|
=== Yerli xalqlar və Kolumba qədərki dövr tarixi ===
{{Ətraflı|[[ABŞ-da yerli amerikalılar]] və [[Kolumba qədərki dövr]]}}
[[File:66000251-2CO.jpg|thumb|Yetrli amerikalı [[Anasazilər]] tərəfindən e.ə. 1190-cı ildə inşa edilən [[Klif sarayı]]]]
Ümumi olaraqÜmumiyyətlə qəbul olunmuşdur ki, [[Amerikanın məskunlaşdırılmasıməskunlaşması|Şimali Amerikanın ilk sakinləri]] [[Beringiya bərzəxi|Berinq torpaq körpüsü]] vasitəsi ilə [[Sibir]]dən köçmüş və ən azı 12 min il əvvəl gəlib çatmışdılar, baxmayaraq ki, artan sübutlar daha əvvəl gəlmələrini göstərir.{{sfn|Erlandson|Rick|Vellanoweth|2008|p=19}}{{sfn|Savage|2011|page= 55}}{{sfn|Haviland|Walrath|Prins|2013|page=219}} Torpaq körpüdən keçdikdən sonra ilk amerikalılarPaleohindilər Sakit Okeanokean sahili boyunca cənuba doğru{{sfn|Fladmark|2017|pages=55–69}} və [[Kordilyer buz örtüyü|Kordilyer]] və [[Lavrentid buz örtüyü|Lavrentid]] buz örtüklərinin arasından daxili buzsuz dəhliz vasitəsilə cənuba hərəkət etdilər.{{sfn|Meltzer|2009|page= 129}} [[Klovis mədəniyyəti]] eE.ə. 11,000-dəci illər ərəfəsində meydana çıxdıçıxan və[[Klovis bu,mədəniyyəti]]nin əvvəlcə Amerikanın sonrakıinsan yerliməskəninlaşmasının mədəniyyətlərininilk əksəriyyətinindalğasını əcdadıtəmsil hesabetdiyinə olunurinanılırdı.{{sfn|Waters|Stafford|2007|pages=1122–1126}} Klovis mədəniyyətinin Amerikanın ilk insan məskənini təmsil etdiyinə inanılırdı.{{sfn|Flannery|2015|pages=173–185}} İllərÇox keçdikcəgüman 15.550 il bundan əvvələ aid alətlərin də daxil olduğu daha çox sübutlar "pre-Klovis" mədəniyyətləri ideyasını inkişaf etdirmişdi. Buki, ehtimal ki,bunlar Şimali Amerikaya immiqrsayianın üçüş böyük köçmiqrasiya dalğasının ilkini təmsil ediredirlər.{{sfn|Gelo|2018|pagees=79-80}}
[[File:66000251-2CO.jpg|thumb|[[Anasazilər]] tərəfindən inşa edilən [[Klif sarayı]]]]
[[File:Monks Mound Cahokia 3963a.jpg|thumb|[[Kahokiya]]da yerləşən [[Monks-Maund]], [[UNESCO]]-nun [[ümumdünya irsi]]]]
Zaman keçdikcə Şimali Amerikadakı yerli mədəniyyətlər getdikcə mürəkkəbləşdi və cənub-şərqdə mövcüd olmuş [[Kolumba qədərki dövr]] [[Missisipi mədəniyyəti]] kimi bəziləri qabaqcıl kənd təsərrüfatı, möhtəşəm memarlıq və dövlət səviyyəsində cəmiyyətlər inkişaf etdirdi.{{sfn|Lockard|2010|page= 315}} Cənubda Missisipi mədəniyyəti eramızın 800-1600-cü illər arasında Meksika sərhədindən Floridaya qədər genişlənərək çiçəkləndi.{{sfn|Inghilleri|2016|page= 117}} Onun şəhər-dövləti [[Kahokiya]] müasir ABŞ-ın ən böyük, ən mürəkkəb Kolumba qədərki dövr [[Arxeologiya|arxeoloji sahəsi]] sayılır.{{sfn|Martinez|Sage|Ono|2016|page= 4}} [[Dörd Künc]] bölgəsində isə [[Anasazilər]] mədəniyyəti əsrlər boyu əkinçilik təcrübəsi inkişaf etdirlilər.{{sfn|Fagan|2016|page=390}}
Ümumi olaraq qəbul olunmuşdur ki, [[Amerikanın məskunlaşdırılması|Şimali Amerikanın ilk sakinləri]] [[Beringiya bərzəxi|Berinq torpaq körpüsü]] vasitəsi ilə [[Sibir]]dən köçmüş və ən azı 12 min il əvvəl gəlib çatmışdılar, baxmayaraq ki, artan sübutlar daha əvvəl gəlmələrini göstərir.{{sfn|Erlandson|Rick|Vellanoweth|2008|p=19}}{{sfn|Savage|2011|page= 55}}{{sfn|Haviland|Walrath|Prins|2013|page=219}} Torpaq körpüdən keçdikdən sonra ilk amerikalılar Sakit Okean sahili boyunca{{sfn|Fladmark|2017|pages=55–69}} və [[Kordilyer buz örtüyü|Kordilyer]] və [[Lavrentid buz örtüyü|Lavrentid]] buz örtüklərinin arasından daxili buzsuz dəhliz vasitəsilə cənuba hərəkət etdilər.{{sfn|Meltzer|2009|page= 129}} [[Klovis mədəniyyəti]] e.ə. 11,000-də meydana çıxdı və bu, Amerikanın sonrakı yerli mədəniyyətlərinin əksəriyyətinin əcdadı hesab olunur.{{sfn|Waters|Stafford|2007|pages=1122–1126}} Klovis mədəniyyətinin Amerikanın ilk insan məskənini təmsil etdiyinə inanılırdı.{{sfn|Flannery|2015|pages=173–185}} İllər keçdikcə 15.550 il bundan əvvələ aid alətlərin də daxil olduğu daha çox sübutlar "pre-Klovis" mədəniyyətləri ideyasını inkişaf etdirmişdi. Bu, ehtimal ki, Şimali Amerikaya immiqrsayianın üç böyük köç dalğasının ilkini təmsil edir.{{sfn|Gelo|2018|pagees=79-80}}
Vaxt keçdikcə Şimali Amerikadakı yerli mədəniyyətlər getdikcə daha mürəkkəbləşdi və cənub-şərqdə mövcüd olmuş [[Kolumba qədərki dövr]] [[Missisipi mədəniyyəti]] kimi bəziləri qabaqcıl kənd təsərrüfatı, möhtəşəm memarlıq və dövlət səviyyəsində cəmiyyətlər inkişaf etdirdi.{{sfn|Lockard|2010|page= 315}} Cənubda Missisipi mədəniyyəti eramızın 800-1600-cü illər arasında Meksika sərhədindən Floridaya qədər genişlənərək çiçəkləndi.{{sfn|Inghilleri|2016|page= 117}} Şəhər-dövlət [[Kahokiya]] müasir ABŞ-ın ən böyük, ən mürəkkəb Kolumba qədərki dövr [[Arxeologiya|arxeoloji sahəsi]] sayılır.{{sfn|Martinez|Sage|Ono|2016|page= 4}} [[Dörd Künc]] bölgəsində isə [[Anasazilər]] mədəniyyəti əkinçilikdən daha çox asılılıq yaradan yüzillərlə davam edən kənd təsərrüfatı təcrübəsinin ən yüksək nöqtəsi kimi inkişaf etdi.{{sfn|Fagan|2016|page=390}} ABŞ-da mövcud olan [[Ümumdünya irsi|UNESCO-nun ümumdünya irsinin]] üçü Pueblosa aid edilir: [[Mesa-Verde Milli Parkı]], [[Çako Mədəniyyəti Milli Tarix Parkı]] və [[Taos-Pueblo]].{{sfn|Martinez|Bordeaux|2016|page=602}}{{sfn|Weiss|Jacobson|2000|page=180}} Həmçinin [[Luiziana]]nın şimal-şərqindəki [[Poverti-Poynt]] mədəniyyətinə aid yerli amerikalılar tərəfindən inşa edilən torpaq işləri də [[Ümumdünya irsi|UNESCO-nun ümumdünya irsinə]] daxil edilib. [[Böyük göllər|Böyük Göllər]] bölgəsinin cənubunda [[İrokezlər|İrokezlər İttifaqı]] (Haudenosuni) XII və XV əsrlər arasında bir vaxtda yaradılmışdı.<ref name="Dean Snow">{{cite book |url=https://books.google.com/?id=P7e82KQoX6IC&pg=PA1&lpg=PA1&dq=iroquois+basque |title=The Iroquois |author=Dean R. Snow |publisher=Blackwell Publishers, Ltd. |year=1994 |isbn=978-1-55786-938-8 |accessdate=16 iyul 2010}}</ref>
[[Havay adaları]]nın ilk yaşayış məntəqələri tarixi müzakirə mövzusu olmağa davam edir.<ref name="PearcePearce2010">{{cite book |first1=Charles E.M. |last1=Pearce |first2=F. M. |last2=Pearce |title=Oceanic Migration: Paths, Sequence, Timing and Range of Prehistoric Migration in the Pacific and Indian Oceans |url={{google books |plainurl=y |id=rhQxc4GW8soC |page=167}}
|