Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
vizual dəyişikliklər
Sətir 4:
|Atası = Svimon Svanidze
|Anası = Sepora Svanidze
|Həyat yoldaşı = [[İoseb Cuqaşvili|İosebİosif Cuqaşvili]]
|Uşaqları = [[Yakov Cuqaşvili]]
|Peşəsi = kuturyedərzi
|Milliyət = [[Gürcülər|gürcü]]
}}
 
'''Yekaterina (Kato) Semyonovna Svanidze-Cuqaşvili''' ({{Dil-ka|ეკატერინა (კატო) სვიმონის ასული სვანიძე-ჯუღაშვილი}}, {{comment|translit.|transliterasiya|transliterasiya}} ''Ekaterina Svimonis asuli Svanidze-Cuğaşvili''; {{Dil-ru|Екатери́на Семёновна Свани́дзе}}, {{comment|translit.|transliterasiya|transliterasiya}} ''Yekaterina Semyonovna Svanidze''; {{DVTY}}) — [[İosebİosif Cuqaşvili]]<nowiki/>nin (Stalin) ilk həyat yoldaşı, onun ən böyük oğlu [[Yakov Cuqaşvili|Yakov]]<nowiki/>un anası, kuturyedərzi.
 
[[Gürcüstan]]ın qərbində yerləşən [[Raça|Raça regionu]]<nowiki/>nda anadan olan Svanidze daha sonra iki bacısı və bir qardaşı ilə [[Tbilisi|Tiflis şəhəri]]<nowiki/>nəə köçmüş, orada kuturye kimidərzi işləmişdir. Onun qardaşı [[Aleksandr Svanidze|Aleksandr]] o vaxtlar İosebİosif Cuqaşvili kimi tanınan Stalinin yaxın bir dostu idi və 1905-ci ildə onu Svanidze ilə tanış etmişdir. Onlar növbəti il {{endash}} 1906-cı ildə evlənmiş, bir neçə ay sonra isə onların Yakov adlı bir oğulları olmuşdur. Svanidze həyat yoldaşı ilə həbs olunmaqdan qaçınmaq üçün [[Bakı|Bakı şəhəri]]<nowiki/>nəya köçmüşdü, fəqətlakin Svanidze orada ağır xəstəliyə yoluxduğundan 1907-ci ildə onlar Tiflis şəhərinəTiflisə geri qayıtmalı olmuşdular. O, Tiflis şəhərinəTiflisə qayıtdıqdan çoxaz keçməmişmüddət sonra vəfat etmişdir. Ehtimal olunur ki, Svanidze ya səpmə yatalaq, ya da ki [[Vərəm|vərəm xəstəliyi]]<nowiki/>nə yoluxmuşdu. Onun ölümü Stalinə çox təsir göstərmişdir, çünki o, Svanidzeyə çox əhəmiyyət verirdi. O, Yakovu Svanidze ailəsinin himayəsinə buraxdı və onu görməyə nadir hallarda getdi.
 
== Həyatı ==
=== Ailəsi ===
Ketevan Svanidze{{Efn|Bəzi mənbələrdə onun adını Yekaterina olaraq göstərir ki, bu da həmin gürcü adının [[Rus dili|ruslaşdırılmış]] variantıdır.}} Gürcüstanın Raça regionunda yerləşən [[Baci (Gürcüstan)|Baci kəndi]]<nowiki/>ndə anadan olmuşdur. Olduqca kiçik olan bu kənd [[Rusiya İmperiyası|Rusiya imperiyası]]<nowiki/>nın [[Kutaisi quberniyası]]<nowiki/>nın ərazisində yerləşirdi.<ref name="Montefiore 144">{{harvnb|Montefiore|2007|p=144}}</ref> Onun valideynləri dəmiryol işçisi, eləcə də mülkədar olan Svimon və o qədər də əhəmiyyətə malik olmayan bir [[Aznauri|gürcü zadəgan ailəsi]]<nowiki/>ndən olan Sepora idi.<ref>{{harvnb|Kotkin|2014|p=753, qeyd 81}}</ref> Onun iki bacısı var idi. Aleksandra (Saşiko; {{comment|həy.|həyatı}} 1878–1936) və Mariya (Mariko; {{comment|həy.|həyatı}} 1888–1942). Əlavə olaraq, onun kiçik bir qardaşı var idi [[Aleksandr Svanidze|Aleksandr]] (Alyoşa; {{comment|həy.|həyatı}} 1886–1941).{{Efn|[[Gürcülər|Gürcü]] adları adətən ixtisarlaşdırılır.}}<ref>{{harvnb|Montefiore|2007|p=144}}</ref><ref>{{harvnb|Zenkoviç|2005|p=368}}</ref>
 
=== İlk illəri ===
Valideynlərinin [[Kutaisi|Kutaisi şəhəri]]<nowiki/>nə köçmələrinə baxmayaraq, Svanidze bacı-qardaşları Tiflis şəhərinə (indiki [[TbilisiTiflis]])ə köçür və birlikdə İrəvan meydanında (indiki [[Azadlıq meydanı (Tbilisi)|Azadlıq meydanı]]), [[Qafqaz Hərbi Dairəsi|Cənubi Qafqaz Hərbi Dairəsi]]<nowiki/>nin Baş Qərargahının arxasında yerləşən evdə yaşamağa başlayır.<ref name="Montefiore 144"/> Alyoşa [[Rusiya Sosial-Demokrat İşçiFəhlə Partiyası]]<nowiki/>nın ([[Bolşevizm|bolşeviklər]]) Gürcüstan bölməsinin üzvü və [[İosif Stalin|İosebİosif Cuqaşvili]]<nowiki/>nin yaxın bir dostu idi.<ref name="Montefiore 144"/><ref name="Kotkin 105">{{harvnb|Kotkin|2014|p=105}}</ref> Svanidze bacıları hərbi zabitlər və onların həyat yoldaşları üçün formalar və paltarlar hazırlayan [[Fransızlar|fransız]] kuterye Madam Ervyenin atelyesində işləməyə başlayır.<ref name="Montefiore 144–145">{{harvnb|Montefiore|2007|pp=144–145}}</ref> Saşiko Mixail Monaselidze{{Efn|[[Saymon Sebaq-Montefiore|Montefiore]] müəllifi olduğu kitabında bir qədər məşhur bir [[Gürcülər|gürcü]] soyadı olan Monaselidzenin ({{Dil-ka|მონასელიძე}}) soyadını "Monoselidze" yazaraq orfoqrafik səhvlər buraxır.<ref name="Javakhishvili">{{harvnb|Cavaxişvili|1939}}</ref>}} ilə evlənir. Monaselidze İosebİosif Cuqaşvilini getdiyi Tblisi Ruhani Seminariyasıdan tanıyan başqa bir bolşevik idi.<ref name="Kotkin 105"/>
 
1905-ci ildə Alyoşa Cuqaşviliyə öz evində onunla birlikdə yaşamaq təklifini verir. Bu zaman Alyoşa bacıları və yeznəsi Mixail Monaselidze ilə bir evdə yaşayırdı.<ref name="Montefiore 144"/> Madam Ervyenin atelyesi yuxarı təbəqədən olan müştəriləri cəlb edirdi. Həmçinin, bu mağaza şəhərin mərkəzində yerləşirdi. Buna görə də gizlənmək üçün çox yaxşı bir yer idi. Monaselidze növbəti illərdə yazır – "Bizim yerimiz polis şübhəsinin üzərində idi. Yoldaşlarım bir otaqda qeyri-qanuni əməllərə imza atarkən, mənim arvadım o biri otaqda generalların arvadlarına paltarlar görsədirdi".<ref name="Montefiore 144"/> Ehtimal olunur ki, Cuqaşvili Svanidze ilə bu zaman tanış olub.<ref>{{harvnb|Kun|2003|p=341}}</ref>
 
Çox keçmədən İosebİosif Cuqaşvilidə Svanidzeyə maraq yarandı. Stalin növbəti illərdə qızı [[Svetlana Aliluyeva|Svetlana]]<nowiki/>ya Svanidzenin "çox şirin və gözəl" olduğunu və onun Stalinin "qəlbini əritdiyini" demişdir. Svanidze özü "Cuqaşviliyə yarı-tanrı kimi pərəstiş edirdi, ancaq onu anlayırdı. Cuqaşvilinin [[Kommunizm|ideyaları]] onu heyran edirdi və təkmilləşdirirdi". Svanidze Cuqaşvilini cəzbedici olaraq görürdü. Sosial təbəqə baxımdan Cuqaşvilidən üstün olan Svanidze [[bolşevizm]]<nowiki/>lə maraqlanmağa başlayır, [[Sosial-demokratiya|sosial-demokratlar]] üçün fandrayzinq layihələri təşkil edir və zorakı münaqişələrdə yaralanan inqilabçılara qulluq edirdi.<ref name="Montefiore 164">{{harvnb|Montefiore|2007|p=164}}</ref>
 
=== Stalinlə evliliyi ===
Sətir 29:
[[Şəkil:Kato Svanidze 3.jpg|thumb|upright|Kato Svanidze. {{comment|təx|təxminən}} 1905-ci il.]]
 
Svanidze və [[İosif Stalin|Cuqaşvili]] demək olar ki, 1906-cı ilin yayında evlənmək qərarına gəlirlər. Bu dövrdə Svanidzə [[Hamiləlik|hamilə]] qalmışdı, lakin onun bundan xəbərdar olub-olmaması naməlumdur. Tarixşünas [[Stiven Kotkin]]<nowiki/>ə görə, bu, onların evlənməsinin hərəkətverici qüvvəsi idi.<ref name="Kotkin 105"/> Cuqaşvilinin anası [[Keke Geladze]] kimi, Svanidze də çox dindar idi və Cuqaşviliyə israr etmişdir ki, [[kilsə]]<nowiki/>də dini nigah etsinlər. Baxmayaraq ki, [[Ateizm|ateistAteist]]<nowiki/>dir olmasına baxmayaraq, Cuqaşvili bu təkliflə razılaşır.<ref name="Kotkin 105"/> Svanidze və Cuqaşvili onları evləndirəcək bir [[Rahib|keşiş]] tapmaqda çətinlik çəkirdilər, çünki Cuqaşvili saxta sənədlərdən və "Qaliyaşvili" soyadından istifadə edirdi.<ref name="Montefiore 165">{{harvnb|Montefiore|2007|p=165}}</ref> Monaselidze axırda onları evləndirməyə razı olan bir keşiş tapır. O, Cuqaşvilinin seminariyadan sinif yoldaşı Kita Txinvaleli idi. Txinvaleli onları evləndirməyə bir şərtlə razılaşdırmışdır ki, bu evlilik yalnız gecə saatlarında gerçəkləşsin.<ref name="Kun 342">{{harvnb|Kun|p=342}}</ref> Svanidze və Cuqaşvili 16 iyul 1906-cı il tarixində, saat 02:00 radələrində Svanidzegilin evinə yaxın olan bir kilsədə evlənirlər.<ref name="Montefiore 165"/><ref name="Kotkin 105"/>
 
Evlilik mərasimindən sonra onlar on nəfər üçün [[qonaqlıq]] verirlər. Cuqaşvilinin [[inqilabçı]] [[Bolşevizm|bolşevik]] müəllimi [[Mixail Tsxakaya]] [[tamada]] olaraq fəaliyyət göstərirdi.<ref name="Montefiore 165"/> Cuqaşvili öz anasını evlilik mərasiminə dəvət etməmiş, heç ona bu hadisə ilə bağlı əvvəlcədən xəbər belə verməmişdi.<ref name="Kotkin 105"/> Evlilik mərasimi sona çatdıqdan sonra bir polis zabiti onların evinəevini ziyarət edir, fəqətlakin Cuqaşvili ona [[rüşvət]] verir ki, polis nəzarətinə alınmasın.<ref>{{harvnb|Montefiore|2007|pp=166–167}}</ref>
 
Baxmayaraq ki, qanun evliliklərin birinin [[Vəsiqə|daxili passportupasportu]]<nowiki/>nda qeyd edilməsini tələb edir, Svanidze [[Rusiya İmperiyası|Rusiya]] imperiya [[Polis|gizli polis]]<nowiki/>i olan [[Oxrana]]<nowiki/>nın tanıdığı Cuqaşvilini qorumaq üçün belə etmir.<ref name="Kotkin 106">{{harvnb|Kotkin|2014|p=106}}</ref> O həmçinin, [[Bolşevizm|bolşeviklər]]<nowiki/>ə fəal şəkildə kömək etməyə davam edir və 1906-cı ildə [[Moskva|Moskva şəhəri]]<nowiki/>ndəndan gələn bir qonağı qəbul edir. Bu şəxs [[Casusluq|ikili agent]] idi. O, Svanidze və onun qohumu Spiridon Dvalini tərk etdikdən sonra {{endash}} 13 noyabr 1906-cı il tarixində polis nəzarətinə alınır. Svanidze həbs edilir, Dvali isə [[bomba]]<nowiki/>lar hazırlamaqla ittiham olunaraq [[Ölümölüm cəzası|ölüm hökmüedam]]<nowiki/>nəa şamilməhkum olunur.<ref name="Montefiore 173">{{harvnb|Montefiore|2007|p=173}}</ref><ref name="Kun 342"/> Altı həftə azadlıqdan məhrum edildiksən sonra Svanidze sərbəst buraxılır. Onun tez buraxılmasına səbəb Svanidzenin dörd aylıq hamilə olması və Saşikonun atelyedəki müştərilərindən kömək istəməsi idi. Dvalinin cəzası da yumşaldılır.<ref name="Montefiore 173"/><ref name="Kotkin 106"/> Sərbəst buraxılmasına baxmayaraq, onun öz evinə qayıtmasına icazə verilmirdi. Bunun yerinə o, iki ay polis rəisinin evində yaşayır. Bu dövrdə Cuqaşvili onu tez-tez ziyarət edir, çünki zabitlər onu üzdən tanıya bilmirdi.<ref>{{harvnb|Montefiore|2007|pp=173–174}}</ref>
 
18 mart 1907-ci ildə Svanidze oğlu [[Yakov Cuqaşvili|Yakov]]<nowiki/>u doğur. Yakovun anadan olduğu zaman həm Cuqaşvili, həm də ki onun anası orada olur.{{Efn|Tarixşünas [[Saymon Sebaq-Montefiore]] qeyd edir ki, Yakovun adı Cuqaşvili uşaq ikən ona və onun anasına yardım etmiş Yakov Yeqnaraşviliyə bir hörmət əlaməti olaraq qoyulub.<ref name="Montefiore 174">{{harvnb|Montefiore|2007|p=174}}</ref>}} Yakovun anadan olmasından bir neçə ay sonra Cuqaşvili [[Tbilisi|Tiflis şəhəri]]<nowiki/>ndə gerçəkləşən [[1907 Tiflis bank soyğunu|çox böyük bir bank soyğunu]]<nowiki/>nda iştirak edir. Onların üçü də həbs edilməmək üçün [[Bakı|Bakı şəhəri]]<nowiki/>nəya qaçırlar.<ref>{{harvnb|Montefiore|2007|p=188}}</ref> Onlar şəhərdən azca aralıda, [[Xəzər dənizi]]<nowiki/>nin sahilində, "[[Bayıl|Bayılov]] [[Bayıl dili|yarımadası]]<nowiki/>nda alçaq tavanlı bir [[Azərbaycanlılar|tatar]] evi"ndə kirayə qalırlar.<ref name="Montefiore 194">{{harvnb|Montefiore|2007|p=194}}</ref>
 
=== Xəstəliyi və ölümü ===
[[Şəkil:Kato Svanidze funeral.jpg|300px|thumb|Kato Svanidzenin dəfn mərasimi. Bu dəfn mərasimində onun ailəsi və həyat yoldaşı [[İosif Stalin|Stalin]] (ən sağda) iştirak etmişdir. [[Tbilisi|Tiflis]]. 1907-cı il.]]
 
Cuqaşvili tez-tez evdən xaricdə olurdu və Svanidzeni çox adamı tanımadığı bir məkanda tək qoyurdu. Cuqaşvilidən ötrü narahat olmasından yaranan [[stress]], eləcə də yalnızlıq və isti iqlim onun sağlamlığına təsir göstərirdi. Svanidze çox keçməmiş xəstəliyə tutulur.<ref name="Montefiore 194"/> Onun ailəsi Svanidzeni daha mülayim iqlimə malik Raçaya dəvət edir ki, sağalsın və tanıdığı insanlarla bir mühitdə olsun, lakin o, həyat yoldaşını yalnız buraxmamaq üçün bu təklifi rədd edir. Oktyabr ayında onun vəziyyəti daha da pisləşir. Cuqaşvili onu [[Tbilisi|Tiflis şəhəri]]<nowiki/>nəə geri aparacaq qədər narahat olmuşdu. Arvadının vəziyyətinə baxmayaraq, çox keçməmiş o, [[Bakı|Bakı şəhəri]]<nowiki/>nəya qayıdır. BakıBakıdan şəhərindən TiflisTiflisə şəhərinəolan olanonon üç saatlıq səyahət zamanı Svanidze çirklənmiş su içir. Ehtimal olunur ki, bu su ya [[səpmə yatalaq]], ya da ki [[vərəm]] xəstəliyini daşıyırdı. Tiflis şəhərindəTiflisdə olarkən Svanidze qida borusunda qanama yaşayır. CuşaviliCuqaşvili ona baş çəkməyə bir dəfə gəlir. Yekaterina "Kato" Svanidze Tiflis şəhərinəTiflisə qayıtmasından üç həftə sonra, 22 noyabr 1907-ci il tarixində, 22 yaşında ikən vəfat etmişdir.{{Efn|Svanidzenin ölümünün əsl səbəbi müəyyən deyil. Kotkin yazır ki, onun ölümünə səbəb ya səpmə yatalaq, ya da ki [[vərəm]] xəstəliyi idi.<ref>{{harvnb|Kotkin|2014|p=115}}</ref> Buna baxmayaraq, Montefiore Svanidzenin bir qohumuna istinadən qeyd edir ki, onun ölümünə səbəb olan dəqiq olaraq, səpmə yatalaq xəstəliyi idi.<ref>{{harvnb|Montefiore|2007|p=200}}</ref>}}<ref>{{harvnb|Montefiore|2007|p=199}}</ref><ref name="Kun 342"/>
 
Onun ölümü "''Tsğaro''" ({{Lang-ka|წყარო}}; mənası {{endash}} ''Mənbə'') qəzətində bəyanelan edilir. Svanidzenin dəfn mərasimi 25 noyabr 1907-ci il tarixində, saat 09:00-da, Cuqaşvili ilə evləndiyi eyni kilsədə keçirilir. Onun meyiti [[Tbilisi|Tiflis şəhəri]]<nowiki/>ninin Kukiya ərazisində yerləşən bir kilsədə dəfn edilir. Həyat yoldaşının ölümünüölümü Cuqaşvilinin ağlını itirməyinə səbəb olur. Deyilənə görə, o, dəfn mərasimi zamanı "Bu məxluq mənim daşdan olan ürəyimi yumuşaltdıyumşaltdı. O, mənim bəşəriyyətə olan son mehriban hisslərimlə birlikdə öldü" demişdir.<ref>{{harvnb|Montefiore|2007|p=202}}</ref> Cuqaşvili sonrakı dövrlərdə sevgililərindən birinə deyir: "Kədər məni elə boğmuşdu ki, yoldaşlarım mənim silahımı əlimdən almalı oldular".<ref>{{harvnb|Kotkin|2014|p=753, qeyd 83}}</ref> Həmçinin, deyilənə görə, Cuqaşvili özünü onun məzarına atır və dəfn mərasimində iştirak edənlər onu oradan sürüyə-sürüyə çəkməli olur. Oxrana agentləri tərəfindən izlənildiyindən Cuqaşvili mərasim sona çatdıqdan dərhal sonra oranı tərk etməli olur. O, Tiflis şəhəriniTiflisi tərk edir və [[Bakı|Bakı şəhəri]]<nowiki/>nəya qayıdır. Onun səkkiz aylıq oğlu [[Yakov Cuqaşvili|Yakov]] Svanidzeninanasının qohumları tərəfindən böyüdülür.<ref>{{harvnb|Montefiore|2007|pp=202–203}}</ref> Cuqaşvilini oğlunu yalnız bir neçə il sonra ziyarət edir.{{Efn|Montefiore ehtimal edir ki, Yakov Cuqaşviliyə Svanidzeni və onun ölümünü xatırladırdı.<ref>{{harvnb|Montefiore|2007|p=203}}</ref>}}
 
=== Ölümündən sonra ===
[[Yakov Cuqaşvili|Yakov]] həyatının ilk on dörd ilini Svanidze ailəsi ilə birlikdə yaşamaqla keçirir.<ref>{{harvnb|Kotkin|2014|p=116}}</ref> O, 1921-ci ildə atası ilə birlikdə yaşamaq üçün [[Moskva|Moskva şəhəri]]<nowiki/>nəya yollanır. Bu dövr sadəcə [[gürcü dili]]<nowiki/>ndə danışan və [[rus dili]]<nowiki/>ni başa düşməyən Yakov üçün çətin idi. Atası ona pis davranırdı.<ref>{{harvnb|Kotkin|2014|p=466}}</ref> Sonrakı dövrlərdə Svanidze ailəsinin digər üzvləri də Moskva şəhərinəMoskvaya köçür. Artıq [[İosif Stalin]] olaraq tanınan Cuqaşvili arabir onları ziyarət edirdi.<ref>{{harvnb|Kotkin|2014|p=594}}</ref>
 
Svanidzenin qardaşı Alyoşa daha sonralar opera müğənnisi Mariya Anisimovna Korona ilə evlənir və tədricən [[Sov.İKP MK|Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi]]<nowiki/>ndə rütbələr adlayır. Onun bacısı Mariko da [[Moskva|Moskva şəhəri]]<nowiki/>nəya köçür və [[Avel Yenukidze]] ilə birlikdə katib olaraq işləyir.<ref>{{harvnb|Montefiore|2007|p=379}}</ref> 1937-ci ildə, [[Böyük təmizləmə|Stalin repressiyası]] dövründə o, Yenukidzeyə qarşı olan ittihamların bir parçası olaraq, polis nəzarətinə alınır. Yenukidze çox keçməmiş edam olunur. 1938-ci ildə Stalin Alyoşa və həyat yoldaşı Mariyanın həbs edilir. Stalin Alyoşadan tələb edir ki, [[Üçüncü Reyx|Nasist Almaniyası]] üçün işləyən bir casus olduğunu öz boynuna alsın, lakin o, bunu etmir.<ref name="Kun 2003 417">{{harvnb|Kun|2003|p=417}}</ref> Alyoşa 1941-ci ildə edam olunur, Mariko və Mariya isə 1942-ci ildə güllənəlirlər.<ref>{{harvnb|Kun|2003|pp=413–414}}</ref> Alyoşa və Mariyanın yeganə oğlu [[İvan Svanidze]] Stalinin yeganə qızı [[Svetlana Aliluyeva]] ilə qısa bir müddətə evlənir. Onlar 1959-cu ildə boşanırlar.<ref name="Kun 2003 417"/>
 
== Qeydlər ==

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023