Türkiyə: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
k tənzimləmə
Sətir 1:
{{iş gedir}}
{{Dövlət
|yerli_dildəki_adı = {{langDil-tr|Türkiye Cumhuriyeti}}
|rəsmi_adı = Türkiyə Respublikası
|qısa_adı = Türkiyə
Sətir 62:
}}
 
'''Türkiyə''' ({{langDil-tr|''Türkiye''}}) və ya rəsmi adı ilə '''Türkiyə Respublikası''' ({{langDil-tr|''Türkiye Cumhuriyeti''}}) — torpaqlarının əsas hissəsi [[Qərbi Asiya]] regionunun [[Kiçik Asiya]] yarımadasında, çox kiçik bir hissəsi isə [[Balkan yarımadası]]nda yerləşən [[Qitələrarası ölkələrin siyahısı|qitələrarası]] ölkə. <ref>{{cite book|title=Middle Eastern Societies in the 20th Century |last1=Zdanowski|first1=Jerzy|date=2014|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1443869591|page=11|quote=The Republic of Turkey lies on two continents. Approximately 97% of it is in Asia, in the geographical regions known as Asia Minor and the Armenian Upland. The remaining 3% of Turkey is in Europe, on the Balkan Peninsula.}}</ref> Şimal-qərbdən [[Bolqarıstan]], qərbdən [[Yunanıstan]], şimal-şərqdən [[Gürcüstan]], şərqdən [[Azərbaycan]], [[İran]], [[Ermənistan]], cənubdan isə [[İraq]] və [[Suriya]] ilə həmsərhəddir. Ölkə üç tərəfdən dənizlərlə əhatə olunmuşdur. Qərbdə [[Egey dənizi]], şimalda [[Qara dəniz]], cənubda isə [[Aralıq dənizi]] ilə əhatələnmişdir. [[Bosfor boğazı]], [[Mərmərə dənizi]] və [[Dardanel boğazı]] ölkənin [[Avropa]] və [[Asiya]] hissələrini bir-birindən ayırır.<ref name="NatlGeoAtlas2">{{cite book|title=National Geographic Atlas of the World|publisher=National Geographic Society|year=1999 |isbn=0-7922-7528-4|edition=7th |location=Washington, D.C.}} "Europe" (pp. 68–69); "Asia" (pp. 90–91): "A commonly accepted division between Asia and Europe&nbsp;... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."</ref> Paytaxt [[Ankara]] şəhəri olsa da, ölkənin əsas mədəni və iqtisadi mərkəzi, həmçinin ən böyük şəhəri [[İstanbul]]dur.<ref>{{cite web |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |title=Istanbul is classified as Alpha- leading global city |date=13 aprel 2010 |publisher=Globalization and World Cities (GaWC) Research Network, Loughborough University |accessdate=29 may 2018}}</ref>
 
Əhalinin təqribən 70-80%-i özünü etnik [[Türklər|türk]] hesab edir<ref name="konda2">{{cite web |url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |title=Toplumsal Yapı Araştırması 2006 |date=2006 |publisher=KONDA Research and Consultancy|access-date=29 may 2018}}</ref><ref name="cia2">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html |title=Turkey|work=[[The World Factbook]] |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=29 may 2018}}</ref>. Əhalinin 20%-ə yaxınını təşkil edən [[kürdlər]] ölkədə ən böyük [[etnik azlıq]] sayılır. Digər etnik azlıqlara [[adıqlar]], [[albanlar]], [[ərəblər]], [[boşnaklar]] və [[lazlar]] daxildir<ref name="cia2" /><ref name="Roopnarine2015">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=ffpPCgAAQBAJ&pg=PA328 |title=Fathers Across Cultures: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads|author=Jaipaul L. Roopnarine|date=26 August 2015|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-4408-3232-1|page=328|quote=Kurds are the largest ethnic minority group (about 20%), and Armenians, Greeks, Sephardic Jews,...}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.alaraby.co.uk/english/politics/2015/6/8/turkeys-ethnic-make-up-a-complex-melting-pot|title=Turkey's ethnic make-up: A complex melting pot}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.worldatlas.com/articles/the-ethnic-groups-of-turkey.html|title=The Ethnic Groups Of Turkey|publisher=}}</ref>. Rəsmi dil [[türk dili]]dir.<ref name=katzner>{{cite book|last=Katzner|first=Kenneth|title=Languages of the World, Third Edition|publisher=Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd.|date=2002|isbn=978-0-415-25004-7}}</ref> [[Türk dili]] ilə yanaşı [[Kurmanc dili|kurmanc]], [[Bosniya dili|bosniya]], [[Ərəb dili|ərəb]], [[Zaza dili|zaza]], [[Kabarda-çərkəz dili|kabardin-çərkəz]] və digər dillərdə danışanlar da azlıq təşkil edir.
Sətir 84:
Tarixi [[E.ə. 1000|e.ə. 10.000]] tarixinə qədər uzanan [[Göbəklitəpə]], ölkə torpaqları üzərindəki məlum olan ən qədim dini tikilinin yerləşdiyi yerdir. Tarixinin e.ə. 7500 və ya e.ə. 5700-cü ilə əsaslandığı güman edilən Orta Anadoludakı [[Çatalhöyük]], [[Neolit]] ilə [[Mis dövrü]]<nowiki/>nə aid iri həcmli bir yaşayış yeridir və ən yaxşı qorunmuş Neolit şəhəri elan edilərək [[iyul]] [[2012]]-ci ildə [[UNESCO]]-nun [[Dünya Mirasları Siyahısı]]<nowiki/>na daxil edilmişdir. [[Troya]] antik şəhərində isə [[Neolit]]<nowiki/>dən başlayan məskunlaşmalar, [[Dəmir dövrü]]<nowiki/>nə qədər davam etmişdir.
 
[[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>nun məlum olan ilk sakinləri, Hatti və [[Hürrilər|Hürrillər]]<nowiki/>dir. [[Hind-Avropa dilləri|Hind-Avropa]] millətlərindən olmayan bu iki cəmiyyət, təxminən [[e.ə. 2300]]-cü illərdə Orta və Şərqi Anadoluda yaşayıb. Hatti və [[Hürrilər]], Hind-Avropa millətlərindən olan Hititlərin [[e.ə. 2200]]-[[E.ə. 1750|1750]] illərində Anadoluya gəlməsi ilə Hititlərin sayı sürətlə artmağa başladı. Hititlər, regiondakı ilk böyük krallığı [[E.ə. XIII əsr|e.ə. XIII]] əsrdə qurdular. [[Aysorlar]], e.ə 1950-ci ildən [[e.ə. 612]]-ci ilə qədər müasir Türkiyənin cənub-şərq ərazilərini fəth etdi və burada yaşayış məskənləri salmağa başladı. [[Urartu|Urartular]]lar<nowiki/>ın [[e.ə. IX əsr]]<nowiki/>də [[Aysorlar]]<nowiki/>ın şimaldaki güclü rəqibi olduğu isə Assur yazıları vasitəsilə öyrənilib.
 
Hitit İmperiyasının e.ə. təqribən 1180-ci illərdə süqutunun ardından Hind-Avropa millətlərindən [[Frigiyalılar]] tərəfindən qurulan [[Frakiya]], [[e.ə. VII əsr]]<nowiki/>də [[Kimmerlər]] tərəfindən edilən işğalçı yürüşlərə qədər [[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>da üstünlük əldə etmişdir. Eyni taleyi e.ə. 714 — [[e.ə. 590]] illəri arasında [[Urartu|Urartular]]lar da yaşamışdır. [[Frakiya]]<nowiki/>dan sonra [[Lidiya]], [[Kariya]] və [[Likiya]] dövlətləri regionda güc tutaraq söz sahibi oldu.
 
=== [[Qədim Dünya]] və [[Bizans İmperiyası|Bizans dövrü]] ===
Sətir 108:
[[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] [[XVI əsr|XVI]] və [[XVII əsr]]<nowiki/>də, xüsusilə [[Sultan Süleyman Qanuni]] ([[1520]]-[[1566]]) dövründə tarixinin zirvəsinə çatıb. Bu dövrdə qərbdə [[Müqəddəs Roma İmperiyası]]<nowiki/>na doğru torpaqlar genişləndirilərək [[Balkan yarımadası|Balkan Yarımadası]]<nowiki/>nın hamısı, [[Mərkəzi Avropa]] və [[Reç Pospolita]]<nowiki/>nın cənub hissəsini ələ keçirdi. [[Osmanlı Donanması]], dənizdə müxtəlif rəqabətlərə girərək uğurlar qazanıb. [[1538]]-ci ildə [[Preveze dəniz döyüşü]]<nowiki/>ndə [[Xeyrəddin Barbarossa]] Paşanın [[Səlib yürüşləri|Səlib]]<nowiki/>ləri məğlub etməsindən sonra imperiyanın [[Aralıq dənizi]]<nowiki/>ndəki nəzarəti artdı. [[Şərq]]<nowiki/>də isə [[Səfəvilər]] ilə məzhəb fərqləri və ərazi münaqişələrindən irəli gələn bəzi münaqişələr zaman-zaman qısa müddətli müharibəyə çevrilərək [[XVI əsr|XVI]] və [[XVIII əsr]] arasında davam etdi.
 
[[Osmanlı İmperiyası]]<nowiki/>nın sərhədləri, hərbi gücü və zənginlik səviyyəsi get-gedə azaldıqca [[Balkan yarımadası]]<nowiki/>nda yaşayan [[Müsəlman|müsəlmanlarmüsəlman]]lar gördükləri əziyyətlər səbəbindən [[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>ya köç etməyə başladı. Həmçinin [[Rusiya İmperiyası|Rusların]] [[Qafqaz]] torpaqlarını ələ keçirməsi nəticəsində buradakı [[Müsəlman|müsəlmanlarmüsəlman]]lar da [[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>ya köç etməyə başladı. İmperiyanın yenə son zamanlarında millətçilik üsyanlarının çıxması ilə millətlər arasında müxtəlif etnik gərginliklər yaşandı, bu etnik gərginliklər [[Erməni Problemi|Erməni problemi]] kimi müxtəlif problemləri ortaya çıxardı. Sultan [[II Əbdülhəmid]]<nowiki/>in həddindən artıq [[Avtoritarizm|avtoritar]] hakimiyyətinə bir reaksiya olaraq inkişaf edən "[[Gənc türklər]]" hərəkatının 1908-ci ildə etdiyi inqilabla birlikdə [[İkinci Məşrutiyyət]] elan edilib. Sonradan [[5 oktyabr]] [[1908]]-ci ildə [[Bolqarıstan]]<nowiki/>ın rəsmən müstəqil olması və [[6 oktyabr]] [[1908]]-ci ildə [[Bosniya böhranı|Avstriya-Macaristanın Bosniyanı ilhaqı]] ölkədəki xaos mühitini daha da böyütdü. Bu hadisələr, bir çox canın və torpağın itkisinə səbəb olan [[İtaliya-Osmanlı müharibəsi]] ([[1911]]-[[1912|12]]) ilə [[Balkan müharibələri]] ([[1912]]-[[1913|13]]) ilə davam etdi. [[23 yanvar]] [[1913]]-cü ildə, [[Birinci Balkan müharibəsi|I Balkan Müharibəsi]] zamanı baş verən [[Bab-ı Ali basqını]], diktator [[Üç Paşalar]]<nowiki/>ı başa gətirdi və hakimiyyəti ələ keçirmələrinə yol açdı.
 
[[Osmanlı İmperiyası]], [[Birinci Dünya müharibəsi|I Dünya Müharibəsi]]<nowiki/>nə [[İttifaq dövlətləri|İttifaq Dövlətləri]]<nowiki/>nə daxil oldu və müharibədən məğlub çıxdı. Müharibə zamanı [[ermənilər]]<nowiki/>lə yaşanan etnik gərginliklərin daha da artması üzərinə çıxarılan [[deportasiya]] edilən [[ermənilər]], Şərqi Anadolu bölgəsindən [[Suriya]]<nowiki/>ya köçürülüb. [[Miqrasiya]]<nowiki/>larda müxtəlif mənbələrə görə 300.000 — 1.500.000 arasında erməni həyatını itirdi. Bu ölümlər, müxtəlif mənbələr tərəfindən [[Erməni soyqırımı|Erməni Soyqırımı]] kimi tanındı. Türk tərəfi isə hadisələrin soyqırım olmadığını ifadə edərək ermənilərin yalnız yerlərinin dəyişdirildiyini bildirib. Ermənilərlə yanaşı, imperiyada müharibə davam edərkən Romalı və [[Aysorlar]]<nowiki/>ın da öldürüldüyü iddia edilib. Savaşın ardından imperiyaya bağlı millətlər ayrılaraq müxtəlif yeni dövlətlər qurdular. [[30 oktyabr]] [[1918]]-ci ildə [[Osmanlı İmperiyası]], [[Antanta|Antanta dövlətləri]] ilə [[Mudros müqaviləsi|Mudros atəşkəs müqaviləsi]]<nowiki/>ni imzalayıb. [[10 avqust]] [[1920]]-ci ildə imzalanan [[Sevr müqaviləsi]] isə [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] torpaqlarını Antanta dövlətləri arasında bölüşdürülmüşdü ancaq qüvvəyə minmədi.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Türkiyə"

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023