[[1918]]-ci il [[21 aprel|aprel ayının 21-də]] isə [[Cavad qəzası]]nın [[Salyan rayonu|Salyan]] şəhərində Sovet hakimiyyəti elan olundu.<ref>[Azər Turan. Qafqaz İslam Ordusu Neftçalada. s. 6. Bakı, Yurd, 1999]</ref> [[Məşədi Əzizbəyov]]un rəhbərliyi [[Bakı]]dan [[Salyan]]a 240 nəfərlik hərbi dəstə, az sonra, [[23 aprel|aprelin 23-də]] isə bura Korqanovun göstərişi ilə [[Lənkəran]]dan 200 nəfər döyüşçü və bir hərb gəmisi olmaqla başqa bir heyət göndərildi. Rəşid Axundovun təşkilatçılığı ilə [[Salyan]]da Qızıl Qvardiya yaradıldı. [[1918]]-ci il [[12 may]]ında [[Cavad qəzası]]nın Xıllı kəndində Bakı Fəhlə, Qızıl Əsgər və matros deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsinin komissarı Rəşid Cabbarovun sədrliyi ilə kəndli deputatların qurultayı keçirilmişdi. Rəşid Cabbarovun sədrlik etdiyi həmin qurultaya Nəcəfqulu Ağayevlə Ağəli Əliyev katib seçilmişdilər. "İzvestiya Bakinskoqo Soveta" [[13 iyun]] [[1918]]-ci il tarixli sayında bu barədə ətraflı məlumat vardır. Hələ [[iyun]] ayında da [[erməni]]-[[rus]] hərbi birləşmələri bura 2000 nəfərlik hərbi qüvvə, 12 pulemyot, 6 top, 2 hərbi və 1 nəqliyyat gəmisi ilə yeridilmişdi. Hələ üstəlik yerli yad və bədməzhəb əhali arasında əlavə səfərbərlik həyata keçirilmiş, bu hesaba da əsgəri qüvvənin sayı 6000 nəfərə çatdırılmışdı. [[Ordu]]nun tərkibi 200 nəfər gəlmə [[rus]]dan, 300 nəfər iranlıdan (tarixi mənbələrdə onlar iranlı, xalqın yaddaşında şahsevənlər, türk mənbələrində isə əcəmlər olaraq bildirilir), 1500 nəfər [[erməni]]dən, qalan 4000 nəfər isə yerli [[ruslar]]dan ([[ruslar]], əsasən [[Molokanlar|malokan]]lardır-[[XIX əsr]]in sonu, [[XX əsr]]in əvvəllərində Neftçalada çar ordusunun böyük bir korpusu yerləşdirilmişdi) və yerli hümmətçilərdən ibarət təşkil olunmuşdu. [[Xəzər dənizi]]ndən [[Kür çayı]] vasitəsi ilə [[Azərbaycan]]ın içərilərinə doğru irəliləməklə daşnak-bolşeviklər strateji mənafelərdən çıxış edirdilər. Bir tərəfdən [[Yevlax]] körpüsünün məhv edilməsi, bununla da [[Gəncə]] ilə [[Bakı]]nın arasındakı əlaqələrin kəsilməsi, digər tərəfdən isə Muğanın bol [[taxıl]] ehtiyatına yiyələnməklə daşnak-bolşevik qvardiyasını [[çörək]]lə təmin etmək, [[Bakı Soveti (İcraiyyə Komitəsi)|Bakı komissarları Sovetinin]]-[[Stepan Şaumyan|Şaumyanın]], qeyd etdiyimiz kimi, hərbi-strateji məqsədi bu idi. İlk döyüşlər [[Salyan]] ətrafında – [[Qaraqaşlı]]da baş vermişdi. [[Qaraqaşlı]] [[Xəzər dənizi|Xəzərdən]] [[Kür]]boyu [[Salyan]]a qədər sonuncu məntəqədir. Bunu hesaba alsaq, onda faciənin miqyası, törədilmiş [[soyqırım|genosid]]in əhatə dairəsi bizi xeyli sarsıdacaqdır. [[Kür çayı]]na daxil planı [[erməni]] hərbi birləşmələri [[Bankə]] – Seyidlər – [[Uzunbabalı]] – [[Tatarməhlə]] – [[Xıllı]] – [[Abasallı]] – Qaralı–Qəzvinli – [[Kür Qarabucaq|Qarabucaq]] – [[Surra]] – Ərəbbəbirxanlı – [[Cəngan|Cəngən]] – [[Qaraqaşlı]]ya qədər hərəkət etmişdilər. Silahlı erməninin silahsız azərbaycanlı ilə təkbətək qaldığı ərazilərin adları bunlardır. [[1918]]-ci ilin 27-28 iyununda isə [[Surra]] ilə [[Kür Qarabucaq|Qarabucaq]] arasında çox şiddətli döyüşlər baş vermişdi. Qeyri-bərabər qüvvələrin təmsil olunduğu həmin bu döyüşdə türk-azərbaycan hərbi birləşməsi geri çəkilməyə məcbur olmuşdu. Həm də ki, bu dövüşdə erməniləri [[Kür çayı]]ndan hərbi gəmilər müşayiət edirdi. [[Surra]]-[[Kür Qarabucaq|Qarabucaq]] məğlubiyyətindən sonra [[Qafqaz İslam Ordusu]]ndan bura əlavə qüvvələr cəlb edildi: bir piyada bölüyü, bir pulemyot taqımı və bir dağ topu. [[Qaraqaşlı]]da mövqe tutan türk bölməsinin tərkibi 40 əsgərdən, 2 Maksim pulemyotundan və 2 topdan ibarət idi.<ref>[[Azər Turan. Darülmöminin. s. 211. Bakı, "Elm və Təhsil", 2012]</ref> [[Avqust]]un əvvəlində [[Bankə]]ni tərk edən türklər burada silahlı bir bölüyün saxlanılmasını məqsədə müvafiq bilmişdilər. Türk-Azərbaycan hərbi birləşmələri [[Bankə]]dəki döyüşdə 11 nəfər itki vermişdi.<ref>[Azər Turan. Qafqaz İslam Ordusu Neftçalada. s. 21. Bakı, Yurd, 1999]]</ref>

[[Kür çayı]] rayon ərazisində delta əmələ gətirərək [[Xəzər dənizi]]nə tökülür. [[Bala Kür|Bala Kür kanalı]], Muğan-Salyan kollektoru rayonun ərazisindən keçir. Boz-çəmən, karbonatlı allüvial-çəmən və çəmən [[bataqlıq]] torpaqları var. Şoranlıqlara rast gəlinir. [[Bitki]] örtüyü [[səhra]] və [[yarımsəhra]] tiplidir. [[Tuqay meşələri]] var.<ref name="supremecourt"/> Rayonun [[heyvanlar|heyvanat aləmi]] zəngin və rəngarəngdir. Burada [[ceyran]] və [[qutan]]lardan başlamış [[sığır]]lara və [[Nərə balığı|nərə balıqlarına]] qədər müxtəlif canlılara rast gəlmək olar. Nərə balıqlarının yetişdirilməsi ilə məşğul olan Kür Təcrübə Zavodu burada yerləşir. Zavodun laboratoriyasında körpə [[Nərə balığı|nərə balıqları]] yetişdirilir və qiymətli [[balıq]] növləri ehtiyatlarının təkrar istehsalı üçün onlar [[Kür çayı]]na buraxılır. Zəngin [[flora]] və [[fauna]]yafaunaya malik olan [[Qızılağac dövlət təbiət qoruğu]]nun ərazisinin əksər hissəsi bu rayonda yerləşir. Rayonun ərazisində [[çöldonuzu]], [[Kiçik Asiya qum siçanı]], [[qırmızıquyruq qum siçanı]], [[dovdaq]], [[bəzgək]], [[suilanı]], [[tısbağa]], [[gürzə]]<ref name="prezident-145"/>, [[çaqqal]], [[canavar]], [[ceyran]], [[çöl pişiyi]], [[dovşan]], [[porsuq]], [[tülkü]]<ref>Tapdıqoğlu, Nazim. ''Neftçala rayonu və onun toponimiyası.'' Təhsil, 2006. Səh. 58.</ref> və s. heyvanlara rast gəlinir. [[Nanə]], [[itburnu]], [[biyan]], [[qatırquyruğu]], [[çobanyastığı]] və digər dərman bitkiləri rayon ərazisində bitir.<ref name="Turizm"/> [[Şirvan Milli Parkı|Şirvan milli parkının]] 1325 [[hektar]] sahəsi rayon ərazisində yerləşir. [[Kür çayı]]nın delta ərazisində su-bataqlıq [[quş]]larının və digər qeyritərzli [[fauna]] növlərinin yaşayış arialı mövcuddur.<ref name="supremecourt">[http://www.supremecourt.gov.az/_Districts/XaritaInfo.jsp?id=7400]</ref> Rayon mərkəzindən 10&nbsp;km aralıda, [[Kür çayı]] [[Xəzər dənizi]]nə tökülən yerdə [[Kür çayı]]nın suyunun dənizin suyundan ideal düz xətt boyunca ayrılması kimi qeyri-adi mənzərə müşahidə olunur. Rayon ərazisi hesab olunan [[Kürdili|Kürkosa adası]] balıq ovu üçün çox münasib yerdir.

|[[Qırmızıkənd (Neftçala)|Qırmızıkənd]]

XX əsrin əvvəllərində insanların maariflənməsi uğrunda mühüm işlər görülmüşdür. Keçmiş inzibati-ərazi bölgüsünə görə Azərbaycan 17 qəzaya bölünürdü. Bu qəzalardan biri də [[Cavad qəzası|Salyan (Cavad)]] qəzası idi. [[Cavad qəzası|Salyan qəzasına]] daxil olan 6 nahiyənin içərisində yalnız Xıllı nahiyəsində (indiki Neftçala rayonu ərazisində) 1898-ci ildə 2 sinifli ibtidai [[Ruslar|rus]]-[[tatar]] məktəbi açılmışdır. Burada dərslər [[rus dili]]ndə aparilirdı. Həftədə 1 dəfə [[azərbaycan dili]]ndə şəriət dərsləri keçirilirdi. Bu [[məktəb]]də 40-45 nəfər oxuyurdu. [[Məktəb]]də ilk dərslik "Gülüstan" kitabı olmuşdur.<ref name="Neftçala fakt"/> 1916-cı ildə xalqdan toplanan pullar hesabına [[Xıllı]]da birmərtəbəli dövlət binası tikildi və köhnə məktəb buraya köçdü. [[Məktəb]]də milliyəti [[Ruslar|rus]] olmaqla 2 müəllim işləyirdi. 1917/18-ci tədris ilindən başlayaraq, məktəb ana dilində ibtidai məktəb kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Xıllı məktəbinin direktoru [[Qori Seminariyası|Qori müəllimlər seminariyasını]] bitirmiş Axundov Əbülhəsən olmuşdu. Axundov Mirzə Əbülhəsən və oğlu Qulam Axundov Muğanda ilk tarix elmləri namizədi olmuşlar.<ref name="Neftçala elm"/>

*Xarabakənd, Krasnoye Selo<ref>Tapdıqoğlu, Nazim. ''Neftçala rayonu və onun toponimiyası.'' Təhsil, 2006. Səh. 51.</ref> – [[Qırmızıkənd (Neftçala)|Qırmızıkənd]]<ref>[http://www.anl.az/el/m/me_ovui.pdf Mikayılova, Əzizə. ''Onomastik vahidlərin üslubi imkanları. (ХIХ əsrin ikinci yarısında yaranmış nəsr əsərlərinin matеrialları əsasında linqvistik tədqiqat)''. Mеmar Nəşriyyat–Poliqrafiya, Bakı, 2008, Səh. 212]</ref><ref>[http://web.archive.org/web/20101020053328/http://www.525.az/view.php?lang=az&menu=7&id=21390 Oralarda kimlər var: kənd və onun insanları]</ref>