Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 36:
Bu dilə aid ilk əsər 1842-ci ildə Londonda nəşr edilib. Həmin ildə rus iranisti Aleksandr Xodzkonun «Specimens of the popular poetry of Persia» adlı əsəri çap edilib. Əsərdə İran dilləri qrupunun Xəzərboyu dillərindən - mazandaran, gilək (gilan) və talış dillərindən nəğmə nümunələri toplanıb. Bu nümunələr ərəb əlifbası ilə verilib. Bundan başqa, mazandaran və talış mətnlərinə dil izahatı, gilək mətnlərinə isə söz (lüğət) izahı verilmişdi. Kitabda on beş dördlük (bənd) təqdim edilir. Bu nəğmələrin dili fars ədəbi dili ilə talış danışıq dilinin qarışığından ibarətdir.<ref>https://archive.org/details/cu31924026906168/page/n523</ref>
 
Talış dili haqqında rusca ilk məlumata Straçevskinin 1848- ci ildə Peterburqda nəşr edilmiş «Ensiklopedik məlumat lüğəti» («Справочный энциклопедический словарь») əsərinin X cildində rast gəlinir. Əsərdə deyilir: ''«Talış ləhcəsi fars dilinin altı əsas ləhcəsindən biridir, [[Talış xanlığı]]nda işlədilir və ola bilsin ki, buralar həmin dilin vətənidir. Özünün istər qrammatik, istərsə leksikoqrafık formalarına görə bu dil hissediləcək şəkildə başqa ləhcələrdən uzaqlaşır. Onun qrammatik formaları, fars dilinə məxsus ''"u"'' yaxud ''"un"'' cəm şəkilçisinin artırılması istisna edilərsə, özünəməxsusdur və nə pəhləvi, nə də hər hansı digər dildən törəməmişdir. Bu dil bütün nisbi əvəzlikləri isimdən əvvəl qoyur və əvəzliklərin özləri də onda orijinaldır»''
<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825505#?page=64 СПРАВОЧНЫЙ ЭНЦИКЛОПЕДИЧЕСКИЙ СЛОВАРЬ]</ref>
 
Talış dili haqqında ikinci hesab edilən məlumatı Rusiyada, lakin rus dilində deyil, fransız dilində, Kazan universitetinin professoru [[İlya Berezin]] verir. 1853-cü ildə Kazan şəhərində Berezinin fars dilinin qrammatikası kitabı nəşr edilir. Elə həmin il Kazanda onun «Recherches sur les dialectes persans» adlı kitabı nəşr edilir. Mütəxəssislər İran dialektologiyası sahəsində rus iranistlərinin ilk əsəri kimi hələ indiyədək bu əsərə müraciət edirlər. O, A.Xodzkonun əsərində verilmiş «talış» nəğmələrindən istifadə etmişdir. İ.N.Berezinin əsəri iki hissədən - qrammatik oçerk va A.Xodzkonun əsərindən götürülmüş nəğmələrdən ibarətdir. İ.N.Berezin yazır ki, İran dialektləri haqqında tədqiqatlarını özünün şəxsən topladığı, öyrəndiyi materiallar əsasında aparmışdır, lakin kiminlə, nə vaxt, hansı ərazidə topladığını heç yerdə yazmır. Əsərdə, talış sözləri təhrif edilir. İ.N.Berezin, A.Xodzkonun əsərindən götürdüyü dördlüklər haqqında yazır: ''«Mən burada oxucuya talış, gilan və mazandaran nəğmələrinin yeni tərcüməsini təqdim edirəm və onları tənqidi qeydlərlə müşayiət edirəm; Xodzkoda olmayaq talış mətnləri onun transkripsiyası əsasında mənim tərəfimdən bərpa edilmişdir». Əsərin qrammatikaya aid hissəsində İ.N.Berezin talış dilinin qrammatikasından baş açmır. Qrammatikanın xüsusən fel bəhsi, demək olar ki, səhv işlənir. Lakin buna baxmayaraq müəllif yazır ki, «talış dilində qrammatik qaydalar ciddi şəkildə gözlənilmir, belə ki, adətən, felin xəbər şəklinin, demək olar ki, bütün zamanları qarışdırılır, yəni aorist preteritin yerində, gələcək zaman indiki zamanm yerində və s. işlədilir»''. O daha da irəli gedərək yazır: ''«Talış dilində fel ən çətin, ən dolaşıq və ən şübhəli hissədir»''.<ref>Грамматика персидского языка, составленная И. Березиным, профессором Казанского университета. - Казань : тип. Ун-та, 1853. - XVI, 480 с.; 23.</ref>
 
Alman iranisti V.Heyker 1895-1901-ci illərdə Strasburq şəhərində çap etdirdiyi «İran filologiyası» kompendiumunda xəzərsahili dialektlər haqqındakı oçerkində Berezinin əsərindəki talış dili materiallarından istifadə edir.

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023