Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
k tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Araz Yaquboglu tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
|
SNS-dəki müzakirəyə əsasən, Qazın növləri məqaləsinin məzmunu bura köçürüldü
|
||
|
Sətir 3:
İlk dəfə bu termin Yan van Helmontom tərəfindən elmə gətirilmişdir.<ref name="adelung">[http://lexika.digitale-sammlungen.de/adelung/lemma/bsb00009132_2_0_387 Adelung, Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart, II (1811), Art. Gas]</ref><ref name="devries">[http://www.dbnl.org/tekst/_taa001taal01/_taa001taal01_037.htm#N055 Matthias De Vries, Woordafleidingen, in: De Taalgids 1 (1859), S. 247-282], hier S. 262-265</ref><ref name="dwb">[http://germazope.uni-trier.de/Projects/WBB/woerterbuecher/dwb/wbgui?lemid=GG01709 Deutsches Wörterbuch der Brüder Grimm, Art. Gas]</ref>
== Qazın növləri ==
* '''Şadlandırıcı qaz''' (azotun hemoksidi) NO2 – xoş iyli, keyləşdirici vasitədir.
* '''Hava qazı''' — [[Maddə|Maddələr]]<nowiki/>in qazşəkilli qarışığı, sənaye [[soba]]<nowiki/>larında [[yanacaq]] kimi işlədilir.
* '''Generator qazı''' — bərk [[Yanacaq|yanacağ]]ı qaz [[Generator|genertor]]<nowiki/>unda qaz<nowiki/>laşdırma nəticəsində əldə olunan qazşəkilli [[maddə]]<nowiki/>lərin qarışığı.
* '''Şəhər qazı (məişət qazı)''' — təbii və digər yanıcı qaz<nowiki/>lardan ibarət [[maddə]]<nowiki/>lərin qazşəkilli qarışığı v ə adorontlar; məişətdə [[yanacaq]] kimi istifadə olunur.
* '''Gurultulu qaz''' — iki hissə [[hidrogen]], bir hissə [[oksigen]]<nowiki/>dən ibarət olan [[maddə]]<nowiki/>lərin qazşəkilli qarışığı; isitdikdə qığılcımdan partlayış verərək [[su]] [[buxarı]] əmələ gətirir; [[lampa]]<nowiki/>da yandırılaraq qaz qaynağında, [[metal]]<nowiki/>ları kəsməkdə, [[kvars]] və [[platin]]<nowiki/>i əritməkdə istifadə olunur.
* '''Yağlı qaz''' — [[neft]] qazı, tərkibində [[metan]], [[etan]], bir qədər yüksək [[molekul]]<nowiki/>lu [[Karbohidrogenlər|karbohidrogenl]]ər və merkaptonlar olur.
* '''Koks qazı''' — [[daş kömür]]ü kokslaşdırdıqda alınan qazşəkilli məhlul.
* '''Kükürd qazı (SO2)''' — [[rəng]]<nowiki/>siz, kəskin iyli qaz, [[atmosfer]]<nowiki/>in əsas çirkləndiricisi hesab olunur. [[Kükürd]] [[qazı]] – [[turşulu yağışlar]]ın əsas səbəbkarı hesab olunur.
* '''Maye (duru) qaz''' — [[Neft qazları|neft qaz]]ı, əsas komponentləri [[propan]], butan və bir qədər [[karbohidrogenlər]] hesab olunur.
* '''Qarışıq qaz''' — bərk [[Yanacaq|yanacağ]]ın [[Qazlar|qazl]]<nowiki/>aşdırılması, [[hava]] və [[su]] buxarı qarışığından ibarət qazşəkilli məhlul.
* '''Quru qaz''' — [[Neft qazları|neft qaz]]ı, tərkibi əsasən [[metan]], az miqdarda [[etan]] və hidrogensulfiddən ibarətdir.
* '''Dəm qazı, karbon oksidi (CO)''' — [[Yanacaq|yanacağ]]ın tam yanmamasından əmələ gəlir. Dəm qazı insan üçün çox təhlükəlidir, belə ki, [[hemoqlobin]]<nowiki/>lə 260 möhkəm birləşmə yaradaraq ondan [[oksigen]]<nowiki/>i çıxarır, bununla da [[hemoqlobin]]<nowiki/>in qan sistemində hərəkətinə mane olur. CO [[hava]]<nowiki/>da 0,08%dən artıq olduqda [[insan]] üçün ölümcül sayılır.Kəskin boğucu iyli qazdır.
* '''Karbon qazı''' — [[karbon]] 4-oksidin başqa adı, [[karbon]]<nowiki/>un baş oksidi; rəngsiz qaz<nowiki/>dır, sıxlığı 0,0019 q/sm3-dir, -56,6°C-də mayeləşir, 78,5°C-də d ə donur. Adi [[təzyiq]]<nowiki/>də -78,5°C-də [[maye]]<nowiki/>ləşmədən birbaşa bərkiyib qaraoxşar ağ kütləyə (“quru buz”a) çevrilir. 2000°C-dən yuxarı [[temperatur]]<nowiki/>da dissosiasiya olunaraq, karbon 2-oksidlə və [[oksigen]]ə ayrılır. [[Su]]<nowiki/>da nəzərə çarpacaq qədər (20°-də kütləcə 0,169%) həll olur və qismən reaksiyaya girib [[karbonat turşusu]] əmələ gətirir. Karbon qazı yanmır və yanmaya kömək etmir. Közərdilmiş [[Daş kömür|kömür]]<nowiki/>lə reaksiyadan (CO2 + C = 2CO) metallurgiyada geniş istifadə olunur. Mis 2-oksidin iştirakı ilə hidrogenlə reaksiyaya girib metana çevrilir. Havanın həcmcə 0,03%-i SO2-dir, hidrosferdə onun miqdarı 1,4 ⋅ 1014 tondur. [[Bitkilər]] [[fotosintez]] prosesində havadan CO2 alır. Karbon qazlı [[su]], [[pivə]] və [[şəkər]] istehsalında, “quru buz” hazırlanmasında, yanğının söndürülməsində və s. işlədilir. [[İnsan]] və [[Heyvanlar|heyvan]] [[orqanizm]]<nowiki/>ində CO2 [[tənəffüs]] və [[qan]] dövranının tənzimlənməsində iştirak edir. [[Hava]]<nowiki/>da [[karbon]] qazının normadan çox olması [[orqanizm]]ə zəhərləyici təsir göstərərək, hipoksiyaya səbəb olur. Tərkibində 1,535 CO2 olan [[hava]] ilə uzun müddət (bir neçə gün) nəfəs aldıqda qusma və başgicəllənmə başlayır. [[Karbon]] 2 6%-dən çox olduqda isə [[tənəffüs]] yavaşıyır, ürəyin fəaliyyəti zəifləyir və [[həyat]] üçün təhlükəli vəziyyət yaranır. Belə hallarda zəhərlənmiş adamı havaya çıxarmaq və süni [[tənəffüs]] vermək lazımdı.<ref>Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ekoloqların məlumat kitabı. “Elm” nəşriyyatı. Bakı: 2003</ref>
==İstinadlar==
| |||