Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
|
||
|
Sətir 49:
Bəzi mənbələrdə şəhərin adı Gilan kimi də qeyd olunur.<ref name="Ибрагимов11">{{Harvnb|Ибрагимов |2000|p=11}}</ref> Əl-Müqəddəsi yazır ki, ''“Tamamilə bağlıq ərazi olan Muğan və Təbriz İslam dünyasının fəxridir. Onlar Ərdəbil və Gilan arasında yerləşirlər.”''<ref>{{cite book |last=Ал-Мукаддаси |title=Ахсан ат-такасим фи-марифат ал-акалим. Пер. Н.А.Караулова // СМОМПК. Вып. 38 |date=1908 |location=Тифлис |pages=11}}</ref> B. İbrahimov qeyd edir ki, ''“Ərdəbil, Muğan və Gilan (Xəzəryanı) qonşu əyalətlər olsalar da, Təbriz Xarabagilana, Ərdəbil və Muğandan daha yaxındır. Təbrizdən Xarabagilana 130 km, Ərdəbil və Muğana isə iki dəfə uzaqdır. Həmçinin hansı yolu istifadə etmənizdən asılı olmayaraq Təbriz, heç bir halda Ərdəbil və Gilan (Xəzəryanı) arasında yerləşmir. Burdan belənəticə çıxarmaq olar ki, bu mənbədə Əl-Müqəddəsinin bəhs etdiyi Gilan (mənbədə Cilan) Kiran şəhəridir."''<ref name="Ибрагимов13">{{Harvnb|Ибрагимов |2000|p=13}}</ref> [[Əl-Yəqubi]] özünün “Tarix”ində yazır: ''“123-cü ildə (741-742) Mərvan ibn Məhəmməd [[Ərməniyyə]] ölkəsində yerləşən Cilan və Muğana yürüş etdi.”''<ref>{{cite book |last=Ал-Якуби |title=История. Пер. П.Жузе |date=1927 |location=Баку |pages=167}}</ref>
XVI əsrin II yarısında [[Səfəvi-Osmanlı müharibələri]]ndən bəhs edən İ. Şopen tez-tez [[Araz]] çayı sahilində yerləşən [[Gilan]]ı xatırlayaraq yazır: ''“Türklər Persiya sərhəddində toplanmağa başladılar (1589). Öz tərəfindən Şah Abbas da bütün güclərini Araz sahilində cəmləşdirərək Gilanı ələ keçirməkdə onları qabaqladı və tezliklə yürüş hərəkatına başladı.”''<ref>{{cite book |last=Шопен |first=И. |title=Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи |date=1852 |location=СПб |pages=158}}</ref>
Coğrafi ad kimi “Gilan” sözü Yaxın Şərqin müxtəlif yerlərində qarşıya çıxır. Məsələn, [[İran]]da [[Gilan ostanı|Gilan]] və Qərbi Gilan toponimləri, Azərbaycanda Xarabagilan, [[Gilançay (çay)|Gilançay]], [[Zəngilan]] toponimləri vardır.<ref name="Ибрагимов14">{{Harvnb|Ибрагимов |2000|p=14}}</ref> B. İbrahimov şəhərin adını Gilan əyalətindən gellərin ([[giləklər]]) bu əraziyə köçürülməsi ilə əlaqələndirir. Layzan haqqında bəhs edən V. F. Minorski Xəzərsahili ərazidə yaşamış gilanlıların (gellərin) Yaxın Şərqin müxtəlif ərazilərinə, o cümlədən Azərbaycana köçürülməsini təsvir edərək yazır ki, ''“...[[Deyləm]]dən (Gilanın dağlıq hissəsi) çıxan dəstələr öz sərkərdələrinin rəhbərliyi ilə yalnız mərkəzi və cənubi İranı deyil, həmçinin Xilafətin paytaxtı [[Bağdad]] da daxil olmaqla, Mesopotomiyanın bir hissəsini də ələ keçirdilər. Qafqazın Cənub hissələrində Gilan-Deyləmdən gəlmiş əhalinin məskunlaşmasını göstərən ən mühüm faktlardan biri [[Layzan]] (daha doğrusu La ‘izan) hakimliyinin adıdır. Şübhəsiz ki, bu ad, Gilan [[Lahican]]ının adı ilə bağlıdır. [[Şirvan (tarixi ərazi)|Şirvan]] [[Lahıc]]ı və [[Naxçıvan]] Gilanına gəlincə, bu ərazilərin arasında yerləşən Niyal dağının adının da Lahican yaxınlığındakı dağın adını xatırlatması heyranedicidir. Məlumdur ki, əhali köçərkən, özü ilə əvvəl yaşadığları yerlərin toponimlərini də aparırdı.”''<ref>{{cite book |last=Минорский |first=В.Ф. |title=История Ширвана и Дербента Х-XI веков |date=1963 |location=М |pages=32}}</ref>
Minorskinin qeydləri ilə razı olduğunu bildirən B. İbrahimov yazır ki, Gilan şəhərinin Gilan əyalətinin adı ilə bağlı olmasını göstərən faktlardan biri də, Xarabagilan abidəsi yaxınlığındakı [[Düylün]] kəndinin adının Gilanın Deyləm ərazisinin adına uyğun olmasıdır.<ref name="Ибрагимов15">{{Harvnb|Ибрагимов |2000|p=15}}</ref> Tədqiqatçı qeyd edir ki, [[Ordubad rayonu]]nun [[Kilit]] kəndinin əhalisi, ətraf kəndlərin əhalisi üçün [[Kilit dili|naməlum olan bir dildə]] danışırlar.<ref name="Ибрагимов15"/> Məlumdur ki, kilitlilər irandilli xalqdır.<ref>{{cite book |last=Пасхалов |first=Я. |title=Килить |date=1892 |location=Тифлис |pages=334-343 |edition=СМОМПК. Вып. 13}}</ref> İ. Şopen kilitlilərin vaxtilə Gilandan köçərək bu ərazilərdə məskunlaşmış gellərin (giləklər) qalıqları olduqlarını və dövrümüzə kimi öz dillərini saxladıqlarını yazır.<ref>{{cite book |last=Шопен |first=И. |title=Новые заметки на древние истории Кавказа и его обитателей |date=1866 |location=СПб |pages=408-409}}</ref>
== Tarixi ==
| |||