</ref>

 

 

“Hədiqət-ül-həqiq”in Nizaminin “Sirlər Xəzinəsi” məsnəvisinə qədər, Şərq şerində əxlaqi-didaktika və fəlsəfə mövzusunda yaradılmış birinci poetik əsər olması, Nizaminin sələfinin əsərinə biganə qalması istisna edilir.<ref name="ReferenceB"/><ref>S. Nəfisi – Qəsaid o ğəzəliyyate Nezami Gəncəvi, Tehran, 1338, səh. 20</ref> Nizami Sənainin əsərində qoyulmuş bəzi mövzuları qələmə almaqla, heç də onun üslubunu, mövzu və ideyalarını da olduğu kimi təkrar etməmiş, həmin mövzuları öz sinfi mənafeyi baxımından işləmiş, öz dünyagörüşünə uyğunlaşdırmışdır. “Sirlər Xəzinəsi”ndə olduğu kimi, “Hədiqət-ül-həqaiq”də də pis əməllərə aludə olanların tezliklə bu əməllərdən üz döndərib tövbə etməyinin lazım olduğu təsvir edilir. Sənaiyə görə ən pis, zalım adam öz əməllərini bilə-nilə tövbə edib, həmin əməllərdən qayıtmayanlardır.<ref>M. Sənai – Hədiq-əl-həqayeq, şərh əz tərəfe qazi Rəfiəddin dəstənvis, səh. 79</ref> Lakin, Nizaminin “Sirlər Xəzinəsi”ndə qoyulmuş fikirlərin əksinə olaraq, Sənai öz əsərində insanın bütün zülm, əziyyət və məhrumiyyətlərə dözməsini tövsiyə edir. Sənaiyə görə, onasan öz güzəranının yaxşılaşdırılması üçün çalışmamalı, mübarizə aparmamalıdır, çünki, insan dünyaya gələndə, onun ruzisi [[Allah]] tərəfindən verilmişdir. Əgər yoxsulsansa yoxsulluğuna şükr etməlisən, Allah istəsə idi səni nəinki yoxsul bir insan, hətta bir heyvan və ya bitki də yarada bilərdi.<ref>M. Sənai – Hədiq-əl-həqayeq, şərh əz tərəfe qazi Rəfiəddin dəstənvis, səh. 87</ref> “Sirlər Xəzinəsi”ndə isə tamamilə bu fikirlərin əksi verilir. Nizamiyə görə, insan heç vaxt mövcud vəziyyətlə kifayətlənməməli, öz hüquq və güzəranı uğrunda mübarizə aparmalıdır. Əmək insan dövlətinin əsasıdır. Bütün məhrumiyyətlərdən qurtarmaq üçün əməklə məşğul olmaq, hətta lazım olduqda hiylə ilə iş görüb, fələkdən yaxa qurtarmaq məsləhət görülür ki, bu da “Sirlər Xəzinəsi”ni “Hədiqət-ül-həqaiq”dən tamamilə fərqləndirir.<ref>X. Hüseynov - Nizaminin “Sirlər Xəzinsəsi”, Bakı, 1983, səh. 75</ref>