Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 62:
}}
'''Türkiyə''' ({{lang-tr|''Türkiye''}}) və ya rəsmi adı ilə '''Türkiyə Respublikası''' ({{lang-tr|''Türkiye Cumhuriyeti''}}) — torpaqlarının əsas hissəsi [[Qərbi Asiya]] regionunun [[Kiçik Asiya]] yarımadasında, çox kiçik bir hissəsi isə [[Balkan yarımadası]]nda yerləşən [[Qitələrarası ölkələrin siyahısı|qitələrarası]] ölkə. <ref>{{cite book|title=Middle Eastern Societies in the 20th Century |last1=Zdanowski|first1=Jerzy|date=2014|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1443869591|page=11|quote=The Republic of Turkey lies on two continents. Approximately 97% of it is in Asia, in the geographical regions known as Asia Minor and the Armenian Upland. The remaining 3% of Turkey is in Europe, on the Balkan Peninsula.}}</ref> Şimal-qərbdən [[Bolqarıstan]], qərbdən [[Yunanıstan]], şimal-şərqdən [[Gürcüstan]], şərqdən [[Azərbaycan]], [[İran]], [[Ermənistan]], cənubdan isə [[İraq]] və [[Suriya]] ilə həmsərhəddir. Ölkə üç tərəfdən dənizlərlə əhatə olunmuşdur.
Əhalinin təqribən 70-80%-i özünü etnik [[Türklər|türk]] hesab edir<ref name="konda2">{{cite web |url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |title=Toplumsal Yapı Araştırması 2006 |date=2006 |publisher=KONDA Research and Consultancy|access-date=29 may 2018}}</ref><ref name="cia2">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html |title=Turkey|work=[[The World Factbook]] |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=29 may 2018}}</ref>. Əhalinin 20%-ə yaxınını təşkil edən [[kürdlər]] ölkədə ən böyük [[etnik azlıq]] sayılır. Digər etnik azlıqlara [[adıqlar]], [[albanlar]], [[ərəblər]], [[boşnaklar]] və [[lazlar]] daxildir<ref name="cia2" /><ref name="Roopnarine2015">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=ffpPCgAAQBAJ&pg=PA328 |title=Fathers Across Cultures: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads|author=Jaipaul L. Roopnarine|date=26 August 2015|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-4408-3232-1|page=328|quote=Kurds are the largest ethnic minority group (about 20%), and Armenians, Greeks, Sephardic Jews,...}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.alaraby.co.uk/english/politics/2015/6/8/turkeys-ethnic-make-up-a-complex-melting-pot|title=Turkey's ethnic make-up: A complex melting pot}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.worldatlas.com/articles/the-ethnic-groups-of-turkey.html|title=The Ethnic Groups Of Turkey|publisher=}}</ref>. Rəsmi dil [[türk dili]]dir.<ref name=katzner>{{cite book|last=Katzner|first=Kenneth|title=Languages of the World, Third Edition|publisher=Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd.|date=2002|isbn=978-0-415-25004-7}}</ref> [[Türk dili]] ilə yanaşı [[Kurmanc dili|kurmanc]], [[Bosniya dili|bosniya]], [[Ərəb dili|ərəb]], [[Zaza dili|zaza]], [[Kabarda-çərkəz dili|kabardin-çərkəz]] və digər dillərdə danışanlar da azlıq təşkil edir.
Müasir Türkiyə ərazisi [[Paleolit]] dövründən etibarən müxtəlif xalqlar tərəfindən məskunlaşma yerinə çevrilmişdir. [[Aysorlar]], [[yunanlar]], [[frigiyalılar]], [[Urartu|uratular]] bu ərazilərin ilk sakinləri hesab olunur.<ref name="MET">{{cite journal|last=Casson|first=Lionel|year=1977|title=The Thracians|url=http://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf|journal=The Metropolitan Museum of Art Bulletin|volume=35|issue=1|pages=2–6|doi=10.2307/3258667}}</ref> [[Makedoniyalı İsgəndər]] bu əraziləri ələ keçirdikdən sonra burada yunanlaşma prosesi başlamışdır. Bu proses sonralar [[Roma İmperiyası]] və [[Bizans İmperiyası]] zamanında da davam etmişdir. [[XI
[[XIII
Türkiyə [[BMT]], [[NATO]], [[Beynəlxalq Valyuta Fondu|BVF]] və [[Dünya Bankı]]nın üzvü, həmçinin [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı]], [[ATƏT]], [[Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı|QDİƏT]], [[İƏT]] və [[G20|G-20]] kimi təşkilatların qurucu üzvüdür. Türkiyə 1949-cu ildən [[Avropa Şurası]], 1963-cü ildən [[Avropa İqtisadi Birliyi]], 1995-ci ildən Avropa İttifaqı Gömrük Birliyinin üzvüdür. 2005-ci ildən etibarən ölkənin [[Avropa İttifaqı]]na daxil olması ilə əlaqədar danışıqlar başlasa da, 2017-ci ildə bu danışıqlar Aİ tərəfindən dayandırılıb. Hal-hazırda Türkiyə böyüyən iqtisadiyyatı və diplomatik təşəbbüsləri sayəsində regional güc olaraq qəbul edilir.<ref name=ministryofforeign9>{{Cite web| title = International Organisations | url = http://www.mfa.gov.tr/sub.en.mfa?7cafe2ef-78bd-4d88-b326-3916451364f3 | website = http://www.mfa.gov.tr | accessdate = 29 may 2018 | archiveurl = http://web.archive.org/web/20151211141620/http://www.mfa.gov.tr:80/sub.en.mfa?7cafe2ef-78bd-4d88-b326-3916451364f3 | archivedate = 11 dekabr 2015}}</ref>
Sətir 90:
=== [[Qədim Dünya]] və [[Bizans İmperiyası|Bizans dövrü]] ===
[[Şəkil:Aya sofya.jpg|thumb|[[XI əsr]]<nowiki/>də inşası tamamlanmış, [[Bizans İmperiyası|Bizans]] dövründə [[kilsə]] olaraq, sonradan [[məscid]] və [[muzey]] kimi istifadə olunan tarixi tikili [[Aya Sofya]] məbədi.]]
[[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>nun sahil zolağında [[E.ə. 1400|e.ə. 1200]]-cü illərində böyük ölçüdə [[Aiyol]], [[İoniyalılar|İoniyalı]] və [[Qədim Yunanıstan|Yunanların]] köçü başladı. Onlar tərəfindən [[Milet]], [[Efes]], [[Smirna]] və [[Bizantion]] kimi çox sayda əhəmiyyətli şəhərlər qurulmuşdur. Son olaraq [[Yunanlar|Yunan]] kolonistçilər tərəfindən e.ə. 657-ci ildə [[Meqаrа]] şəhəri ortaya çıxardı. Yenə bu dövrlərdə, [[e.ə. VI əsr]]<nowiki/>də, Türkiyənin hazırkı şərq torpaqları üzərində [[Frakiya]] mənşəli [[Ermənilər|erməni]] [[Orontid Xanədanı]] tərəfindən bir dövlət quruldu.
[[Kiçik Asiya|Anadolu]], [[E.ə. VI əsr|e.ə. VI]] və [[E.ə. V əsr|V əsr]]<nowiki/>lərdə Fars [[Əhəmənilər dövləti]]<nowiki/>nin hakimiyyəti altına düşdü və bu suverenlik [[e.ə. 334]]-cü ildəki [[Makedoniyalı İsgəndər|Böyük İsgəndər]]<nowiki/>in fəthinə qədər davam etdi. İsgəndərin dövründə mədəni qaynaşma və [[Helentləşdirmə]] hərəkatı başlandı. [[e.ə. 323]]-cü ildə [[İsgəndər]]<nowiki/>in ölümünün ardından [[Kiçik Asiya|Anadolu]] bölündü və [[Ellinizm|Helenistik krallıqlar]] ortaya çıxdı. Bütün bu krallıqlar, [[e.ə. I əsr]] ortalarında [[Roma Respublikası]]<nowiki/>nın bir parçası halına gəldi. [[Makedoniyalı İsgəndər|Böyük İsgəndər]]<nowiki/>in fəthinə başladığı [[Helentləşdirmə]] hərəkəti isə Roma dövründə sürətləndirilib, bu səbəblə daha əvvəlki əsrlərdə mövcud olan Anadolu dilləri və mədəniyyətlərinin nəsli kəsərək yerini [[Yunan dili|Yunan dil]] və mədəniyyətinə buraxdı.
[[324]]-cü ildə [[Roma imperatorlarının siyahısı|Roma İmperatoru]] [[I Konstantin]], imperiyanın paytaxtını [[Bizantion]]<nowiki/>a köçürdü və şəhərin adını Nova Roma olaraq dəyişdirdi. [[I Feodosi]]<nowiki/>nin iki oğlan uşağı, atalarının [[395]]-ci ildə ölməsinin ardından [[Roma İmperiyası]]<nowiki/>nı ikiyə bölərək bölüşdü. Xalq arasında [[Konstantinopol]] olaraq genişlənən paytaxt, [[Şərqi Roma İmperiyası]]<nowiki/>nın da paytaxtı oldu. [[Şərqi Roma İmperiyası]] daha sonrakı illərdə [[Bizans İmperiyası]] adlandırılmağa başladı və indiki Türkiyə ərazisinin əhəmiyyətli hissəsində [[Orta əsrlər|Orta əsr]]<nowiki/>lərin sonuna qədər varlığını davam etdirdi.
== Coğrafi mövqeyi, təbii şərait və ehtiyatları. ==
| |||