Tağlar mağarası: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
k parametr düzəlişləri using AWB
Sətir 1:
{{Mağara
|Adı = <!--*mütləq göstərici--> Tağlar mağarası
|Yerli adı = {{lang-az|Tağlar mağarası}}
|TəsvirŞəkil =
|İzah Şəklin ölçüsü =
|Region Şəklin izahı =
|lat_dir = N|lat_deg = |lat_min = |lat_sec =
|lon_dir = E|lon_deg = |lon_min = |lon_sec =
|CoordScale =
|Ölkə = <!--*mütləq göstərici--> Azərbaycan
|ÖlkəRayon 1 = [[Xocavənd rayonu|Xocavənd]]
|Ölkə 2 =
|Ölkə 3 =
|Ölkə 4 =
|Region =
|Region 1 =
|Region 2 =
|Region 3 =
|Region 4 =
|Vilayət =
|Vilayət 1 =
|Vilayət 2 =
|Vilayət 3 =
|Vilayət 4 =
|Əyalət =
|Əyalət 1 =
|Əyalət 2 =
|Əyalət 3 =
|Əyalət 4 =
|Rayon = [[Xocavənd]]
|Rayon 1 =
|Rayon 2 =
|Rayon 3 =
|Rayon 4 =
|Şəhər =
|Kənd = Böyük Tağlar
|Dərinliyi =
|Amplitudu Amplitudası =
|Uzunluğu =
|Sahəsi =
|Dövrü = [[Daş dövrü]], [[Tunc dövrü]], [[Mis dövrü]], Orta əsrlər
|Kəşf ili tarixi = [[1960]]
|Tipi =
|Aid suxurlar Ətraf süxurları =
|Giriş sayı =
|Mürəkkəblik kateqoriyası =
Sətir 48 ⟶ 26:
|Yer xəritəsi =
|Yer xəritəsi 1 =
|Sərgi =
|Sərgi 2 =
|Sayt =
|İşğal Vəziyyəti = [[Ermənistan]] ilə [[Azərbaycan]] arasında baş vermiş olan [[Qarabağ müharibəsi]] nəticəsində [[Ermənistan Silahlı Qüvvələri]] tərəfindən işğal edilmişdir. Hazırda faktiki olaraq tanınmayan [[Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası]]nın ərazisində yerləşir
|Vəziyyəti =
|Yer xəritəsi qeydləri =
|İşğal = [[Ermənistan]] ilə [[Azərbaycan]] arasında baş vermiş olan [[Qarabağ müharibəsi]] nəticəsində [[Ermənistan Silahlı Qüvvələri]] tərəfindən işğal edilmişdir. Hazırda faktiki olaraq tanınmayan [[Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası]]nın ərazisində yerləşir
|UNESCO =
|Ümumdünya irsi =
|Yer xəritəsi qeydləri =
|Mağaranın planı =
|İzah Planın izahı =
|CommonsdaVikianbar kateqoriya =
}}
 
Sətir 65 ⟶ 38:
 
Çoxtəbəqəli Tağlar paleolit düşərgəsində ilk dəfə olaraq
[[1963]]-cü ilin [[iyun]]-[[iyul]] aylarında M.M.Hüseynovun rəhbərliyi altında Paleolit arxeoloji ekspedisiyası arxeoloji qazıntı işləri aparmışdır. Tağlar düşərgəsində ilkin arxeoloji qazıntılar zamanı düşərgənin çöküntülərində 3 mədəni təbəqə qeydə alınmışdır
 
[[1964]]-[[1967]]-ci illərdə M.M.Hüseynovun rəhbərliyi altında
Paleolit arxeoloji ekspedisiyası Tağlar düşərgəsində arxeoloji
qazıntı işləri aparmış, minlərlə daş məmulatı və ovlanmış heyvan
sümükləri aşkar edilmişdir
 
[[1965]]-ci ildə Bakıda keçirilən SSRİ arxeoloq və etnoqraflarının ümumittifaq elmi konfransının iştirakçıları - P.İ.Boriskovski, V.P.Lübin, İ.İ.Korobkov, N.D.Praslav və başqaları Tağlar düşərgəsinə gedərək onun stratiqrafiyası ilə tanış
Sətir 86 ⟶ 59:
 
[[1977]]-ci ildən başlayaraq Tağlar mağara düşərgəsində
arxeoloji qazıntı işlərini Ə.Q.Cəfərovun rəhbərliyi altında Paleolit arxeoloji ekspedisiyasının Tağlar dəstəsi aparmağa başlamışdır. Ə.Q.Cəfərovun rəhbərliyi altında Tağlar mağarasında [[1977]]-[[1982]] və [[1984]]-[[1986]]-cı illərdə arxeoloji qazıntılar aparılmışdır<ref name="Azərbaycan arxeologiyası">{{cite book |first=Əsədulla Cəfərov, Maisə Rəhimova |last= İlyas Babayev, Əsədulla Cəfərov, Hidayət Cəfərov, Tarix Dostiyev, Vəli Əliyev, Arif Məmmədov|authorlink=Azərbaycan arxeologiyası |date=2008 |title=Azərbaycan arxeologiyası I cild|url=http://www.ebooks.az/book_bh9gSJZj.html|language=az |publisher=“Şərq-Qərb” |page= |pages=301s |location=Bakı |access-date=2019-01-09 }}</ref>.
 
==Tağlar paleolit düşərgəsinin stratiqrafiyası==
Sətir 98 ⟶ 71:
 
Qara çürüntülü torpaq təbəqəsindən ibarətdir. Tədqiq olunan sahədə təbəqənin qalınlığı 6-10 sm-ə bərabər olmuşdur. [[1963]]-[[1965]]-ci illərdə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı düşərgənin qeyd olunan təbəqəsindən Eneolit, Tunc və
Orta əsrlərə aid maddi mədəniyyət qalıqları aşkar olunmuşdur.
 
===İkinci təbəqə===
Sətir 105 ⟶ 78:
adlandırılır. Maraqlıdır ki, əvvəlki tədqiqat illərindən fərqli olaraq [[1973]]-cü ildə Tağlar düşərgəsinin D-M sahəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı II təbəqənin tərkibində qaya daşlarının sayının olduqca az olması müşahidə olunmuşdur. Qazıntı aparılan sahədə ikinci təbəqənin qalınlığı 28-44 sm-ə bərabər olmuşdur.
 
===Üçüncü təbəqə===
 
Açıq-sarı rəngli gillicə torpaq təbəqəsindən ibarətdir. İkinci təbəqədə olduğu kimi burada da qaya qırıqları olduqca azdır. İkinci təbəqənin tərkibində tək-tək stalaktit və stalaqmit hissələri qeydə alınmışdır. Təsvir olunan sahədə təbəqənin qalınlığı 38-52 sm-ə çatır.
 
===Dördüncü təbəqə===
 
Sarı gillicə torpaq təbəqəsindən ibarətdir. Təbəqənin içərisində kiçik qaya daşlarının qırıqları qeydə alınmışdır. Maraqlıdır ki, dördüncü təbəqənin içərisində bir neçə ocaq layı qeydə alınmışdır. Əvvəlki tədqiqat illərində də dördüncü təbəqədən ocaq layları qeydə alınmışdır. Lakin bu ilki tədqiqatlar zamanı təsvir olunan sahədə dördüncü təbəqə nisbətən nazik olmuşdur. Yeni tədqiqat sahəsində təbəqənin qalınlığı 65-80 sm-ə bərabər olmuşdur. Lakin [[1973]]-cü ildə düşərgənin IV təbəqəsində aparılan qazıntılar zamanı maddi mədəniyyət qalıqlarının zənginliyinə və təbəqənin rənginə görə iki hissəyə 4a və 4b təbəqələrinə ayrılmışdır. 1973-cü il tədqiqatlar zamanı D-M
sahəsində dördüncü təbəqənin qalınlığı 0,8 – 1,2 m olmuşdur.
 
===Beşinci təbəqə===
 
Nisbətən açıq-sarı gillicə torpaq
Sətir 127 ⟶ 100:
düşərgəsinin D-F kəsiyində çöküntünün qalınlığı 9 m-dən bir
qədər artıq olmuşdur. Tağlar Mustye düşərgəsi nəinki bütün
Qafqazda, eyni zamanda Yaxın Şərq ərazisində özünün stratiqrafiyası və maddi mədəniyyət nümunələrinin zənginliyinə görə ən möhtəşəm bir tarixi abidədir<ref>{{cite book |first=Əsədulla Cəfərov, Maisə Rəhimova |last= İlyas Babayev, Əsədulla Cəfərov, Hidayət Cəfərov, Tarix Dostiyev, Vəli Əliyev, Arif Məmmədov|authorlinkname="Azərbaycan arxeologiyası |date=2008 |title=Azərbaycan arxeologiyası I cild|url=http://www.ebooks.az/book_bh9gSJZj.html|language=az |publisher=“Şərq-Qərb” |page= |pages=301s |location=Bakı |access-date=2019-01-09 }}<"/ref>.
 
==Tağlar mağarasının Mustye mədəniyyəti==
Sətir 221 ⟶ 194:
məmulatı içərisində dişəksiz lövhələr, qəlpələr və çoxlu istehsal tullantıları aşkar olunmuşdur.
 
===Nüvələr===
 
Tağlar düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 95 ədəd nüvə tapılmışdır. Onların əksəriyyəti çaxmaq və slanes daşlarından hazırlanmışdır. Düşərgədən aşkar olunmuş nüvələr mağara sakinlərinin əmək alətləri hazırlaması texnikası haqqında elmi məlumatlar əldə etməyə imkan verir. Tipoloji cəhətcə nüvələri bir neçə qrupa ayırmaq olar: diskşəkilli, bir neçə səthli, iki səthli və prizma şəkilli. Maraqlıdır ki, nüvələr içərisində əsas yeri diskşəkillilər tutur. Onların sayı 45 ədəddir.
 
===Levallua itiucluları===
 
Tağlar paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntı işləri zamanı 242 ədəd levallua itiucluları tapılmışdır. Onların əksəriyyəti slanes və çaxmaqdaşılarından
hazırlanmışdır. Levallua itiuclularının əksəriyyətinin zərbə səthləri ikitillidir. Tağlar düşərgəsinin levallua itiucluları əsasən birinci və ikinci qoparma üsulu ilə hazırlanmışdır.
 
===Dişəklənmiş levallua itiucluları (206 ədəd)===
 
Əmək alətləri içərisində ən maraqlı və diqqəti cəlb edən alətlərdən biridir. Təsvir
olunan alətlər əsasən çaxmaq və slanes daşlarından hazırlanmışdır. Alətlərin işlək ağızları və ucluqları incə dişəklənmişdir. Dəstək hissələrinin bəziləri kiçik qopuqlarla nazildilmişdir.
===Mustye itiucluları (166 ədəd)===
 
Alətlərin texniki hazırlanma
üsulları əsasən levallua itiuclularının hazırlanma üsulu əsasında olmuşdur. Lakin levallua itiuclularına nisbətən, mustye itiucluları nisbətən qısa, qalın, enli lövhə və qəlpələr üzərində hazırlanmışdır.
 
Tağlar düşərgəsində aşkar olunmuş mustye itiucluları üzərində ikinci dəfə işlənmə əməliyyatı əsasən yanvari, hündür, yarım hündür və bəzən də dik dişəklə aparılmışdır. Bir neçə mustye itiuclusu subparalel dişəklə işlənmişdir.
Sətir 246 ⟶ 219:
prosesində əlverişli istifadə etməyə imkan yaratmışdır. Tipoloji
cəhətcə Tağlar düşərgəsindən aşkar olunmuş mustye itiuclularını
bir neçə qrupa bölmək olar.
 
Tağlar düşərgəsinin V və VI təbəqələrindən tapılmış mustye
itiucluları II-IV təbəqələrdən aşkar olunanlara nisbətən qalın və
enlidir.
 
===Limaslar (10 ədəd)===
 
Düşərgədən tapılmış 10 ədəd limasdan 8 ədədi dəvəgözü daşından hazırlanmışdır. Görünür düşərgənin
Sətir 258 ⟶ 231:
dəvəgözü daşına vermişlər. 2 ədəd limas isə çaxmaqdaşı üzərində
hazırlanmışdır. Limaslar əsasən qalın və qısa lövhələr üzərində
hazırlanmışdır.
 
===Sadə bir işlək ağızlı qaşovlar (247 ədəd)===
 
Tağlar düşərgəsinin əmək alətləri içərisində II yeri qaşov tipli alətlər tutur. Qaşov tipli alətlərin əksəriyyəti levallua lövhələri üzərində hazırlanmışdır.
Tipoloji cəhətcə sadə bir işlək ağızlı qaşovları üç qrupa
ayırmaq olar:
 
1) düz ağızlı;
 
2) batıq ağızlı;
 
3) qabarıq ağızlı
qaşovlar.
 
===İki işlək ağızlı qaşovlar (52 ədəd)===
 
Alətlərin əksəriyyəti çaxmaqdaşından hazırlanmışdır. Təsvir olunan iki işlək ağızlı
qaşovları aşağıdakı qruplara ayırmaq olar:
 
düz ağızlı (59 ədəd);
Sətir 286 ⟶ 259:
qabarıq-batıq işlək (16 ədəd) və
 
iki qabarıq ağızlı qaşovlar (29 ədəd).
 
===Konvergent qaşovlar (22 ədəd)===
 
Qaşov tipli alətlər içərisində xüsusi yer tutur və hazırlanma texnikasına və tipologiyasına əsasən ayrıca tip kimi müəyyən olunur. İtiuclulardan fərqli olaraq, konvergent qaşovların işlək ağızlarının nisbətən küt, ucluq hissələrinin isə nisbətən qabarıq olması ilə fərqlənir.
 
===Künclü qaşovlar (58 ədəd)===
 
Bu tip alətlərin xüsusiyyətləri
Sətir 298 ⟶ 271:
alınmışdır
 
===Tağlar tipli əmək alətləri (16 ədəd)===
 
Tağlar orta Paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı qeydə alınmış daş məmulatı içərisində yeni daş alətlər müəyyən olunmuş və həmin alətlərə Tağlar tipli əmək alətləri adı verilmişdir. Ona görə də yeni müəyyən olunmuş alətlər texniki və tipoloji cəhətcə xüsusi tədqiq olunmuşdur. Maraqlıdır ki, təsvir olunan alətlərin əksəriyyəti dəvəgözü daşından hazırlanmışdır. Tağlar tipli əmək alətlərinin bir neçə işlək ağızları vardır. İkinci bir cəhət də diqqəti cəlb edir. Bu da onun dəstək hissəsindən nazildici dişəklər qoparılmışdır.
Sətir 313 ⟶ 286:
Tağlar paleolit düşərgəsində kompleks şəkildə elmi tədqiqat
işləri aparılmışdır. Burada arxeoloqlarla yanaşı, paleontoloqlar, paleogeoloqlar, paleocoğraflar, paleobotaniklər və başqa elm sahəsinin mütəxəssisləri tədqiqat işləri aparmışlar. Bu tədqiqatlar nəticəsində düşərgə ətrafının və ətraf ərazilərin erkən Xvalın əsrindəki təbii iqlim şəraiti müəyyən olunmuşdur. Həmin dövrdə Kiçik Qafqazın cənub-şərq hissəsində bütün müasir landşaft qurşaqları mövcud olmuşdur. Lakin onların sərhədləri indikindən
alçaqda, dəniz səviyyəsindən 800-1000800–1000 m yüksəklikdə yerləşmişdir. Bu da qeyd olunan dövrdə iqlimin çox soyuq olması ilə əlaqədardır. Ərazinin iqlimi istiləşmə və soyuqlaşma istiqamətində inkişaf etmişdir. İqlimin bu inkişafı fonunda üç nisbi istiləşmə fazası:
birinci 64-63 min il;
 
ikincisi 58 min il;
Sətir 325 ⟶ 298:
Aparılan kompleks elmi tədqiqat işləri nəticəsində Tağlar orta Paleolit düşərgəsində qədim insanların 120 min il bundan
əvvəl başlayaraq 35 min ilə qədər yaşadıqları müəyyən olunmuşdur. Eyni zamanda Yaxın Şərq ərazisində Tağlar düşərgəsinin əsas arxeoloji mədəniyyət mərkəzi olması və
Tağlarda hazırlanmış əmək alətlərinin hələ Mustye mədəniyyəti dövründə Yaxın Şərq ölkələri ərazisində yayılması müəyyən olunmuşdur.<ref>{{cite book |first=Əsədulla Cəfərov, Maisə Rəhimova |last= İlyas Babayev, Əsədulla Cəfərov, Hidayət Cəfərov, Tarix Dostiyev, Vəli Əliyev, Arif Məmmədov|authorlinkname="Azərbaycan arxeologiyası |date=2008 |title=Azərbaycan arxeologiyası I cild|url=http://www.ebooks.az/book_bh9gSJZj.html|language=az |publisher=“Şərq-Qərb” |page= |pages=301s |location=Bakı |access-date=2019-01-09 }}<"/ref>.
 
== İstinadlar ==
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Tağlar_mağarası"

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023