Qafqaz Albaniyasının memarlığı: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 76:
 
Tədqiqatlar göstərmişdir ki, bu dövrün kilsə memarlığı memarlıq-planlaşdırma formalarını saxlamışdır.<ref name="Мамедова85"/> Ən sadə və geniş yayılmış tip tağlı zal kilsələri olaraq qalır. Ərəb istilasından əvvəlki dövrə aid birnefli bazilikalarla müqayisədə onların ölçüləri qəfildən kiçilir. Bununla yanaşı, ilkin kompozisiyanın digər memarlıq tiplərinə xas olan əlavə yerlər və elementlərlə mürəkkəbləşdirilməsi ənənəsi müşahidə olunur.<ref name="Мамедова85"/> Bu tip tikililərə nümunə kimi [[Xocavənd rayonu]]nun [[Binə (Xocavənd)|Binə kəndi]] yaxınlığındakı təpədə yerləşən [[Qırmızı kilsə (Xocavənd)|Qırmızı kilsəni]] göstərmək olar.
 
Qafqaz Albaniyası memarlığında zal-tağ kompozisiyasının geniş yayılması, daxili fəzanın həll edilməsi və sadə, bölünməmiş zalın istifadəsi üçün sənətkarları müxtəlif variantlar işləməyə yönləndirmişdir.<ref name="Мамедова86">{{Harvnb|Мамедова |2004|p=86}}</ref> Bu dövrdə dini kanonlar kilsələrdə künc otaqları və dyakon otağının olmasını tələb edirdi.<ref name="Мамедова86"/> Bu tələb əsas monastır kilsələri üçün daha mühüm əhəmiyyətə malik idi. Nəticədə zal-tağ kilsələrinə də yan otaqların inşa edilməsinə başlanılır.<ref name="Мамедова86"/> Altar apsidası yanında köməkçi tikililərin inşası məhz bu dövrdə geniş yayılsa da, ərəb istilasından əvvəlki dövrdə də Qafqaz Albaniyası memarlığında bu cür tikililərə rast gəlmək mümkündür: nümunə olaraq Gavurqala kilsəsi və Mingəçevir kompleksindəki IV məbədi nümunə göstərmək olar.<ref name="Мамедова86"/> IX əsrdən sonra dağılmış və zədələnmiş erkən orta əsr kilsələri bərpa edilərkən, onlara yan otaqların əlavə edilməsi üçün müxtəlif variantlardan istifadə edilirdi. Məsələn, [[Xudavəng monastırı]]ndakı qədim birnefli bazilikada yan otaqlar altar ətrafı divarların çapılması nəticəsində divar dərinliyində yerləşdirilmişdir.<ref name="Мамедова86"/> Digər bir variantda isə kiçik zal kilsələrinin həcminin böyüdülməsi üçün onlara qərb tərəfdən və tikilinin eni boyunca düzbucaqlı formalı yan otaqlar əlavə edilirdi. Bu yolla da, yalnız Qafqaz Albaniyası memarlığı üçün xarakterik olan özünəməxsus memarlıq kompozisiyası yaranmışdır.<ref name="Мамедова86"/> Bu kompozisiyanın ən yaxşı saxlanmış nümunələrini [[Əyrivəng kilsəsi|Əyrivəng kilsəsi]], [[Vaquas monastırı|Vaquas]] və [[Qırmızı monastır (Kəlbəcər)|Qırmızı monastır]]ların əsas kilsəsi<ref name="Мамедова87">{{Harvnb|Мамедова |2004|p=87}}</ref>, nümunəsində görmək mümkündür.<ref name="Мамедова86"/>
 
Bu dövrə aid olan [[Kiçan monastırı|Kiçan monastırının]] başkilsəsini isə Əyrivəng və bu tipli digər alban kilsələrindən fərqləndirən əsas cəhət odur ki, onun yan otaqları əsas kilsə həcminə elə birləşdirilmişdir ki, planda kilsə binası xaçvari forma almışdır.<ref name="Мамедова88">{{Harvnb|Мамедова |2004|p=88}}</ref> Abidənin memarlıq xüsusiyyətlərini tədqiq etmiş professor G. Məmmədova qeyd edir ki, cənub və şimaldan əsas kilsə binasına yan otaqlar əlavə edilmiş tağtavanlı zal kilsələri sırf Qafqaz Albaniyası memarlığı üçün xarakterik olub, qonşu xalqların memarlığında analoqa malik deyildir.<ref name="Мамедова88"/> Qarabağdakı xristian abidələrini tədqiq etmiş professor Şaqen Mkrtçyan isə Kiçan monastırından bəhs edərkən ''“onun memarlığı Artsak kilsə memarlığı üçün unikal xüsusiyyətə malikdir”'' deyə qeyd edir.<ref name="Мкртчян30">{{Harvnb|Мкртчян |1989|p=30}}</ref> G. Məmmədova yazır ki, Qafqaz Albaniyasında bu memarlıq formasının yaranması və inkişafı, erkən orta əsrlər dövründən birnefli zal kilsələrinin bütün ölkə ərazisində geniş yayılması, sonradan ölkədə xristianlığın tələblərinin dəyişməsinə uyğun olaraq kilsələrin də yeni dini tələblərə uyğunlaşdırılması ilə əlaqədardır. Tədqiqatçı göstərir ki, nalvari apsidaları, inşa texnikası və bir sıra digər xüsusiyyətlərinə görə, bu tip kilsələr V-VII əsrlər Qafqaz Albaniyası kilsələri ilə yaxındır.<ref name="Мамедова89">{{Harvnb|Мамедова |2004|p=88}}</ref> Əsas kompozisiyanın mürəkkəbləşdirilməsinə cəhd, yeni otaqların əlavə edilməsi və memarlıq elementlərinin artırılması isə IX-XI əsrlər xristian memarlığının ümumi inkişaf prinsiplərinə uyğundur.<ref>{{cite book |last=Якобсон |first=А. Л. |title=Закономерности в развитии средневековой архитектуры |date=1985 |publisher=Наука |location=Ленинград |pages=61}}</ref>
 
=== XI-XIV əsrlərin memarlığı ===

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023