Karnal döyüşü: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k orfoqrafiya, vizual dəyişikliklər
Sətir 4:
|aiddir=[[Nadir şahın Hindistan yürüşü]]
|şəkil=[[File:Nader Shah afshar.jpg|220px]]
|izah="Karnal döyüşü" şəkli(rəssam: Adil Adili; tərəfindən çəkilmişdir (1987)
|tarixi=13 fevral, 1739
|yeri=[[Karnal]], [[Haryana]], [[Hindistan]]
|nəticəsi=[[Səfəvi]] qələbəsi
Sətir 14:
|komandan2= [[File:Safavid Flag.svg|25px]] [[Nadir şah Əfşar]]<br/> [[File:Safavid Flag.svg|25px]] Nəsrullahqulu<br /> [[File:Safavid Flag.svg|25px]] Təhmasibqulu Cəlayır<br /> [[File:Safavid Flag.svg|25px]] [[Fətəli xan Əfşar|Fəthəli Əfşar]]<br /> [[File:Safavid Flag.svg|25px]] Lütfəli Əfşar<br /> [[File:Coat of Arms of the Bagrationi of Mukhrani.svg|25px]] [[II İrakli]]<br />
[[Əhməd xan Abdali]]
|qüvvə1=~300, 000
|qüvvə2=~160,55 000
|itkilər1=~20, 000 - 30 000
|itkilər2=~5,5001 100
}}
'''Karnal döyüşü''' - Əfşar sülaləsinin banisi— [[Nadir şah Əfşar]] tərəfindən Hindistan yürüşü zamanı qazanılanona mütləq qələbədirqələbə qazandıran döyüş. Nadirin qüvvələri saylarının çox6 dəfə az olmasına (6-a 1 nisbəti) baxmayaraq, Məhəmməd şahın qüvvələrini cəmi 3 saata darmadağın etdi və Dehliyə gedən yol açıldı. Bu döyüş Nadirin hərbi karyerası ərzində taktiki ustalığının əsas zirvəsi hesab olunur. Döyüş KarnalDehlinin adlanancəmi ərazidə110 başkm vermişdi.şimalında yerləşən Karnal Dehlininşəhəri cəmiyaxınlığında 110baş km şimalında yerləşirvermişdir.
 
Bu döyüş Nadirin Hindistan yürüşünün kulminasiyakuliminasiya nöqtəsidir. Əfqanıstanın şərqini tutduqdan sonra irəliləyən Nadir Kabul və Pişəvəri də ələ keçirdi və qoşunlarını cənuba - Moğollarınmoğolların paytaxtına doğru yönəltdi. Buna cavab olaraq isə Məhəmməd şah böyük bir ordu topladı və Nadirin üzərinə doğru getmək üçün paytaxtdan çıxdı. Nadir döyüşdə mütləq qələbə qazandı. Katastrofik məğlubiyyətdən sonra baş tutan danışıqlar zamanı Məhəmməd şah torpaqları üzərində hakimiyyətini davam etdirmək üçün yüksək miqdarda təzminat verməyə razı oldu. Nadir Moğol imperatorunu tamamilə təslim olmağa məcbur etdi və paytaxt Dehliyə daxil oldu. Burada saxlanılan Moğol xəzinəsi yağmalandı. Paytaxt sakinlərinin Nadirin əsgərlərinə qarşı üsyan qaldırmasından sonra qoşun şəhərdəki üsyanı sərt formada yatırdı və bütün şəhər talan edildi. Yüksək miqdarda sərvət əldə edən Nadir bütün imperiya ərazilərinin 3 illik vergilərdən azad edildiyini elan etdi. Əfşar ordusu qısa müddət sonra 30.000 ölünü öz ardında buraxaraq paytaxtı tərk etdi. Məhəmməd şah həmçinin, Hindistanın qərb torpaqlarının Nadir tərəfindən ilhaq edilməsini də qəbul etməyə məcbur oldu.
Karnaldakı ağır məğlubiyyətdən sonra onsuzda zəifləyən Moğol sülaləsi hakimiyyəti tədricən süquta doğru getməyə başladı. Ehtimal edilir ki, Nadirin Hindistan yürüşü olmasaydı, Hindistanda müstəmləkə idarəsi ya heç olmayacaq, ya da bu səviyyədə olmayacaqdı. Nadir tərəfindən tamamilə əldən salınan Hindistan Avropa müstəmləkəçilərinə yetəri qədər müqavimət göstərə bilməmişdi.
Sətir 35:
Nadir Moğol imperiyasına tabe olan ərazilərə daxil olan zaman onu özünün gürcü subyekti olan və gələcəkdə şərqi Gürcüstanın kralı olacaq II İrakli müşayiət edirdi. O, həmçinin Əfşar ordusundakı gürcü dəstəsinin də komandanı idi. Nadir şahın Qəndəhardan çıxdığını eşidən Pişəvər və Kabul hakimi Nasir xan əsasən şərqi Əfqanıstanın əfqan tayfalarından ibarət 20.000 nəfərlik muzdlu qoşun topladı. O, bu qoşunla Nadirin qarşısını almağı planlayırdı. Döyüş yeri kimi isə Xeybər keçidi nəzərdə tutulmuşdu.
 
L.Lokkartın hesablamalarına görə, Nadir şah qoşunu ilə [[Cəlalabad vilayəti|Cəlalabad]]<nowiki/>dan 1738-ci il noyabrın 18-də hərəkətə başladı. Gündə beş fərsəng yol qət edən qoşun yol boyu ciddi bir hadisə ilə qarşılaşmadan Barikab adlanan məntəqəyə doğru üz tutdular. Bir neçə gündən sonra bütün qoşun hər hansı ciddi bir hadisə ilə rastlaşmadan Barikaba yetişdi. Hələ [[Dəkkə]]<nowiki/>yə çatmazdan əvvəl Nadir şah Xeybər keçidi ətrafında düşmən qüvvələrin cəmləşməsi haqqında məlumat almışdı. Dekkədə düşərgə salandan sonra isə Xeybər keçidi və Xeybərə aparan yolların daha geniş kəşfiyyatının aparılması üçün [[Nadir şah Əfşar|Nadir şah]] müvafiq göstəriş verdi. Bu keçid hündür dağ yüksəkliklərindən keçirdi. Onun dar olması qoşunların keçidini məhdudlaşdırmaqla yanaşı yüksəklikdə yerləşdirilmiş silahlı dəstə çoxsaylı qoşunun hərəkəti üçün təhlükə ola bilərdi. Döyüşün yaxşı təşkil ediləcəyi halda Xeybər keçidi Nadir şahın qoşunlarının hərəkətini dayandırmaq üçün çox əlverişli bir yer idi. Nadir şah qarşısında ilk məğlubiyyət acısını yaşamış olan Kabul-Pişavər hakimi Nasir xan da Xeybər keçidinin bu imkanlarından yararlanmaq qərarına gəldi. Nadir şahın kəşfiyyatının gətirdiyi məlumatdan aydın oldu ki, doğrudan da Nasir xan Xeybər keçidində və bu keçidə aparan yol boyunca çoxlu sayda qoşun yerləşdirmişdir. Nasir xan Nadir şahdan öz qisasını almaq üçün ətraf hakimlərə məktub göndərdi, onları qoşunları ilə birgə köməyə çağırdı. Nadir şahın yetişməsi ərəfəsində o, 20 minlik döyüşgən bir dəstə toplaya bildi və bu dəstəni Xeybər keçidi üzərində yerləşdirdi. Çoxları Nasir xana məsləhət bildi ki, müqavimət göstərmək fikrindən daşınsın. Xüsusən, heç [[Hindistan]] şahının da itaət altına gətirə bilmədiyi Katur tayfasının Nadir şah tərəfindən darmadağın edilməsi çoxlarında qorxu və vahimə yaratmışdı. Amma Nasir xan ona verilən məsləhətləri qəbul etmədi.
 
==== Xeybər döyüşü ====
Kəşfiyyatın verdiyi məlumatdan aydın oldu ki, Xeybər keçidindən adlamaq Nadir şah üçün elə də asan olmayacaqdır.Yol Xeybərə yaxınlaşdıqca həm daralır və həm də təhlükəliliyi artırdı.Belə olanda Nadir şah göstəriş verdi ki, ətraf yaşayış məntəqələrində yaşayan adamlardan bir neçəsini tutub onun yanına gətirsinlər. O, yerli adamların dindirilməsi vasitəsilə dağlardan keçən başqa yolların mövcudluğundan xəbər tutmaq istəyirdi.Nadir şahın əmri yerinə yetirildi və onun yanına gətirilən adamların dindirilməsi zamanı doğrudan da məlum oldu ki, Nasir xanın nəzarətindən kənarda olan belə bir yol mövcuddur. Sər Çubə adlanan həmin yol ilə irəliləmək [[Nadir şah Əfşar|Nadir şah]]<nowiki/>a qismət olardısa, onda Nasir xan qüvvələrinin arxasına keçmək belə mümkün ola bilərdi. Həmin keçid şərq və cənub-şərqdə idi və oradan qoşun dəstəsinin keçməsi üçün ən adi bir şərait yox idi. Ona görə Nasir xan da həmin keçidə görə elə bir narahatçılıq keçirmirdi. Buna baxmayaraq Nadir şah bu marşrutla hərəkət etməyi və Nasir xanı qəfil yaxalamağı qərara aldı.{{sfn|Ghafouri|2008|p=383}}
 
Hərəkətə başlamazdan əvvəl Nadir şah oğlu Nəsrulla Mirzəyə tapşırdı ki, hər gün Xeybər keçidinə doğru irəliləmək niyyətini nümayiş etdirsin, hətta Nasir xanın qoşun dəstələri ilə kiçik toqquşmalara girməkdən belə çəkinməsin. Bununla Nasir xan, Nadir şahın digər keçiddən istifadə etmək planından xəbər tutmasın və bütün diqqəti Xeybər istiqamətində cəmləşdirilsin. Nadir şahdan əlavə göstəriş alana kimi Nəsrulla Mirzə Nasir xanın diqqətini özünə cəlb etməklə məşğul olmalı idi. “Aləm“[[Aləm Ara-ye Naderi”yəNaderi]]”yə görə, Nadir şah 14 min nəfərlik süvari dəstəsi ilə bir gün-bir gecə ərzində Sər Çubə keçidini adlaya bildi.{{sfn|Bellamy|1990|p=214}}
 
Nasir xan Xeybərdə dayanmaqla Nadir şah qoşunlarının bütünlükdə orada cəm olduğundan xatircəm idi. Ona görə də Nadir şah Sər Çubə keçidini adlayan gecəsi Nasir xan arxayınlıqla istirahət edirdi. Qarovullar xəbər verəndə ki, Nadir şah Xeybər keçidinin arxasından yaxınlaşmaqdadır, Nasir xan gözlərinə inana bilmədi. Dərhal dəstəsinə döyüşə hazır olmaq əmri verdi. Amma Hacıxan bəy Əfşarın dəstəsi o qədər yaxın idi ki, Nasir xan öz dəstəsi ilə müdafiə təşkil etməyə belə imkan tapmadı. Nadir şah qoşununu dörd dəstəyə böldü və özü də onların biri ilə döyüşə girdi. Nasir xanın qüvvələri gözlərini açmağa macal tapmayıb yalnız qaçmaq barəsində düşündülər.Nasir xanın ətrafında olan dəstənin qaçıb dağılması Xeybər keçidində mövqe tutmuş hind qüvvələrini çətin vəziyyətə saldı. Bu dəstə uzun müddət Nasir xanın dəstəsinin qaçıb dağılmasından xəbərsiz qaldı. Ona görə də onlar özlərini təhlükəsiz vəziyyətdə hiss edir və hər hansı müdafiə tədbirinə də əl atmırdılar. Amma onlar xəbər tutanda ki, [[Nadir şah Əfşar|Nadir şah]] qüvvələri Xeybər keçidinin arxasına keçib, onda keçidin şərqində olan yolu bağladılar. “Aləm Ara-ye Naderi”nın verdiyi məlumata görə, Nasir xanın məğlubiyyəti xəbərini eşidəndən sonra Xeybər keçidində yerləşdirilmiş 20 min nəfərlik hind qoşunu da qaçıb dağılmaq məcburiyyətində qaldı.Çünki göstərilən bütün cəhdlərə baxmayaraq Nadir şahın gözlənilməz manevri onların da vəziyyətini xeyli mürəkkəbləşdirmişdi. Belə olanda onlar da yalnız canlarını qurtarmaq barədə fikirləşdilər.
Sətir 64:
Dövran xan Kuncpura çatanda dəvələr üzərindəki zəmburaklar və artilleriya onları əhatəyə aldı. Odlu silahlardan açılan atəş moğolların fillərini qorxuya saldı və onlar hürkdülər. Məhəmməd şah öz düşrəgəsindən artilleriya atışlarını izləyirdi və onun Dövran xana köməyə getmək cəhdinin Nizamülmülk tərəfindən alınır. Dövran xanın oğulları döyüşdə öldürüldü, özü isə fildən yıxılaraq yaralandı. Səadət xan isə döyüşməyə davam edirdi. Lakin onun dəstəsi də darmadağın edildi. Xorasan adlı döyüşçü onnu filini yerə yıxdı və özünü əsir aldı. Ağır yaralı olan Dövrn xan düşərgəyə gətirildi və az sonra dünyasını dəyişdi. Səadət xanın əsir alınması, Dövran xanın öldürülməsi moğollar arasında ruh düşgünlüyünə səbəb oldu.
=== Moğolların mərkəz və sol cinahlarının bölünməsi ===
Nadir şah Səadət xanın Əfşar ordusunun mərkəzinə olan hücumunu gördükdən sonra zəmburakların irəli çıxarılaraq maksimum səviyyədə atəş etmələrini əmr etdi. Əfşar boyundan olan 1.000 nəfərlik say-seçmə döyüşçüyə şəxsən rəhbərlik edən Nadir Kancpura kəndi yaxınlığında 3 cəzayirçi tüfəngləri ilə silahlanmış süvari dəstəsini yerləşdirdi. Hər biri min nəfərdən ibarət olan bu bölmələr Nadirin zəmburakları tərəfindən dəstəklənirdi. Nadir öz elit zəmburakçı dəstələrindən ikisini təpəyə göndərdi. Onların tapşırığı Əfşar ordusunun mərkəzinə hücum edən moğollara maneəmane olmaq idi. Nadir sonra başqa bir dəstəni Xan Dövran üzərinə fərqli yolla göndərdi və onlardan Kancpura ətrafında pusquda gözləyən ordunun sol cinahı üçün yem kimi istifadə etdi.
 
Səadət xan bu zaman öz hücumunu müvəqqəti olaraq dayandırdı və Xan Dövranın əlavə qüvvələrinin gəlib çatmasını gözlədi. Lakin Nadirin mükəmməl taktikası sayəsində Dövran xan Səadət xandan uzaqlaşmışdı. Bir müddət gözlədikdən sonra isə o, kömək qüvvələri gözləmədən hücumunu davam etdirməyə başladı. Nizamülmülk Əlimərdan çayının arxasında olan döyüşçülərini ordunun əsas elementlərinə dəstək olmaq üçün yenidən təşkil etməyə başladı.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Karnal_döyüşü"

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023