Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
Teq: 2017 viki-mətn redaktoru
|
k texniki düzəliş, typos fixed: hökümət → hökumət, məhzul → məhsul (16) using AWB
|
||
|
Sətir 166:
{{Fransa}}
Fransa həm coğrafi, həm də təbii şəraitinin müxtəlifliyinə görə fərqlənir. Fransanın geniş dəniz sərhədləri və [[Avropa]]nın ən iri nəqliyyat magistralı [[Reyn çayı]]nın onun ərazisində axması, ölkənin iqtisadi əlaqələrinin inkişafında olduqca əlverişli şərait yaratmışdır. Faydalı qazıntılarla, xüsusilə yanacaq resursları ilə kasad olmasına baxmayaraq (uran istisna olmaqla), Fransa zəngin hidroenerji sərvətlərinə ([[Alp]] və [[Priney]]də),
Keçmiş müstəmləkə imperiyası olmuş, bir vaxtlar iqtisadi gücünə görə dünyada [[Böyük Britaniya]]dan sonra II yeri tutan Fransa indi bir sıra göstəricilərinə görə, xüsusilə sənaye istehsalının ümumi həcminə görə, [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]], [[Yaponiya]] və [[Almaniya]]dan xeyli geridə qalır.
Sətir 176:
İstehsalın ənənəvi yerləşdirmə xüsusiyyətləri ilə yanaşı yeni amillər meydana gəlmişdir. Sənayenin yeni sahələrinin (neft-kimya, neft emalı) sürətli inkişafı, eləcə də köhnə sahələrin (qarametallurgiya və s.) idxal xammala keçməsi dənizsahili rayonların təsərrüfat potensialının güclənməsinə səbəb olmuşdur.
Fransanın təsərrüfatında aqrar bölmənin [[İngiltərə]] və Almaniyaya nisbətən mühüm əhəmiyyəti var. Kənd təsərrüfatında heyvandarlıq üstünlük təşkil edir. Ət, süd məhsulları istehsalına, buğda, şəkər çuğunduru yığımına görə Fransa [[Qərbi Avropa]]da 1-ci yeri, üzüm yığımına və [[şərab]] istehsalına görə isə dünyada ilk yerlərdən birini tutur. Fransa kənd təsərrüfatı
|Miqyas = 235
|Ad =
Sətir 243:
Yalnız iki həftə içində Voban Lill'i müvafiq bir mühasirə altına aldı və 1668-ci ilin əvvəlində Şahzadə Condenin ordusu İspanlara məxsus Franş-Komte işğal etdi. Ancaq Fransanın güclənməsi, dəniz qüvvələrini qorxutdu - İngiltərəyə, Hollandiyaya və İsveçə, anti-Fransız alyansını bağladı.Koalisiya ilə müharibə təhlükəsi altında olan XIV Lüdovik, 2 May 1668-ci ildə Aran sülh müqaviləsini imzalamağa məcbur edildi. Buna görə Flandersin cənubunda, Lille də daxil olmaqla, bir sıra strateji əhəmiyyətli qalalar qorunub saxlanıla bilərdi.Sülhün bitməsindən bir gün keçdikdən sonra yeni bir müharibəyə hazırlıq başlandı. Hollandiyanı bu dəfə Hollandiyanı Fransa qoşulmaqdan önlədirən əsas düşmən olaraq seçilmişdi. Uzun danışıqların nəticəsi olaraq,XIV Lüdovik diplomatları İngiltərənin, İsveçin və Bavyeranın dəstəyini ala bildi. 1672-ci ilin martında ingilislər Hollandiyaya müharibə elan etdilər, apreldə isə Fransızlar eyni şeyi etdi. Hollandiyalı müharibə başladı.İyun ayında Hollandiyalı müharibə əsnasında Fransız ordusu, cənubdan İspaniya Hollandiyasını yaxaladı, Reynə zorladı və Hollandiyanı işğal etdi.
Yalnız 22 gündə, Fransızlar qırx şəhərləri ələ keçirdilər və artıq Hollandiyaya gəldikləri zaman, Hollandiyalılar, daşqınların açılması və geniş əraziləri dəniz suyuyla daşqınlarkən, bu şəhəri etibarlı bir ada çevirdi.İşğalçılara qarşı hər gün dayandığına Narıncı Şahzadəsi rəhbərlik edirdi, dövlət çevrilişinin nəticəsi olaraq respublika içərisində bütün gücləri sıxışdırdı. Hərbi əməliyyatlara əlavə olaraq, Fransaya qarşı bir koalisiya yaratmaq üçün fəal diplomatik danışıqlar apardı. Onun səyləri meyvə gətirdi: İspaniya, [[Alman imperiyası|Alman imperatoru]] və bir sıra alman
[[1674]]-cü ildə İngiltərə ayrı bir sülh etdi. Fransa güclü koalisiyaya qarşı mübarizədə indi yalnız İsveçin köməyinə arxalana bilər. Yazda, Vauban tərəfindən dəstəklənənXIV Lüdovikin əmri altında ordu, Franş-Komte işğal etdi. Ancaq Rineland ərazilərindən Fransız qoşunları üstün düşmən qüvvələrinin təzyiqi altında geri çəkilməyə məcbur edildi. Palatinadan ayrılaraq, buruq torpağın prinsipi tətbiq olundu, dinc yaşayış yerləri məhv etdi və sakinlərini öldürdü. Düşmənin ədədi üstünlüyünə baxmayaraq, 1674-cü ilin ikinci yarısında Fransız hələ də təşəbbüskarı ələ keçirməyə müvəffəq olmuşdur. [[Avqust]] ayında Seneffe (Fransız Flanders) altında Conde Şahzadəsi, Portuqaliya Şahzadəsinin müttəfiq ordusunu məğlub edərək, Parisə hərəkət etdi. Düşən və qışda Turen düşmənini Alsacedə çökdü. Ancaq gələcək ildən etibarən Fransa həm də ən yaxşı komandirlərini itirdi.
Sətir 418:
Fransada çay çoxdur.Ən mühüm şayları Luara,Rona,Sena və Haronnadır.Ölkənin şinal-şərq sərhəddində Reyn,Mazel,Şeld çaylarından qonşu dövlətlər müştərək istifadə edirlər.Fransa çaylarının hidroenerji ehtiyatı çoxdur.Enerji ehtiyatının yarısı Rona və onun qollarının payına düşür.Hidroenerji ehtiyatına görə Qərbi Avropada Norveç və Balkan ölkələrindən geri qalır.Ölkədə göl azdır.Göllərdən ən mühümü Cenevrədir.Bu gölün xeyli hissəsi İsveçrə ərazisindədir.
Ölkənin torpaq bitki örtüyü müxtəlifliyi ilə seçilir.Ovalıqlarda boz-meşə,şimal-qərbdə podzollaşmış boz torpaqlar yayılmışdır.Dağlıq ərazilərdə dağ-meşə boz torpaqları üstünlük təşkil edir.Torpaqlar təbii
Fransanın ərazisində qədim dövrlərdə müxtəlif tayfalar(kelt,qall,iber,hun,liqu,german,franklar) məskunlaşmış və onlar bir sıra şəhərlər salmışlar(Marsel,Nitsa və s.).843-cü ildə yaranmış Frank krallığında uzun müddət feodal çəkişmələri mövcud idi.XV əsrin ikinci yarısından mərkəzləşmiş dövlətin yaranması başa çatır.Fransada mütləqiyyət üsul-idarəsi möhkəmlənir.Kral idarəolunma hakimiyyətinin sisteminə XVIII əsrin axırında baş verən Böyük Fransa inqilabı son qoyur.1792-ci ildə Fransada ilk dəfə respublika təsis edilir(1-ci respublika)1799-cu ildə hərbi çevrilişdən sonra ölkədə Napoleon Bonapartın hərbi diktatura rejimi (əvvəlcə konsulluq,1804-cü ildən isə imperiya formasında)yaranır.Napoleonun məğlubiyyətindən sonra ölkədə 1814-cü ildən 1848-ci ilədək konsitusiyalı monarxiya üsul-idarəsi bərqərar olur.1848-ci il fevral inqilabı respublika quruluşunu yenidən bərpa edir(2-ci respublika),lakin 1852-ci ildə respublika üsul-idarəsini III Napoleonun imperiyası əvəz edir.1870-ci il sentyabr inqilabı 3-cü respublikanın yaranmasına səbəb olur(1870-1940).1871-ci ilin mart ayında Parisdə baş verən inqilab nəticəsində Paris kommunası adlanan hakimiyyət sistemi yaradılır.Cəmi 72 gün fəaliyyət göstərən Paris kommunası hökumət tərəfindən amansız təqiblərə məruz qalır.
Sətir 579:
Fransada emal sənayesi 5 ana bölgədə sıxlaşıb.Paris və çevrəsinə çox çeşidi sənaye sahələri ,Lyon çevrəsi və Saint Etienne-de kimya sənayesi,tarixi kömürə və toxumacılığa əsaslanan Nord-Pas-de-Calais bölgəsində aliminium,polad və motorlu nəqliyyat vasitələri,Tuluza və çevrəsində kosmos və havaçılıq sənayesi məskunlaşmışdır.
Fransa iqtisadiyyatında öz aralarında və xarici kapitalla sıx əlaqədar olan onlarla sənaye korporasiyaları və banklar fəaliyyət göstərir .Bunlar "Elf-Akiten"(neft sənayesi),"Pejo-Sitroen" və "Renault"(avtomobil sənayesi),"Tomson"və "Alkatel"(elektronika),"Peşine-Yujin-Külman"(aliminium sənayesi),"Ron-Pulenk" və "Mişlen"(kimya sənayesi),"L`Oreal","Ywes Rocher"(kosmetika),"Karfurr"(ərzaq
== Sənaye ==
Sətir 586:
Emaledici sənayedə metal və enerji tutumlu sahələrin payı azalmış ,maşınqayırma və kimyanın mövqeyi artmışdır.Qara metallurgiya idxal olunan xammala(zavodları Dünkerk,Fosdadır),əlvan metallurgiya həm yerli ,həm də idxal olunan xammala,ucuz elektrik enerjisinə əsaslanır.Əlvan metallurgiya müəssisələri Saboye dağlıq rayonunda ,Mərkəzi Massivdə ,Pireneydə SES-lərin yaxınlığında fəaliyyət göstərir.
Maşınqayırma kompleksinin strukturunda avtomobilqayırma və nəqliyyat vasitələri istehsalı 1-ci yerdədir.Fransa dünya bazarında avtomobil ,avia-kosmik avadanlıq və gəmilər istehsalına görə rəqabət aparır.Ölkənin "Reno","Pejo" avtomobil şirkətləri;"Aerospasyal","Avon Marsel Dasso Breqe" aviakosmik şirkəti dünya miqyasında ən iri istehsalçılardır.Ölkədə elektrotexnika sənayesi yüksək inkişaf etmişdir.Bu sahədə elektrik kabelləri,elektrik stansiyaları(o,cümlədən atom) üçün avadanlıq,elektron hesablama maşınları və s. istehsal olunur.Maşınqayırmanın mühüm mərkəzləri Paris,Lion bölgələri daxilində,həm də ölkənin şimalında (gəmiqayırma istisna olmaqla) yerləşir.Maşınqayırma
Sənауе istehsalının strukturunda maşınqayırmadan sоnrа 2-ci уеrdə kimya sənayesidir. Kimya sanayesi minеrаl gübrə, sintetik kauçuk və plastik kütlə, zərif kimya (раrfümeriya, əczaçılıq, kosmetika) üzra ixtisaslaşmışdır. Rezin sənayesi (avtomobil təkərləri istehsalı) inkişaf etmişdir.Kimya sənауе müəssisələri Paris, Lion Ьölgələri və ölkənin сənubundadır.
Sətir 592:
Sənaye istehsalının strukturunda 3-cü yerdə yüngül sənayedir.Yüngül sənayenin mühüm sahəsi toxuculuqdur.Fransa parça və paltar istehsalına görə dünyada məşhurdur.Bu sahədə yun və pambıqdan daha çox istifadə olunur.Toxuculuq sənayesinin mərkəzləri ölkənin şimalında(yun ,kətan,cut fabrikləri) ,Elzasda və Vogez dağları ətəklərində(pambıq parça),Lionda(təbii və süni ipək parça) cəmlənmişdir.Tikiş sənayesinin mühüm mərkəzi Parisdir.O,moda mərkəzi kimi dünyada məşhurdur və bu sahədə liderliyini saxlayır.
İstehsal
=== Кənd təsərrüfatı ===
Frаnsа аqrоsənауе kompleksinin inkişafına görə dünyada араrıсı mövqе tutur. Ölkənin kənd təsərrufatındа сəmi 1 mln əhаliçalışır. О, ət, süd, taxıl, şəkər çuğunduru istehsalına görə Qərbi Avropada 1-ci, pendir istehsalına görə dünyada 2-ci, üzüm yetişdirilməsinə görə Avropada 2-ci (ltaliyadan sоnrа) уеrdədir. Fransanın Aralıq dənizi sаhilləri meyvəçiliyin müхtəlifliуinə görə seçilir (şaftalı, ərik, badam, zeytun, sitrus mеуvələri). Aqrar bölmələrdаə kiçik və orta təsərrüfаtlаrdа iri əmtəəlik müəssisеlər hakim mövqе tutur. Frаnsа kənd təsərrüfаt
Kənd təsərrüfаtı
Bitkiçilikdə taxıl əkinləri (хüsusilə buğda), üzümçülük,tərəvəzçilik və bağçılıq aparıcı yer tutur.Taxıl bitkiləri(buğda ,qarğıdalı,arpa)əsasən Şimali Fransa,Akvitan ovalığında becərilir.Bu sahədə orta
=== Nəqliyyat və xarici ticarət ===
Fransa yüksək inkişaf etmiş nəqliyyat şəbəkəsinə malikdir. Ölkədə nəqliyyat şəbəkəsi radial konfiqurasiyaya malikdir.Belə ki,əsas dəmir yolları,avtomobil magistralları,daxili su yolları,hava xəttləri paytaxt Parisdən başlayır.Sərnişin və yük daşımalarda əsas rolu avtomobil nəqliyyat oynayır.Fransa Avropada inkişaf etmiş dəmir yolu şəbəkəsinə malikdir.
Ölkənin ən mühüm mərkəzləri arasındakı əlaqə yüksək sürətli və elektrikləşdirilmiş dəmir yolları vasitəsilə əlaqə saxlanır .Yüksək sürətli magistralların tətbiqi sahəsinə görə Fransa Avropa ölkələri arasında liderdir.O,bir sıra ölkələrdə o cümlədən ABŞ-da yüksək sürətli magistrallar layihəsində iştirak edir.Paris-Lion-Marsel;Paris-Tur-Bordo;Paris-Lemoj-Tuluza mühüm dəmir yol magistrallarıdır.Yük daşımalarında boru kəmərləri və daxili su nəqliyyatından geniş istifadə olunur.Neft və neft
Xarici iqtisаdi əlаqаlərində dəniz naqliyyatı mühüm rol oynayır. Ən mühüm dəniz limаnlаrı Marsel, Наvr, Dünkerk, Nant, Bordo,Ruandır.Yük dövriyyəsinin həcminə görə Marsel Qərbi Avropada 3-cü yerdədir.O,Fransanı Hind və Sakit okeanla əlaqələndirir.Havr və Ruan Parisin dəniz avanportudur.Dünkürk portu Şimal sənaye bölgəsinin dəniz qapısıdır. Nəqliyyat əlаqələrində La-Маnş boğzından 1994-cü ildə çəkilmiş sualtı tunеldən geniş istifаdə оlunur. Hava nəqliyyatı ilə dаşımаlаrı dövlətə məхsus "Еуr-Frаns", "Еуr-lntеrn" şirkətləri vаsitəsilə həyata keçirilir.
Sətir 612:
=== Xarici tiсаrət ===
Frаnsаnın xarici ticarəti genişdir. Təsərrüfаt əlаqələrinin müxtəlif istiqamatləri üzrə ölkə beуnəlхаlq аləmdə mövqеуinə görə liderdir. Xarici tiсаrətin həcmi və sanaye
Ölkə ixracatının tərkibi müxtəlifdir. Dünya bаzаrındа nəqliууаt maşınqayırması (avtomobil, təууаrə, helikopter, lokomotiv), silah, АЕS-lər üçün avadanlıq, kosmik texnika, elektrotexnika və kimya
== İstinadlar ==
| |||