[[1918]]-ci il [[21 aprel|aprel ayının 21-də]] isə [[Cavad qəzası]]nın [[Salyan rayonu|Salyan]] şəhərində Sovet hakimiyyəti elan olundu.<ref>[Azər Turan. Qafqaz İslam Ordusu Neftçalada. s. 6. Bakı, Yurd, 1999]</ref> [[Məşədi Əzizbəyov]]un rəhbərliyi [[Bakı]]dan [[Salyan]]a 240 nəfərlik hərbi dəstə, az sonra, [[23 aprel|aprelin 23-də]] isə bura Korqanovun göstərişi ilə [[Lənkəran]]dan 200 nəfər döyüşçü və bir hərb gəmisi olmaqla başqa bir heyət göndərildi. Rəşid Axundovun təşkilatçılığı ilə [[Salyan]]da Qızıl Qvardiya yaradıldı. [[1918]]-ci il [[12 may]]ında [[Cavad qəzası]]nın Xıllı kəndində Bakı Fəhlə, Qızıl Əsgər və matros deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsinin komissarı Rəşid Cabbarovun sədrliyi ilə kəndli deputatların qurultayı keçirilmişdi. Rəşid Cabbarovun sədrlik etdiyi həmin qurultaya Nəcəfqulu Ağayevlə Ağəli Əliyev katib seçilmişdilər. "İzvestiya Bakinskoqo Soveta" [[13 iyun]] [[1918]]-ci il tarixli sayında bu barədə ətraflı məlumat vardır. Hələ [[iyun]] ayında da [[erməni]]-[[rus]] hərbi birləşmələri bura 2000 nəfərlik hərbi qüvvə, 12 pulemyot, 6 top, 2 hərbi və 1 nəqliyyat gəmisi ilə yeridilmişdi. Hələ üstəlik yerli yad və bədməzhəb əhali arasında əlavə səfərbərlik həyata keçirilmiş, bu hesaba da əsgəri qüvvənin sayı 6000 nəfərə çatdırılmışdı. [[Ordu]]nun tərkibi 200 nəfər gəlmə [[rus]]dan, 300 nəfər iranlıdan (tarixi mənbələrdə onlar iranlı, xalqın yaddaşında şahsevənlər, türk mənbələrində isə əcəmlər olaraq bildirilir), 1500 nəfər [[erməni]]dən, qalan 4000 nəfər isə yerli [[ruslar]]dan ([[ruslar]], əsasən [[Molokanlar|malokan]]lardır-[[XIX əsr]]in sonu, [[XX əsr]]in əvvəllərində Neftçalada çar ordusunun böyük bir korpusu yerləşdirilmişdi) və yerli hümmətçilərdən ibarət təşkil olunmuşdu. [[Xəzər dənizi]]ndən [[Kür çayı]] vasitəsi ilə [[Azərbaycan]]ın içərilərinə doğru irəliləməklə daşnak-bolşeviklər strateji mənafelərdən çıxış edirdilər. Bir tərəfdən [[Yevlax]] körpüsünün məhv edilməsi, bununla da [[Gəncə]] ilə [[Bakı]]nın arasındakı əlaqələrin kəsilməsi, digər tərəfdən isə [[Muğan]]ınMuğanın bol [[taxıl]] ehtiyatına yiyələnməklə daşnak-bolşevik qvardiyasını [[çörək]]lə təmin etmək, [[Bakı Soveti (İcraiyyə Komitəsi)|Bakı komissarları Sovetinin]]-[[Stepan Şaumyan|Şaumyanın]], qeyd etdiyimiz kimi, hərbi-strateji məqsədi bu idi. İlk döyüşlər [[Salyan]] ətrafında – [[Qaraqaşlı]]da baş vermişdi. [[Qaraqaşlı]] [[Xəzər dənizi|Xəzərdən]] [[Kür]]boyu [[Salyan]]a qədər sonuncu məntəqədir. Bunu hesaba alsaq, onda faciənin miqyası, törədilmiş [[soyqırım|genosid]]in əhatə dairəsi bizi xeyli sarsıdacaqdır. [[Kür çayı]]na daxil planı [[erməni]] hərbi birləşmələri [[Bankə]] – Seyidlər – [[Uzunbabalı]] – [[Tatarməhlə]] – [[Xıllı]] – [[Abasallı]] – Qaralı–Qəzvinli – [[Kür Qarabucaq|Qarabucaq]] – [[Surra]] – Ərəbbəbirxanlı – [[Cəngan|Cəngən]] – [[Qaraqaşlı]]ya qədər hərəkət etmişdilər. Silahlı erməninin silahsız azərbaycanlı ilə təkbətək qaldığı ərazilərin adları bunlardır. [[1918]]-ci ilin 27-28 iyununda isə [[Surra]] ilə [[Kür Qarabucaq|Qarabucaq]] arasında çox şiddətli döyüşlər baş vermişdi. Qeyri-bərabər qüvvələrin təmsil olunduğu həmin bu döyüşdə türk-azərbaycan hərbi birləşməsi geri çəkilməyə məcbur olmuşdu. Həm də ki, bu dövüşdə erməniləri [[Kür çayı]]ndan hərbi gəmilər müşayiət edirdi. [[Surra]]-[[Kür Qarabucaq|Qarabucaq]] məğlubiyyətindən sonra [[Qafqaz İslam Ordusu]]ndan bura əlavə qüvvələr cəlb edildi: bir piyada bölüyü, bir pulemyot taqımı və bir dağ topu. [[Qaraqaşlı]]da mövqe tutan türk bölməsinin tərkibi 40 əsgərdən, 2 Maksim pulemyotundan və 2 topdan ibarət idi.<ref>[[Azər Turan. Darülmöminin. s. 211. Bakı, "Elm və Təhsil", 2012]</ref> [[Avqust]]un əvvəlində [[Bankə]]ni tərk edən türklər burada silahlı bir bölüyün saxlanılmasını məqsədə müvafiq bilmişdilər. Türk-Azərbaycan hərbi birləşmələri [[Bankə]]dəki döyüşdə 11 nəfər itki vermişdi.<ref>[Azər Turan. Qafqaz İslam Ordusu Neftçalada. s. 21. Bakı, Yurd, 1999]]</ref>

|[[1 №-li Mayak]], [[Qırmızı Şəfəq]], [[Sülh (Neftçala)|Sülh]], [[Sübh (Neftçala)|Sübh]], [[Şirvanlı (Neftçala)|Şirvanlı kəndi]] və [[Yenikənd (Netfçala)|Yenikənd]]

Mənbələrə görə Neftçala ərazisində [[neft]] hələ qədim zamanlardan məlumdur. Belə ki, ərəb coğrafiyaşünası [[İstəxri|Əl-İstəxrinin]] 930-cu ildə yazdığı "Yollar və ölkələr kitabı" ({{Dil-ar|كتاب المسالك والممالك}}, '''''Kitāb al-Masālik wa'l-Mamālik''''') əsərində [[Bakı]] ilə yanaşı, [[Muğan]]daMuğanda da [[neft]] mənbələrinin olduğunu qeyd etmişdi. Mənbələrə görə o zamanlar bu ərazilərdə yaşayan sakinlər qara maye sandıqları nefti [[Allah]]ın möcüzəsi hesab edirdilər. Və insanlar ondan yalnız müalicə, daha sonralar isə evləri işıqlandırmaq və yanacaq məqsədilə istifadə etmişlər. Faydalı qazıntı kimi neftə maraq bu ərazidə XIX əsrin 40–cı illərinə təsadüf edir. Akademik Q.V.Abixin 1849-cu ildə Neftçalanın [[Babazənən yüksəkliyi|Babazanan]] yüksəkliyində yerüstü [[neft]]-[[qaz]] əlamətlərinin və hidrogen sulfidli isti su [[bulaq]]larını öyrənmiş, [[1859]]-cu ildə II dəfə Küryani düzənlikdə və Neftçala yatağında geoloji tədqiqat işləri aparmışdır. [[1861]]-ci ildə həmin ərazilərdə və [[Xəzər dənizi]]ndə Kumani adasının əmələ gəlməsi ilə əlaqədar III dəfə tədqiqat işlərini davam etdirmiş və 1863-cü ildə isə tədqiqatlarını "[[Xəzər dənizi]]ndə [[ada]]lar əmələ gəlməsi və Xəzər vilayətində [[Palçıq vulkanı|palçıq vulkanları]] haqqında məlumatlar" adlı əsərində toplayıb çap etdirmişdir. Bundan sonra 1890-cı ildən 1901-ci ilə kimi Qafqaz Dağ-Mədən idarəsinin geoloqlarından A.İ.Sarokin, A.İ.Konşin ("Xəzər sahilinin cənub hissəsindəki mineral bulaqları və neftli sahələrin öyrənilməsi"(1890)), Barbot-de-Marni ("Xəzər sahili neft yataqlarının müqayisəli oçerki"(1892)), B.Müller ("Qafqaz vilayətinin faydalı qazıntıları haqqında"(1890)), N.O.Lebedev və başqaları Küryanı ərazilərdə geoloji tədqiqat işləri aparmışlar. Burada XX əsrin əvvəllərində neft sənayesi sahibkarlarından [[Nobel qardaşları|Nobel]], Bekkendorf, Putilov və bir çox kapitalistlərin sərmayə qoyduqları neft quyuları qazılmışdı. İlk neft quyusu isə Neftçalada [[1872]]-ci ildə qazılmışdı. Lakin daha ardıcıl və səmərəli neft axtarışı və neft hasilatına olan maraq daha çox sovet hakimiyyəti illərinə təsadüf edir. Belə ki, [[1926]]-cı ildə 1 №-li kəşfiyyat quyusu sənaye əhəmiyyətli neft vermişdir. Beləliklə də bu ərazilərə diqqət və maraq, məhz "qara qızıl" sayılan bu sərvətin mövcudluğu Neftçalanın bir şəhər kimi yaranmasına və formalaşmasına xüsusi təkan vermişdir. Deyilənlərə görə [[1923]]-cü ildə böyük kimyaçı alim Qubkin Neftçala ərazisində geoloji kəşfiyyat işləri apararkən, o vaxt boş, şoran torpaqları göstərmiş və ayaq basdığınız bu yerlərin hər qarışının altı qızıldır, böyük sərvətdir demişdir. O vaxt aparılan kəşfiyyatlar nəticəsində az dərinlikdən belə neft yataqları tapılmışdır. [[1937]]-ci ildə geniş axtarış–kəşfiyyat işləri neft yatağının kəşfi ilə nəticələndi. Beləliklə, Neftçalada "Neftçalaneft" NQÇİ yaradıldı. 1963-1992-ci illərə qədər bu müəssisə bir neçə dəfə Salyanneftlə birləşdirilib ayrılıb. Neftçala yatağından əsasən, parafinsiz, qatransız, yüngül fraksiyanın çoxluğu ilə fərqlənən yüksək keyfiyyətli neft alınır<ref name="Neftçala İqt">[http://www.neftcala-mks.az/economy.htm Neftçala rayon Mərkəzi Kitabxanasının saytı – İqtisadiyyatımız]</ref>. [[Neftçala şəhəri]]ndə həftədə bir neçə tankerin [[neft]]i doldurub aparmaq üçün istifadə etdiyi neftdoldurma körpüsü yerləşir.<ref>{{Cite web |title=2000-ci ildə keçirilmiş İnam sahəsində kəşfiyyat qazmasının ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi (ƏMTQ). Səh. 33 |url=http://www.bp.com/liveassets/bp_internet/bp_caspian/bp_caspian_azeri/STAGING/local_assets/downloads_pdfs/i/Inam_Xdrilling_Environmental_Addendum_az.pdf |access-date=2012-03-18 |archive-date=2012-03-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120318062030/http://www.bp.com/liveassets/bp_internet/bp_caspian/bp_caspian_azeri/STAGING/local_assets/downloads_pdfs/i/Inam_Xdrilling_Environmental_Addendum_az.pdf |url-status=live }}</ref>

1918-ci il [[Mart soyqırımı|mart hadisələri]] zamanı [[Türkiyə]]nin hərbi naziri [[Ənvər Paşa]] Qafqaz İslam Ordusunun yaradılması barədə əmr verdi. 1918-ci il [[21 aprel|aprelin 21-də]] isə [[Cavad qəzası]]nın [[Salyan]] şəhərində Sovet hakimiyyəti elan olundu. Bundan sonra [[Salyan]] və Neftçala ətrafında erməni daşnaklarının və rus [[bolşevik]]lərinin törətdiyi qörğına, əsl [[soyqırım]]ına Qırmızı Qvardiyanın III və V taborları rəhbərlik etdi<ref>Azər Turan. "Qafqaz İslam Ordusu Neftçalada. s. 6. Bakı, Yurd, 1999.</ref>. Belə ki, [[Salyan]]dakı III tabora Ter-Avakimov, Neftçaladakı V tabora Danilyan başçılıq edirdi. Görəsən, [[Kür çayı]] sahilində nə üçün genosid həyata keçirildi? Azər Turan bu çirkin siyasətin iç üzünü çox gözəl açaraq təhlil etmişdir. Onun fikrincə, [[Xəzər dənizi]]ndən [[Kür çayı]] vasitəsi ilə [[Azərbaycan]]ın içərisinə doğru irəliləməklə daşnak-bolşevik koalisiyası geosiyası hərbi strateji mənafeləri göz altına almaq istəyirdi. [[Muğan]]ınMuğanın taxıl ehtiyatına yiyələnməklə daşnak-bolşevik-qırmızı qvardiyasını çörəklə təmin etmək [[Bakı Soveti (İcraiyyə Komitəsi)|Bakı komissarları sovetinin]] rəhbəri [[Stepan Şaumyan]]ın qeyd etdiyimiz kimi hərbi strateji məqsədi olmuşdur.<ref>Azər Turan. Qafqaz İslam Ordusu Neftçalada. s. 10-11. Bakı, Yurd, 1999.</ref>

*Kürağzı – [[Sübh (Neftçala)|Sübh]]<ref>Tapdıqoğlu, Nazim. ''Neftçala rayonu və onun toponimiyası.'' Təhsil, 2006. Səh. 70.</ref>