Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{iş gedir}}
{{Dövlət
|yerli_dildəki_adı = {{lang-tr|Türkiye Cumhuriyeti}}
Sətir 37 ⟶ 38:
|ÜDM_AQP_il = 2018
|ÜDM_AQP = 2.249 trilyon ABŞ dolları
|ÜDM_AQP_yer = 13-cü
|ÜDM_AQP_adam_başına = 28.000 ABŞ dolları
|ÜDM_AQP_adam_başına_yer = 45-ci
|ÜDM_nominal_il = 2018
|ÜDM_nominal = 905 milyard ABŞ dolları<ref name="imf.org">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=186&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=&pr.x=63&pr.y=3 ]</ref>
Sətir 61 ⟶ 62:
}}
 
'''Türkiyə''' ({{lang-tr|''Türkiye''}}) və ya rəsmi adı ilə '''Türkiyə Respublikası''' ({{lang-tr|''Türkiye Cumhuriyeti''}}) torpaqlarının əsas hissəsi [[Qərbi Asiya]] regionunun [[Kiçik Asiya]] yarımadasında, çox kiçik bir hissəsi isə [[Balkan yarımadası]]nda yerləşən [[Qitələrarası ölkələrin siyahısı|qitələrarası]] ölkədirölkə. <ref>{{cite book|title=Middle Eastern Societies in the 20th Century |last1=Zdanowski|first1=Jerzy|date=2014|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1443869591|page=11|quote=The Republic of Turkey lies on two continents. Approximately 97% of it is in Asia, in the geographical regions known as Asia Minor and the Armenian Upland. The remaining 3% of Turkey is in Europe, on the Balkan Peninsula.}}</ref> Şimal-qərbdən [[Bolqarıstan]], qərbdən [[Yunanıstan]], şimal-şərqdən [[Gürcüstan]], şərqdən [[Azərbaycan]], [[İran]], [[Ermənistan]], cənubdan isə [[İraq]] və [[Suriya]] ilə həmsərhəddir. Ölkə üç tərəfdən dənizlərlə əhatə olunmuşdur. Bu dənizlər qərbdə [[Egey dənizi]], şimalda [[Qara dəniz]], cənubda isə [[Aralıq dənizi]]dir. [[Bosfor boğazı]], [[Mərmərə dənizi]] və [[Dardanel boğazı]] ölkənin [[Avropa]] və [[Asiya]] hissələrini bir-birindən ayırır.<ref name="NatlGeoAtlas2">{{cite book|title=National Geographic Atlas of the World|publisher=National Geographic Society|year=1999 |isbn=0-7922-7528-4|edition=7th |location=Washington, D.C.}} "Europe" (pp. 68–69); "Asia" (pp. 90–91): "A commonly accepted division between Asia and Europe&nbsp;... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."</ref> Paytaxt [[Ankara]] şəhəri olsa da, ölkənin əsas mədəni və iqtisadi mərkəzi, həmçinin ən böyük şəhəri [[İstanbul]]dur.<ref>{{cite web |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |title=Istanbul is classified as Alpha- leading global city |date=13 aprel 2010 |publisher=Globalization and World Cities (GaWC) Research Network, Loughborough University |accessdate=29 may 2018}}</ref>
 
Əhalinin təqribən 70-80%-i özünü etnik [[Türklər|türk]] hesab edir.<ref name="konda2">{{cite web |url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |title=Toplumsal Yapı Araştırması 2006 |date=2006 |publisher=KONDA Research and Consultancy|access-date=29 may 2018}}</ref><ref name="cia2">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html |title=Turkey|work=[[The World Factbook]] |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=29 may 2018}}</ref>. Əhalinin 20%-ə yaxınını təşkil edən [[kürdlər]] ölkədə ən böyük [[etnik azlıq]] sayılır. Digər etnik azlıqlara [[adıqlar]], [[albanlar]], [[ərəblər]], [[boşnaklar]] və [[lazlar]] daxildir.<ref name="cia2" /><ref name="Roopnarine2015">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=ffpPCgAAQBAJ&pg=PA328 |title=Fathers Across Cultures: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads|author=Jaipaul L. Roopnarine|date=26 August 2015|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-4408-3232-1|page=328|quote=Kurds are the largest ethnic minority group (about 20%), and Armenians, Greeks, Sephardic Jews,...}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.alaraby.co.uk/english/politics/2015/6/8/turkeys-ethnic-make-up-a-complex-melting-pot|title=Turkey's ethnic make-up: A complex melting pot}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.worldatlas.com/articles/the-ethnic-groups-of-turkey.html|title=The Ethnic Groups Of Turkey|publisher=}}</ref>. Rəsmi dil [[türk dili]]dir.<ref name=katzner>{{cite book|last=Katzner|first=Kenneth|title=Languages of the World, Third Edition|publisher=Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd.|date=2002|isbn=978-0-415-25004-7}}</ref> [[Türk dili]] ilə yanaşı [[Kurmanc dili|kurmanc]], [[Bosniya dili|bosniya]], [[Ərəb dili|ərəb]], [[Zaza dili|zaza]], [[Kabarda-çərkəz dili|kabardin-çərkəz]] və digər dillərdə danışanlar da azlıq təşkil edir.
 
Müasir Türkiyə ərazisi [[Paleolit]] dövründən etibarən müxtəlif xalqlar tərəfindən məskunlaşma yerinə çevrilmişdir. [[Aysorlar]], [[yunanlar]], [[frigiyalılar]], [[Urartu|uratular]] bu ərazilərin ilk sakinləri hesab olunur.<ref name="MET">{{cite journal|last=Casson|first=Lionel|year=1977|title=The Thracians|url=http://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf|journal=The Metropolitan Museum of Art Bulletin|volume=35|issue=1|pages=2–6|doi=10.2307/3258667}}</ref> [[Makedoniyalı İsgəndər]] bu əraziləri ələ keçirdikdən sonra burada yunanlaşma prosesi başlamışdır. Bu proses sonralar [[Roma İmperiyası]] və [[Bizans İmperiyası]] zamanında da davam etmişdir. XI əsrdə [[Səlcuqlular|Səlcuq türkləri]]nin əraziyə miqrasiyası başlamışdır. 1071-ci ildə səlcuqların [[Malazgird döyüşü]]ndə Bizansa qalib gəlməsi Türkiyənin quruluşunun başlama tarixi kimi simvolizə edilir.<ref>{{Cite book| publisher = Springer| isbn = 978-1-137-33421-3| last1 = Gürpinar| first1 = D.| last2 = Gürpinar| first2 = Dogan| title = Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860-1950| date = 2013-10-17}}</ref> [[Rum Sultanlığı]] 1243-cü ildə monqol işğalı başlayana qədər [[Anadolu]]nu idarə etmiş, həmin tarixdən sonra isə sultanlıq müxtəlif [[Anadolu bəylikləri]]nə parçalanmışdır.<ref name="mfk&gl2">{{cite book|title=The origins of the Ottoman Empire|last1=Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser|page=33}}</ref>
Sətir 75 ⟶ 76:
 
Yunan dilində eyni mənanı ifadə edən ''Tourkia'' adı isə Bizans imperatoru VII Konstantinos tərəfindən ''De Administrando Imperio'' kitabında istifadə edilib.<ref name="PrinzingSalamon19992">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=uZDgivj7_RAC&pg=PA46|title=Byzanz und Ostmitteleuropa 950–1453: Beiträge zu einer table-ronde des XIX. International Congress of Byzantine Studies, Copenhagen 1996|author1=Günter Prinzing|author2=Maciej Salamon|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|year=1999|isbn=978-3-447-04146-1|page=46|accessdate=29 may 2018}}</ref> Ancaq imperator burada "türklər" adı altında [[macarlar]]ı ifadə etmişdir.<ref name="Howorth20082">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=hFc4mwsHZ7IC&pg=PA3|title=History of the Mongols from the 9th to the 19th Century: The So-called Tartars of Russia and Central Asia|author=Henry Hoyle Howorth|publisher=Cosimo, Inc.|year=2008|isbn=978-1-60520-134-4|page=3|accessdate=29 may 2018}}</ref> Oxşar şəkildə, Bizans mənbələri [[Qara dəniz]] və [[Xəzər dənizi]]nin şimalında mövcud olmuş türk dövləti olan [[Xəzər xaqanlığı]] üçün də ''Tourkia'' (türklərin ölkəsi) ifadəsini işlətmişdir.<ref>{{cite web|url=http://www.karalahana.com/makaleler/kitap/pontus-antik-cagdan-gunumuze-karadeniz-etnik-siyasi-tarihi.htm|title=Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi|last=Öztürk|first=Özhan|authorlink=Özhan Öztürk|year=2011|publisher=Genesis Yayınları|location=Ankara|page=364|quote=...&nbsp;Greek term Tourkoi first used for the Khazars in 568 AD. In addition in "De Administrando Imperio" Hungarians call Tourkoi too once known as Sabiroi&nbsp;...|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120915062836/http://www.karalahana.com/makaleler/kitap/pontus-antik-cagdan-gunumuze-karadeniz-etnik-siyasi-tarihi.htm|archivedate=29 may 2018|df=dmy-all}}</ref> [[Osmanlı İmperiyası]] da müxtəlif vaxtlarda digər ölkələr tərəfindən ''Türkiyə'' və ya ''Türk İmperiyası'' şəklində adlandırılmışdır.
 
== Tarixi ==
 
=== Tarix öncəsi [[Kiçik Asiya]] və [[Şərqi Frakiya]] ===
Hazırda Türkiyə sərhədləri içində qalan [[Kiçik Asiya|Anadolu yarımadası]], dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Müxtəlif Qədim [[Kiçik Asiya|Anadolu]] millətləri regionda, [[Neolit]] dövrünün başlanğıcına və [[Makedoniyalı İsgəndər|Böyük İsgəndər]]<nowiki/>in fəthinə qədər varlığını davam etdirdi<ref>Sharon R. Steadman; Gregory McMahon (15 Eylül 2011). ''The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000-323 BCE)''. Oxford University Press. ss. 3-11, 37. <nowiki>ISBN 978-0-19-537614-2</nowiki>. İstifadə tarixi: 23 mart 2013</ref>. Bu xalqların çoxu [[Hind-Avropa dilləri|Hind-Avropa]] dil ailəsinin bir qolu olaraq qəbul edilən Anadolu dillərini danışıb. Bəzi elm adamları [[Hind-Avropa dilləri]]<nowiki/>nin, yenə qədim Anadolu dillərindən olan [[Hitit dili]] və [[Luvi dili]]<nowiki/>ndən yayıldığını irəli sürdü. Həmçinin Türkiyənin [[Avropa|Avropa qitəsi]]<nowiki/>ndə qalan hissəsini təşkil edən [[Şərqi Frakiya]] isə qırx min il əvvələ söykənən bir yaşayış tarixinə malikdir və bölgənin sakinləri təsərrüfata başlayaraq miladdan 6000 il əvvəl [[Neolit]] dövrünə keçmişdir<ref>Casson, Lionel (1977). "The Thracians" (PDF). ''The Metropolitan Museum of Art Bulletin''. '''35''' (1), s. 2–6. [https://www.jstor.org/stable/3258667?origin=crossref&seq=1#page_scan_tab_contents 10.2307/3258667]. İstifadə tarixi: 25 Avqust 2019</ref>.
 
Tarixi [[E.ə. 1000|e.ə. 10.000]] tarixinə qədər uzanan [[Göbəklitəpə]], ölkə torpaqları üzərindəki məlum olan ən qədim dini tikilinin yerləşdiyi yerdir. Tarixinin e.ə. 7500 və ya e.ə. 5700-cü ilə əsaslandığı güman edilən Orta Anadoludakı [[Çatalhöyük]], [[Neolit]] ilə [[Mis dövrü]]<nowiki/>nə aid iri həcmli bir yaşayış yeridir və ən yaxşı qorunmuş Neolit şəhəri elan edilərək [[iyul]] [[2012]]-ci ildə [[UNESCO]]-nun [[Dünya Mirasları Siyahısı]]<nowiki/>na daxil edilmişdir. [[Troya]] antik şəhərində isə [[Neolit]]<nowiki/>dən başlayan məskunlaşmalar, [[Dəmir dövrü]]<nowiki/>nə qədər davam etmişdir.
 
[[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>nun məlum olan ilk sakinləri, Hatti və [[Hürrilər|Hürrillər]]<nowiki/>dir. [[Hind-Avropa dilləri|Hind-Avropa]] millətlərindən olmayan bu iki cəmiyyət, təxminən [[e.ə. 2300]]-cü illərdə Orta və Şərqi Anadoluda yaşayıb. Hatti və [[Hürrilər]], Hind-Avropa millətlərindən olan Hititlərin [[e.ə. 2200]]-[[E.ə. 1750|1750]] illərində Anadoluya gəlməsi ilə Hititlərin sayı sürətlə artmağa başladı. Hititlər, regiondakı ilk böyük krallığı [[E.ə. XIII əsr|e.ə. XIII]] əsrdə qurdular. [[Aysorlar]], e.ə 1950-ci ildən [[e.ə. 612]]-ci ilə qədər müasir Türkiyənin cənub-şərq ərazilərini fəth etdi və burada yaşayış məskənləri salmağa başladı. [[Urartu|Urartular]]<nowiki/>ın [[e.ə. IX əsr]]<nowiki/>də [[Aysorlar]]<nowiki/>ın şimaldaki güclü rəqibi olduğu isə Assur yazıları vasitəsilə öyrənilib.
 
Hitit İmperiyasının e.ə. təqribən 1180-ci illərdə süqutunun ardından Hind-Avropa millətlərindən [[Frigiyalılar]] tərəfindən qurulan [[Frakiya]], [[e.ə. VII əsr]]<nowiki/>də [[Kimmerlər]] tərəfindən edilən işğalçı yürüşlərə qədər [[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>da üstünlük əldə etmişdir. Eyni taleyi e.ə. 714 — [[e.ə. 590]] illəri arasında [[Urartu|Urartular]] da yaşamışdır. [[Frakiya]]<nowiki/>dan sonra [[Lidiya]], [[Kariya]] və [[Likiya]] dövlətləri regionda güc tutaraq söz sahibi oldu.
 
=== [[Qədim Dünya]] və [[Bizans İmperiyası|Bizans dövrü]] ===
[[Şəkil:Aya sofya.jpg|thumb|[[XI əsr]]<nowiki/>də inşası tamamlanmış, [[Bizans İmperiyası|Bizans]] dövründə [[kilsə]] olaraq, sonradan [[məscid]] və [[muzey]] kimi istifadə olunan tarixi tikili [[Aya Sofya]] məbədi.]]
 
== Coğrafi mövqeyi, təbii şərait və ehtiyatları. ==

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023