətlə Kür sahilindəki gəmilərinə minib getdilər. Slavyanların bu basqınından sonra Bərdə bir daha özünə gələ bilmədi. Məşhur Bərdə bazarı öz əvvəlki əhəmiyyətini itirdi.
 
== Düşməndən kömək istəyən feodal hakimlər. ==
 
 
987-ci ildə Dərbənd hakimi yerli əyanlara qarşı mübarizə aparmaq üçün slavyanları köməyə çağırdı, sonra da öz yanında slavyanlardan ibarət mühafizə dəstəsi saxladı. 1030-cu ildə slavyanlar yürüş edib Bakıda və Kürlə Arazın qovuşduğu yerdə Şirvan şah ordusunu məğlub etdilər. Bu zaman Şəddadi hökmdarı Musa ibn Fəzl Beyləqanda qiyam qaldırmış qardaşına qarşı slavyanları köməyə çağırdı. Slavyanlar Beyləqan əhalisinə divan tutdular və çoxlu hədiyyələr aldılar. Sonra da Bizans yolu ilə ölkələrinə döndülər.
 
== Şirvana yürüyüş ==
 
 
1032-ci ildə slavyanlar yenidən Şirvana basqın etdilər. Bu zaman alanlar və sərirlər də onlarla ittifaqda idilər. Düşmən qüvvələri Şamaxını ələ keçirib qarət etdilər, 10 min adamı öldürdülər. Vətənin müdafiəsinə qalxan xalq yadelliləri Azərbaycandan qovdu. Şirvandan qovulan düşmən qüvvələrini Dərbənd hakimi ağır məğlubiyyətə uğratdı. Bu hadisədən bir il sonra Dərbənd hakimindən qisas almaq üçün alanlar və slavyanlar yenidən hücum etdilər. Lakin yenə məğlub oldular.
 
== Nəticə ==
 
 
IX əsrin sonundan başlayan slavyan basqınları ilə Azərbaycan xalqı tarixdə ilk dəfə Xəzər dənizindən hücuma məruz qaldı. Azərbaycanda vahid dövlətin olmaması, daxili çəkişmələr, həmçinin Xəzərdə hərbi donanmanın yoxluğu bu hücumların qarşısını almağa imkan vermədi.
 
== Mənbələrİstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
 
 
<nowiki>https://www.trims.edu.az/noduploads/book/quot-azarbaycan-tarixi-quot-fanni-uzra-7-ci-sinif-ucun-darslik.pdf</nowiki>
{{etnos-qaralama}}
[[Kateqoriya:Slavyanlar|*]]
[[Kateqoriya:Xalqlar]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Slavyanlar"

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023