| həyat yoldaşı = 1.Kornellia Sinilla,<br />

2.Pompeya Sulla,<br />

| uşağı = qızı:Yuliya Sezaris (ilk nigahdan)<br />

[[FileŞəkil:Julii Caesaris quae exstant.tif|thumb|C. Iulii Caesaris quae extant, 1678]]

'''Qay Yuli Sezar''' ( [[latınca]]: ''GAIVS•IVLIVS•CAESAR'', oxunuşu: ''Gayus Yulius Kaysar'', doğumu: [[E.ə. 100|e.ə 12 iyul 100]]<ref>Sezarın doğum tarixi mübahisəlidir, bəzi tarixçilər doğum gününü 12 iyul və doğum tarixini də 101 və ya 102-ci il kimi qəbul edir Bazı.</ref> -— ölümü [[E.ə. 44|e.ə. 15 mart 44]]), [[Romalılar|Romalı]] [[hərbçi]], siyasi lider və güclü yazıçı olan Sezar, dünya tarixinin ən güclü insanlarından biri olaraq qəbul edilir. Etdikləri sayəsində [[Roma Respublikası]]nın [[Roma İmperiyası]]na çevrilməsində əsas rol oynamışdır.

[[Senat|Roma senatısenatındak]]ndakıı ''optimates'' klikinə mənsub müxalifləri [[Gənc Kato|Markus Porcius Kato]] və [[Markus Kalpurnius Bibulus]]a qarşı çevirərək, ''populares'' klikinə mənsub siyasətçi kimi, [[Mark Krass|Markus Licinius Krassus]] və [[Qney Pompey|Gnaeus Pompeius MaqnusMaqnusla]]la birlikdə qeyri-rəsmi olaraq [[Roma Respublikası|Roma]] siyasi həyatına bir necə illiyinə yön verəcək olan [[I Triumvirat]]ı qurdu. [[Qalliya]]nı fəth edərək [[Roma Respublikası|Roma]] torpaqlarını [[Atlantik okeanı]]na qədər genişləndirdi və eyni zamanda da [[e.ə. 55]]-ci ildə [[Britaniya]]nın [[Roma]] tərəfindən ilk işğalını reallaşdırdı. Triumviratın dağılması ilə birlikdə [[Pompey]] və [[Senat]]la münasibətləri korlandı. [[e.ə. 49]]-cu ildə [[Rubikon çayı]]nı [[Rubikonu keçmək|keçməsilə başlayan]] müharibə nəticəsində [[Roma]]nın tək hakimi halına gəldi.

İdarəetməni ələ almasından sonra [[Roma]] cəmiyyətini və idarəetməsini əhatə edən geniş islahatlara başladı. [[Diktator (Qədim Roma)|Ömürlük diktator]] (''diktator perpetuus'') elan edildi və respublika bürokratiyasını özünə tabe etdirdi. Ancaq Sezarın köhne dostlarından [[Mark Yuni Brut|Markus Junius BrutusBrutusun]]un rəhbərliyindəki və keçmiş respublikanı bərpa etməyi arzulayan bir qrup senator tərəfindən [[e.ə. 44]]-cü il, 15 martda öldürüldü. Sui-qəsdin ardından başlayan yeni müharibə Sezarın varisi [[Oktavian Avqust|Gaius OktavianusOktavianusun]]un Roma dünyası üzərində avtoritar güc halına gəlməsinə səbəb oldu. Sezar öldürülməsindən iki il sonra, [[e.ə. 42]]-ci ildə [[Senat]] tərəfindən rəsmən müqəddəsləşdirildi və Roma tanrılarından biri elan edildi.

== Həyatı ==

=== Həyatının erkən dövrü ===

Sezar soylarının ilahə [[Venera]]nın öğlu Troyalı şahzadə Aeneasın oğlu Iulusdan gəldiyini iddia edən və [[Patrisiat|partisi sinfisinfind]]ndənən bir ailə olan Yulius gensinə mənsubdur.<ref>{{kitab3

}}</ref> "Sezar" koqnomeni, [[Böyük Plini]]yə görə qeysər kəsiyi ilə doğulmuş olan babasından gəlir.{{efn|Sezarın özünün sezaryanla doğulduğu iddiası yanlışdır və mənşəyi X əsrdə yayımlanmış antik Bizans ensiklopediyasıdır. Hər halda, Sezar bu adı daşıyan ilk insan deyildi. Bu dövrdə sezeryan üsulu yalnız ölü qadınlarda tətbiq edilirdi və Sezarın anası Aureliya Sezarın anadan olmasından sonra uzun müddət yaşamışdır.}}

*Sezarın saçının çox sıx olması ([[latınca]] ''caesaries'').

Antik şəcərələrinə rəğmən Yuli Sezar siyasi olaraq o qədər də güclü ailə deyildi və üzvlərindən sadəcə 3-ü konsul seçilə bilmişdi. Sezarın eyni adı daşıyan atası [[Respublika]]nın seçki ilə təyin edilən üst səviyyə magistraları arasında ikinci sırada olan [[pretor]]luq məqamına qədər yüksələ bilmiş, bəlkə də məşhur qayını [[Qayus Marius]] sayəsində [[Asiya]] əyaləti valiliyi etmişdir. Anası [[Aurelia Kotta]] bir necə konsul yetişdirmiş güclü ailədən gəlirdi. Sezarın müəllimi olaraq dövrün görkəmli alimi və linqivisti, [[Qalliya]] kökənli [[Markus Antonius Qnipho]] təyin edilmişdi. Sezarın hər ikisinin də adı Julia olan iki bacısı var idi. Sezarın uşaqlığı ilə bağlı məlumatlar çox azdır. [[Suetonius]] və [[Plutarx]]ın bioqrafiyalarında Sezarın hekayəsi gəncliyindən başlayır və hər iki əsərdə də giriş paraqrafları itmişdir.

Sezarın yetkinlik dövrləri qarşıqlıq dövrünə təsadüf etmişdi. [[Roma Respublikası|Roma]]nın müttəfiqlərinə verilən [[Roma vətəndaşlığı]] haqqının geri alınmasıın səbəb olduğu qarışıqlıq [[Roma]] və [[italyan]] müttəfiqləri arasında [[Sosial Müharibə (e.ə 91 - e.ə.88)|Sosial Müharibə]]yə səbəb olarkən, [[Pont]] hökmdarı [[VI Mitridat]] [[Roma]]nın şərq əyalətlərini təhdid etməyə başlamışdı. Roma siyasətçiləri iki xəttə bölünmüşdü. ''Optimates'' adındakı birinci xətt ''Senat'' içərisində aristokratik idarəetməni müdafiə edərkən, ''populares'' xətti birbaşa seçkiləri müdafiə edirdi. Sezarın əmisi Marius popularis xəttinə mənsubkən rəqibi [[Lutsi Korneli Sulla|Lucius Kornelius Sulla]] optimas idi. Həm [[Lutsi Korneli Sulla|Sulla]], həm də Mariusun [[Sosial Müharibə (e.ə 91 - e.ə 88)|Sosial Müharibə]] dövründə [[VI Mitridat]]a qarşı ordunu idarə etmək istəməsinə rəğmən, şans ilk başda [[Lutsi Korneli Sulla|Sulla]] tərəfdən olmuşdu. Lakin [[Lutsi Korneli Sulla|Sulla]] ordunun idarəçiliyini ələ almaq üçün şəhər xaricinə çıxdığında bir tribun tərəfindən qəbul etdirilən qanun ilə komandanlıq Mariusa verildi. Sullanın cavab tədbiri ordu ilə [[Roma]]ya geri dönmək və komandanlığını elan edərək, Mariusu sürgünə göndərməyə cəhd etmək oldu, lakin o səfərə çıxanda Marius çoxdan müvəqqəti ordunun başına keçmişdi. Marius və müttəfiqi [[Lucius Kornelius Cinna]] şəhəri ələ keçirdilər, Sulla "xalq düşməni" elan edildi. Sullanın tərəfdarlarına qanlı divan tutuldu.

[[e.ə. 85]]-ci ildə Sezarın atası bilinməyən səbəbdən ayaqqabılarını geyərkən vəfat etdi. Hələ 16 yaşında olan Sezar ailənin rəhbəri oldu. Sonrakı il əmisi Mariusun [[Lutsi Korneli Sulla|Sulla]] ilə mübarizəsi zamanı ölən, köhnə [[Yupiter (mifologiya)|Yupiter]] yüksək rahibi [[Lucius Kornelius Merula|MerulaMerulan]]nının yerinə yeni [[Flaman Dialis]] olaraq təyin edildi. Ardıyca bu vəzifəyə seçilən şəxslərin [[patrisi]] olması məcburiyyətinə əlavə olaraq, bu şəxsin [[patrisi]] ilə evli olması məcburiyyəti formasındakı adəti, uşaqlığından bəri nişanlı olduğu, [[Equestrian]] bir ailədən gələn Kossutia adındakı qızdan ayrılaraq Cınnanın qızı ilə evlənməsi ilə yıxdı.

[[VI Mitridat]] ilə sülh bağlayan [[Lutsi Korneli Sulla|Sulla]] artıq geri dönərək Mariusun tərəfdarlarına qarşı müharibəyə davam edə bilərdi. Bütün [[İtaliya]] boyunca davam edən toqquşmaların ardıyca, [[e.ə. 82]]-ci ildə [[Kolline keçidi döyüşü]]nü qazanaraq [[Roma]]nı ələ keçirdi və özünü [[diktator]] elan etdi. Hər nə qədər bu məqama təyin edilən şəxs 6 ay diktator kimi qala bilsə də, [[Lutsi Korneli Sulla|Sulla]] üçün müddət təyin edilməmişdi. Mariusun heykəlləri dağıdıldı və məzarı açılaraq, cəsədi [[Tiber çayı]]na atıldı. Digər rəqibi Cinna isə öz əsgərlərinin üsyanı nəticəsində əvvəlcədən öldürülmüşdü. Sullanın tədbirləri nəticəsində ona qarşı müxalif olanlardan yüzlərləsi öldürüldü və ya sürgünə göndərildi. Sezar Mariusun qardaşı oğlu və Cinnanın kürəkəni olaraq artıq hədəfdə idi. Əvvəl əmisindən qalan mirasdan, sonra həyat yoldaşının cehizindən və son olaraq da rahiblik vəzifəsindən məhrum edildi, ancaq həyat yoldaşından boşanmağı rədd edincə qaçmağa məcbur oldu. Özünə qarşı olan təhdidlərdən, aralarında [[Lutsi Korneli Sulla|SullaSullan]]nının dəstəkçilərinin və [[Vestal bakirəsi|Vestal bakirələri]]nin də olduğu ailə üzvlərinin vasitəsi sayəsində, Sullanın istəksizcə də olsa geri addim atması ilə qurtula bildi. Sullanın "Sezarda çoxlu sayda Marius gördüyünü" dediyi iddia olunur.

=== Kariyerasının erkən dövrü ===

Sezar [[Roma]]ya geri dönmək yerinə orduya qoşuldu və [[Asiya]]da [[Markus Minucius Thermus]] və [[Kilikiya]]da Serviliusun əmrində xidmət etdi. [[Midilli mühasirəsi]]ndə göstərdiyi üstün xidmətlərinə görə ''Korona Civika'' ilə mükafatlandırıldı. Kral [[IV Nikomedes]]in donanmasını müşayət edərək təhlükəsizliyini təmin etmək üçün getdiyi [[Vifiniya]]da, kralın sarayında uzun müddət qalınca, bütün həyatı boyunca onu izləyəcək Nikomedeslə münasibət yaşaması barədə şayələr yayıldı. Rahiblik vəzifəsindən qovulması ironik formada ona hərbi karyera qurmanın yolunu açmışdı, çünki adətlərə görə bir Flaman Dialisin atlara toxunması, öz yatağından başqa bir yataqda 3 gündən çox ya da [[Roma]] xaricində bir gündən çox yatması, bir [[ordu]]ya tərəf baxması qadağan idi.

İki il [[diktator]] olan Sulla [[e.ə. 80]]-cı ildə istefa verdi və yenidən konsulyar hökumət qurub, bir il konsul olaraq çalışdıqdan sonra siyasətdən bir dəfəlik getdi. Sezar sonradan Sullanın diktatorluq vəzifəsindən ayrılmasını ələ salacaq və ''Sulla siyasətin əlifbasını belə bilmir'' deyəcəkdi. Sulla iki il sonra, [[e.ə. 78]]-ci ildə öldü və cənazəsi mərasimi ilə dəfn edildi. Sullanın öldüyünü eşidən Sezar, özü üçün artıq kifayət qədər təhlükəsiz yer olduğuna inandığı [[Roma]]ya geri döndü. Bütün mülkiyyəti müsadirə edildiyinə görə [[Roma]]nın kənarında, alt təbəqə insanlarının yaşadığı Suburada sadə bir evə köçdü. Sezarın geri dönüşü [[Markus Aemilius Lepidus]] tərəfindən Sulla sisteminə qarşı çevriliş cəhdi olaraq dəyərləndirildi ancaq Sezar Lepidusun liderliyinə inanmadığından bu plana qatılqmaqdan qaçdı. Yenidən hüquqşünaslıq etməyə başladı. Möhtəşəm natiqlik qabiliyyəti ilə yanaşı, həyəcanlı jestləri, incə səsi, korrupsiyada boğulan köhnə valilərin cəza mühakimələrindəki insafsızlığı sayəsində [[Roma]]da məşhur biri oldu. Ritorikasını mükəmməlləşdirmək üçün [[e.ə. 75]]-ci ildə [[Siseron]]un da müəllimi olan [[Apollonius Molo]]nun yanına -— [[Rodos]]a getdi.

Sezar [[Egey dənizi]]ndə olarkən [[Kilikiya]]lı dəniz quldurları tərəfindən qaçırıldı və [[On iki ada türkləri|Oniki adalar]]dan biri olan [[Kiçik Farmakos adası]]nda saxlanıldı. Quldurlar Sezarın əvəzində 20 talant qızıl istəmək qərarı aldıqdan sonra Sezar 50 talant qızıl istəmələri üçün israr etdi. Pulun ödənməsindən sonra sərbəst buraxılan Sezar donanma topladı və quldurları tutaraq, [[Berqamo]]ya həbs etdirdi. [[Asiya]] əyaləti canişini quldurları edam etməyi rədd edərək, onları qul kimi satmağı üstün tutdu. Lakin Sezar, onları dustaq olduğu zaman söz verdiyi kimi çarmıxa çəkdirdi. Ardiyca [[Rodos]]a doğru getdi, lakin [[Pont krallığı]]ndan gələn təhlükəyə görə orduya çağırıldı.

[[Roma]]ya döndükdən sonra, [[Roma]] siyasi həyatında [[cursus honorum]]un ilk pilləsi olan [[tribun]] seçildi. [[Spartak]]a qarşı olan müharibə ([[e.ə. 73]]-[[e.ə. 71]])bu dövrdə olmuşdur, lakin Sezarın bu müharibədə hər hansı bir rol oynayıb-oynamadığına dair məlumat yoxdur. [[e.ə. 69]]-cu ildə [[Kvestor]] seçildi, eyni il qohumu və əmisi Mariusun dul həyat yoldaşı Julianın dəfn mərasimində bir nitq söylədi. Öz həyat yoldaşı da həmin il öləcəkdi. Sezan cənazənin ardından Antistius Vetusun əmrində [[Kvestor]]luq vəzifəsini yerinə yetirmək üçün [[Hispaniya]]ya getdi. Orada olduğu zaman [[Böyük İsgəndər|Böyük isgəndər]]in heykəli ilə qarşılaşdığı və indi [[İsgəndər]]in dünyanı tutduğu yaşda olduğunu və onun müqayisə edildiyində çox az şeyi bacardığı reallığını narahatlıqla qarşıladığı deyilir. Vəzifəsindən erkən ayrılma istəyi qəbul edildikdən sonra [[Roma]] siyasi həyatına geri döndü. Geri döndüyündə [[Lutsi Korneli Sulla|SullaSullan]]nın ın nəvəsi Pompeiya ilə evləndi. Ardıyca [[Aedilis]]

seçilən Sezar, hələ də hakimiyyətdə olan [[Lutsi Korneli Sulla|Sulla]] tərəfdarı hakimiyyətin ziddinə olaraq, əmisi Mariusun zəfərlərinə həsr edilmiş abidələri restavrasiya etdirdi. Bundan başqa [[Lutsi Korneli Sulla|SullaSullan]]nının qadağalarından faydalananlara qarşı məhkəməyə şikayət etdi, eyni vəzifəni paylaşdığı [[Markus Calpurnius Bibulus]]u kölgədə buraxacaq qədər pul ianəsi ilə ictimai işləri və oyunlar təşkil etdi. Bundan başqa iki uğursuz çevriliş cəhdi ilə də qarşı-qarşıya qaldı.

=== Yüksəlişi ===

Eyni il [[Lutsi Korneli Sulla|Sulla]] tərəfindən təyin edilən Pontifex Maximus Quintus Caecilius Metellus Piusun ölməsilə Sezar bu vəzifəyə namizəd oldu. Rəqibləri optimates klikindən köhnə konsul [[Quintus Lutatius Catulus]] və [[Publius Servilius Vatia Isaurius]] idi. Hər iki tərəf haqqında da rüşvət ittihamları ortaya atılmışdı. Sezar seçki sabahı anasına ya [[Böyük pontifik|Pontifex Maximus]] ya da bir heç olaraq dönəcəyini, çünki seçilə bilməyəcəyi təqdirdə seçimlər üçün aldığı böyük borc qarşılığında sürgünə göndəriləcəyini bilirdi. Nəticədə Sezar rəqiblərinin bütün təcrübə və mövqelərinə rəğmən, digər iki namizədin səslərinin bölünməsi sayəsində rahatca qazandı. Vəzifəsinə [[Via Sakra]]da rəsmi iqamətgahın təsis edilməsi ilə başladı.

Eyni il [[konsul]] olaraq işləməyə başlayan [[Siseron]], [[respublika]]nın idarəçiliyini ələ keçirmək üçün Katilinanın planlarını üzə çıxardıqdan sonra Katulus və digərləri Sezarın da bu planın bir hissəsi olduğunu iddia etdilər. Sonrakı il [[praetor]] seçiləcək olan Sezar planı hazırlayanlarla necə mübadilə ediləcəyi haqqında [[Senat]]da edilən mübahisələrə qatıldı. Mübahisə əsnasında Sezara bir qeyd çatdırıldı. İrəlidə onun ən qatı rəqibi halına gələcək olan [[Gənc Kato|Markus Porcius Kato]], Sezarı planı hazırlayanlarla birgə olmaqda ittiham etdi və ona verilən məktubu yüksək səslə oxumasını tələb etdi. Sezar qeydi ona göndərincə məktubun [[Gənc Kato|Kato]] üçün olduqca utanc verici bir şey oduğu ortaya çıxdı. Beləki məktub sevgi məktubu idi və [[Gənc Kato|Kato]]nun ögəy bacısı tərəfindən Sezara göndərilmişdi. Sezarın planı hazırlayanların ömür boyu həbsə məhkum edilmələrini müdafiə etsə də, Katonun çıxışından sonra [[Senat]] çevrilişə cəhd edənləri edam etdirdi.

[[E.ə. 62]]-ci ildə [[praetor]] olaraq çalışarkən mübahisəli qanun təklifləri mövzusunda [[tribun |tribun Metellus Celeri]] dəstəkləmiş və ikilinin israrçılığına görə [[Senat]] onları bir müddətlik vəzifədən uzaqlaşdırmağa məcbur qalmışdı. Sezar vəzifəsini davam etdirməyə cəhd etmiş, lakin fiziki gücün işə qarışdığını gördükdən sonra dayanmışdı. Senat isə Sezarı dəstəkləyən küçə nümayişləri artmağa başladıqdan sonra onu yenidən vəzifəsinə bərpa etmişdi.

Eyni il [[Bona Dea festivalı|Bona Dea]] (Yaxşı İlahələr) festivalı Sezarın himayəsində və onun evində edilmişdi. Kişilərin festivala qatılmasına icazə verilmədiyi halda gənc [[patrisi]] olan Publius Klodius Pulcher qadın paltarında içəri girməyi bacarmış, Sezarın həyat yoldaşı Pompeianı açıqca intim əlaqəyə sövq etmişdi. Kim olduğu bilinəndə isə dini hörmətsizliyə görə həbs edilmişdi. Sezar [[Roma]]nın ən güclü patrisi ailələrindən birini özünə qarşı çevirməmək üçün Klodiusun məhkəməsində ona qarşı şahidlik etməmiş və Klodius rüşvət və təhdidlər sayəsində bəraət almşdı. Bununla bərabər, Sezar ''həyat yoldaşım barədə heç bir şübhə olmamalı'' deyərək Pompeiadan boşanmışdı.

Praetorluğunun bitməsinin ardıyca Sezar [[Hispania]] Ulterior əyalətinə idarəçi olaraq təyin edilmiş olsa da hələ çox borclu idi və ayrılmadan əvvəl ona borc verənləri razı salmalı idi. Bu səbəblə [[Roma]]nın ən zəngin adamlarından olan [[Mark Krass|Markus Likinius KrassusKrassusa]]a müraciət etdi. [[Mark Krass|Krassus]] [[Qney Pompey|Pompey]]ə qarşı olan müxalifətində ona dəstək olması qarşılığında Sezarın borclarının bir hissəsini ödədi və geri qalanına da qarant durdu. Yenə də praetorluğu sonlanınca toxunulmazlığı qalxacağı üçün borc sahibləri tərəfindən ittiham edilə biləcəyini başa düşən Sezar, hələ vəzifəsi sonlanmadan əyalətinə getmək üçün [[Roma]]dan ayrıldı. [[Hispania]]da Kallaici və Lusitanilərin torpaqlarını fəth etdi, qoşunu tərəfindən imperator olaraq salamlandı. Borclarla bağlı qanunu reform etdi və canişinlik dövrünü uğurla sonlandırdı.

Sezar [[imperator]] olaraq salamlandığı üçün ''Roma Zəfər Alayı'' ilə mükafatlandırıldı. Ancaq Sezarın gözü [[respublika]]nın ən yüksək magistrallığı olan Konsulluq vəzifəsində idi. Ortada bir problem var idi, beləki Sezar əgər zəfər alayına qatılardısa hərbçi olaraq qalmalı və [[Roma]] şəhər qalasının gerisində gözləməli idi, ancaq konsulluq seçimlərinə qatılmaq istəyirdisə komandanlığı buraxmalı və şəhərə adi bir vətəndaş kimi girməli idi. Eyni anda iki seçimin də reallaşması münkünsüz idi. [[Senat]]dan seçimlərə ''in absentia'' (qiyabi) olaraq qatılmaq üçün icazə istədi, ancaq bu tələb [[Gənc Kato|Kato]] tərəfindən veto edildi. Zəfər alayı və konsulluq arasında seçim etmək məcburiyyətində qalan Sezar, konsuluğu seçdi.

[[Şəkil:RomanSilverDenariusWithHeadOfCaptiveGaul48BCE.JPG|thumb|''Sezarın'' [[Qalliya]] səfərinin ardıyca zərb edilmiş olan [[e.ə. 48]]-ci il tarixli gümüş [[Roma]] Denarius üzərində dustaq edilmiş [[Qalliya]]lı başı. ]]

=== Birinci konsulluğu və I Triumvirat ===

Konsulluq üçün yarışan 3 namizəd var idi:

Sezar borcuna görə [[Mark Krass|KrassusKrassusdan]]dan siyasi baxımdan asılı olsa da, [[Senat]]da pensiyaya çıxmış hərbçilər üçün [[şərq]]də məskunlaşma yerləri və təsərrüfat əraziləri təsis edilməsi mübarizəsində uğursuz olan [[Qney Pompey|PompeyPompeyl]]lədəədə yaxşı keçinməyə çalışmışdı. [[Qney Pompey|Pompey]] və [[Mark Krass|Krassus]] birlikdə konsul olduqları [[e.ə. 70]]-ci illərdən bəri düşmən idilər və Sezar bu ikisindən biri ilə yaxın olmanın digəri ilə düşmən olmağa bərabər olduğunu bildiyindən onları barışdırmaq istəyirdi. Bu üçlünün ictimai işlər üzərində nəzarəti təmin etmək üçün həm pulları, həm də nüfuzları var idi. [[I Triumvirat]] olaraq bilinən bu qeyri-rəsmi ittifaq, [[Qney Pompey|PompeyPompeyin]]in Sezarın qızı Julia ilə evlənməsi ilə daha da sağlamlaşdırıldı. Bu arada Sezarda ertəsi il konsul seçiləcək olan [[Lucius Kalpurnius Pison]]un qızı Kalpurnia ilə evləndi.

Sezar, [[Pompey]] və [[Krass]] tərəfindən də dəstəklənən və ictimai ərazilərin kasıblara lazım olarsa gücdən istifadə edərək dağıdılmasını nəzərdə tutan qanun təklifi təqdim edərək, ittifaqı daha da möhkəmləndirdi. [[Pompey]] şəhəri əsgərlərlə doldurdu və müxaliflərin gözünü qorxutmağa başladı. Bibulus, təxminlərin təsirsiz olduğunu elan edərək qanunun keçərsiz olduğunu bildirsə də, Sezarın silahlı dəstəkçiləri tərəfindən Forumdan uzaqlaşdırıldı. [[Liktor]]larının daşıdığı faskeslər qırılmış, konsulU müşayiət edən [[tribun]]lardan ikisi yaralanmış və Bibulusun üzərində bir qab dolusu nəcis tökülmüşdü. Həyati təhlükədən qorxan Bibulus ilin yerdə qalanını evində gizlənərək keçirmişdi. Sezarın qanun yaratma hüququna mane olmağa yönəlmiş bu cəhd yetərsiz qalmışdı. [[Romalılar|Romalı]] katiblər bu ili ''Jül və Sezarın konsulluğu'' dövrü adlandırmışdılar.

Sezar və Bibulus ilk seçildiyi zaman [[respublika]] aristokratiyası Sezarın gələcəkdəki ehtimal olunan gücünə maneə olmağa çalışmış, [[İtaliya]]nın meşələrini və otlaq sahələrini böldürmüşdü. Piso və [[Pompey]]in köməkliyi ilə Sezar bu vəziyyəti dəyişdirdi və bunun yerinə [[Kisalpina]] [[Qalliya]] vı [[İlliriya]] olaraq [[Qalliya]] Narbonensis əyalətlərinin idarəçiliyinə təyin olundu. Bunun sayəsində 4 legionun idarəçiliyinə sahib olmaqla yanaşı, 5 il müddətinə toxunulmazlıı da qazanmış oldu. Konsulluq vəzifəsi sonlanınca, çalışdığı müddətdə etdiyi bəzi şeylərə görə şikayət olunma təhlükəsi olduğu üçün, hələ vəzifə müddəti sonlanmamış [[Roma]]dan ayrılaraq təyin olunduğu yerə getdi.

=== Qalliyanın fəthi ===

Sezar hələ də çox borclu idi, əyalət canışını kimi pul toplamaq üçün ya qeyri-qanuni vergi toplamalı, ya da hərbi yürüşə çıxmalı idi. Sezarın rəhbərliyi altında 4 legion fəth edilmiş [[Qalliya]] torpaqlarında yerləşdirilmişdi. [[Roma]]nın müttəfiqlərindən [[Aeduilər]], [[Qalliyalı]] rəqibləri tərəfindən Ariovistus liderliyindəki german kökənli [[Suebilər]]in köməyi ilə darmadağın edilmiş, [[Helvetlər]] [[Roma Respublikası|Roma]]nın yeni müharibəyə başlayacağını düşünərək, böyük köçə başlamışdılar. Yeni iki legion toplayan Sezar, əvvəl Helvetiləri, ardəyca da Ariovistusu məğlub etdi və ordusunu qız üçün Sequani torpaqlarında yerləşdirərək, [[Qalliya Narbonensis]]in o tərəfindəki torpaqlara qarşı marağının müvəqqəti olmadığı siqnalını verdi.

Vəzifəyə gəldioyindən iki il sonra sahib olduğu hərbi gücü [[Kisalpin Qalliya]]dan topladığı iki yeni legion hesabına iki qat artırdı. [[Kisalpin Qalliya]] əyaləti sakinləri [[Roma vətəndaşlığı|Roma vətəndaşı]] olmadığı üçün bu hərəkətin qanuniliyi mübahisəli idi. Sezarın bu hərəkətlərinə cavab olaraq Şimal-şərqi Qalliyadakı Belgic tayfaları silahlanmağa başladılar. Sezar bu vəziyyətə sərt cavab verdi və birləşmiş Belgic ([[Belçika]]) ordusuna qarşı hücuma keçdi və qalib gəldi. Bu arada [[Mark Krass|KrassusKrassusun]]un oğlu Publius rəhbərliyindəki bir Roma legionu da Armorika yarımadasındakı yerli tayfaların torpaqlarını fəth etməyə başladı.

E.ə. 56-cı ilin yazında Triumvirat [[Qalliya]]nın Luka (indiki Lukka) şəhərində toplaşdı. [[Roma]]da qarışıqlıq mövcud idi Klodiusun populist kampaniyası [[Mark Krass|Krassus]] və [[Qney Pompey|Pompey]] arasındakı münasibəti korlamağa başlamışdı. Toplantıda Triumvirat yenilərkən Sezarın prokonsulluğu 5 illik uzadıldı. [[Mark Krass|Krassus]] və [[Pompey]]in yenidən konsul seçilməsi və eyni Sezar kimi [[Mark Krass|KrassusKrassusun]]un [[Suriya]], [[Pompey]]in də [[Hispaniya]] prokonsulu olmaları qərarlaşdırıldı. Sezarın [[Venetilər]]i donanma döyüşündə məğlub etməsi ilə Armorikanın fəthi sonlandı, [[mark Krass|KrasusKrasusun]]un oğlu isə cənub-qərbdə Aquitanilərin torpaqların fəthini tamamladı. E.ə. 56-cı ildəki yürüşün ardından alcaq-qayalıq bölgələrdə yaşayan Morini və Menapi tayfalarının torpaqlarından başqa bütün Qallıya Romaya tabe edildi.

Sezarın [[Britaniya]]ya səfər etdiyi zaman, [[Pompey]]in həyat yoldaşı olan qızı Julia doğuş zamanı vəfat etdi. Sezar müqaviləni yeniləmək və dəstəyini itirməmək üçün [[Pompey]]ə Qayus Marsellusla evli olan bacısı qızı Oktavianı təklif etdi, lakin [[Pompey]] bunu rədd etdi. [[Mark Krass|Krassus]], [[e.ə. 53]]-cü ildə [[Parfiya]]ya uğursuz bir hücum sonunda öldürüldü. [[Pompey]] tək başına konsul seçildi və ardıyca nizam-intizamı bərpa etmək üçün boş konsul taxtına oturması üçün Sezarın siyasi rəqiblərindən biri olan [[Metellus Skipio]]nu dəvət etdi. Sonra Skipionun qızı Kornelia ilə evləndi. Triumvirat sona çatmışdı.

E.ə. 52-ci ildə Arverni qəbiləsindən [[Versinqetorik]]in liderliyini etdiyi yeni üsyan bütün [[Qalliya]]ya yayıldı. [[Versinqetorik]] bütün [[Qalliya]] tayfalarını bir araya gətirməyə bacarmış və Sezarı [[Gergoviya döyüşü]] daxil bir necə toqquşmada məğlub edərək hərbi dühasını göstərmişdi. Lakin Sezarın xüsusi diqqətlə işlədiyi [[Alesia mühasirəsi]]ndə sonda təslim olmağa məcbur qalmışdı. Ardıyca davam edən dağınıq üsyanlara rəğmən [[Qalliya]] tam olaraq fəth edildi.

[[Titus Labienus]], Sezarın ən yüksək rütbəli nümayəndəsi idi və [[Qalliya]] döyüşləri zamanı [[propraetor]] rütbəsi aldı. Sezarın komandanlığı altında xidmət edən digər diqqət çəkici şəxslər arasında qohumu olann Lusius Yulius Sezar, [[Mark Krass|KrassusKrassusun]]un oğulları Markus və Publius, Siseronun qardaşı Quintus, Decimus Brutus və [[Mark Antoni]] vardır.

[[Plutarx]], ordunun bütün [[Qalliya döyüşləri]] boyunca döyüşməyə məcbur qaldığı əsgər sayının 3 milyon civarında olduğunu, bunlardan bir milyonunun öldürüldüyünü, bir milyonunun qul edildiyini iddia edir. 3000 tayfaya boyun əydirilmiş və 800 yaşayış yeri dağıdılmışdı. Avarikum şəhərinin əhalisinin demək olar ki hamısı (40 min) öldürülmüşdü. Sezar torpaqlarından ayrılan Helvetilərin sayının 368.000 olduğundan, bunlardan 92.000 şəxsin döyüşçü olduğundan və sadəcə 110.000 şəxsin geri dönə bildiyindən bəhs edir. Lakin doğru sayı bilmənin çətinliklərinə əlavə olaraq, Sezarın propaqanda məqsədli məlumatları və antik mətnlərdəki şişirtməli rəqəmlər nəzərə alındığında, düşmənin sahib olduğu döyüşçü sayının düzgün olmaması tamamilə aydındır. Furger-Qunti 60 min əsgərdən və ondan çox şəxsi heyətə sahib ordunun planlanan strategiya baxımından şübhəli olacağını, bu səbəblə də Helvetilərin 40 min döyüşçü olmaqla, toplam 160 min qaçqından ibarət ola biləcəyini iddia edir. Delbruck sayını daha da aşağı hesab edir. ona görə ümumi qaçqın sayı 100 min olmuş, döyüşçü sayı isə [[Romalılar|Romalı]] 30 minə qarşı yalnızca 16 min olmuşdur.

== Hərbi karyerası ==

Sezar adı sahib olduğu hərbi bacarıqlara görə [[tarixçi]]lər tərəfindən tarixin ən mühüm hərbi strateqləri və stratejistləri olaraq qəbul edilən [[Böyük İsgəndər]], [[Sun-Tszı|Sun Tzı]], [[Xalid ibn Vəlid|Xalid ibn Valid]], [[Hannibal]], [[Çingiz xan]] və [[Napoleon Bonapart]]la birlikdə anılmışdır. Sezar həm [[Qalliya müharibələri]] zamanı [[Gergoviya döyüşü]]ndə, həm də vətəndaş müharibəsi zamanı [[Dyrrhachium döyüşü]]ndə strategiya baxımından mükəmməl zəfərlər qazanmışdır. Lakin Sezarın taktika dühası özünü [[Qalliya müharibələri]] zamanı Alesia mühasirəsində, vətəndaş müharibəsi zamanı [[Farsal döyüşü|Farsalus döyüşü]]ndə, [[Pompey]]in say baxımından çox olan qüvvələrini geri püskürtməsilə və Farnakesin ordusunu [[Zela döyüşü]]ndə yox etməsilə göstərmişdir.

Sezarın şərtlər nə olursa olsun qələbə qazanmasının sirri komandanlıq etdiyi legionların sahib olduğu sərt ama ədalətli nizam-intizamı idi. Sezar birinci dərəcəli piyada və süvarilərə sahib olmaqla yanaşı, müthiş [[Roma]] ağır silahlarına və üstün mühəndislik bacarıqları ilə əhatə olunmuş orduya sahib idi. Eyni zamanda manevr edən qüvvələrin çatdığı sürət əfsanə halına gəlmişdi, Sezarın ordusu bəzən bir gündə o zaman üçün inanılmaz məsafə olan 64&nbsp; km yol gedə bilirdi. Sezara aid olan, [[Qalliya müharibələri]] barədə ''Şərhlər'' adlı əsərdə deyilənlərə görə olduqca əlçatmaz şəraitdə salınmış [[Qalliya]] şəhərinin mühasirəsi zamanı Sezarın mühəndisləri sərt qayadan tunel açmış və şəhərin su aldığı qaynağa çatıb, yönünü dəyişdirərək öz ordusuna yönəltmişdi. Şəhər isə təslim olmuşdu.

=== Vətəndaş müharibəsi ===

E.ə. 50-ci ildə [[Pompey]]in rəhbərliyindəki [[Senat]], [[prokonsulluq]] vəzifəsinin sona çatdığı səbəbilə Sezara [[Roma]]ya geri dönməsi və ordusunu tərxis etməsi əmrini verdi. Əlavə olaraq [[Senat]] Sezarın ''in absentia'' (qiyabi olaraq) ikinci dəfə konsul seçilməsini də qadağan etdi. Sezar toxunulmazlıq haqqı ya da ordusunun gücü olmadan [[Roma]]ya girməsi ilə siyasi olaraq məhv ediləcəyini bilirdi. [[Pompey]], Sezarı üsyan etmək və vətənə xəyanətdə günahlandırdı. Sezarın 10 yanvar [[e.ə. 49]]-cu ildə [[general]]ların orduları ilə keçmələrinin qadağan olduğu [[Rubikon çayı]]nı "Legion XIII Gemina" ilə keçməsilə [[Roma]]da vətəndaş müharibəsi başlamış oldu. [[Plutarx]] Sezarın Rubikonu keçdiyində [[Afina]]lı bir dram yazarı olan [[Menandr]]a aid ''ἀνερρίφθω κύβος'' məsələni dediyini yazır. Suetonius bu zərb-məsəlin [[latınca]]da qarşılığını [[alea iacta est]], yəni ''ox yaydan çıxdı'' olaraq verir.

[[Cənub]]a qaçan [[Metellus Skipio]] və [[Gənc Kato]]nun da aralarında olduğu ''Optimatlar'', xüsusilə də [[Şimali İtaliya]]dakı şəhərlərin çoxunun təslim olmasının ardından yeni toplanan qüvvələr sayəsində bir az nəfəs aldılar. Samariumda çalışdıqları legion toplama cəhdi legionun güclü bir toqquşmaya məruz qalmadan təslim olması ilə nəticəsiz qaldı. Sezarın sahibo olduğu bircə legiona nisbətən daha çox qüvvəyə sahib olan [[Pompey]]in döyüşməyə bir o qədər də niyəti yox idi. Sezar [[Pompey]]i [[Brindizi]]yə qədər qovdu, [[Pompey]] [[Sezar]]ın çatmasına az qalmış limandan ayrıla bildi.

Limandakı bütün gəmilər [[Pompey]] tərəfindən qüvvələrinin təxliyəsi üçün istifadə olunduğundan onu təqib etmək münkün deyildi və bundan sonra Sezar üzünü [[Hispaniya]]ya çevirdi. [[Roma]]nı [[Markus Aemilius Lepidus]]un prefektliyinə və [[İtaliya]]nın geridə qalanını [[Mark Antoni|tribun Mark AntoniAntoninin]]nin idarəçiliyinə buraxan Sezar, böyük sürətlə 27 gün içində Hispaniyaya çatdı və özünə qatılan iki [[Qalliya]] legionu ilə Pompeyin vəkillərini darmadağın etdi. Bunun ardıyca [[Pompey]]lə döyüşmək üçün şərqə -— [[Yunanıstan]]a doğru irəlilədi. 10 iyul, e.ə. 48-ci ildə Dyrrhachiumda olan döyüşdə darmadağından güclə qurtuldu. Qısa vaxt sonra reallaşan ikinci döyüşdə -— [[Farsal döyüşü]]ndə piyada sayının iki dəfə az, süvari sayının isə xeyli dərəcədə az olmasına baxmayaraq [[Pompey]]in qoşunlarını darmadağın etdi.

Sezar [[Pompey]]i [[XIII Ptolomey]]in xidmətində olan, köhnə [[Romalılar|Romalı]] zabit tərəfindən öldürüləcəyi [[İsgəndəriyyə]] şəhərinə qədər qovdu. Ardıyca [[XIII Ptolomey]] və onun bacısı, həyat yoldaşı və eyni zamanda da vəkil kraliça olan [[VII Kleopatra]] arasındakı ara müharibəsinə daxil oldu. Bunun səbəbi bəlkə də [[XIII Ptolomey]]in [[Pompey]]in qətlindəki roludur. Sezar [[Kleopatra]]nın tərəfini tutdu. Deyilənlərə görə XIII Ptolomeyin xidmətçisi tərəfindən təqdim olunan Pompeyin kəsik başına ağlamışdı.

E.ə. 47-ci ildə [[Nil çayı]] sahilində baş verən döyüşdə Sezarın müdafiə etdiyi [[VII Kleopatra|Kleopatra]] tərəfdarları qalib gəldi. Ardıyca Sezardan ''Sezarion'' adlı uşağı olduğundan şübhənilən Kleopatra taxta çıxarıldı. E.ə. 47-ci ilin yazında [[Nil]] üzərində təşkil etdikləri zəfər alayı ilə qələbələrini qeyd etdilər. Kraliyyət qayığını müşayət edən 400 gəmi Sezara [[Firon|Misir fironlarıfironların]]nının möhtəşəmliyini göstərmək niyəti daşıyırdı.

Sezar və [[Kleopatra]] heç vaxt evlənmədilər, çünki [[Roma]] qanunlarına görə bunu etmələri münkün deyildi. Evlilik aktı sadəcə [[Roma vətəndaşlığı|Roma vətəndaşları]] arasında edildiyində keçərli olurdu və [[Kleopatra]] [[Misir]] kralıçası idi. Sezarın evliliyi 14 il əvvəl uşaq sahibi olmadan sona çatdığından [[Kleopatra]] ilə olan əlaqəsi [[Romalılar]] tərəfindən zina olaraq dəyərləndirilmədi. [[Kleopatra]] [[Roma]]nı bir necə dəfə ziyarət etdi və bu ziyarətlər zamanı Sezarın [[Roma]]nın kənarındakı [[Tiber çayı]] sahilində yerləşən villasında qaldı.

=== Vətəndaş müharibəsindən sonra ===

[[E.ə. 45]]-ci ilin sentyabr ayında [[İtaliya]]ya geri dönən Sezar vəsiyyətini hazırladı və bacısı oğlu [[Oktavian Avqust|Gaius OktaviusOktaviusu]]u (Oktavian) sahibi olduğu hər şeyin varisi elan etdi. Bundan əlavə Sezar, [[Oktavian]]ın özündən əvvəl öləcəyi halda II varis kimi Markus Junius Brutusu müəyyən etdi. Bəzi mənbələrə görə Sezar Brutusu özünün oğulluğu elan etmişdir.

Sezar [[e.ə. 63]]-cü ildə vəzifə borcu içində təqvimi qurmaq da olan Pontifex Maximus seçilmişdi. Bu vəzifə ilə mövcud təqvim sistemi üzərində reallaşdırdığı yenidənqurma etdiyi ən təsirli və ən uzunömürlü reformlarından biri olaraq tarixə keçdi. Sezar [[e.ə. 46]]-ci ildə hər dörd ildə bir artıq il hesabına əsaslanan 365 günlük təqvim sistemini inkişaf etdirdi ([[Yuli təqvimi|Yuliyan təqvimi]] olaraq bilinən bu təqvim [[XIII Qriqori|Papa XIII Qriqori]] tərəfindən reform edilərək indi də istifadə olunan [[Qriqori təqvimi|Qriqoryan təqvimi]] yaradılmışdır). Bu islahatın nəticəsi olaraq 455 gün uzunluğundakı standart Roma ili mövümlərə bölünmüş oldu. [[Qriqori təqvimi|Qriqoryan təqvimi]]nin VII ayına Sezarın şərəfinə "July" ([[latınca]] ''İuliusdan'' törəmişdir) adı verilmişdir. Bu dövrdə Sezar Forumu və içində olan [[Venera məbədi|Venera Genetrix Məbədi]] ilə birlikdə xeyli sayda ictimai bina inşa edildi.

== Sui-qəsd ==

=== Sui-qəsdəin səbəbləri və hazırlıq ===

Sezara ''Pater Patrie'' (Vətənin Atası) fəxri adı da verilmişdir. III dəfə [[diktator]] seçilmiş və ardıyca əslində onu 10 illik müddət üçün [[diktator]] edəcək formada bir-birini izləyən doqquz tək il üçün diktator olaraq təyin olunmuşdur. Əlavə olaraq 3 illik müddət üçün ''praefektus morum'' (əxlaq prefekti) seçilmişdir.

[[Qay Svetoni Trankvill]] Sezarın ayağa qalxmamasının səbəbi olaraq [[Kornelius Balbus]] tərəfindən əngəllənməsini göstərir. [[Qay Svetoni Trankvill|Qay Svetoni]] bundan əlavə Sezarın [[Roma]]ya geri dönməsi zamanı toplanan kütlə ilə əlaqəli hekayə də yazır, beləki kütlədən biri Sezarın Rostrada olan heykəlinə dəfnə budağından çələng qoymuşdu. Tribunlar Qayus Epidius Marsellus və Lusius Kaesetius Flavius hadisəyə müdaxilə edərək, dəfnə budağının [[Yupiter]]in və hakimiyyətin rəmzi olduğunu bildirərək, budağın götürülməsini istəyirlər. Bunu eşidən zaman Sezar tribunların rəsmi güclərini əlindən almışdı. [[Qay Svetoni Trankvill|Qay Svetoni]] kütlədən birinin Sezara [[latınca]] kral mənasına gələn ''rex'' dediyini, Sezarın isə ona cavabında ''Mən Sezaram, kral yox !'' deyə cavab verməsini yazır. Bundan əlavə [[Luperkalia festivalı]] dövründə Rostrada nitq deyərkən onun birlikdə konsul seçilmiş [[Mark Antoni]] dəfələrlə onun başına çələng qoymaq istəsə də bunu rədd etmişdir. Əvəzində bu çələngi ''Yupiter Opitimus Maximus''a təqdim etmək üçün kənara qoymuşdur.

[[Plutarx]] və [[Qay Svetoni Trankvill|Qay SvetoniSvetoninin]]nin bu hadisələri təsvir etmələri demək olar ki, eynidir, lakin Dio, Sezarın heykəlinə çələng ya da diadem taxmaq istəyənlərin tribunlar tərəfindən həbsə atıldıqlarını yazır. Bundan əlavə Sezara ''rex'' deyə bağırılması hadisəsinin Alban təpəsində reallaşdığını və bağıran qrupun yenə tribunlar tərəfindən həbsə atıldığını yazır. Sezar həmin andaca [[tribun]]ları [[senat]]a təqdim etmiş, senatorların səsverməsi nəticəsində həmin tribunlar vəzifədən uzaqlaşdırılmışdır.

=== Sui-qəsdin reallaşması ===

[[E.ə. 44]]-cü il tarixində bir qrup senator, [[senat]]a gücünü geri verməsini xahiş edən qanun layihəsini oxuması üçün Sezarı foruma çağırdı. Ancaq layihə Sezarı aldatmaq üçün idi. Sui-qəsd planını dəhşət içindəki bir Liberator olan [[Servilius Kaska]]dan bir gecə əvvəl qismən öyrənən və işlərin pisləşməsindən qorxan [[Mark Antoni]], Sezara nərdivanlarda mane olmaq üçün foruma getdi. Ancaq Sezarın yolu Kampus Martiusda olan [[Pompey teatrı]]ndan keçərkən bir qrup senator tərəfindən kəsildi və Sezar [[şərq]] tərəfə doğru yönləndirildi.

[[Diktator]]un son sözlərinin nə olduğu dəqiq olaraq bilinməməkdədir və bu mövzu barədə elm adamları, tarixçilər arasında mübahisə vardır. Daha çox bilinən versiya [[latınca]] zərb-məsəl olan ''Et tu, Brute? ( "Sen də mi, Brutus?")'' şəklindədir və [[Şekspir]]in ''Yulius Caesar'' adlı dramından götürülmüşdür. Əslində tam olaraq makaronik sətirin ilk misrası olaraq: ''Et tu, Brute? Eləysə yıxıl (öl), Sezar !'' formasındadır. [[Şekspir]]in versiyası [[Romalılar|Romalı]] tarixçi Suetoniusun Sezarın son sözlərinin [[yunanca]] deyim olan ''καὶ σύ, τέκνον'' (''Kai su, teknon?'' olaraq oxunur: Azərbaycancası ''Sən də mi, övladım?'' şəklindədir) olduğunu iddia edən versiyasını izləyir. Digər tərəfdən [[Plutarx]] Sezarın heç bir şey demədiyini və sui-qəsdçilərin arasında Brutu gördüyü zaman [[toqa]]sını üstünə çəkdiyini deyir.

[[Plutarx]] sui-qəsddən sonra Brutun nələrsə demək üçün senatorların qarşısına keçdiyini, lakin senatorların ona qulaq asmayaraq, qaçdığını yazır. Brut və tərəfdarları Kapitoli təpəsinə doğru getdilər və oradan şəhərə doğru qışqırdılar: ''"Roma xalqı, yenidən azadıq''" Olacaqların fərqinə varan [[Romalılar]] özlərinə evlərinə kilidlədiklərinə görə onların bu qışqırıqları cavabsız qaldı.

=== Sui-qəsdin nəticələri ===

[[Yunanıstan]]da ordu toplamağa başlayan Brut və Kassius ilə savaşa bilmək üçün [[Antoni]]nin həm Sezarın müharibə üçün ayırdığı ehtiyat pullara, həm də bu ikisinə qarşı girişəcəyi müharibənin Sezar adına olduğuna dair iddiasının qanuniliyinin dəstəklənməsinə ehtiyacı var idi. Bunun üçün [[Oktavian]], [[Antoni]] və Sezarın sadiq süvari komandanı Lepidus arasında II və son Triumvirat yaradıldı. II Triumvirat ilk iş olaraq Sezara ''Divus Iulius'' ünvanını verdi. Sezarın mərhəmətinin onun ölümünə səbəb olduğu iddiası ilə [[Lutsi Korneli Sulla|Sulla]] dövründən bəri istifadə olunmayan qadağalar yenidən qüvvəyə mindirildi. Bu qadağalar daha çox Brut və Kassisua qarşı başlanan [[vətəndaş müharibəsi]]nin maliyyəsini təmin etmək üçün istifadə edildi və bu ikisi nəhayət [[Antoni]] və [[Oktavian]] tərəfindən [[Filippo döyüşü]]ndə məğlub oldular. [[Vətəndaş müharibəsi]]nin III mərhələsində [[Oktavian]]ın qarşsıında [[Antoni]] və [[Kleopatra]] var idi. [[Vətəndaş müharibəsi]] [[Antoni]] və [[Kleopatra]]nın [[Aksi döyüşü]]ndə [[Oktavian]] tərəfindən məğlub edilməsi ilə sonlandı və beləcə [[Oktavian]] ''Caesar Augustus'' adı ilə ilk [[Roma İmperiyası|Roma imperatoru]] oldu. Sezar əslində [[Parfiya]] ölkəsini, [[Skif padşahlığı|Skif ölkəsi]]ni, [[Qafqaz]]ı ələ keçirməyi və [[Almaniya|Germaniya]] üzərindən [[Şərqi Avropa]]ya getməyi planlayırdı. Bu planlarına məruz qaldığı sui-qəsd mane oldu.

== Sağlamlığı ==

[[Plutarx]] qaynaqlı məlumatlara görə Sezarın [[epilepsiya]] keçirdiyi düşünülmüşdür. Müasir tarixçilər isə e.ə. 80-cı illərdəki [[Lutsi Korneli Sulla|Sulla]] qadağaları dövründə [[malyariya]]dan əziyyət çəkdiyini daha çox müdafiə edirlər.

Gəncliyində [[epilepsiya]] tutmaları keçirməsi də digər ehtimaldır. Ailə tarixində baxıldığında ataları və soyundan gələnlər arasında da eyni xəstəlik görülür. Sezarın tutmalarından ilk bəhs edən şəxs, onun ölümündən sonra doğulmuş olan biqrafiya yazarı olan [[Qay Svetoni Trankvill]]dir. Lakin [[epilepsiya]] xəstəsi olduğu fikri bəzi [[tarixçi]]lər tərəfindən rədd edilmiş və Sezarın zaman-zaman [[epilepsiya]] ilə eyni tutma işarələri verən [[hipoqlikemiya]]dan əziyyət çəkdiyi iddia edilmişdir.

== Əsərləri ==

Sezara aid edilən, ancaq müəllifi dəqqi bilinməyən əsərlər:

*''De Bello Hispaniensi'' (''Hispaniya müharibəsi barədə''), [[Pireney yarımadası|İber yarımadası]] səfərlərindən bəhs edilir.

== Adı ==

Sezarın yaşadığı dövrdə istifadə olunan [[Latın əlifbası]] ilə (yəni ''J'' ya da ''U'' hərflərinin kiçik formaları oxunmamaqla) Sezarın adı tam olaraq tərcümə edildiyində "GAIVS IVLIVS CAESAR" olaraq yazılırdı. Köhnə [[Roma]] tələffüzündə ''C'' hərfi ''G'' yerinə istifadə edildiyindən adın ''CAIVS'' formasına antik dövrdə ''GAIVS'' formasından daha çox rast gəlinirdi və tez-tez ''C. IVLIVS CAESAR'' olaraq qısaldılırdı (''Æ'' olaraq bilinən birləşik hərf latınca yazılarda yer qazanmaq üçün istifadə olunurdu və ''ae'' hərflərindən başqa bir şey deyildi). Klassik latıncada ''gaːius ˈjuːlius ˈkaisar'' olaraq tələffüz edilirdi. [[Roma Respublikası]]nın son dövrlərində [[Roma]] yazılarının çoxu ən təhsilli [[Romalılar]]ın dili olan [[yunanca]] olaraq yazılırdı. [[Romalılar|Romalı]] gənc və zəngin oğlan uşaqları daha çox [[yunan]] qullar tərəfindən öyrədilirdi və bəzən eynən Sezarın əsas sui-qəsdçisi Brut kimi daha yaxşı təhsil almaları üçün [[Afina]]ya göndərilirdilər. Sezar dövrü [[Yunanıstan]]ında Sezarın ailə adı dövrün tələffüzünü əks etdirəcək formada, ''Καίσαρ (Kaisar)'' olaraq yazılırdı. Bu sözdən [[almanca]]da ''Kayser'', ''rusca''da [[Çar]] ünvanı törəmişdir. Sezar adı eyni zamanda [[Norveç mifologiyası]]nda olan əfsanəvi kral ''Kjárr'' adına da sələflik edir.

== Ailəsi ==

=== Valideynləri ===

=== Bacıları ===

=== Həyat yoldaşları ===

*İkinciİlk evliliyi -— ''PompeyaKornelia Kinnilla'', [[e.ə. 6783]]-cicü ildən boşandığıdoğum zamanı öldüyü [[e.ə. 69]] və ya [[e.ə. 6168]]-ci ilə qədər.

=== Uşaqları ===

==== Övladlıq ====

=== Nəvəsi ===

=== Sevgililəri ===

=== Mühüm qohumluq əlaqələri ===

== Siyasi rəqibləri və homoseksuallığı ilə əlaqəli şayələr ==

[[Roma Respublikası|Roma]] cəmiyyətinə görə cinsi əlaqə zamanı cinsiyyət nə olursa olsun passiv rolda olmaq bpyun əymək ya da bayağılıq işarəsi hesab olunurdu. Suetonius ''Sezarın əsgərlərinin Qalliya zəfəri üçün təşkil olunan zəfər alayı zamanı sezar Qalliyanı fəth etmiş ola bilər, amma IV Nikomedes də Sezarı fəth etdi'' deyə mahnı oxuduqlarını deyir. [[Siseron]], Bibulus, Qayus Memmius və digərlərinə görə (çoxu Sezarın düşmənləri) Sezar, [[Vifiniya]] kralı [[IV Nikomedes]] ilə münasibət yaşamışdı. Sezardan [[Vifiniya]] kraliçası olaraq bəhs edən bu hekayə bəzi [[Romalılar|romalı]] siyasətçilər tərəfindən onu alçaltmaq üçün çox zaman dilə gətirilirdi. [[Kassius Dio]]ya görə Sezar bu ittihamların doğru olmadığını and içərək rədd etmişdir. [[Roma]]nın bu dövründə siyasi rəqibləri alçaltmaq və gözdən salmaq üçün bu cür hadisələrə tez-tez rast gəlinirdi. Rəqiblər tərəfindən istifadə olunan ən məşhur taktikalardan biri siyasi rəqibini köklərini [[Yunanıstan]] və [[şərq mədəniyyəti]]ndən alan, [[Roma]]nın mühafizəkar yaşam tərziylə qarşılaşdırıldığında [[Homoseksuallıq|homoseksuallığ]]a daha xoş münasibət göstərən [[Helenizm|Helenistik]] yaşam tərzinə sahib olmaqda günahlandırmaq idi.

== Fəxri adları ==

Həyatda ikən aralarında ''Pater Patrae'', ''Pontifex Maximus'' və ''[[Diktator]]'' adlarının da olduğu xeyli sayda fəxri ada layiq görülmüşdür. Müasirləri tərəfindən, təşkil edilən sui-qəsdin başlıca səbəbi kimi ölümlü bir insana bu qədər fəxri ad vermənin yersiz olduğunu düşünən senatorlar olduğu göstərilir

== Təsviri ==

| İMPERATOR = [[Şəkil:Caesar.jpg|50 px]]<br />[[Yuli Sezar]]

| XƏLƏF = [[Şəkil:Augustus Bevilacqua Glyptothek Munich 317.jpg|50 px|]]<br />[[Oktavian Avqust]]