Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 39:
 
Qədim Babilin güclü dövlətə çevrilməsi prosesi çar [[Hammurapi]]nin (e.ə. 1792 - 1750-ci illər) hakimiyyəti zamanı baş vermişdir. O Mesopotamiyanın cənubunda yerləşən şəhərləri, daha sonra ətraf dövlətləri ''Mari'' və ''Eşnunna''nı ələ keçirmişdir. Şimalda isə ''Assur'', ''Nəynəva'' (Nineviya) və bəşqa şəhərlər onun hakimiyyətini qəbul etmişdirlər. Hammurapinin dövründə ölkədə inşaat işləri görülürdü, suvarma sistemləri təkmilləşdirilmişdir; heyvandarlıq, ticarət, gəmiçilik, sənətkarlıq sahələri inkişaf edirdi, hətta yeni suvarma kanalları qazılırdı.
 
[[Şəkil:Babil-1.jpg|300px|right]]
Babil cəmiyyətinnin ictimai quruluşu, başqa qədim cəmiyyətlərdə olduğu kimi [[quldarlıq]] olmuşdur. Kölə əməyindən geniş istifadə olunurdu və qul ticarəti aparılırdı. Kölələr təbəqəsi hərbi dustaqlar və borclarını verə bilməyən adamlardan ibarət olmuşdur.
 
Sətir 73:
=== Yeni tarix ===
E.ə. 605-ci ildə hakimiyyətə Nabopalasarın oğlu '''II Nəbu-Kudurri-Usur''' (''Nəbukadnəzar'') gəlmişdir. Onu daha çox Buhtunnəssar kimi tanıyırlar. O çox güclü və tanınmış çar olmuşdur. Onun dövründə Babil dövləti Misirlə, Suriya və Fələstin torpaqları uğrunda savaşlar aparmışdır<ref>Bradford, Alfred S. (2001). With Arrow, Sword, and Spear: A History of Warfare in the Ancient World, pp. 47–48.</ref>. Orada bir neçə vilayət Misiri dəstəkləmiş və Babilə qarşı üsyana qalxmışdır. Bu vilayətlərdən biri də [[Yəhudiyyə]] dövləti olmuşdur.
 
[[Şəkil:Babil-2.jpg|300px|right]]
E.ə. 588-ci ildə ''II Nəbukadnəzarın'' qoşunu Yəhudiyyənin baş şəhəri [[Yerusəlim]]i (Qüdsü) mühasirəyə almış və 586-cı ildə yəhudilərin müqavimətini qıraraq şəhərə girmişdir. Yerusəlim dağıdılmış və yandırılmış, əhalisi isə oradan imperiyanın başqa vilayətlərinə sürgün olunmuşdur. Rəvayətlərə görə Yerusəlimdə yəhudilərin ən müqəddəs yeri olan '''Süleyman məbədi''' də tamamilə dağıdılmışdır. Bundan sonra Nəbukadnəzar [[Sidon]] və ''Edom'' şəhərlərini almış, ''Tir'' şəhərini isə mühasirədə saxlamışdır. Beləliklə, e.ə. 582-ci ildə Misir Fələstində müttəfiqlərinin məğlub edilməsindən və Babil ordularının onun sərhədlərinə qədər irəliləməsindən sonra, Babillə barış anlaşması bağlamağa məcbur olmuşdur. 574-cü ildə isə sonuncu müqavimət ocağı olan Tir şəhəri də Babil imperiyasına tabe olmuşdur.
 
Sətir 107:
 
== Babil elmi ==
Babildə çeşidli elmlər inkişaf etmişdir. Elmi fəaliyyətlə əsasən kahinlər məşğul olurdu və onlara dini don geydirilirdi. Ən inkişaf etmiş elmlərdən biri <u>riyaziyyat</u> olmuşdur, çünki hesabat kahinlərə astroloji nəzəriyyələrin qurulması işinə xidmət edirdi və məbədlərin nəzdindəki məktəblərdə tədris olunurdu. Ancaq sonra riyazi hasablama həyatın başqa sahələrində (məsələn, suvarma kanallarınin inşasında, əkin sahələrinin ölçülməsində və s.) də istifadə olunmağa başlamışdır.
[[Şəkil:Babylonian numerals.svg|400px|thumbnail|Babil rəqəmləri]]
Bəzi hallarda Babil riyaziyyatçılarının nailiyyətləri gələcəkdə yaranan yunan elminin nailiyyətlərindən daha əhəmiyyətli olmuşdur. <u>Məsələn babillilər, yunanlardan fərqli olaraq, bu gün olduğu kimi, rəqəmlər nə qədər böyük olursa olsun, onların ifadə edilməsində az simvollarından (və yə hərflərdən) istifadə ediblər<ref>[http://www-gap.dcs.st-and.ac.uk/~history/HistTopics/Babylonian_numerals.html Babylonian numerals Babylonian index. History Topics Index]. Article by: J J O'Connor and E F Robertson</ref>. Yəni ən böyük rəqəmlərin yazılışı qısa olmuşdur</u>; bu gün olduğu kimi hər şey eyni rəqəm işarəsinin harada qoyulmasından asılı olmuşdur (Məsələn, 101 rəqəminin yazılışında 1 rəqəminin hansı yerdə qoyulmasından asılı olaraq fərqli məna alınır. Əvvəldə qoyulanda yüzü, sonda isə biri ifadə edir). Bu da hesabat aparmaq üçün əlverişli və rahat olmuşdur. Bu cür hesabat sistemi nə yunanlarda, nə romalılarda olmuşdur. Romalıların rəqəmləri çox nəhəng və hesablamalar üçün əlverişsiz idi.
 
Ancaq çağdaş, əsası on rəqəmli olan, hesabat sistemindən fərqli olaraq, babillilərin hesablamalarının əsasında altmış rəqəmli sistem durmuşdur. Bu sistemdən bəzi hallarda bu gün də istifadə olunur. <u>Məsələn bir saat 60 dəqiqəyə, dəqiqə isə 60 saniyəyə bölünür. Bundan başqa, dairənin də 360 dərəcədən ibarət olması da babillilərin ixtirası olmuşdur.</u>
 
Babil kahinləri düzbucaqlı üçbucaqların xüsusiyyətlərindən istifadə edərək, <u>planimetrik</u> ([[həndəsə]]nin səth üzərindəki fiqurlardan bəhs edən elm) məsələləri həll edirdilər . Beləliklə <u>onlar Pifaqor teoremini yunanlardan bir neçə əsr öncə həll etmişdirlər</u>. <u>Stereometriya</u> (həndəsənin səthlərin və cisimlərin fəzada qarşılıqlı vəziyyətlərindən bəhs edən bölməsidir) sahəsində isə onlar kəsik piramidanın həcmini ölçə bilmişdirlər.
 
Bundan başqa, Babildə </u>həndəsə<u> elmi yaranmışdır. Onlar bu qün də [[riyaziyyat]]da işlənilən <u>köklərdən</u> də istifadə edirdilər.
 
Babildə <u>təbabət və kimya</u> elmləri də olmuşdur, ancaq onlar [[cadugər]]lik və [[magiya]] ilə bağlı idilər. Orada insan orqanizminin orqanları araşdırılmış və vahid sistem şəklində təsəvvür edilirdi. Buna görə də <u>Babil təbibləri artıq cərrahiyyə əməliyyatları apara bilirdilər</u>.
[[Şəkil:Baylonianmaps.JPG|thumbnail|Babilin dünya xəritəsi. Britaniya muzeyi, London]]
Qədim babillilərin <u>coğrafiya</u> elmi haqqında anlayışları olmuşdur. Britaniya muzeyində e.ə. 700-500-cü illərə aid olan <u>Babil xəritəsi</u> vardır<ref>Horowitz W. [http://www.jstor.org/discover/10.2307/4200289?uid=3737560&uid=2&uid=4&sid=21105234596553 The Babylonian Map of the World] // Iraq. — London: British Institute for the Study of Iraq, 1988. — В. 50. — С. 147—165.</ref>. Xəritənin mərkəzində Babil yerləşdirilmişdir. Burada Assuriyanın, Elamın və başqa yerlərin adları da çəkilmişdir, Dəclə və Fərat çayları da göstərilmişdir. Xəritənin mərkəzi sahəsini dairəvi dəniz əhatə edir. Dəniz dairəsinin üstündə üçbucaqlar şəklində səkkiz vilayət göstərilmişdir. Xəritənin üstündəki mətn çox yerlərdə pozulmuşdur və buna görə tam anlaşılmır. Demək olar ki, orada real obyektlərdən başqa mifik varlıqların da yaşayış yerləri göstərilmişdir. Buna görə də bəzi alimlər hesab edirlər ki, bu xəritə qismən mifoloji xarakter daşıyır. Babilin və ümumiyyətlə bütün [[Mesopotamiya]]nın elmi və texniki nailiyyətləri bütün dünyada elmin inkişafına təkan vermişdir. Buraya elm almaq üçün başqa ölkələrin istedadlı insanları gəlirdilər.
 
Öz vətənlərinə dönəndən sonra, onlar orada öyrəndiyi elmi inkişaf etdirirdilər. Beləliklə biliklər bütün dünyaya yayılmağa başlamışdır. İlk yunan mütəfəkkirləri də elmi öyrənmək üçün Babilə gəlirdilər. Ümumiyyətlə ilk yunan filosofları Kiçik Asiya yarımadasının polislərində (müstəqil şəhərlərində) yaşamışdırlar. Bu polislər isə Yaxın Şərq ölkələri ilə fəal iqtisadi, ticari, mədəni əlaqələr qurmuşdurlar və onların həyatının bütün sahələri ilə yaxından tanış idilər<ref>История философии в кратком изложении (Пер. с чеш. И.И. Богута). М.: Мысль, 1991, s. 9.</ref>. [[Fales]], [[Pifaqor]], [[Platon]] və başqa yunan filosofları Yaxın Şərqə səyahətlər edib, buranın elmi ilə tanış olmuşdurlar. Bundan sonra onlar Yunan polislərində elmi və fəlsəfi məktəblər açmışdırlar. Daha sonra isə yunan elmi gələcəkdə inkişaf edən müsəlman və müasir Avropa elminin inkişafına təkan vermişdir.
 
Bundan başqa, onlar <u>xəstəlikləri sistemləşdirmiş və onları müalicə edən dərmanları da qələmə almışdırlar</u>.
 
Məlumdur ki, babillilər heyvan, bitki və daşları qələmə alaraq, onları sistemləşdirmişdirlər. <u>[[Filologiya]]</u> sahəsində də kahinlər uğurlar əldə etmişdirlər. Onlar həm sami, həm də şumer dillərindən istifadə edərək, ilk dəfə onların qrammatik quruluşlarını tədqiq etmişdirlər.
 
Babildə müəyyən dərəcədə <u>[[tarix]] elmi</u> də olmuşdur. Təxminən e.ə. 2100-cü ildə orada '''"Çarların siyahısı"''' adlı bir mətn yazılmışdır. Orada çarlığın göydən enməsi və silsilə şəklində yerdə davam etməsi haqqında məlumat verilir və çarların adları şəkilir. Göründüyü kimi tarixi məlumatlar da orada mistik xarakter daşıyırdı. Sonra bu ənənə başqa yerlərdə də davam etdirilmişdir. Çarlıq müqəddəs təsəvvür edilirdi, gələcəkdə isə onlar Tarının yerdəki nümayəndələri kimi tanınırdılar.
 
=== Babildə astrologiya ===
Mesopotamiyada göy cismlərinə həsr olunan elmlər çox inkişaf etmişdir. Onların hamısı mistika və dini inanclara bağlanırdılar. Orada bu sahədə olan bilgilər toplanıb, sistemləşdirilirdi. Qədim astronomlar göy cismlərinin hərəkətlərini diqqətlə müşahidə edib, onların qanunauyğunluqlarını tapıb, <u>göyün quruluşunu əks etdirən xəritələr tərtib edirdilər</u>, bunlarla bağlı terminlərin təriflərini verirdilər. O zaman alimlər əsasən kahinlər olmuşdurlar. Buna görə də onlar <u>göy cismləri ilə bağlı olan elmləri dini inanclar müstəvisinə keçirib, onların hər bir insanın həyatına və dünya hadisələrinə təsir etməsini iddia edirdilər</u>.
 
Kahinlər hesab edirdilər ki, <u>yerdə olan hər bir şey, əslində göylərdə baş verən hadisələrin əks olunmasıdır</u>. Yəni əslində hər şey səmalarda baş verir, yerdə isə onun yalnız kölgəsi əks olunur. Gələcəkdə bu fikir yunan filosofu [[Platon]]un ideyalar aləminin olması nəzəriyyəsinin əsasını təşkil etmişdir. Buna görə də kahinlər "həqiqi" dünyada baş verən hadisələrinin sirrlərini bilmək və onların yerdə əks olunmasını proqnozlaşdırmaq istəyirdilər. Məhz bunun nəticəsində "'''[[astrologiya]]'''" adlanan və bu gün də dəbdə olan mistik elmin əsası qoyulmuşdur. Astrologiyanın falçılıq, [[cadu]], [[ovsun]] və [[sehr]]lə də sıx əlaqəsi olmuşdur. Daha sonra bu mistik elmlər [[Misir]]ə, [[Hindistan]]a, [[İran]]a, sonra isə onların vasitəsi ilə bütün dünyaya yayılmışdır.
 
Quranda (2: 102) da sehrin və cadugərliyin Babildə yaranması haqqında deyilmişdir. Orada deyilir ki, '''Harut və Marut''' adlı iki mələk insanları sehrə öyrəşdirmişdir.
Sətir 146:
Qədim Babil münəccimləri əsasən ölkənin, çarların, havanın, məhsulun gələcək aqibətlərinin necə olması haqqında xəbərlərin verilməsi ilə məşğul olmuşdurlar. Onlar hələ hər bir şəxsiyyətin taleyinə və gələcəyinə dair xəbərlərə o qədər də əhəmiyyət verməmişdirlər. Sözü gedən gil lövhəsinin bir fraqmentində deyilmişdir: "“Şabatu ayının 15-ci qünü Venus (Venera) qərbdə gizləndi və göydə üç gün görsənmədi. Şabatu ayının 18-ci günü isə o yenidən şərqdə görsəndi. Bu çarlar üçün bədbəxtçilik gətirəcək”<ref>Ван дер Варден. Пробуждающаяся наука II. Рождение астрономии. / Перевод с англ. Г.Е.Куртика, Под ред. А.А.Гурштейна, Москва: Наука, 1991, с. 58.</ref>.
 
Şumer inanclarından istifadə edərək kahinlər bütün göyü '''Enuma, Anu və Enlil''' (babillilərdə [[İştar]], [[Sin]] və [[Şamaş]]) tanrılarının sahələri olan üç hissəyə bölmüşdürlər<ref>[http://www.academia.edu/2075880/En%C5%ABma_Anu_Enlil_Tablets_1-13 Enūma Anu Enlil Tablets 1-13]</ref>. Bu üçluk və ya triada müqəddəs sayılırdı. Beləliklə, <u>üç rəqəmi sümer və babillilər üçün müqəddəs sayılırdı</u>. Gələcəkdə də Üç rəqəmi çeşidli mədəniyyətlərdə (Xristianlıqda olduğu kimi) müqəddəs olmuşdur. İslamda da bəzi adətlərdə Üç rəqəminin yeri vardır. Örnək üçün <u>ölən adam üşün üç gün ərzində matəm saxlamaq</u>.
 
Daha sonra Babil münəccimləri heliaktik doğuşları(planet və ulduzların, günəşin göyün o yerində yerləşməsi səbəbindən, müvəqqəti gözə görsənməmə müddətindən sonra ilk səhər doğuşudur), günəşin, ayın doğması və batması proseslərini diqqətlə müşahidə edib, bu barədə zəngin biliklərə malik olmuşdurlar. Astronomik ölçüləri və hesabatları düz aparmaq üçün onlar ilk dəfə olaraq [[astrolab]]ium (astroniomiyada XVIII əsrə qədər işlədilmiş bucaqları ölçən cihaz) cihazını yaratmışdırlar. Təxminən e. ə. 700-650-ci illərdə Babildə ilk dəfə olaraq [http://members.westnet.com.au/Gary-David-Thompson/page11-8.html "Mul Apin"] (''Ulduz kotanı'') adlanan astronomik dərslik yazılmışdır. Burada ilk dəfə olaraq Zodiak bürcləri anlayışına doğru addımlar atılmışdır və 18 bürc qələmə alınmışdır. Və nəhayət e.ə. VII əsrdən başlayaraq <u>Babil çarları saray münəccimi vəzifəsini təsis edərək öz işlərini ulduz falına baxdırandan sonra həyata keçirirdilər</u>. Sonra bu adət başqa yerlərdə də yayılmışdır.
 
Yeni Babil dövründə astrologiya elmi daha da inkişaf etmişdir. O dövrdə artıq [[qoroskop]]lar(konkret anda (məsələn uşağın doğumu anında) planet və ulduzların düzülüşünü əks etdirən cədvəllərdir) tərtib edilməyə başlamışdır. Münəccimlər artıq onların vasitəsi ilə insanların falına baxırdılar. Qoroskopların tərtibi bu gün də davam etməkdədir. Ən qədim qoroskoplar Babildə e.ə. V əsrdə tətbiq edilmişdir.
Sətir 227:
[http://www.yeniheyat.com/index.php/en/peygmbrlrin-kitablar/mikeya Mikeya peyğəmbərin] kitabında (5: 6) isə Assur Nəmrud ölkəsi adlanır. Lakin yəhudi dini ədəbiyyatında o bütpərəst kimi təqdim edilir. O, Babil qülləsinin inşasını təşkil etmiş və İbrahim peyğəmbəri Allaha ibadət etdiyinə görə oda atmış, lakin o oradan diri çıxmışdır<ref>[http://toldot.ru/rus/articles/art/2252 P. Моше Вейсман. Мидраш рассказывает. Недельная глава Ноах (часть 2).]</ref>. Yəni bu yəhudi mətnlərinin məzmunu Quranla üst-üstə düşür.
 
== Mənbələrİstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
 
== Mənbə ==
# [[Aydın Əlizadə]]. [http://alizadeh.narod.ru/meqaleler/10.html Qədim Babil: tarix, mədəniyyət, elm və astrologiya] // [http://www.elibrary.az/cgi/irbis64r/cgiirbis_64.exe?LNG=az&C21COM=S&I21DBN=DM&P21DBN=DM&S21FMT=fullwebr&S21ALL=(%3C.%3EK%3DBABIL$%3C.%3E)&FT_REQUEST=&FT_PREFIX=&Z21ID=&S21STN=1&S21REF=&S21CNR=30 Dövlət və Din ictimai fikir toplusu. - 2009. - N 3 - S. 85-98] ('''1.''' ''"Tarix"'', '''2.''' ''"Babilin özəllikləri"'', '''3.''' ''"Babil elmi"'' fəsillərinin mənbəyi).
# [[Aydın Əlizadə]]. [http://elibrary.az/cgi/irbis64r/cgiirbis_64.exe?LNG=&Z21ID=&I21DBN=DM&P21DBN=DM&S21STN=1&S21REF=10&S21FMT=fullwebr&C21COM=S&S21CNR=20&S21P01=0&S21P02=1&S21P03=A=&S21STR=%C6%8Flizad%C9%99,%20Ayd%C4%B1n Qədim Babil dini] // Dövlət və Din ictimai fikir toplusu. - 2009. - N 9/10. - S. 185-190 - ('''4.''' ''"Babil dini"'' fəslinin mənbəyi).
Sətir 246 ⟶ 249:
# История Древнего Востока. Зарождение древнейших классовых обществ и первые очаги рабовладельческой цивилизации. Ч. 1. Месопотамия / Под ред. И. М. Дьяконова. — М.,: Наука, 1983. — 534 с. — 25 050 экз.
 
== Həm dəHəmçinin bax ==
* [[Mesopotamiya]]
* [[Şumer]]
Sətir 253 ⟶ 256:
* [[Qədim Mesopotamiya dini]]
* [[Mesopotamiya tanrılarının siyahısı]]
 
== İstinadlar ==
 
[[Kateqoriya:Şəhərlər]]

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023