Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
Sətir 39:
Qədim Babilin güclü dövlətə çevrilməsi prosesi çar [[Hammurapi]]nin (e.ə. 1792 - 1750-ci illər) hakimiyyəti zamanı baş vermişdir. O Mesopotamiyanın cənubunda yerləşən şəhərləri, daha sonra ətraf dövlətləri ''Mari'' və ''Eşnunna''nı ələ keçirmişdir. Şimalda isə ''Assur'', ''Nəynəva'' (Nineviya) və bəşqa şəhərlər onun hakimiyyətini qəbul etmişdirlər. Hammurapinin dövründə ölkədə inşaat işləri görülürdü, suvarma sistemləri təkmilləşdirilmişdir; heyvandarlıq, ticarət, gəmiçilik, sənətkarlıq sahələri inkişaf edirdi, hətta yeni suvarma kanalları qazılırdı.
Babil cəmiyyətinnin ictimai quruluşu, başqa qədim cəmiyyətlərdə olduğu kimi [[quldarlıq]] olmuşdur. Kölə əməyindən geniş istifadə olunurdu və qul ticarəti aparılırdı. Kölələr təbəqəsi hərbi dustaqlar və borclarını verə bilməyən adamlardan ibarət olmuşdur.
Sətir 73:
=== Yeni tarix ===
E.ə. 605-ci ildə hakimiyyətə Nabopalasarın oğlu '''II Nəbu-Kudurri-Usur''' (''Nəbukadnəzar'') gəlmişdir. Onu daha çox Buhtunnəssar kimi tanıyırlar. O çox güclü və tanınmış çar olmuşdur. Onun dövründə Babil dövləti Misirlə, Suriya və Fələstin torpaqları uğrunda savaşlar aparmışdır<ref>Bradford, Alfred S. (2001). With Arrow, Sword, and Spear: A History of Warfare in the Ancient World, pp. 47–48.</ref>. Orada bir neçə vilayət Misiri dəstəkləmiş və Babilə qarşı üsyana qalxmışdır. Bu vilayətlərdən biri də [[Yəhudiyyə]] dövləti olmuşdur.
E.ə. 588-ci ildə ''II Nəbukadnəzarın'' qoşunu Yəhudiyyənin baş şəhəri [[Yerusəlim]]i (Qüdsü) mühasirəyə almış və 586-cı ildə yəhudilərin müqavimətini qıraraq şəhərə girmişdir. Yerusəlim dağıdılmış və yandırılmış, əhalisi isə oradan imperiyanın başqa vilayətlərinə sürgün olunmuşdur. Rəvayətlərə görə Yerusəlimdə yəhudilərin ən müqəddəs yeri olan '''Süleyman məbədi''' də tamamilə dağıdılmışdır. Bundan sonra Nəbukadnəzar [[Sidon]] və ''Edom'' şəhərlərini almış, ''Tir'' şəhərini isə mühasirədə saxlamışdır. Beləliklə, e.ə. 582-ci ildə Misir Fələstində müttəfiqlərinin məğlub edilməsindən və Babil ordularının onun sərhədlərinə qədər irəliləməsindən sonra, Babillə barış anlaşması bağlamağa məcbur olmuşdur. 574-cü ildə isə sonuncu müqavimət ocağı olan Tir şəhəri də Babil imperiyasına tabe olmuşdur.
Sətir 107:
== Babil elmi ==
Babildə çeşidli elmlər inkişaf etmişdir. Elmi fəaliyyətlə əsasən kahinlər məşğul olurdu və onlara dini don geydirilirdi. Ən inkişaf etmiş elmlərdən biri <u>riyaziyyat
[[Şəkil:Babylonian numerals.svg|400px|thumbnail|Babil rəqəmləri]]
Bəzi hallarda Babil riyaziyyatçılarının nailiyyətləri gələcəkdə yaranan yunan elminin nailiyyətlərindən daha əhəmiyyətli olmuşdur. <u>Məsələn babillilər, yunanlardan fərqli olaraq, bu gün olduğu kimi, rəqəmlər nə qədər böyük olursa olsun, onların ifadə edilməsində az simvollarından (və yə hərflərdən) istifadə ediblər<ref>[http://www-gap.dcs.st-and.ac.uk/~history/HistTopics/Babylonian_numerals.html Babylonian numerals Babylonian index. History Topics Index]. Article by: J J O'Connor and E F Robertson</ref>. Yəni ən böyük rəqəmlərin yazılışı qısa olmuşdur
Ancaq çağdaş, əsası on rəqəmli olan, hesabat sistemindən fərqli olaraq, babillilərin hesablamalarının əsasında altmış rəqəmli sistem durmuşdur. Bu sistemdən bəzi hallarda bu gün də istifadə olunur. <u>Məsələn bir saat 60 dəqiqəyə, dəqiqə isə 60 saniyəyə bölünür. Bundan başqa, dairənin də 360 dərəcədən ibarət olması da babillilərin ixtirası olmuşdur.
Babil kahinləri düzbucaqlı üçbucaqların xüsusiyyətlərindən istifadə edərək, <u>planimetrik
Bundan başqa, Babildə
Babildə <u>təbabət və kimya
[[Şəkil:Baylonianmaps.JPG|thumbnail|Babilin dünya xəritəsi. Britaniya muzeyi, London]]
Qədim babillilərin <u>coğrafiya
Öz vətənlərinə dönəndən sonra, onlar orada öyrəndiyi elmi inkişaf etdirirdilər. Beləliklə biliklər bütün dünyaya yayılmağa başlamışdır. İlk yunan mütəfəkkirləri də elmi öyrənmək üçün Babilə gəlirdilər. Ümumiyyətlə ilk yunan filosofları Kiçik Asiya yarımadasının polislərində (müstəqil şəhərlərində) yaşamışdırlar. Bu polislər isə Yaxın Şərq ölkələri ilə fəal iqtisadi, ticari, mədəni əlaqələr qurmuşdurlar və onların həyatının bütün sahələri ilə yaxından tanış idilər<ref>История философии в кратком изложении (Пер. с чеш. И.И. Богута). М.: Мысль, 1991, s. 9.</ref>. [[Fales]], [[Pifaqor]], [[Platon]] və başqa yunan filosofları Yaxın Şərqə səyahətlər edib, buranın elmi ilə tanış olmuşdurlar. Bundan sonra onlar Yunan polislərində elmi və fəlsəfi məktəblər açmışdırlar. Daha sonra isə yunan elmi gələcəkdə inkişaf edən müsəlman və müasir Avropa elminin inkişafına təkan vermişdir.
Bundan başqa, onlar <u>xəstəlikləri sistemləşdirmiş və onları müalicə edən dərmanları da qələmə almışdırlar
Məlumdur ki, babillilər heyvan, bitki və daşları qələmə alaraq, onları sistemləşdirmişdirlər. <u>[[Filologiya]]
Babildə müəyyən dərəcədə <u>[[tarix]] elmi
=== Babildə astrologiya ===
Mesopotamiyada göy cismlərinə həsr olunan elmlər çox inkişaf etmişdir. Onların hamısı mistika və dini inanclara bağlanırdılar. Orada bu sahədə olan bilgilər toplanıb, sistemləşdirilirdi. Qədim astronomlar göy cismlərinin hərəkətlərini diqqətlə müşahidə edib, onların qanunauyğunluqlarını tapıb, <u>göyün quruluşunu əks etdirən xəritələr tərtib edirdilər
Kahinlər hesab edirdilər ki, <u>yerdə olan hər bir şey, əslində göylərdə baş verən hadisələrin əks olunmasıdır
Quranda (2: 102) da sehrin və cadugərliyin Babildə yaranması haqqında deyilmişdir. Orada deyilir ki, '''Harut və Marut''' adlı iki mələk insanları sehrə öyrəşdirmişdir.
Sətir 146:
Qədim Babil münəccimləri əsasən ölkənin, çarların, havanın, məhsulun gələcək aqibətlərinin necə olması haqqında xəbərlərin verilməsi ilə məşğul olmuşdurlar. Onlar hələ hər bir şəxsiyyətin taleyinə və gələcəyinə dair xəbərlərə o qədər də əhəmiyyət verməmişdirlər. Sözü gedən gil lövhəsinin bir fraqmentində deyilmişdir: "“Şabatu ayının 15-ci qünü Venus (Venera) qərbdə gizləndi və göydə üç gün görsənmədi. Şabatu ayının 18-ci günü isə o yenidən şərqdə görsəndi. Bu çarlar üçün bədbəxtçilik gətirəcək”<ref>Ван дер Варден. Пробуждающаяся наука II. Рождение астрономии. / Перевод с англ. Г.Е.Куртика, Под ред. А.А.Гурштейна, Москва: Наука, 1991, с. 58.</ref>.
Şumer inanclarından istifadə edərək kahinlər bütün göyü '''Enuma, Anu və Enlil''' (babillilərdə [[İştar]], [[Sin]] və [[Şamaş]]) tanrılarının sahələri olan üç hissəyə bölmüşdürlər<ref>[http://www.academia.edu/2075880/En%C5%ABma_Anu_Enlil_Tablets_1-13 Enūma Anu Enlil Tablets 1-13]</ref>. Bu üçluk və ya triada müqəddəs sayılırdı. Beləliklə, <u>üç rəqəmi sümer və babillilər üçün müqəddəs sayılırdı
Daha sonra Babil münəccimləri heliaktik doğuşları(planet və ulduzların, günəşin göyün o yerində yerləşməsi səbəbindən, müvəqqəti gözə görsənməmə müddətindən sonra ilk səhər doğuşudur), günəşin, ayın doğması və batması proseslərini diqqətlə müşahidə edib, bu barədə zəngin biliklərə malik olmuşdurlar. Astronomik ölçüləri və hesabatları düz aparmaq üçün onlar ilk dəfə olaraq [[astrolab]]ium (astroniomiyada XVIII əsrə qədər işlədilmiş bucaqları ölçən cihaz) cihazını yaratmışdırlar. Təxminən e. ə. 700-650-ci illərdə Babildə ilk dəfə olaraq [http://members.westnet.com.au/Gary-David-Thompson/page11-8.html "Mul Apin"] (''Ulduz kotanı'') adlanan astronomik dərslik yazılmışdır. Burada ilk dəfə olaraq Zodiak bürcləri anlayışına doğru addımlar atılmışdır və 18 bürc qələmə alınmışdır. Və nəhayət e.ə. VII əsrdən başlayaraq <u>Babil çarları saray münəccimi vəzifəsini təsis edərək öz işlərini ulduz falına baxdırandan sonra həyata keçirirdilər
Yeni Babil dövründə astrologiya elmi daha da inkişaf etmişdir. O dövrdə artıq [[qoroskop]]lar(konkret anda (məsələn uşağın doğumu anında) planet və ulduzların düzülüşünü əks etdirən cədvəllərdir) tərtib edilməyə başlamışdır. Münəccimlər artıq onların vasitəsi ilə insanların falına baxırdılar. Qoroskopların tərtibi bu gün də davam etməkdədir. Ən qədim qoroskoplar Babildə e.ə. V əsrdə tətbiq edilmişdir.
Sətir 227:
[http://www.yeniheyat.com/index.php/en/peygmbrlrin-kitablar/mikeya Mikeya peyğəmbərin] kitabında (5: 6) isə Assur Nəmrud ölkəsi adlanır. Lakin yəhudi dini ədəbiyyatında o bütpərəst kimi təqdim edilir. O, Babil qülləsinin inşasını təşkil etmiş və İbrahim peyğəmbəri Allaha ibadət etdiyinə görə oda atmış, lakin o oradan diri çıxmışdır<ref>[http://toldot.ru/rus/articles/art/2252 P. Моше Вейсман. Мидраш рассказывает. Недельная глава Ноах (часть 2).]</ref>. Yəni bu yəhudi mətnlərinin məzmunu Quranla üst-üstə düşür.
==
{{İstinad siyahısı}}
== Mənbə ==
# [[Aydın Əlizadə]]. [http://alizadeh.narod.ru/meqaleler/10.html Qədim Babil: tarix, mədəniyyət, elm və astrologiya] // [http://www.elibrary.az/cgi/irbis64r/cgiirbis_64.exe?LNG=az&C21COM=S&I21DBN=DM&P21DBN=DM&S21FMT=fullwebr&S21ALL=(%3C.%3EK%3DBABIL$%3C.%3E)&FT_REQUEST=&FT_PREFIX=&Z21ID=&S21STN=1&S21REF=&S21CNR=30 Dövlət və Din ictimai fikir toplusu. - 2009. - N 3 - S. 85-98] ('''1.''' ''"Tarix"'', '''2.''' ''"Babilin özəllikləri"'', '''3.''' ''"Babil elmi"'' fəsillərinin mənbəyi).
# [[Aydın Əlizadə]]. [http://elibrary.az/cgi/irbis64r/cgiirbis_64.exe?LNG=&Z21ID=&I21DBN=DM&P21DBN=DM&S21STN=1&S21REF=10&S21FMT=fullwebr&C21COM=S&S21CNR=20&S21P01=0&S21P02=1&S21P03=A=&S21STR=%C6%8Flizad%C9%99,%20Ayd%C4%B1n Qədim Babil dini] // Dövlət və Din ictimai fikir toplusu. - 2009. - N 9/10. - S. 185-190 - ('''4.''' ''"Babil dini"'' fəslinin mənbəyi).
Sətir 246 ⟶ 249:
# История Древнего Востока. Зарождение древнейших классовых обществ и первые очаги рабовладельческой цивилизации. Ч. 1. Месопотамия / Под ред. И. М. Дьяконова. — М.,: Наука, 1983. — 534 с. — 25 050 экз.
==
* [[Mesopotamiya]]
* [[Şumer]]
Sətir 253 ⟶ 256:
* [[Qədim Mesopotamiya dini]]
* [[Mesopotamiya tanrılarının siyahısı]]
[[Kateqoriya:Şəhərlər]]
|