Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
|
||
|
Sətir 68:
=== VIII-X əsrlərin memarlığı ===
[[Azərbaycan Ərəb xilafətinin tərkibində|Ərəb istilalarından]] sonra VIII əsrdə Azərbaycan ərazisində [[İslam]] dini yayılmağa başlayır. IX əsrin ortalarından [[Azərbaycan (tarixi ərazi)|Azərbaycan]] və [[Arran]]da feodalizmin inkişafı yeni mərhələyə qədəm qoyur. Beləliklə də, IX əsrin ortalarından keçmiş [[Qafqaz Albaniyası]] ərazisində yaşayan xalqların sosial-siyasi və mədəni həyatının inkişafı, o cümlədən memarlığın təkmilləşdirilməsi üçün şərait yaranır. Buna baxmayaraq ərəb istilası [[Qafqaz albanları]]nın tarixində dönüş nöqtəsi rolunu oynayır. Dövlətçiliyin və xristian dininin dövlət dini sttusunu itirilməsi, rəsmi ideologiyadan məhrum edilmə, ibadətçilərin sayının qəfil azalması və sonradan alban əhalinin tədricən deetnizasiyası Qafqaz Albaniyası dini memarlığının iqtisadi və siyasi əsasını da dəyişdirdi.<ref name="Мамедова85">{{Harvnb|Мамедова |2004|p=85}}</ref> Bu dövrdən etibarən keçmiş Qafqaz Albaniyası ərazisində xristian dini memarlığının daha çox konkret rayonların dağlıq ərazilərində cəmlənməsi, dini memarlıq nümunələrinin həcmində ciddi azalmaların baş verməsi və əksər alban abidələrinin diqqət çəkməyən sadə siması bununla izah edilir.<ref name="Мамедова85"/> Birləşdirici amilə çevrilən vahid dini saxlamağa müvəffəq olan qonşu xalqlarda isə əksinə, bu təsir özünü məbədlərin dizaynı, zənginliyi və ölçülərində müsbət baxımdan əks etdirmişdir.<ref name="Мамедова85"/>
Arran və [[Şirvan (tarixi ərazi)|Şirvan]] ərazisində köklərini Qafqaz Albaniyasının qədim və erkən orta əsrlər dövrü incəsənətindən alan Xristian və İslam memarlığı bir-biri ilə qarşılıqlı ünsiyyət və təsir mühitində inkişaf etməyə başlayır.<ref name="Мамедова85"/> Bu, yalnız çoxəsrlik memarlıq-inşaat ənənəsi ilə deyil, həm də iqtisadi, siyasi və etnik birliyin doğurduğu tələb idi.<ref name="Мамедова85"/> Arranın ən böyük şəhərlərində xristian və müsəlmanlar sakit qonşuluqda yaşamağa başlayırlar və ərəb müəlliflərinin bir çoxunun əsərlərində bu haqqda məlumatlar verilir.<ref name="Мамедова85"/> Bununla yanaşı daha qədim inanclar da öz təsir gücünü qismən də olsa saxlayır və bu təsir sonrakı dövrün memarlıq və incəsənətində hiss olunur.<ref name="Мамедова85"/> Arran və Şirvan incəsənətinin bu cür spesifik inkişaf yolu, digər amillərlə birlikdə onun memarlığının özünəməxsusluq və orijinallığını təmin edir.<ref name="Мамедова85"/>
Bu dövrün dini tikililərində günbəzli kilsələrin təsir çəkisi artır.<ref name="Мамедова85"/> Yeni məbədlərin inşasında mərkəzi günbəzli və uzun bazilika tiplərinin birləşdirilməsi cəhdləri müşahidə olunur, daha əvvəlki dövrdə formalaşmış müxtəlif məbəd tiplərinə xas memarlıq elementi və formalarının bir tikilidə birləşdirilməsi isə ümumi tikili kompozisiyasının mürəkkəbləşməsi ilə nəticələnir.<ref name="Мамедова85"/> Bununla yanaşı dini tikililərin növləri olduğu kimi qalır: bunlar çox vaxt monastır kompleksi formasında birləşdirilmiş kilsə və sovməələr, həmçinin bu cür komplekslərə daxil olan mülki və təsərrüfat xarakterli tikililərdir.<ref name="Мамедова85"/> Arranın xristian ərazilərinin monumental memarlığının əsas tikililəri, dövrün ən qabaqcıl memarlıq ənənələrini özündə ehtiva edən kilsə binaları olaraq qalır.<ref name="Мамедова85"/>
Tədqiqatlar göstərmişdir ki, bu dövrün kilsə memarlığı memarlıq-planlaşdırma formalarını saxlamışdır.<ref name="Мамедова85"/> Ən sadə və geniş yayılmış tip tağlı zal kilsələri olaraq qalır. Ərəb istilasından əvvəlki dövrə aid birnefli bazilikalarla müqayisədə onların ölçüləri qəfildən kiçilir. Bununla yanaşı, ilkin kompozisiyanın digər memarlıq tiplərinə xas olan əlavə yerlər və elementlərlə mürəkkəbləşdirilməsi ənənəsi müşahidə olunur.<ref name="Мамедова85"/> Bu tip tikililərə nümunə kimi [[Xocavənd rayonu]]nun [[Binə (Xocavənd)|Binə kəndi]] yaxınlığındakı təpədə yerləşən [[Qırmızı kilsə (Xocavənd)|Qırmızı kilsəni]] göstərmək olar.
=== XI-XIV əsrlərin memarlığı ===
| |||