Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
|
||
|
Sətir 43:
Xarabagilan şəhərgahı [[Araz]], [[Gilançay]] və [[Düylünçay]] arasında qalan yüksək ovraq ərazidə yerləşir. Araz sahillərindən başlayaraq Zəngəzur silsiləsinə doğru yer tədricən yüksəlir və şimalda təpəli yüksəkliklərlə başa çatır. Qədim Kiran şəhərinin qalıqları olan Xarabagilan abidəsi də həmin təpəkərdən yeddisinin zirvəsində yerləşir.<ref name="Ибрагимов9"/> Mərkəzində Xarabagilan abidəsi yerləşən həmin ərazi Dəstə gölündən (Ordubad rayonu) [[Darıdağ silsiləsi|Darıdağa]] kimi (Culfa rayonu) spesifik coğrafi quruluşu ilə fərqlənir. Dördüncü geoloji mərhələdə Zəngəzur silsiləsindən gələn böyük lava axını Araz sahillərinə çataraq quruduqdan sonra qalın daş qatı əmələ gətirmişdir.<ref>{{cite book |last=Уманец |first=С.И. |title=Аракс и очeрк местностей, по которым он протекает, Кавказский календарь на 1851 г. |date=1850 |location=Тифлис |pages=21}}</ref> Həmin daşlar təbii cilalanmış kimi görünməklə müxtəlif qalınlığa malikdirlər. Bu təbii şərait və yaxınlıqda bol suyun olması Kiran şəhərinin inkişafı üçün mükəmməl şərait yaratmışdır. Xarabagilan tikililərinin 90% -nin inşası zamanı vulkanik mənşəli daşlardan istifadə edilmişdir.<ref name="Ибрагимов10">{{Harvnb|Ибрагимов |2000|p=10}}</ref>
== Adın etimologiyası ==
Xarabagilan toponiminə heç bir orta əsr mənbəsində rast gəlinmir.<ref name="Ибрагимов5">{{Harvnb|Ибрагимов |2000|p=5}}</ref> B. İbrahimov Xarabagilan toponiminin təsviri xarakter daşıdığını və şəhərin tərk edilməsindən sonra ətraf ərazilərin əhalisi tərəfindən əraziyə verilmiş ad olduğunu bildirir.<ref name="Ибрагимов5"/> M. A. Seyfəddini hesab edir ki, Xarabagilan şəhər yerində olmuş tarixi şəhərin əsl adı Kirandır. O, yazır: ''“Ola bilsin ki, Kiran – qədim şəhərdir. [[Əmir Teymurun|Teymurun]] oğlu [[Miran şah|Miranşahın]] dövründə Azərbaycanda çoxlu sayda şəhərlər dağıdılmışdır. Ehtimal ki, Kiran da dağıdılmış şəhərlərdən biri olmuşdur.”''<ref>{{cite book |last=Сейфадднни |first=М.А. |title=Монетное дело и денежное отношение в Азербайджане ХII- XIV вв. Т. 1. |date=1978 |location=Баку |pages=165}}</ref>
Orta əsr Naxçıvan əlyazmalarını tədqiq etmiş K. N. Smirnov yazır: ''"Kellayi, Kelayi, Kəlləbi, Kələbi, Kellani, Gelani kimi soyadlara gəlincə, ola bilsin ki, bu söz Gilani sözündən törəmişdir. Çünki ərazidə Gilançay və Xaraba Gilan yaşayış yerinin xarabalıqları vardır.”''<ref>{{cite book |title=Нахичеванские рукописные документы ХVII- XIХ вв. Пер. и комментарии К.Н.Смирнова и Дж. Гаибова. |date=1936 |location=Тифлис |edition=Передняя Азия в документах. Кн. 1.}}</ref> Naxçıvan şəhərinin tarixini tədqiq etmiş R. Məmmədov da K. N. Smirnovun qənaətini dəstəkləyərək yuxarıda qeyd edilmiş soyadların daşıyıcısı olan şəxslərin Gilan/Kiran şəhərindən çıxdıqlarını göstərir.<ref name="Мамедов1972"/>
Bəzi mənbələrdə şəhərin adı Gilan kimi də qeyd olunur.<ref name="Ибрагимов11">{{Harvnb|Ибрагимов |2000|p=11}}</ref> Əl-Müqəddəsi yazır ki, ''“Tamamilə bağlıq ərazi olan Muğan və Təbriz İslam dünyasının fəxridir. Onlar Ərdəbil və Gilan arasında yerləşirlər.”''<ref>{{cite book |last=Ал-Мукаддаси |title=Ахсан ат-такасим фи-марифат ал-акалим. Пер. Н.А.Караулова // СМОМПК. Вып. 38 |date=1908 |location=Тифлис |pages=11}}</ref> B. İbrahimov qeyd edir ki, ''“Ərdəbil, Muğan və Gilan (Xəzəryanı) qonşu əyalətlər olsalar da, Təbriz Xarabagilana, Ərdəbil və Muğandan daha yaxındır. Təbrizdən Xarabagilana 130 km, Ərdəbil və Muğana isə iki dəfə uzaqdır. Həmçinin hansı yolu istifadə etmənizdən asılı olmayaraq Təbriz, heç bir halda Ərdəbil və Gilan (Xəzəryanı) arasında yerləşmir. Burdan belənəticə çıxarmaq olar ki, bu mənbədə Əl-Müqəddəsinin bəhs etdiyi Gilan (mənbədə Cilan) Kiran şəhəridir."''<ref name="Ибрагимов13">{{Harvnb|Ибрагимов |2000|p=13}}</ref> [[Əl-Yəqubi]] özünün “Tarix”ində yazır: ''“123-cü ildə (741-742) Mərvan ibn Məhəmməd [[Ərməniyyə]] ölkəsində yerləşən Cilan və Muğana yürüş etdi.”''<ref>{{cite book |last=Ал-Якуби |title=История. Пер. П.Жузе |date=1927 |location=Баку |pages=167}}</ref>
== Tarixi ==
| |||