Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
MJL (müzakirə | töhfələr)
-<nowiki/> | PNG --> SVG
Sətir 8:
|bayrağı = Flag of Azerbaijan.svg
|gerbi = Coat of arms of Azerbaijan.svg
|xəritə = Azerbaijan (orthographicwith projection)Nagorno Karabakh region.png|<nowiki>250px]]</nowiki>svg
|rəsmi_dillər = [[Azərbaycan dili]]
|paytaxt = [[Şəkil:Coat of arms of Baku.svg|15px]] [[Bakı]]<br />{{small|{{Coord|40|25|N|49|50|E|type:city}}}}
Sətir 396:
|[[Ləzgilər]]
|178000
|Qafqazın [[Nax-Dağıstan dilləri]]<nowiki/>nə aid olan [[ləzgi dili]], həmçinin [[Azərbaycan dili|Azərbaycan]] və [[Rus dili|rus dil]]<nowiki/>ləri
|Azərbaycanın şimal bölgələri
|-
Sətir 402:
* [[Molokanlar]]
|141700
|[[Hind-Avropa dilləri]]<nowiki/>nin [[Slavyan dilləri]] qoluna aid olan [[rus dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili]]
|Sənaye şəhərlərində, eləcə də bir neçə kənd təsərrüfatı bölgələri
|-
|[[Ermənilər]]
|120700
|[[Hind-Avropa dilləri]]<nowiki/>nin erməni qoluna aid olan [[erməni dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili]]
|[[Dağlıq Qarabağ]], [[Bakı]]
|-
|[[Talışlar]]
|76800
|[[Hind-Avropa dilləri]]<nowiki/>nin ailəsinin [[Hind-İran dilləri]] qoluna aid olan [[talış dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili]]
|Azərbaycanın cənub bölgələri
|-
|[[Avarlar]]
|50900
|Qafqazın [[Nax-Dağıstan dilləri]]<nowiki/>nə aid olan [[avar dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili]]
|Azərbaycanın şimal bölgələri
|-
|[[Axısqa türkləri|Axısqa türkləri / Mesxeti türkləri]]
|43400
|[[Türk dilləri]]<nowiki/>nin [[Oğuz dilləri|oğuz qolu]]<nowiki/>na aid olan [[Türk dili|türk (Anadolu türkcəsi)]] və [[Azərbaycan dili|Azərbaycan (Azərbaycan türkcəsi) dil]]<nowiki/>ləri
|Azərbaycanın şimal və aran bölgələr
|-
|[[Tatarlar]]
|30000
|[[Türk dilləri]]<nowiki/>nin [[Qıpçaq dilləri|qıpçaq qolu]]<nowiki/>na aid olan [[tatar dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili|Azərbaycan]] və [[rus dili]]
|Azərbaycanın şəhərləri, əsasən [[Bakı]]
|-
|[[Ukraynalılar]]
|29000
|[[Hind-Avropa dilləri|Hind-Avropa diləri]]<nowiki/>nin [[Slavyan dilləri]] qoluna aid olan [[Ukrayna dili|ukrayın dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili|Azərbaycan]] və [[Rus dili|rus dil]]<nowiki/>ləri
|[[Bakı]]
|-
|[[Saxurlar]]
|15900
|Qafqazın [[Nax-Dağıstan dilləri]]<nowiki/>nə aid olan [[saxur dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili]]
|[[Zaqatala rayonu]]
|-
|[[Gürcülər]] ([[İngiloylar]])
|14900
|Qafqazın [[Kartvel dilləri]]<nowiki/>nə aid olan [[gürcü dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili]]
|[[Qax rayonu]]
|-
|[[Kürdlər]]
|13100
|[[Hind-Avropa dilləri]]<nowiki/>nin [[Hind-İran dilləri]] qoluna aid olan [[kürd dili]], eləcə də (hazırda əsasən) [[Azərbaycan dili]]
|Ermənistanla silahlı münaqişədən əvvəl [[Laçın]], [[Kəlbəcər]], [[Qubadlı]] və [[Zəngilan]] rayonlarında sıx yaşamışdırlar. Bu ərazilərin işğalı nəticəsində başqa rayonlara məcburi olaraq köçürülmüşlər.
|-
|[[Tatlar]]
|10900
|[[Hind-Avropa dilləri]]<nowiki/>nin [[Hind-İran dilləri]] qoluna aid olan [[tat dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili]]
|Azərbaycanın şimal bölgələri
|-
Sətir 460:
* [[Gürcü yəhudiləri]]
|8900
|[[:tr:Afro-Asyatik diller|Afro-Asiya dilləri]]<nowiki/>nin [[Sami dilləri|Semit (Sami) dilləri]] qoluna daxil olan [[yəhudi dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili]]
* [[Tat dili]]<nowiki/>nin xüsusi dialekti sayılan [[Dağ yəhudiləri dili|Dağ yəhudiləri (Cuhuri) dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili]]
|[[Quba rayonu]] ([[Qırmızı Qəsəbə]]) və [[Bakı şəhəri]]
|-
|[[Udilər]]
|4100
|Qafqazın [[Nax-Dağıstan dilləri]]<nowiki/>nə aid olan [[udi dili]], eləcə də [[Azərbaycan dili]]
|Azərbaycanın şimal bölgələri; xüsusilə [[Qəbələ rayonu]] ([[Nic|Nic kəndi]]) və [[Oğuz|Oğuz şəhəri]]
|}
Sətir 488:
=== Dil ===
{{Əsas|Azərbaycan dili}}
Azərbaycan Respublikasının rəsmi dövlət dili — [[Azərbaycan dili]]dir.<ref name="qorqud"/> Azərbaycan dili geneoloji təsnifata görə [[türk dilləri]]<nowiki/>ndən biri olub, həmin dil ailəsinin [[oğuz dilləri|oğuz qoluna]] daxildir və ən yaxın qohumları olan [[türk dili|türk]], [[türkmən dili|türkmən]] və [[qaqauz dili|qaqauz dil]]<nowiki/>ləri ilə birlikdə ərazi prinsipinə görə türk dilləri arealının cənub-qərb qrupunu təşkil edirlər.<ref name="qorqud"/> Azərbaycan yazılı ədəbi dilinin tarixi isə hələlik əldə olan materiallara görə XIII əsrdən başlayır.<ref name="qorqud">{{cite web|title=AZƏRBAYCAN DİLİ|url=http://azerbaijan.az/portal/General/Language/language_a.html|website=azerbaijan.az|publisher=azerbaijan.az|accessdate=11 iyun 2017|archiveurl=http://azerbaijan.az/portal/General/Language/language_a.html|archivedate=11 iyun 2017}}</ref>
 
Azərbaycan dilinin fonem tərkibində 15 sait və 25 samit vardır. Bu 40 fonem Azərbaycan əlifbasında 32 hərflə işarə edilir.<ref name="qorqud"/> Azərbaycan dilinin morfoloji quruluşuna əsas (isim, sifət, say, əvəzlik, zərf, fel) və köməkçi (qoşma, bağlayıcı, ədat, modal sözlər, nida) nitq hissələri daxildir. Azərbaycan dilində ismin 6 halı (adlıq, yiyəlik, yönlük, təsirlik, yerlik, çıxışlıq), felin 5 (şühudi keçmiş, nəqli keçmiş, indiki, qəti gələcək, qeyri-qəti gələcək) zamanı var.<ref name="qorqud"/> Felin şəkil kateqoriyası 6 formanı (əmr, arzu, şərt, vacib, lazım, xəbər) əhatə edir.<ref name="qorqud"/> Azərbaycan dilinin dialekt və şivələri dörd qrupdan ibarətdir.<ref name="qorqud"/>
Sətir 526:
Azərbaycan xalça sənətinin elm sahəsi kimi öyrənilməsi və peşəkar rəssamların yaradıcılığında müasir inkişafı Azərbaycanın xalq rəssamı [[Lətif Kərimov]]un adı ilə bağlıdır. Şərq, o cümlədən [[Azərbaycan xalçaları|Azərbaycan xalçası]] və dekorativ – tətbiqi sənətinin mahir bilicisi, görkəmli ornamentalist – rəssam, tədqiqatçı alim kimi tanınan L.Kərimov uzun illər Azərbaycan xalçalarını tədqiq etmiş, Azərbaycan dekorativ sənətini yeni ornamentlərlə zənginləşdirmiş, ənənəvi bəzək elementləri əsasında yeni dekorativ motivlər yaratmışdır. [[Azərbaycan xalçaları]] [[2010]]-cu ilin noyabr ayında [[UNESCO]]-nun "Qeyri-maddi Mədəni İrs" siyahısına salınmışdır.<ref>[http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00011&RL=00389 The traditional art of Azerbaijani carpet weaving in the Republic of Azerbaijan]</ref><ref>[http://en.apa.az/news.php?id=134436 Azerbaijani carpet entered UNESCO List of Intangible Cultural Heritage ]</ref>
 
Azərbaycan mədəniyyəti ilə Avropa mədəniyyətinin qarşılıqlı təsiri əhəmiyyətli nəticələr doğurmuşdur. [[Bəhruz Kəngərli]] [[Əzim Əzimzadə]] ilə birlikdə [[Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası|Sovet Azərbaycanı]]<nowiki/>nın təsviri sənətinin təməllərini atmışdır. XX əsrdə fəaliyyət göstərən məşhur Azərbaycan rəssamları [[Tahir Salahov]], [[Səttar Bəhlulzadə]], [[Mikayıl Abdullayev]], [[Vidadi Nərimanbəyov]], [[Rasim Babayev]], [[Qəzənfər Xalıqov]] və [[Toğrul Nərimanbəyov]] idi.<ref>{{cite web|title=Azerbaijani Artists|url=http://www.arthistoryarchive.com/arthistory/soviet/Azerbaijani-Artists.html|website=www.arthistoryarchive.com|publisher=www.arthistoryarchive.com|accessdate=19 iyun 2017|archiveurl=http://www.arthistoryarchive.com/arthistory/soviet/Azerbaijani-Artists.html|archivedate=19 iyun 2017}}</ref>
 
=== Ədəbiyyat ===
Sətir 536:
[[XIX əsr]]də Azərbaycan ədəbiyyatı Qərb ədəbiyyatına inteqrasiya etməyə başlamışdır. Bu dövrdə [[Qasım bəy Zakir]], [[Seyid Əzim Şirvani]], [[Xurşidbanu Natəvan]], [[Abbasqulu ağa Bakıxanov]], [[Mirzə Şəfi Vazeh]], [[İsmayıl bəy Qutqaşınlı]], [[Cəlil Məmmədquluzadə]] kimi şair və yazıçılar yetişdi. XIX əsrin ortalarında [[Mirzə Fətəli Axundzadə]] yazdığı 6 komediya ("[[Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər]]", "Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat", "Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur", "[[Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran]]", "Hekayəti Xırsi-Quldurbasan", "Sərgüzəşti Mərdi-Xəsis" və "Mürafiə vəkillərinin hekayəti") ilə Azərbaycan ədəbiyyatında yeni janrın — dramaturgiyanın əsasını qoyur. O, həmçinin Azərbaycan ədəbi tənqidinin əsasını qoymuş, "müsəlman dünyasının [[Molyer]]i" adlandırılmışdır.<ref>Крымский А. Е. Тюркские литературы // Энциклопедический словарь Гранат. — М., 1927. — Т. 41, Ч.X. — С. 365.</ref> 1896-cı ildə [[Nəcəf bəy Vəzirov]] ilk Azərbaycan tragediyası olan "Müsibəti-Fəxrəddin"i yazmışdır.<ref name="Ахунд">{{cite news | title=АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ ЛИТЕРАТУРА | publisher=ФЭБ "Русская литература и фольклор"| url=http://feb-web.ru/feb/ivl/vl7/vl7-2152.htm}}</ref> [[Nəriman Nərimanov]] ilk Azərbaycan tarixi tragediyası olan "Nadir şah"ın müəllifidir.<ref>Нариманов Нариман Кербалай Наджаф оглы // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.</ref> [[Səkinə Axundzadə]] Azərbaycan ədəbiyyatında ilk qadın dramatuqdur.<ref>[http://www.anl.az/el/r/Az_teatri_3_esr.pdf 130 Years of the Three Centuries] {{Az}} by Ilham Rahimli</ref> XX əsrin əvvəllərində [[Məhəmməd Hadi]], həmçinin [[Hüseyn Cavid]] və [[Abbas Səhhət]] Azərbaycan ədəbiyyatında romantizmin əsası qoyur. [[Mirzə Ələkbər Sabir]] isə Şərqdə Sabir ədəbi məktəbinin əsasını qoyur.
 
Sovet dövrü Azərbaycanının yazıçılarına [[Rəsul Rza]], [[Məmməd Səid Ordubadi]], [[Süleyman Sani Axundov]], [[Mirzə İbrahimov]], [[Ənvər Məmmədxanlı]], [[Səməd Vurğun]] daxildir. Müasir dövr Azərbaycan yazıçıları arasında ən məşhurları kinodramaturq [[Rüstəm İbrahimbəyov]] və dedektiv romanların müəllifi [[Çingiz Abdullayev]]<nowiki/>dir. Ən məşhur Azərbaycan şairlərinə isə [[Bəxtiyar Vahabzadə]], [[Xəlil Rza Ulutürk]], [[Nüsrət Kəsəmənli]], [[Ramiz Rövşən]], [[Baba Pünhan]] misal göstərilə bilər.<ref>Тельман ДЖАФАРОВ (ВЕЛИХАНЛЫ), Рустам КАМАЛ. [http://www.lgz.ru/article/7864/ Поставим многоточие], Сайт "Литературной газеты".</ref>
 
=== Fəlsəfə ===
{{Əsas|Azərbaycan fəlsəfəsi}}
Azərbaycan fəlsəfəsi anlayışı tarixən Azərbaycanda və ölkə xaricində yaşayan müxtəlif dil, din və mədəniyyətlərin daşıyıcıları olan azərbaycanlıların fəlsəfəsinin təşəkkül və təkamülünü əhatə edir. Müasir elmi məlumatlara görə, Azərbaycanda fəlsəfi fikrin inkişafı dördüncü minilliyinə qədəm qoymuşdur. Bu ölkədə qədim dövrlərdən başlayaraq yüksək sivilizasiyaların bir-birini əvəz etməsi, müxtəlif dil, din, həyat tərzlərinin çulğaşması Azərbaycan etnosunun mənəvi mədəniyyətinin məhvəri olan fəlsəll fikir və dünyagörüşünün təşəkkül və təkamülü üçün münbit zəmin yatmışdır. Azərbaycanda fəlsəfi mədəniyyətin inkişafında onun coğrafi mövqeyi, təbii zənginliyi, tarixən yüksək şəhər mədəniyyəti, daim müxtəlif dil və din daşıyıcıları olan regionlarla əlaqələrinin mövcudluğu mühüm rol oynamışdır. Bunların sayəsində artıq e.ə. [[I minillik|I minilliyin]] birinci yarısında ölkənin ictimai şüurunda varlığın təkamülü, başlanğıcı və sonunun, insan və mühitin, maddi və qeyri-maddinin, rasional və irrasionalın münasibətlərinin, həqiqət, xeyir, şər və ədalətin çoxçalarlı əlaqələrinin dərkinə yönəlmiş fəlsəfi mülahizələr və onları ehtiva və təmsil edən mifologiya və dinIə bağlı, kökləri keçmiş minilliklərə gəlib çıxan müxtəlif ideoloji cərəyanlar olmuşdur. Azərbaycanda fəlsəfi fikrin inkişafını izləmək üçiin keçmişin mühüm yazılı abidələri - [[Avesta]], pəhləvi mətnləri, [[Qədim yunan fəlsəfəsi|qədim yunan filosofları]] və tarixçilərinin əsələri, orta əsr yazılı abidələri, ölkə ərazisindəki arxeoloji qazıntıların materialları, dil və şifahi ədəbiyyat tarixinin tədqiqi və s. araşdırmalar geniş imkanlar yaradır. Fəlsəfi dünyagörüşünün təşəkkülü insanın təbiətə münasibətində fetiş, totem, ruh, ilahilər və s. bu kimi təzahür formaları ilə bağlı olmuşdur. Bu təsəvvür və təlimlər, müxtəlif kultlarda və mühitdən özünümüdafiəsinə yönəlmiş [[magiya]]<nowiki/>da da əksini tapmışdır. Müasir elm e.ə. l minilliyin birici yarısında Azərbaycanda [[zərvanilik]], [[maqlar]] (muğlar) təlimi və [[zərdüştilik]] fəlsəfəsinin geniş yayıldığını göstərir. Azərbaycan fəlsəfi fikrinin inkişafında VII-X əsrlər özünəməxsus mərhələ olmuşdur. Bu dövrdə artıq fəlsəfi fikrin təməl cərəyanları formalaşmış ölkədə fəlsəfonin sonrakı inkişafı xristian və islam mədəniyyətləri məcrasında davam etdirilmişdir. VII-VIII əsrlərdə ''ilahiyyat fəlsəfəsi'' inkişaf elməyə başlayır. İslamın fəlsəfi şərhi ilahiyyatçıların birbaşa vazifasinə çevrilir. Buna baxmayaraq, həmin vəzifənin icrası prosesində fikir ayrılıqları da olurdu. O dövrdə Azərbaycanda ortodoksal fəqihlərdon Əhməd ibn Harun Bərdici, Məkki ibn Əhmod Bərdəi, Musa ibn İmran Səlmasi və başqaları məşhur idilər. Rasionalizmi və azadfikırliliyi ilə səciyyələnən [[Mötəzililər|mötəzili]] cərəyanın Azərbaycanda görkəmli nümayəndələri isə IX əsrdə yaşamış məşhur alim və ilahiyyatçılar Cəfər Həmədani Bağdadi, Əbubəkr Məhəmməd ibn Ömər ibn Abdulla Bordəi, Əbusəid Əhməd Bərdəi, [[Bəhmənyar Azərbaycani]] və b. idi. XIII-XVIII əsrlərdə Azərbaycan fəlsəfi fiıkri üçün bütövlükdə idealizmlə panteizmin, irrasionalizmlə rasionalizmin, mövcud sosial quruluş və etik normaların qəbulu ilə onların tənqidi, orta əsrlərin mürəkkəb şəraitində azadfikirliliyin mövcudluğu səciyyəvi idi.<ref>[[Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan]]. Bakı, 2007. səh. 521, 523, 527.</ref>
 
=== Musiqi ===

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023