Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 95:
[[324]]-cü ildə [[Roma imperatorlarının siyahısı|Roma İmperatoru]] [[I Konstantin]], imperiyanın paytaxtını [[Bizantion]]<nowiki/>a köçürdü və şəhərin adını Nova Roma olaraq dəyişdirdi. [[I Feodosi]]<nowiki/>nin iki oğlan uşağı, atalarının [[395]]-ci ildə ölməsinin ardından [[Roma İmperiyası]]<nowiki/>nı ikiyə bölərək bölüşdü. Xalq arasında [[Konstantinopol]] olaraq genişlənən paytaxt, [[Şərqi Roma İmperiyası]]<nowiki/>nın da paytaxtı oldu. [[Şərqi Roma İmperiyası]] daha sonrakı illərdə [[Bizans İmperiyası]] adlandırılmağa başladı və indiki Türkiyə ərazisinin əhəmiyyətli hissəsində [[Orta əsrlər|Orta əsr]]<nowiki/>lərin sonuna qədər varlığını davam etdirdi.
=== [[Səlcuqlular]] və [[Osmanlı İmperiyası]] ===
[[Şəkil:Mausoleo Mevlana.jpg|thumb|[[1274]]-cü ildə [[Konya]]<nowiki/>da [[Səlcuqlular]] tərəfindən tikilən [[Mövlanə Muzeyi]].]]
[[Səlcuqlular]] sülaləsinin [[Qınıq boyu]]<nowiki/>ndan olan [[Oğuz türkləri]], [[müsəlman]] olduqdan sonra [[İslam dünyası]] dairələrinə daha yaxın yerlərdə yaşayış məskənləri salmağa başladılar, [[IX əsr]]<nowiki/>də [[Xəzər dənizi]] və [[Aral gölü]]<nowiki/>nün [[şimal]]<nowiki/>ında məskunlaşmağa başladılar. [[X əsr]]<nowiki/>də [[Səlcuqlular]], Fars torpaqlarını da öz sərhədləri içinə qataraq əcdadlarının vətəni [[Mərkəzi Asiya]]<nowiki/>dan qərbə doğru köç etməyə başladılar və [[Böyük Səlcuq İmperiyası]]<nowiki/>nı qurdular.
[[XI əsr]]<nowiki/>in ikinci yarısında [[Səlcuqlular]], [[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>nun şərq bölgələrinə köçməyə və yürüşlər etməyə başladı. [[1071]]-ci ildə [[Alp Arslan|Sultan Alp Arslan]]<nowiki/>ın dövründə, Səlcuq türkləri və [[Bizans İmperiyası|Bizans]] arasında aparılan [[Malazgird döyüşü]]<nowiki/>ndən sonra gələn Səlcuqlu zəfəri [[Kiçik Asiya|Anadolu]] torpaqları üzərində türkləşdirmə hərəkatına başladı. Bu hərəkatla birlikdə Anadoluda [[Türk dilləri]] və [[İslam]] dini tanıdılaraq yayıldı. Beləliklə regionda yayılmış [[Xristianlıq]] və [[Yunan dili|Yunanca]], yerini yavaş yavaş [[İslam dini]] və [[Türk dilləri]]<nowiki/>nə qoydu.
[[1243]]-cü ildə [[Kösedağ döyüşü]]<nowiki/>ndən sonra [[Rum sultanlığı|Anadolu Səlcuqlu Dövləti]] orduları [[Monqollar|Monqol]] ordularına məğlub olduqdan sonra dövlət parçalandı. Yerinə isə kiçik [[Anadolu bəylikləri]] ortaya çıxdı. Bu bəyliklərdə biri olan [[I Osman]]<nowiki/>ın bəyliyi, sonrakı iki yüz il ərzində böyüyərək [[Kiçik Asiya|Anadolu]], [[Balkan yarımadası]], [[Şimali Afrika]] və [[Levant]]<nowiki/>da hakimiyyəti altına alan [[Osmanlı İmperiyası]] halına gəldi. [[1453]]-cü ildə, Padişah [[II Mehmed]]<nowiki/>in dövründə [[Bizans İmperiyası]]<nowiki/>nın paytaxtı [[Konstantinopol]] ələ keçirildi və imperiya tarixə qarışdı.
[[Şəkil:Dolmabahçe Palace (cropped).JPG|left|thumb|265x265px|[[Topqapı sarayı|Topqapı]] və [[Dolmabağça sarayı]], Osmanlı padşahlarına öz növbəsində [[1465]]-[[1856]] və [[1856]]-[[1922]] illəri arasında ev sahibliyi etmişdir.]]
[[1514]]-cü ildə [[I Səlim]] ([[1512]]-[[1520]]), [[Çaldıran döyüşü]]<nowiki/>ndə [[Səfəvilər|Səfəvi]] hökmdarı [[Şah İsmayıl Xətai|Şah İsmayıl]]<nowiki/>ı məğlub edərək imperiyanın sərhədlərini şərq istiqamətində genişləndirib. 1517-ci ildə [[Levant]], [[Misir]] və [[Əlcəzair]]<nowiki/>i ələ keçirdi. Bundan başqa, dənizə çıxış əldə etdi və [[Məmlük dövləti]]<nowiki/>ni dağıdaraq xilafətin [[Osmanlı sülaləsi]]<nowiki/>nə keçməsini təmin etdi. Sonra [[Qırmızı dəniz]], [[Ərəbistan dənizi]] və [[İran körfəzi]] üzərində [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] və [[Portuqaliya imperiyası|Portuqaliya imperiya]]<nowiki/>ları arasında [[Hind okeanı]]<nowiki/>nda üstünlüyü ələ keçirmək üçün müxtəlif dəniz müharibələri keçirilib. [[Portuqallar]]<nowiki/>ın [[Hindistan]] üzərində suverenlik təmin etməsi [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] tərəfindən təhdid kimi qəbul edildi; Çünki [[XV əsr]] sonlarındakı coğrafi kəşflər sayəsində [[Ümid burnu]] və [[Amerika]]<nowiki/>nın kəşf edilməsi, [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]]<nowiki/>nın əlində tutduğu [[Şərqi Asiya]] ilə [[Qərbi Avropa]] arasında ticarəti təmin edən qədim ticarət yollarının əhəmiyyətini itirməsinə səbəb olub Osmanlı iqtisadiyyatına mənfi istiqamətdə təsir etmişdi.
[[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] [[XVI əsr|XVI]] və [[XVII əsr]]<nowiki/>də, xüsusilə [[Sultan Süleyman Qanuni]] ([[1520]]-[[1566]]) dövründə tarixinin zirvəsinə çatıb. Bu dövrdə qərbdə [[Müqəddəs Roma İmperiyası]]<nowiki/>na doğru torpaqlar genişləndirilərək [[Balkan yarımadası|Balkan Yarımadası]]<nowiki/>nın hamısı, [[Mərkəzi Avropa]] və [[Reç Pospolita]]<nowiki/>nın cənub hissəsini ələ keçirdi. [[Osmanlı Donanması]], dənizdə müxtəlif rəqabətlərə girərək uğurlar qazanıb. [[1538]]-ci ildə [[Preveze dəniz döyüşü]]<nowiki/>ndə [[Xeyrəddin Barbarossa]] Paşanın [[Səlib yürüşləri|Səlib]]<nowiki/>ləri məğlub etməsindən sonra imperiyanın [[Aralıq dənizi]]<nowiki/>ndəki nəzarəti artdı. [[Şərq]]<nowiki/>də isə [[Səfəvilər]] ilə məzhəb fərqləri və ərazi münaqişələrindən irəli gələn bəzi münaqişələr zaman-zaman qısa müddətli müharibəyə çevrilərək [[XVI əsr|XVI]] və [[XVIII əsr]] arasında davam etdi.
[[Osmanlı İmperiyası]]<nowiki/>nın sərhədləri, hərbi gücü və zənginlik səviyyəsi get-gedə azaldıqca [[Balkan yarımadası]]<nowiki/>nda yaşayan [[Müsəlman|müsəlmanlar]] gördükləri əziyyətlər səbəbindən [[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>ya köç etməyə başladı. Həmçinin [[Rusiya İmperiyası|Rusların]] [[Qafqaz]] torpaqlarını ələ keçirməsi nəticəsində buradakı [[Müsəlman|müsəlmanlar]] da [[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>ya köç etməyə başladı. İmperiyanın yenə son zamanlarında millətçilik üsyanlarının çıxması ilə millətlər arasında müxtəlif etnik gərginliklər yaşandı, bu etnik gərginliklər [[Erməni Problemi|Erməni problemi]] kimi müxtəlif problemləri ortaya çıxardı. Sultan [[II Əbdülhəmid]]<nowiki/>in həddindən artıq [[Avtoritarizm|avtoritar]] hakimiyyətinə bir reaksiya olaraq inkişaf edən "[[Gənc türklər]]" hərəkatının 1908-ci ildə etdiyi inqilabla birlikdə [[İkinci Məşrutiyyət]] elan edilib. Sonradan [[5 oktyabr]] [[1908]]-ci ildə [[Bolqarıstan]]<nowiki/>ın rəsmən müstəqil olması və [[6 oktyabr]] [[1908]]-ci ildə [[Bosniya böhranı|Avstriya-Macaristanın Bosniyanı ilhaqı]] ölkədəki xaos mühitini daha da böyütdü. Bu hadisələr, bir çox canın və torpağın itkisinə səbəb olan [[İtaliya-Osmanlı müharibəsi]] ([[1911]]-[[1912|12]]) ilə [[Balkan müharibələri]] ([[1912]]-[[1913|13]]) ilə davam etdi. [[23 yanvar]] [[1913]]-cü ildə, [[Birinci Balkan müharibəsi|I Balkan Müharibəsi]] zamanı baş verən [[Bab-ı Ali basqını]], diktator [[Üç Paşalar]]<nowiki/>ı başa gətirdi və hakimiyyəti ələ keçirmələrinə yol açdı.
[[Osmanlı İmperiyası]], [[Birinci Dünya müharibəsi|I Dünya Müharibəsi]]<nowiki/>nə [[İttifaq dövlətləri|İttifaq Dövlətləri]]<nowiki/>nə daxil oldu və müharibədən məğlub çıxdı. Müharibə zamanı [[ermənilər]]<nowiki/>lə yaşanan etnik gərginliklərin daha da artması üzərinə çıxarılan [[deportasiya]] edilən [[ermənilər]], Şərqi Anadolu bölgəsindən [[Suriya]]<nowiki/>ya köçürülüb. [[Miqrasiya]]<nowiki/>larda müxtəlif mənbələrə görə 300.000 — 1.500.000 arasında erməni həyatını itirdi. Bu ölümlər, müxtəlif mənbələr tərəfindən [[Erməni soyqırımı|Erməni Soyqırımı]] kimi tanındı. Türk tərəfi isə hadisələrin soyqırım olmadığını ifadə edərək ermənilərin yalnız yerlərinin dəyişdirildiyini bildirib. Ermənilərlə yanaşı, imperiyada müharibə davam edərkən Romalı və [[Aysorlar]]<nowiki/>ın da öldürüldüyü iddia edilib. Savaşın ardından imperiyaya bağlı millətlər ayrılaraq müxtəlif yeni dövlətlər qurdular. [[30 oktyabr]] [[1918]]-ci ildə [[Osmanlı İmperiyası]], [[Antanta|Antanta dövlətləri]] ilə [[Mudros müqaviləsi|Mudros atəşkəs müqaviləsi]]<nowiki/>ni imzalayıb. [[10 avqust]] [[1920]]-ci ildə imzalanan [[Sevr müqaviləsi]] isə [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] torpaqlarını Antanta dövlətləri arasında bölüşdürülmüşdü ancaq qüvvəyə minmədi.
=== Cumhuriyyət dövrü ===
[[Şəkil:Mustafa Kemal Atatürk .jpg|thumb|221x221px|[[Mustafa Kamal Atatürk]] Türkiyə Cumhuriyyətinin qurucusu və ilk [[prezident]]<nowiki/>idir.]]
[[XIX
İkinci dünya müharibəsi başlayanda Qərb dövlətləri [[SSRİ]] ilə [[Almaniya]]<nowiki/>nı Türkiyə vasitəsilə toqquşdurmağa can atırdılar. Buna görə də Türkiyə [[Sovet]] hökumətinə də qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə imzalamağı təklif etdi. [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] bu müqavilə vasitəsilə İngiltərə və Fransa ilə əlaqə yarada bilərdi. Lakin özünü bitərəf elan edən [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] bu təklifi rədd etdi. O, əvəzində Türkiyəyə [[Qara dəniz]] və boğazlar rayonunda qarşılıqlı yardım haqqında ikitərəfli saziş təklifini irəli sürdü. Türkiyə isə bu təkliflə razılaşmadı. [[1939]]-cu il [[19 oktyabr|oktyabrın 19]]-da Türkiyə İngiltərə və Fransa ilə qarşılıqlı yardım haqqında hərbi müqavilə imzaladı. Müqaviləyə görə, [[Aralıq dənizi]] zonasında hər hansı bir təcavüz aktı törədildikdə Türkiyə bu dövlətlərlə səmərəli əməkdaşlıq öhdəliyini öz üzərinə götürürdü. Bununla da o, Almaniya ilə müharibə vəziyyətində olan ingilis-fransız blokuna qoşulmuş oldu. SSRİ üzerinə hücum edənə qədər [[Almaniya]] tərəfindən Avropanın əksər hissəsinin işğal edilməsi Türkiyəni narahat etməyə bilməzdi. 1940-cı ilin fevralında [[Türkiyə Böyük Millət Məclisi]] "Milletin müdafiəsi haqqında" qanun qəbul etdi. Bu qanuna görə hökumətə iqtisadiyyatı hərbi rels üzərinə keçirmək və hərbi dövrün ordusunu yaratmaq üçün fövqəladə səlahiyyətlər verilirdi.
1942-ci ildə qəbul olunmuş qanuna əsasən əmlak üzərinə fövqəladə vergi qoyulmuşdu. Vergini ödəməyənlərin əmlakı müsadirə olunurdu. Hökumət, həmçinin kəndlilərin taxıl ehtiyatını müsadirə edir ve məhzulun 20-50%-nin aşağı qiymətlə dövlətə satılmasını məcburi surətda tətbiq edirdi. Müharibə illərində Türkiyədə bəzi qanunlara əlavələr edilmişdi. Polis xidməti haqqında qanunda polisə istədiyi vaxt hər hansı bir şəxsi həbs etmək hüququ verilmişdi. [[İstanbul]], [[Çanaqqala]], [[Qocaeli]], [[Ədirne]], [[Qırxlareli]] və [[Tekirdağ]]da fövqəladə, Sovet İttifaqı ila sərhəd olan vilayətlərdə isə hərbi vəziyyət elan olunmuşdu. Türkiyənin bəzi hakim dairələrinin faşistpərəst siyasəti ölkənin mütərəqqi qüvvələrinin müqavimətinə rast gəldi. Gələcəkdə təcrid olunmamaq və ölkə ictimaiyyatinin narazılığını aradan qaldırmaq məqsədilə Türkiyə hökuməti 1944-cü il avqustun 2-də Almaniya ilə diplomatiK əlaqələri kəsdi. [[İngiltərə]] və [[ABŞ]] gələcək planlarında Türkiyəyə böyük əhəmiyyət verirdilər. 1943-cü ilin sonunda ABŞ prezidenti [[Franklin Delano Ruzvelt]] va İngiltərənin baş naziri [[Uinston Çörçill|Çörçill]] [[Qahirə]]də Türkiyə prezidenti [[İsmət İnönü]] ilə görüşdülər. Görüşdə Türkiyənin [[Balkan yarımadası|Balkan]]<nowiki/>larda müharibədə iştirakı məsələsi müzakirə olundu. Lakin 1944-cü ilin payızında Balkan dövlətlərinin Sovet ordusu tərəfindən işğalçılardan azad edilməsi ingilis-amerikan planını pozdu. Onlar yalnız Yunanıstanda köhnə rejimi xilas edə bildilər. ABŞ və İngiltərənin təhriki ilə Türkiyə 1945-ci ilin fevralında Almaniya və [[Yaponiya]]ya müharibə elan etdi. Bu addım simvolik səciyyə daşısa da, Türkiyəni beynalxalq aləmdə təcrid olmaqdan xilas etdi.
==== İkinci
[[Şəkil:Turkish Machine Gunners 2nd Gaza 1917.jpg|thumb|[[İkinci Dünya müharibəsi|İkinci Dünya Müharibəsi]] zamanı türk əsgərləri.]]
1941-ci il iyunun 18-də isə Türkiyə hökuməti [[Almaniya]] ilə dostluq va hücum etməmək haqqında müqavilə imzaladı. Almaniya [[SSRİ]]-yə hücum etdikdən sonra, iyunun 25-də Türkiyə özünün [[:tr:II. Dünya Savaşı ve Türkiye|bitərəfliyini]] elan etdi. Müharibə illərində qəbul edilmiş "Millətin müdafiəsi haqqında" qanuna əsasən hökumət əmək mükəlləfiyyəti tətbiq etdi. Müəssisələrdə iş günü uzadıldı. Türkiyə bitərəf ölkə kimi müharibə edən tərəflərlə, xüsusən həm Almaniya, həm də [[ABŞ]] və İngiltərə ilə iqtisadi əməkdaşlığı davam etdirdi. Mis, pambıq, dəri, yun, tütün, meyvə ixrac edənlər və taxıl, parça, maşın avadanlığı idxal edənlər həm Almaniya ilə, həm də ABŞ və İngiltərə ilə ticarət əlaqələri saxlayırdılar. Türkiyə həmçinin Almaniya və onun müttəfiqlərini strateji xammal, meyve qurusu və s. ilə təchiz edirdi.
1941-1942-ci illərdə [[Türkiyə iqtisadiyyatı|Türkiyə ixracatı]]nın yarıdan çoxu Almaniyanın payına düşürdü. Ölkədə bir milyonluq ordunun saxlanması hərbi xərcləri artırırdı. Bu isə iqtisadi vəziyyəti daha da ağırlaşdırırdı. Dənli bitkilərin əkin sahələrinin azaldılması və məhzuldarlığın yarıya qədər aşağı düşməsi kəskin ərzaq qıtlığı yaratmışdı. Çörəyin bazar qiyməti sürətlə artmışdı. Hökümət iri [[şəhər]]lərdə talon sisteminə keçməyə məcbur olmuşdu. Ərzaq məhzulları və geniş tələbat olan malların çatışmamazlığı ölkədə bahalığın artmasına səbəb olmuşdu. Bütün bunlar isə zəhmətkeş kütlənin var-yoxdan çıxmasına va aclığa gətirib çıxarmışdı.
== Coğrafi mövqeyi, təbii şərait və ehtiyatları. ==
Sətir 165 ⟶ 196:
Türkiyədə gözlənilən həyat müddəti kişilərdə 71.1 il və qadınlarda 75.2 il olmaqla birlikdə, ümumi əhali ortalamasının gözlənilən həyat müddəti 73.2 ildir. Ölkədə ölümlərə ən çox səbəb olan xəstəliklərdən ilk üçü bunlardır: dövran sistemi xəstəlikləri (% 39.8), xərçəng (% 21.3), tənəffüs xəstəlikləri (% 9.8).
===Cumhuriyyət dövrü===
XIX əsrin sonlarında zəif idarəçilik,imperiya tərkibində seperatçılığın güclənməsi və Avropa ərazisində [[Osmanlı]]nın vaxtaşırı məğlubiyyəti İmperiyanı hədsiz zəiflətdi. Zəifləməkdə olan İmperiya [[Birinci dünya müharibəsi]]ni uğursuzluqla başa vurdu. Müharibədən sonrakı dövrdə Avropa dövlətlərinin öz aralarında imzaladıqları müqavilələrin faktiki məqsədi Osmanlı Türkiyəsinin bölüşdürülməsi idi. [[İzmir]] [[Yunanıstan]]ın payına düşmüşdü və [[15 may]] [[1919]]-cu ildə yunanlar İzmirə daxil oldular. Bundan sonra Türkiyədə peşəkar hərbiçi [[Mustafa Kamal Atatürk]] paşanın başçılğı ilə Azadlıq hərəkatı başlandı.
İkinci dünya müharibəsi başlayanda Qərb dövlətləri [[SSRİ]] ilə [[Almaniya]]<nowiki/>nı Türkiyə vasitəsilə toqquşdurmağa can atırdılar. Buna görə də Türkiyə [[Sovet]] hökumətinə də qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə imzalamağı təklif etdi. SSRİ bu müqavilə vasitəsilə İngiltərə və Fransa ilə əlaqə yarada bilərdi. Lakin özünü bitərəf elan edən SSRİ bu təklifi rədd etdi. O, əvəzində Türkiyəyə [[Qara dəniz]] və boğazlar rayonunda qarşılıqlı yardım haqqında ikitərəfli saziş təklifini irəli sürdü. Türkiyə isə bu təkliflə razılaşmadı. 1939-cu il oktyabrın 19-da Türkiyə İngiltərə və Fransa ilə qarşılıqlı yardım haqqında hərbi müqavilə imzaladı. Müqaviləyə görə, [[Aralıq dənizi]] zonasında hər hansı bir təcavüz aktı törədildikdə Türkiyə bu dövlətlərlə səmərəli əməkdaşlıq öhdəliyini öz üzərinə götürürdü. Bununla da o, Almaniya ilə müharibə vəziyyətində olan ingilis-fransız blokuna qoşulmuş oldu. SSRİ üzerinə hücum edənə qədər [[Almaniya]] tərəfindən Avropanın əksər hissəsinin işğal edilməsi Türkiyəni narahat etməyə bilməzdi. 1940-cı ilin fevralında [[Türkiyə Böyük Millət Məclisi]] "Milletin müdafiəsi haqqında" qanun qəbul etdi. Bu qanuna görə hökumətə iqtisadiyyatı hərbi rels üzərinə keçirmək və hərbi dövrün ordusunu yaratmaq üçün fövqəladə səlahiyyətlər verilirdi.
===İkinci dünya müharibəsi dövrü===
1941-ci il iyunun 18-də isə Türkiyə hökuməti [[Almaniya]] ilə dostluq va hücum etməmək haqqında müqavilə imzaladı. Almaniya [[SSRİ]]-yə hücum etdikdən sonra, iyunun 25-də Türkiyə özünün [[:tr:II. Dünya Savaşı ve Türkiye|bitərəfliyini]] elan etdi. Müharibə illərində qəbul edilmiş "Millətin müdafiəsi haqqında" qanuna əsasən hökumət əmək mükəlləfiyyəti tətbiq etdi. Müəssisələrdə iş günü uzadıldı. Türkiyə bitərəf ölkə kimi müharibə edən tərəflərlə, xüsusən həm Almaniya, həm də [[ABŞ]] və İngiltərə ilə iqtisadi əməkdaşlığı davam etdirdi. Mis, pambıq, dəri, yun, tütün, meyvə ixrac edənlər və taxıl, parça, maşın avadanlığı idxal edənlər həm Almaniya ilə, həm də ABŞ və İngiltərə ilə ticarət əlaqələri saxlayırdılar. Türkiyə həmçinin Almaniya və onun müttəfiqlərini strateji xammal, meyve qurusu və s. ilə təchiz edirdi.
1941-1942-ci illərdə [[Türkiyə iqtisadiyyatı|Türkiyə ixracatı]]nın yarıdan çoxu Almaniyanın payına düşürdü. Ölkədə bir milyonluq ordunun saxlanması hərbi xərcləri artırırdı. Bu isə iqtisadi vəziyyəti daha da ağırlaşdırırdı. Dənli bitkilərin əkin sahələrinin azaldılması və məhzuldarlığın yarıya qədər aşağı düşməsi kəskin ərzaq qıtlığı yaratmışdı. Çörəyin bazar qiyməti sürətlə artmışdı. Hökümət iri [[şəhər]]lərdə talon sisteminə keçməyə məcbur olmuşdu. Ərzaq məhzulları və geniş tələbat olan malların çatışmamazlığı ölkədə bahalığın artmasına səbəb olmuşdu. Bütün bunlar isə zəhmətkeş kütlənin var-yoxdan çıxmasına va aclığa gətirib çıxarmışdı.
1942-ci ildə qəbul olunmuş qanuna əsasən əmlak üzərinə fövqəladə vergi qoyulmuşdu. Vergini ödəməyənlərin əmlakı müsadirə olunurdu. Hökumət, həmçinin kəndlilərin taxıl ehtiyatını müsadirə edir ve məhzulun 20-50%-nin aşağı qiymətlə dövlətə satılmasını məcburi surətda tətbiq edirdi. Müharibə illərində Türkiyədə bəzi qanunlara əlavələr edilmişdi. Polis xidməti haqqında qanunda polisə istədiyi vaxt hər hansı bir şəxsi həbs etmək hüququ verilmişdi. [[İstanbul]], [[Çanaqqala]], [[Qocaeli]], [[Ədirne]], [[Qırxlareli]] və [[Tekirdağ]]da fövqəladə, Sovet İttifaqı ila sərhəd olan vilayətlərdə isə hərbi vəziyyət elan olunmuşdu. Türkiyənin bəzi hakim dairələrinin faşistpərəst siyasəti ölkənin mütərəqqi qüvvələrinin müqavimətinə rast gəldi. Gələcəkdə təcrid olunmamaq və ölkə ictimaiyyatinin narazılığını aradan qaldırmaq məqsədilə Türkiyə hökuməti 1944-cü il avqustun 2-də Almaniya ilə diplomatiK əlaqələri kəsdi. [[İngiltərə]] və [[ABŞ]] gələcək planlarında Türkiyəyə böyük əhəmiyyət verirdilər. 1943-cü ilin sonunda ABŞ prezidenti [[Franklin Delano Ruzvelt]] va İngiltərənin baş naziri [[Uinston Çörçill|Çörçill]] [[Qahirə]]də Türkiyə prezidenti [[İsmət İnönü]] ilə görüşdülər. Görüşdə Türkiyənin [[Balkan yarımadası|Balkan]]<nowiki/>larda müharibədə iştirakı məsələsi müzakirə olundu. Lakin 1944-cü ilin payızında Balkan dövlətlərinin Sovet ordusu tərəfindən işğalçılardan azad edilməsi ingilis-amerikan planını pozdu. Onlar yalnız Yunanıstanda köhnə rejimi xilas edə bildilər. ABŞ və İngiltərənin təhriki ilə Türkiyə 1945-ci ilin fevralında Almaniya və [[Yaponiya]]ya müharibə elan etdi. Bu addım simvolik səciyyə daşısa da, Türkiyəni beynalxalq aləmdə təcrid olmaqdan xilas etdi.
== Siyasət ==
| |||