AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Editor nurane tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq NMW03 tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Sətir 1:
{{Vikiləşdirmək}} {{iş gedir}}
{{mənbə azlığı}}
{{Şirkət
|adı = AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi
|loqotipi = [[Şəkil:Az-seismo-logo.jpg|frameless|Az-seismo-logo]]
|tipi =
|birjada listinqi =
Sətir 25 ⟶ 24:
|veb-saytı = [http://www.seismology.az seismology.az]
}}
'''Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi''' — [[Azərbaycan Respublikası]]nda zəlzələlərin tədqiqatı və öyrənilməsi ilə məşğul olan əsas dövlət təşkilatdır. Mərkəzdə seysmoloji, geofiziki, geokimyəvi və geodinamik  kompleks tədqiqatlar aparılır.
 
AMEA nəzdində RSXM-nin seysmoloji tədqiqatları peyk rabitəsi ilə işləyən seysmik stansiyalar şəbəkəsi vasitəsi ilə aparılır. Bu seysmik stansiyalar şəbəkəsi ABŞ-ın "Kinemetriks" şirkətinin istehsalıdır <ref>http://http://science.gov.az/institutes/1001</ref>.
==Hakkında==
AMEA nəzdində RSXM-nin seysmoloji tədqiqatları peyk rabitəsi ilə işləyən seysmik stansiyalar şəbəkəsi vasitəsi ilə aparılır. Bu seysmik stansiyalar şəbəkəsi ABŞ-ın "Kinemetriks" şirkətinin istehsalıdır.
[[Şəkil:Xerite az.az.jpg|right|277x277px]]
Hazırda Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəznin respublika ərazisində 35 peyk rabitəsi ilə işləyən seysmik stansiyaları var. Mərkəz tərəfindən respublika ərazisində 24 GPS stansiya quraşdırılmışdır. RSXM-nin hazırda 35 telemetrik seysmik stansiya, 24 GPS, 6 geofiziki, 5 geokimyəvi, 7 mobil seysmik stansiyaları fəaliyyət göstərir. Azərbaycanın Saatlı rayonundakı dərinliyi 8324 metr olan quyu üzərində yerləşdirilmiş GPS stansiya öz unikallığı ilə seçilir.
Qeyd edək ki, Ermənistanın Azərbaycana qarşı apardığı işğalçılıq siyasəti, Dağlıq Qarabağ və ətraf ərazilərin işğalı nəticəsində ermənilər AMEA nəzdində RSXM-in Ağdam, Kəlbəcər və Cəbrayıl rayonlarında yerləşən seysmik stansiyalarını da vəhşicəsinə dağıdıblar.Bu səbəbdən həmin ərazilərdə seysmoloji tədqiqatların aparılması mümkün deyil. Ağdam və Füzuli rayonlarının Azərbaycanın nəzarətində olan hissəsində isə yeni seysmik stansiyalar quraşdırılıb.
[[Şəkil:Isgal rayonlar.az.jpg|right|274x274px]]
[[Ağdam]] və [[Füzuli]] rayonlarının Azərbaycanın nəzarətində olan hissəsində isə yeni seysmik stansiyalar quraşdırılıb.
 
== Tarixi ==
[[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]]  nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin yaranmasının tarixi mərhələləri olmuşdur. Azərbaycanda ilk dəfə instrumental müşahidələrə XX əsrin əvvəllərində başlanılmışdır.<ref>http://www.seismology.az/az/#.X18LD_YzaM_</ref>.
 
1902-ci ildə [[Şamaxı]]<nowiki/>da baş verən güclü zəlzələdən sonra Bakıda neft sənayesi ilə məşğul olan Nobel qardaşlarının təşəbbüsü ilə həmin il   Azərbaycan ərazisində üç yerdə seysmik stansiyalar quraşdırılmış və bununla da instrumental müşahidələrə başlanılmışdır.
 
SSRİ dövründə uzun müddət Azərbaycanda müstəqil seysmoloji xidmətin fəaliyyətinə icazə verilməsə də, 1979-cu ildə Azərbaycan SSRİ Nazirlər Sovetinin qərarına və Milli Elmlər Akademiyasının sərəncamına əsasən AMEA Geologiya İnstitutunda   “Geofizika” Elmi Mərkəzində Təcrübi-Metodiki Geofizika Partiyası yaradılmışdır. 1980-ci ildə isə bunun əsasında Təcrübi-Metodik Geofizika Ekspedisyası təşkil edilmişdir. Ekspedisyaya AMEA-nın müxbir üzvü, geologiya-minerologiya elmlər doktoru Arif Həsənov rəhbərlik etmişdir.
 
[[Azərbaycan Respublikası]] Nazirlər Kabinetinin 01. 09.1998-ci il tarixli 179 saylı və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin 17.12.1998-ci il tarixli 22/2 saylı qərarları ilə TMGE-yə 1999-cu ildən AMEA-nın nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi statusu verilmişdir.
Sətir 46:
2009-2010-cu illərdə daha 11 "Kinemetrics" stansiyası ("Astara", "Zərdab", "Gədəbəy", "Xınalıq", "Altıağac", "Kürdəmir", "Lerik", "Zaqatala", "Mingəçevir", "Qazax", "Saatlı") alınaraq quraşdırılmışdır. 2011-ci ildə RSXM tərəfindən daha 6 telemetrik seysmik stansiya ("Qobustan", "Qəbələ", "Qusar", "Ordubad", "Şahbuz", "Heydərabad") quraşdırılaraq işə salınmışdır və bununla da seysmik stansiyaların sayı 31-ə çatmışdır.
 
Yeni sistemlə serverin yaddaşı artırılmış, "Antelope 5.2-64" proqramının son versiyası yüklənilmişdir. Yeni sistem zəlzələlərin emalında və digər proqramlarda, məlumatlar bazasının yaradılmasında və arxivləşdirilməsində istifadə olunur. [[Apple|"Apple" şirkətinin]] kompüterləri "Mac OS X 10" əməliyyat sistemində işləyir.
[[Şəkil:Qurban Cəlal oğlu Yetirmişli.jpg|thumb|[[Qurban Yetirmişli]], 2008-ci ildən RSXM-in direktorudur.|230x230px]]
 
Makroseysmik tədqiqatların yerinə yetirilməsi baş vermiş zəlzələlərin makroseysmik intensivliyini təyin etməkdən ibarətdir. [[MSK-64]] seysmik cədvəli üzrə zəlzələnin gücünü səciyyələndirmək üçün müxtəlif əlamətlərdən istifadə olunur: bina və tikililərin zədələnmə dərəcələri, qruntlarda qalıq deformasiyaları, qrunt suları rejiminin dəyişməsi, titrəyişlərin hiss edilməsi və s.
== Baş Direktor ==
 
Makroseysmik titrəyişlər, alınmış statistik materialların analizi intensivliyin balla qiymətləndirilməsinə imkan verir. Nəticə olaraq izoseystlər xəritə-sxemi qurulur və bu da makroseysmik təzahürlərin coğrafi paylanmasını özündə əks etdirir. Daha sonra makroseysmik müşahidələrin nəticələri zəlzələ ocağının parametrlərinin: onun koordinatlarının, dərinliyinin, uzantı istiqamətinin, ölçülərinin və maqnitudasının təyin edilməsi üçün istifadə olunur.
'''Qurban Cəlal oğlu Yetirmişli''' – 4 sentyabr 1952 – ci ildə anadan olmuşdur. 1974 – cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (BDU) Geologiya fakültəsini bitirmişdir <ref>https://az.wikipedia.org/wiki/Qurban_Yetirmi%C5%9Fli</ref>.
1980 - 2008 - ci illlərdə AMEA nəzdində RSXM - də Baş direktor müavini, 2008-ci ildən AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin Baş direktorudur.Geologiya-mineralogiya elmlər doktoru, professordur. 2014-cü ildə AMEA-nın müxbir üzvü seçilib.
Q.C.Yetirmişli geodinamik, seysmoaktiv şəraiti mürəkkəb olan zonalarda, dərin qatlarda neft - qazlılığın qiymətləndirilməsi və perspektivliyi haqqında (Aşağı Kür çökəkliyi) bir-sıra elmi-nəzəri işlər aparmış, 178-dən çox elmi məqalənin müəllifidir. Dünyanın bir sıra nüfuzlu elmi jurnallarında məqalələri dərc olunub.
2000-ci ildə «Aşağı Kür çökəkliyində seysmo-geodinamik şərait və kəsilişlərdə neft və qaz yataqlarının paylanması» mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir.
2010-cu ildə «Cənubi Xəzər çökəkliyinin seysmikliyi (Azərbaycan sektoru )» mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək, geologiya-mineralogiya elmlər doktoru elmi dərəcəsini almışdır.
 
[[Şəkil:Qurban Cəlal oğlu Yetirmişli.jpg|thumb|[[Qurban Yetirmişli]], 2008-ci ildən RSXM-in direktorudur.|230x230px]]
'''AMEA "Xəbərlər" (Yer elmləri seriyası) jurnalının redaksiya heyətinin üzvüdür.'''
 
== Tabeliyindəki qurumlar ==
'''AMEA nəzdində RSXM-in Elmi-Texniki Şurasının sədri, Avropa Seysmoloji Komissiyasının üzvüdür.'''
===Jurnal===
 
Jurnalın baş redaktoru AMEA nəzdində RSXM-nin baş direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü Qurban Yetirmişlidir.
'''2003-cü ildə AMEA Rəyasət Heyəti tərəfindən 50 illik yubleyi münasibəti ilə “Fəxri Fərman”la təltif edilmişdir.'''
 
'''2005-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilmişdir.'''
 
'''2015-ci ildə "Avropa nəşr evi" tərəfindən "İlin vətənpərvər alimi" qızıl medalı ilə təltif edilmişdir.'''
 
'''2015-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə "Əməkdar elm xadimi" fəxri adına layiq görülmüşdür.
'''
 
'''Azərbaycan Seysmoloqlar Assosasiyasının prezidentidir'''.
 
== Elmi tədqiqatlar ==
[[File:Saatlıda unikal GPS stansiya (8324m).jpg|thumb|Saatlıda unikal GPS stansiya (8324m)]]
 
AMEA nəzdində RSXM-də elmi tədqiqatlar əsasən üç istiqaməti əhatə edir:
 
* Respublika ərazisinin seysmikliyinin öyrənilməsi
* Geofiziki və Geodinamiki tədqiqatlar (GPS);
* Geokimyəvi tədqiqatlar
 
'''Seysmologiya'''
 
* Respublika ərazisinin seysmikliyinin, zəlzələlərin kinematik və dinamik parametrlərinin öyrənilməsi ilə məşğul olur.
* 2003-cü ildə AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi respublika ərazisində seysmik monitorinq sistemini yenidən qurmağa başlamışdır.
 
* 2016-cı ildən başlayaraq Ulu Öndər H.Əliyevin 93 illiyi münasibəti ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondu və AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi tərəfindən " Azərbaycan ərazisinin seysmik təhlükəliliyi və zəlzələdən qorunmaq üçün davranış qaydaları" layihəsi çərçivəsində məktəblərdə təlimlər keçirilir.
 
* 2017-cı ilin may ayından etibarən ilk dəfə olaraq Azəbaycan ərazisində seysmotomoqrafiya işlərinin aparılmasına başlanılıb. Bununla əlaqədar olaraq yerli və amerikalı mütəxəssislərin iştirakı ilə - Hacıqabul, Göyçay, Qusar və Neftçala rayonlarında müvəqqəti seysmik stansiyalar quraşdırılıb.
 
[[File:Zəlzələlərin tədqiqatı bürosu.jpg|thumb|Zəlzələlərin tədqiqatı bürosu]]
===Digər===
 
'''Zəlzələlərin tədqiqatı bürosu'''
2003-cü ildən bu müşahidə şəbəkəsi fəaliyyətə başlamışdır.
 
Zəlzələlərin Tədqiqatı Bürosu seysmik stansiyalarda qeydə alınmış zəlzələ yazılarının analizi, onların kinematik və dinamik parametrlərinin təyini ilə məşğuldur.
 
25 noyabr 2000-ci il tarixində baş vermiş güclü (Mlh=6.2) Xəzər (Bakı) zəlzələsindən sonra Ulu Öndər Heydər Əliyevin Azərbaycanda seysmik müşahidə şəbəkəsinin ən müasir cihazlarla təchiz edilməsi haqqında göstərişinə əsasən AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi üçün 14 dəst "Kinemetrics" şirkətinin (ABŞ) istehsalı olan, peyk rabitə sistemli, rəqəmsal telemetrik seysmik stansiya alınmışdır və 2003-cü ildən bu müşahidə şəbəkəsi fəaliyyətə başlamışdır.
 
'''Makroseysmik Tədqiqatlar şöbəsi'''
 
Makroseysmik tədqiqatların yerinə yetirilməsi baş vermiş zəlzələlərin makroseysmik intensivliyini təyin etməkdən ibarətdir. MSK-64 seysmik cədvəli üzrə zəlzələnin gücünü səciyyələndirmək üçün müxtəlif əlamətlərdən istifadə olunur: bina və tikililərin zədələnmə dərəcələri, qruntlarda qalıq deformasiyaları, qrunt suları rejiminin dəyişməsi, titrəyişlərin hiss edilməsi və s.
 
[[File:Zelzele ocaqlarının dinamikası.jpg|thumb|Zəlzələ ocaqlarının dinamikası]]
 
'''Zəlzələ ocaqlarının dinamikası şöbəsi'''
[[File:Seysmotoqrafiya.jpg|thumb|Beynəlxalq seysmotomoqrafiya laboratoriyası]]
 
35 rəqamsal telemetrik stansiyalardan alınmış dalğaların məlumatlarının əsasında Yer qabığının gərginlik və deformasiya sahələrini öyrənir.
 
Şöbənin elmi fəaliyyətinin əsas istiqamətləri:
 
- fokal mexanizmin parametrlərinin qiymətləndirilməsi, onların formalaşması şəraiti və mexanizmlərinin analiz
 
- zəlzələ ocaqlarının dinamik parametrlərinin (spektral analiz) giymətləndirilməsi.
 
- güclü zəlzələlərin seysmik dalğalarınnın spektirlərinin (müxtəlif tezlik intervalında) əsasında orta Mw maqnitudasının hesablanmsı
 
Əsas elmi-praktiki nailiyyətlər aşağıdakılardır:
 
Azərbaycan seysmotelemetrik stansiyaların məlumatları əsasında, ocaq mexanizmlərinin məlumat bazası yaranıb (М≥3.0)
2003-2019-cuillərdə Azərbaycan ərazisində baş vermiş zəlzələlərin ocaq mexanizmləri М≥3.0)
 
P-dalğaların ilk gəlmə qiymətlərin əsasında, 2003-2018-ci illər ərzində baş vermiş zəlzələlərin (M≥3.0) ocaq mexanizmləri qurulmuşdur. Respublika ərazisinin fərdi seysmogen zonalarında seysmotektonik deformasiyaların xüsusiyyətləri müəyyən olunub. 2019-сu ildə 74 zəlzələnin (ml≥3.0) ocaq mexanizmi işlənilmişdir. Onlardan ən güclu zəlzələ 5 fevral tarixində yerli vaxtla saat 23:31:37-də, maqnitudası ml=5.2 olan, Pirqulu stansiyasından 11 km qərbdə İsmayıllı ərazisində. Zəlzələnin sıxılma oxunun (P) və gərilmə gərginlik oxunun (T) istiqaməti üfüqə yaxın (PL=4, PL=7) müstəvidə istiqamətlənmişlər. Birinci və ikinci nodal müstəviləri üçün iti (DP=82, 87) düşmə bucağı müəyyənləşmişdir. Ocaqda yerdəyişmənin qiyməti (SLİP= 8-177) sağ tərəfli yer dəyişmə tipli hərəkətin üstünlük təşkil etdiyini göstərir və Qərbi Xəzər qırılması ilə uzlaşır. Zəlzələ ocağı çökmə qatında, demək olar ki, Alpa qədər fundamentin sərhəddində yerləşir.
 
Geodinamika şöbəsi ilə birlikdə 2003-2018-ci illərdə Azərbaycan ərazisində baş vermiş güclü zəlzələlərin ocaq mexanizmləri (ml ≥ 4.5) və GPS stansiyaların məlumatların əsasında horizontal hərəkətlərinin istiqamətləri xəritəsi qurulmuşdur. [[File:Seysmotoqrafiya.jpg|thumb|Beynəlxalq seysmotomoqrafiya laboratoriyası]]
 
'''Beynəlxalq seysmotomoqrafiya laboratoriyası'''
 
2017-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzində (AMEA nəzdində RSXM), ABŞ-ın E.Lourens adına Livermor Milli Laboratoriyasınında və ABŞ-ın Missuri Elm və Texnologiya Universitetində fəaliyyət göstərən “Beynəlxalq seysmotomoqrafiya” laboratoriyası yaradılmışdır.
 
'''Geofizika'''
 
Geofiziki sahələrdəki seysmoanomal effektlərin təzahürü strukturları və xüsusiyyətlərinin kompleks tədqiqi ilə məşğul olur. Geofiziki stansiyalar şəbəkəsi vasitəsilə geomaqnit sahəsi gərginliyinin, ağırlıq qüvvəsi və qravitasiya potensialin ikinci törəməsinin variasiyaları araşdırılır.
 
Geofiziki tədqiqatlar idarəsi aşağıdakı şöbə və stansiyalardan ibarətdir:
 
#'''Geofiziki materialların təhlili və təfsiri şöbəsi'''
#'''Geofiziki cihazlara texniki-nəzarət şöbəsi'''
#'''Maqnitometriya şöbəsi'''
#'''Qravimetriya şöbəsi'''
#'''Geofiziki stansiyalar (6 stansiya)'''
 
'''Geomaqnit seysmoproqnostik tədqiqatlar'''
 
Seysmomaqnit tədqiqatlar iki istiqamətdə aparılır: Seysmomaqnit (tektomagnit) effektinin aşkarlanması və seysmogen zonaların gərgin-deformativ vəziyyətinin qiymətləndirilməsi
 
1. Seysmomaqnit effektinin və onun təzahürünün xarakterik xüsüsiyyətlərini aşkar etmək məqsədilə geomaqnit sahə gərginliyinin variyasiyalarının monitorinqi aparılır.
 
2. Baş verə biləcək güclü və hiss olunan zəlzələ ocaq zonalarının gərgin-deformativ vəziyyətini aşkar edib konturlamaq (əhatəyə almaq) məqsədilə geomaqnit sahə gərginliyinin məkan-zaman artımlarının monitorinqi aparılır.
 
Bu tədqiqatlar Azərbaycanın Şəki-Şamaxı və Kürətrafı-Talış proqnoztik poliqonlarında həyata keçirilir.
 
Şəki-Şamaxı poliqonunda 5 adəd müasir texnika əsasında hazırlanmış ABŞ istehsalı olan G 856 proton maqnitometrlə təchiz olunmuş maqnitovariasiya stansiyası quraşdıralaraq işə salınmış və ayda bir dəfə ölçü götürmək ucün 63 geofiziki dayaq noqtəsi seçilmişdir.
 
Kürətrafı-Talış poliqonu G 856 proton maqnitometri bazasında iki stansianar maqnitovariasiya stansiyası və ayda bir dəfə ölçü aparılan 30 dayaq nöqtəsilə təchiz olunmuşdur.
 
Seysmoproqnoztik tədqiqatların axırıncı 30 illik praktikası AMEA RSXM-də məlumatların elektron bankının yaranmasına imkan vermişdir. Hansı ki özündə bütün geomaqnit sahəsində seysmoanomal aşkarlanmasını, sahə gərginliyi T~ f(t)-nin ardıcıl sıra: variasiyalarını və yerin qravitasiya sahəsinin ikinci törəməsini əhatə edir.
 
'''Geokimya'''
 
Tədqiqatlar ilk dəfə olaraq AMEA-nın nəzdində RSXM-də 1979-cu ildə başlamış və bu vaxta kimi (2014-cü il) davam edir. İşlər seysmogeokimyəvi (SGK) və seysmohidrogeodinamik (SFHGD) metodlarla təmsil olunur (işlərin rəhbəri - g.-m.e.d. R.A.Kərəmova).[[File:Geodinamika.jpg|thumb|Geodinamik tədqiqatlar]]
 
'''Geodinamika'''
 
Geodinamik tədqiqatlar kosmosdan Yerin məsafədən zondlaması nəticəsində Yer qabığının quruluşu və geodinamik vəziyyətinin öyrənilməsinin elmi və metodoloji əsasını təşkil edir. Qəbul edən üsullardan biri peyk vasitəsi ilə qlobal naviqasiya sistemləri (GNSS) metodudur.
 
AMEA nəzdində RSXM-də geodinamik tədqiqatlara 2012-ci ildə başlanılmışdır. Hazırda respublika ərazisində 24 GPS (Trimble) stansiyası quraşdırılmışdır.
 
=== RSXM-nin seysmik stansiyaları ===
{{columns-list|3|
Sətir 205 ⟶ 112:
* Şəki seysmik stansiyası
}}
 
 
'''Azərbaycanda vulkan püskürmələri'''
 
1 mart 2018-ci il tarixində yerli vaxtla saat 04:38:23-də Bakı şəhəri Qaradağ rayonu ərazisində yerləşən Torağay palçıq vulkanında püskürmə qeydə alınıb.
AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin “Zəlzələlərin tədqiqatı” bürosunun verdiyi məlumata görə, püskürmənin davametmə müddəti 5 dəq 29 saniyə-dir.
 
29 mart 2018-ci il tarixində yerli vaxtla saat 19:25:59-da Bakı şəhəri Qaradağ rayonu ərazisində yerləşən “Ayrantökən” palçıq vulkanında püskürmə baş verib.
AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin “Zəlzələlərin tədqiqatı” bürosunun verdiyi məlumata görə,püskürmənin davametmə müddəti 2 dəq 24 saniyədir.
 
'''Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin Bayıl yamacında monitorinqi'''
 
AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi "Televiziya" qülləsi kompleksinin yaxınlığında, Bayıl yamacında torpaq sürüşməsi müşahidə olunan ərazidə bir neçə gündən bəri başlayan monitorinqi davam etdirir. Aparılan monitorinqə RSXM-nin baş direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü Qurban Yetirmişli rəhbərlik edir.
 
'''Azərbaycanda yeni seysmik stansiyalar quraşdırılacaq - 19 Dekabr 2019-cu il'''
[[File:Xerite stansiya.jpg|thumb|Xerite stansiya]]
 
Respublika ərazisində aparılan seysmoloji tədqiqatların keyfiyyətinin daha da yüksəldilməsi məqsədi ilə AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi tərəfindən daha '''22 seysmik''' stansiyaların quraşdırılması nəzərdə tutulur. “Qafqazda Seysmik Şəbəkənin Genişləndirilməsi” layihəsi çərçivəsində quraşdırılacaq stansiyalardan 14-ü Xəzər dənizinin Azərbaycan sektoru boyunca sahilyanı quru ərazilərdə, 6-sı isə palçıq vulkanları ətrafında quraşdırılacaq.
 
'''RSXM-nin baş direktorunun rəhbərliyi ilə Badamdardakı sürüşmə zonasına baxış keçirildi 09-Yanvar 2020-ci il'''
[[File:Badamdar yolu-2.jpg|thumb|Badamdar yolu-2]]
 
AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin baş direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Qurban Yetirmişlinin rəhbərliyi ilə mərkəz əməkdaşları paytaxtın Səbail rayonu ərazisində Badamdar yolunda baş verən sürüşmə ərazinə baxış keçiriblər. Baxış zamanı sürüşmə nəticəsində ərazidə 4-5 metr hündürlüyündə torpaq kütləsinin Badamdara gedən yolu tamamilə kəsməsi müşahidə olunub. Qeyd edək ki, həmin ərazidə 2018-ci ilin oktyabr ayında sürüşmə baş verən zaman Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin mütəxəssisləri ərazidə monitorinqlər aparmışdır.
 
 
'''RSXM Memarlıq və İnşaat Universiteti ilə Anlaşma Memorandumu imzaladı 15-Yanvar 2020-ci il'''
[[File:RSXM Memarlıq və İnşaat Universiteti ilə Anlaşma Memorandumu imzaladı.jpg|thumb|RSXM Memarlıq və İnşaat Universiteti ilə Anlaşma Memorandumu imzaladı]]
 
Azərbaycanda elmi tədqiqat institutları və ali təhsil müəssisələri arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi strategiyasına uyğun olaraq bu gün Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetində Akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu və AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi ilə Anlaşma Memorandumu imzalanıb.
=== '''Beynəlxalq əlaqələr''' ===
 
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi xarici ölkələr və beynəlxalq təşkilatlarla yaxından əməkdaşlıq edir. 2008-ci ildə AMEA RSXM iki mühüm seysmoloji beynəlxalq təşkilatın – İRİS (Birləşmiş Seysmoloji tədqiqatlar İnstitutu) və ORFEUS ( Avropa Seysmoloji Müşahidə və Tədqiqatlar Mərkəzi) həqiqi üzvü seçilmişdir. 2012-ci ildə AMEA RSXM Avropa Seysmoloji komissiyasının assosiativ üzvü seçilmişdir. AMEA nəzdində RSXM həmçinin Rusiya Elmlər Akademiyası O. Y. Şmidt adına Yer Fizikası İnsititutu, Özbəkistan Elmlər Akademiyası Seysmologiya İnstitutu, Belarus Milli Elmlər Akademiyası Geofiziki Monitorinq Mərkəzi, Kataloniya Geologiya İnstitutu ( İspaniya ), İlya Çavçavadze adına Dövlət Universiteti ( Gürcüstan Respublikası ), ABŞ, Yunanıstan, Yaponiya, Türkiyə və başqa ölkələrlə ikitəfli əməkdaşlıq edir.
 
'''Ankarada “Real Zamanda Seysmoloji Məlumatların Mübadiləsi“ nə dair memorandum imzalanıb'''
 
Türkiyə Respublikası Baş Nazirliyinin Fəlakət və Fövqəladə Halların İdarəetmə İdarəsinin təşkilatçılığı ilə Ankarada 1 mart 2018-ci il tarixində yaxın və qonşu ölkələrin seysmoloji mərkəzləri ilə birgə “Real Zamanda Seysmoloji Məlumatların Mübadiləsi “ adlı imzalanma mərasimi keçirilib.
 
'''Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin 2017-ci ildə keçirdiyi Beynəlxalq konfrans'''
 
Bakıda ABŞ-ın Lawrence Livermore Milli Laboratoriyası (LLML) və ABŞ-ın Enerji Departamentinin, Ukrayna Elm və Texnologiya Mərkəzinin dəstəyi və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə “Şəbəkə İdarəetmə Sistemləri və Seysmologiya üçün Analitik Alətlər üzrə Təlim” adlı Beynəlxalq konfrans keçirilib.
 
=== Maarifləndirmə ===
 
• AMEA nəzdində RSXM tərəfindən respublika ərazisində baş verən zəlzələlər, zəlzələ zamanı davranış qaydalarına dair maarifləndirmə tədbirləri aparılır. Qeyd edək ki, Azərbaycan ərazisi seysmik baxımdan aktiv zonada yerləşdiyinə görə bu tədbirlərin aparılmasına zərurət vardır. İki ildən bəri RSXM tərəfindən Bakı şəhəri və respublikanın ayrı-ayrı rayonlarında yerləşən orta məktəblərdə, eləcə də tikinti şirkətlərində RSXM əməkdaşları tərəfindən belə maarifləndirmə tədbirləri həyata keçirilir.
 
=== Zəlzələ zamanı ===
 
• Zəlzələ vaxtı davranış qaydaları
 
Zəlzələ zamanı titrəyişlər insanda qorxu, əsəb və stress yaradır. Odur ki, zəlzələ baş verən zaman ilk olaraq insanlar sakit və təmkinli olmağa çalışmalıdır.
 
• Zəlzələ zamanı özünüzü qorumaq üçün aşağıdakı qaydalara əməl etmək lazımdır.
 
• '''1.''' Əgər siz bina və ya torpağın silkələndiyini hiss edirsinizsə buna əsəbi reaksiya verməyin (qorxudan qışqırmaq, başqa insanların psixologiyasına təsir edə biləcək hərəkətlər etmək və s.)
 
• '''2.''' Əgər qapalı yerdəsinizsə təcili stolun və ya çarpayının altına girin. Qapılar açıqdırsa, qapıların üst tirinin altında və ya otaqların daxili küncündə durun.
 
• '''3.''' Zəlzələ zamanı ağır əşyaların (soyuducu, ağır mebeller və s.) yanında durmaq olmaz. Bu əşyalar sürüşüb üstünüzə aşa bilər.
 
• '''4.''' Zəlzələ zamanı binadan qaçmaq, pilləkənlərdə hərəkət etmək olmaz. Bu olduqca təhlükəlidir. Pilləkənlər uçub tökülə bilər.
 
• '''5.''' Əgər siz çoxmərtəbəli binada yaşyırsınızsa zəlzələ zamanı lift və pilləkənərə tərəf qaçmayın.
 
• '''6.''' Zəlzələ zamanı pəncərədən atılmayın. Bu sizin zədələnməyiniz və ya ağır xəsarət almağınızla nəticələnə bilər.
 
• '''7.''' Zəlzələ zamanı ictimai yerdəsinizsə insanların daha sıx olduğu yerə tərəf qaçmayın. Özünüz üçün daha təhlükəsiz yer seçin.
 
• '''8.''' Zəlzələ zamanı hündürmərtəbəli binanın qarşısındasınızsa binanın qabağına qaçmayın.
 
• '''9.''' Zəlzələ zamanı avtomobildəsinizsə, avtomobilinizi mümkün qədər körpülərin, hündür mərtəbəli binaların qarşısında saxlamayın.
 
• '''10.''' Zəlzələ zamanı ikimərtəbəli kərpic binada və ya bünövrəsi möhkəm olmayan tikilidəsinizsə oranı təcili tərk etməyə çalışın.
 
• '''11.''' Unutmayın ki, zəlzələ zamanı bir necə dəfə təkanları hiss edə bilərsiniz. Odur ki, axıra qədər öz təmkininizi qorumağa çalışın.
 
• '''12.''' Zəlzələ saniyələrlə davam edir. Titrəyişlər dayandıqdan sonra özünüzün və yaxınlığınızdakı insanların xəsarət alıb-almaması, üçqun təhlükəsinin olub-olmamasına diqqət yetirin.
 
• '''13.''' Zəlzələnin hər an baş vermə ehtimalı olduğuna görə əvvəlcədən yaşadığınız binadan və ya evdən zəlzələ zamanı ən təhlükəsiz yerlərə çıxmaq yolunu müəyyənləşdirin.
 
• '''14.''' Mənzilinizdə əvvəlcədən ən təhlükəsiz yerləri (künclər, qapılar və s) əvvəlcədən müəyyən edin və mebelleri düzərkən bunu nəzərə alın.
 
• '''15.''' Mənzildə ehtiyac olmadığı təqdirdə qaz, işıq və su xətlərini bağlayın.
 
• '''16.''' İmkan daxilində ağır əşyaları rəflərdə saxlamayın və kitab rəflərini divara bərkidin.
 
• '''17.''' İlkin tibbi yardım üçün lazım olan dərman vasitələri yığılmış çantanı hazırlıqlı saxlayın.
 
• '''18.''' Çarpayınızı ağər mebellərdən və iri pəncərələrdən kənarda yerləşdirin.
 
• '''19.''' Fövqaladə vəziyyətlərdə kömək çağırmaq üçün lazımi dövlət qurumlarının telefonlarını kitabçanıza əvvəlcədən yazın.
 
'''Bu telefonlar aşağıdakı kimidir:'''
 
• '''1.''' Azərbaycan Respublikası Fövqaladə Hallar Nazirliyinin Xilasetmə xidməti -112
 
• '''2.''' Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyi -102
 
• '''3.''' Təcili Tibbi Yardım-103
 
Zəlzələ zamanı təhlükəsizlik tədbirləri görməklə özünüzü təhlükədən qoruya bilərsiniz.
 
=== Zəlzələlərin təsnifatı ===
 
Hələ zəlzələlərin alət (instrumental) üsulu ilə müşahidəsi olmayan dövrlərdə müxtəlif zəlzələləri bir-biri ilə intensivliklərinə görə müqayisə etmək üçün onların yer səthindəki təzahürlərini (dağıntıları, zədələri və s.) əsas götürürdülər.
Əslində bu müqayisədə insan hissiyatına əsaslanan çox böyük subyektivlik və qeyri-müəyyənlik var idi. Məsələn, insanlar onların evlərini ciddi zədələyən zəlzələni, yüngül hiss olunan zəlzələdən güclü hesab edirdilər. Halbuki, daha güclü zəlzələ sadəcə uzaq olduğuna görə zəif hiss edilə bilərdi.
Bütün bunlara baxmayaraq hələ XIX əsrin ortalarından başlayaraq zəlzələləri insan hissiyatına, fiziki obyektlərə vurduğu ziyana, ətraf geoloji mühütə vizual təsirinə görə təsnifləşdirməyə cəhdlər edilirdi. Həmin əsrin sonlarında İsveçrədə və İtaliyada tərtib olunmuş Rossi-Forel (RF) zəlzələ intensivliyi şkalası geniş yayılmışdı. Bu cədvəldə seysmik titrəyişlər intensivliklərinə görə on dərəcəyə bölünürlər. 1902-ci ildə İtaliyada Cüzeppi Merkalı tərəfindən yeni, 12 ballı intensivlik şkalası tərtib edildi. 1931-ci ildə amerikalı alimlər Q.Vud və F.Nyumen, 1956-cı ildə isə Ç.Rixter həmin şkalada müəyyən dəyişikliklər etmişlər və hazırda bu şkala «Modifikasiya olunmuş Merkallı şkalası (MMİ)» adlanır. 1964-cü ildən Şərqi Avropada, o cümlədən Azərbaycanın da daxil olduğu keçmiş SSRİ-də rəsmi olaraq 12 ballıq MSK-64 şkalası qəbul edildi. Şkalanın adı onu tərtib edən seysmoloqların soyadlarının baş hərflərindən ibarətdir: S.V.Medvedyev (SSRİ), V.Şponxoyer (ADR) və V.Karnik (Çexoslavakiya). Bir-birindən az fərqlənən MMİ və MSK-64 şkalalarından əlavə 12 ballı Avropa makroseysmik şkalası (EMS, 1998), həmçinin Yaponiyada 1951-ci ildən tətbiq edilən Yaponiya meteoroloji agentliyinin (JMA) 7 ballı şkalası mövcuddur. Aşağıda MSK-64 seysmik intensivlik şkalası ətraflı şəkildə verilir.
 
• '''I bal.''' Zəlzələ hiss olunmur.
 
• '''II bal.''' Çətinliklə hiss olunur. Titrəyişlər yalnız evdə, xüsusilə də yuxarı mərtəbələrdə sakit halda olan insanlar tərəfindən hiss olunur.
 
• '''III bal.''' Zəif titrəyişlər. Zəlzələ evdə sakit halda olan az adamlar və çöldə tək-tək adamlar tərəfindən hiss olunur. Minik avtomobili keçərkən əmələ gələn titrəyişlərə oxşardır.
 
• '''IV bal.''' Aydın-aşkar titrəyiş. Zəlzələ bina daxilindəki adamların çoxunun, çöldəkilərin isə bəzilərinin tərəfindən hiss olunur. Yatanların bəzisi ayılır, lakin qorxmurlar. Ağır yüklü maşının əmələ gətirdiyi titrəyişlərə oxşardır.
 
• '''V bal.''' Zəlzələ bina daxilindəki bütün insanlar, çöldəkilərin çoxu tərəfindən hiss olunur. Bina bütünlüklə titrəyir. Asılı əşyalar güclü yellənirlər. Nadir hallarda rəqqaslı saatlar dayanır. Bəzi dayanıqsız əşyalar aşır və ya sürüşürlər. Qapı və pəncərələr açılır və yenidən çırpılır. Evin daxilində düşən ağır əşyanın əmələ gətirdiyi titrəyişlərə oxşardır.
 
• '''VI bal.''' Zəlzələ bina daxilindəki və çöldəki çox insanlar tərəfindən hiss olunur, onların çoxu qorxaraq küçəyə qaçır. Bəziləri müvazinətini itirir, ev heyvanları yuvalarından qaçırlar.
 
• '''VII bal.''' Binalar zədələnir. İnsanların böyük əksəriyyəti qorxu içində küçəyə qaçırlar. Onların çoxu ayaq üstdə çətinliklə dururlar. Sürücülər avtomobilin hərəkəti zamanı zəlzələni hiss edirlər. Dəmir-beton karkas binaların çoxunda yüngül zədələr, suvaqlarda xırda çatlar əmələ gəlir, suvağın hissələri qopur, adi kərpic evlərdə, iribloklu və panel binalarda orta zədələnmə, divarlarda kiçik çatlar müşahidə edilir.
 
• '''VIII bal.''' Binalar ciddi zədələnir. Qorxu və çaxnaşma yaranır. Avtomobil sürən sürücülər də narahatlıq keçirir. Dəmir-beton karkas binalarda orta zədələr, divarlarda xırda çatlar, bəzilərində isə ağır zədələr, divarlarda dərin çatlar əmələ gəlir. İribloklu və panel binalarda ağır zədələr, divarlarda böyük çatlar, bəzilərində divarların uçması, birbaşa çatların əmələ gəlməsi müşahidə edilir.
 
• '''IX bal.''' Bütün binaların zədələnməsi, ümumi çaxnaşma, heyvanların qışqırığı və qaçışması müşahidə edilir. Dəmir-beton karkas binaların dıvarlarında dərin çatlar, bəzilərində divar uçması, birbaşa çatların əmələ gəlməsi və hətta tamamilə dağılması baş verir.
 
• '''X bal.''' Bütün binalarda dağıntı qeyd olunur. Qruntda onlarla santimetr, bəzən 1 m-ə qədər enində çatlar, iti yamaclarda sürüşmələr qeyd olunur, sahilyanı bölgələrdə lillə qum kütlələrinin qarışması, çaylardan, göllərdən suyun kənara çıxması, yeni göllərin əmələgəlməsi hallarına rast gəlinir.
 
• '''XI bal.''' Fəlakət baş verir. Yaxşı tikilmiş tikililər, körpülər, bəndlər, dəmir yolları ciddi zədələnir, yeraltı boru kəmərləri dağılır, şosse yolları yararsız hala düşür.
Yer səthində enli çatlar, horizontal və vertikal istiqamətlərdə yerdəyişmələr, dağ uçqunları baş verir. Zəlzələnin intensivliyini təyin etmək üçün xüsusi tədqiqat tələb olunur.
 
• '''XII bal.''' Demək olar ki, bütün yerüstü və yeraltı qurğuların zədələnməsi, yer səthinin dəyişməsi, qruntlarda böyük yerdəyişmələrlə müşayət olunan iri çatlar, dağ uçqunları müşahidə olunur, göllər, şəlalələr əmələ gəlir, çaylar istiqamətini dəyişir.
 
Zəlzələnin intensivliyini təyin etmək üçün xüsusi tədqiqat tələb olunur.
 
=== '''Elmi Nəşrlər''' ===
[[File:Jurnal.jpg|thumb|Jurnal]]
 
• İngilis dilində nəşr olunan jurnalda tanınmış amerikalı seysmoloq alimlərin və yerli alimlərin elmi məqalələri toplanılmışdır. Məqalələrdə Azərbaycan ərazisində aparılan kompleks seysmoloji tədqiqatların nəticələrinə dair analiz və təhlilllər öz əksini tapmışdır.
 
• Jurnalda dərc edilmiş məqalələrlə http://seismology.az/journal/ səhifəsində tanış olmaq olar.
 
== RSXM-nin alimləri ==
 
'''Elmlər doktorları:'''
 
Kərəmova Ramidə Ağa-Dadaş qızı
 
Məmmədli Tahir Yadigar oğlu
 
Balakişibəyli Şahin Əbdülsəlim oğlu
 
Vəliyev Hümbət Ömər oğlu
 
'''Balakişibəyli Şahin Əbdülsəlim oğlu'''
 
* Elmi dərəcəsi: Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru
 
• Elmi rütbəsi: Professor
 
'''Kərəmova Ramidə Ağa-Dadaş qızı'''
 
* Elmi dərəcəsi:Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru
 
• Elmi rütbəsi: dosent
 
'''Məmmədli Tahir Yadigar oğlu'''
 
*Elmi dərəcəsi:Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru
 
'''Vəliyev Hümbət Ömər oğlu'''
 
*Elmi dərəcəsi:Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru
 
• Elmi rütbəsi: dosent
 
'''Fəlsəfə doktorları:'''
 
Kazımov İlyas
 
Kazımova Səbinə
 
Qaravəliyev Etibar
 
Mustafayev Şahvələd
 
Muradov Rauf
 
Mustafayev Ağa
 
Rzayev Azay
 
Seyidov Mirhəsən
 
Tağıyeva Mahirə
 
 
'''Kazımov İlyas Eldar oğlu'''
 
*Elmi dərəcəsi: Geologiya-mineralogiya üzrə fəlsəfə doktoru '
 
'''Kazımova Səbinə Eldar qızı'''
 
*Elmi dərəcəsi:Geologiya-mineralogiya üzrə fəlsəfə doktoru
 
'''Qaravəliyev Etibar Sayad oğlu'''
 
*Elmi dərəcəsi : Geologiya-mineralogiya üzrə fəlsəfə doktoru '
 
'''Mustafayev Şahvələd İsmayıl oglu'''
 
• Elmi dərəcəsi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru
 
'''Muradov Rauf Bazirqau oğlu'''
 
• Elmi dərəcəsi: Texniki elmlər namizədi
 
• Elmi rütbəsi: Dosent
 
'''Mustafayev Ağa Mustafa oğlu'''
 
• Elmi dərəcəsi Texnika üzrə fəlsəfə doktoru
 
'''Rzayev Azay Qurbətoviç'''
 
• 'Elmi dərəcəsi:Fizika- riyaziyyat üzrə fəlsəfı doktoru
 
• Elmi rütbəsi:dosent
 
'''Seyidov Mirhəsən Mirhüseyn oğlu'''
 
Elmi dərəcəsi: Fizika üzrə fəlsəfə doktoru
 
'''Tağıyeva Mahirə Ramiz qızı'''
 
• Elmi dərəcəsi : Texnika üzrə fəlsəfə doktoru
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
 
* [[http://science.gov.az/institutes/1001]]
 
== Xarici keçidlər ==
*http://www.seismology.az
*http://seismology.az/journal/
 
[[Kateqoriya:AMEA-nın institut və təşkilatları]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/AMEA_nəzdində_Respublika_Seysmoloji_Xidmət_Mərkəzi"

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023