|orijinal_adorijinal_adı =

'''Naxçıvanşahlıq''' və ya '''Əbudüləfilər''' — [[X əsr]]in sonundan [[XI əsr]]in 60–cı illərinə kimi [[Azərbaycan (tarixi ərazi)|Azərbaycan]] ərazisində mövcud olmuş feodal dövlət.<ref name="Şərifli"/> Naxçıvanşahlıq mənbələrdə Əbudüləfilər və Düləfilər kimi bilinən [[ərəblər|ərəb]]<ref name="Şərifli"/> mənşəli sülalə tərəfindən idarə olunmuşdur.

Əbudüləfilər adına ilk dəfə IX – X əsr ərəb müəlliflərinin - [[Bəlazuri]], [[Təbəri]], İbn ən-Nədim və başqalarının əsərlərində təsadüf edilir. Həmin mənbələrdə qeyd edilir ki, IX əsrdə ərəb xilafəti qoşununa başçılıq edən sərkərdələrdən biri əl-Qasim ibn İsa əl-İcli Əbu Düləf olmuşdur.<ref name="Şərifli"/> Mənbələrdə həm də şair kimi tanınan bu şəxs [[Abbasilər]]in hakimiyyəti dövründə (IX əsrin I rübündə) Ərəb Xilafətinin şimal vilayətlərinə köçən və bu yerlərdə məskunlaşan ərəb nəsillərinin birindən idi. <ref name="Şərifli"/> Təbəri ''“Əbu Düləfin başçılığı altında olan könüllülər”''in [[Babək]]ə qarşı vuruşan ərəblərə qoşulub [[Bəzz qalası]]nın alınmasında iştirak etməsi haqqında məlumat verir.<ref name="Şərifli"/>

988 – ci ildə Vaspurakana növbəti yürüş zamanı Rəvvadi hökmdarının vəfat etməsi Əbu Düləfin yenidən Naxçıvan və Dvində möhkəmlənməsinə şərait yaradır. [[Asogik]] qeyd edir ki, bu dövrdə Əbu Düləf erməni hökmdarı Smbatla ''“sazişə girərək, dinc yaşamaq haqqında müahidə”''<ref> Степаноса Таронеци Асогик - Всеобщая история, Раб. С. Малхасеанца. СПб., 1885с. 131 — 141</ref> də bağlayır. X əsrin son illərində [[Şəddadilər|Şəddadi]] hökmdarı Arranşah titullu [[I Fəzl]] ([[985]] – [[1031]]) müstəqil hakimlik etməyə çalışan bir çox feodal mülklərini – [[Xaçın Knyazlığı|Xaçın]] və [[Sünik knyazlığı|Sünik]] knyazlıqlarını, [[Gorus]]u, o cümlədən [[Naxçıvan]]ı Şəddadilər dövlətinin tərkibinə qatır, Dvini tutur və qərbə doğru irəliləyərək bir neçə erməni vilayətini də özünə tabe edir.<ref name="Şərifli"/>

[[1018]] – [[1021]] – ci illərdə [[Araz]] çayını adlayaraq [[Rəvvadilər]]in tabeliyində olan cənub istiqamətindən [[Arran]] torpaqlarına yürüş edən oğuzlar Naxçıvan, sonra isə Dvinə yürüş edərkən bu ərazilərin Əbudüləfilərdən olan hökmdarı ciddi müqavimət göstərə bilmir.<ref name="Vəlixanlı"/> [[1029]] – cu ildə Rəvvadi hökmdarı [[Vəhsudan]]ın icazəsi ilə [[Güney Azərbaycan]]da məskən salan [[oğuzlar]] tezliklə razılmaşmaya əməl etməyərək [[Marağa]], [[Urmiya]] və başqa böyük şəhərlərə də girirlər.

Bu dövrdə Naxçıvanda yaşayan məşhur [[Azərbaycan]] şairi<ref>[http://books.google.az/books?id=ojoPAAAAMAAJ&q=Gatran+Tabrizi&dq=Gatran+Tabrizi&hl=ru&sa=X&ei=nTDgT_fyCsrmtQaV2ZHTCA&ved=0CFUQ6AEwBw Вадим Сергеевич Шефнер - Поэты Азербайджана, "Сов. писатель," Ленингр. отд.-ние, 1970, səh 63]</ref><ref>[http://books.google.az/books?id=FqFMmVbfRfEC&pg=PA204&dq=Gatran+Tabrizi&hl=ru&sa=X&ei=nTDgT_fyCsrmtQaV2ZHTCA&ved=0CEoQ6AEwBQ#v=onepage&q=Gatran%20Tabrizi&f=false Frederik Coene - The Caucasus: An Introduction, səh 204]</ref><ref>Mirza İbrahimov- Azerbaijanian poetry: classic, modern, traditional, Progress Publishers, 1970, səh 482</ref> [[Qətran Təbrizi]] ''“Naxçıvan qalasında düşmənə qalib gələn”''<ref>Qətran Təbrizi - Divan, Bakı, 2006, səh 265</ref> Əbu Düləfi mədh edir. [[Qətran Təbrizi]]nin qəsidələrində Əbu Düləfi şişirtmələrlə ''“şahi Naxçıvan”'' (Naxçıvanşah), ''“Şah Əbu Düləf”'', ''“ədalətli şahənşah”'', ''“bəndəpərvər padşah məlik Əbu Düləf”'' titulları ilə tərifləməsinə baxmayaraq. O, həmin dövrdə yalnız [[Şəddadilər]] dövlətinin tərkibində olan Naxçıvanın hakimi - əmiri olmuşdur. <ref>AMEA, Naxçıvan Ensiklopediyası, Bakı, 2002, Əbudüləfilər məqaləsi, səh 117</ref>

[[1054]] – [[1055]] – ci illərdə Səlcuq sultanı [[Toğrul]]un Azərbaycana yürüşü zamanı Əbudüləfilərin hakimlik etdikləri Naxçıvan da hücuma məruz qalır. [[1063]] – cü ildə ikinci səlcuq sultanı [[Alp Arslan]] ([[1063]] – [[1072]]) Azərbaycanda [[Səlcuqilər]]in vassalı olan feudal mülklərinin sahibləri üzərində təsir gücünü artırmaq üçün Cənubi Qafqaza yürüş edir.

[[Rey]]dən [[Mərənd]]ə, ordan isə [[İbn əl-Əsir]]in (XIII əsr) yazdığına görə, ''"ölkələrin dərələri və sərt dağları ilə Naxçıvana”'' gələn Səlcuq qoşunu sultanın əmri ilə burada ''“Araz çayını keçmək üçün gəmilər”'' hazırlayır. Həmin müəllifin məlumatına görə. Naxçıvanda olarkən ''“sultanın ətrafında saysız – hesabsız hökmdar və əsgər toplandı”''. İbn əl-Əsir səlcuqların ''“müsəlmanların sərhədyanı dayağı”'' olan iki qalanı ([[Sürməli]]ni və [[Qarabağ]]ı) tutduqlarını və ''“əsgərlərlə, sursatla, pulla və silahla təmin edib, Naxçıvan əmirinin səərncamına vermələrini”'' də bildirir. Bu məlumatda əmirin adı çəkilməsə də, tədqiqatçılar [[Alp Arslan]]ın Əbudüləfiləri hakimiyyətdən uzaqlaşdıraraq Naxçıvanşahlığa son qoyduğu və Naxçıvana [[Səlcuqlular]]dan olan əmir təyin etdiyini qeyd edirlər. <ref name="Şərifli">M. X. Şərifli – IX əsrin II yarısı – XI əsrdə Azərbaycan feodal dövlətləri, Bakı, 1978</ref>