Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
k tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq 94rain tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
|
|
||
|
Sətir 165:
* 4-cü mərhələ: 1988-1991-ci illər
=== Ermənistan Demokratik Respublikası cındır yığını ===
[[1918]]-ci ildə mayın 26-da Zaqafqaziya Seymi buraxıldıqdan sonra əvvəlcə [[Gürcüstan]], mayın 28-də isə [[Azərbaycan]] və Ermənistan öz müstəqilliyini elan edir. İyunun 4-də [[Türkiyə]] ilə Ermənistan arasında Batumda sülh müqaviləsi imzalanır. Bu müqaviləyə əsasən Ermənistan Respublikasının ərazisi təqribən 9 min kv.km, əhalisi isə 321 min nəfər (o cümlədən 200 min erməni, 100 min [[Azərbaycan]]lı, 5 min yezidi kürdləri, 6 min digər millətlər) təşkil edirdi. Bu respublikanın ərazisinə Yeni-Bəyazid qəzası, İrəvan qəzasının beşdə üçü, Eçmiədzin qəzasının dörddə biri, Aleksandropol qəzasının dörddə biri daxil idi. (Kazım Karabekirin Kaleminden, Doğunun Kurtuluşu, Ərzurum, 1990, səh. 371.)
Sətir 180:
Daha sonralar, Sovet hakimiyyəti illərində xarici ölkələrdə yaşayan 100 mindən artıq erməni Ermənistana köçüb gəlmişdi.
=== Ermənistan cındır yığını SSR ===
{{Ermənistan yerlərin xəritəsi|float=right}}
[[1921]]-ci ildə sovet əsgərləri Ermənistana daxil olub, müstəqilliyi ləğv edib [[SSRİ]]nin tərkibində [[Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası]]nı yaratdılar. [[1922]]-[[1936]]-cı illərdə [[Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikası]]na daxil idi. [[1988]]-ci ildə [[Azərbaycan]]la [[Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti]]nin statusu üstündə münaqişəyə cəlb olunmuşdu. Bu səbəbə görə [[1988]]-[[1991]]-ci illərdə 200 min Azərbaycan türkü , 18 minə yaxın kürd və 4 min nəfər Rus ölkədən çıxarılmışdır.<ref>[http://www.history.az/pdf.php?item_id=20100722104153455&ext=pdf Organiztion of Liberation of Garabagh : Statistics of Losses in Armenian-Azerbaijan Wor] In Azerbaijan in 1988 before Garabagh conflict 390 thousand Armenians lived (approximately 6% of Republic's population). Of these 180 thousand lived in Baku and 145 thousand lived in Dag-lyg Garabagh Autonomic Region (DGAR). According to population census in 1989 in Armenia 85 thousand Azerbaijani lived (about 3 % of population). In fact, the figure was higher because in January of 1990 in Azerbaijan 208 thousand former Armenian citizens fled to Azerbaijan were recorded: 186 thousand of Azerbaijani, 18 thousand of Kurds and about 4 thousand Russians.</ref> Münaqişə indiyədək davam edir. [[1991]]-ci ildən Ermənistan Respublikası müstəqil dövlətdir.
=== Ermənistan cındır yığını Respublikası ===
== Coğrafiya ==
Sətir 212:
== İqtisadiyyat ==
Sovet dönəmində Ermənistan cındır yığını inkişaf etmiş sənayeyə malik bir respublika idi. Kimya, [[maşınqayırma]], [[elektronika]], yeyinti sənayesi və toxuculuq bu ölkədə çox yüksək dərəcədə inkişaf etmişdi. Lakin bu sənaye sahələrinin əksəriyyəti xaricdən gələn xammaldan asılı idi. [[Kənd təsərrüfatı]] həm işçi sayına görə, həm də istehsal miqdarına görə iqtisadiyyatda 20%-lik həcmə malik idi. Sovet İmperiyasının dağılması nəticəsində Ermənistanda çalışan bir çox müəssisələr öz fəaliyyətini dayandırdı, onlar hissələrə bölünərək metal parçaları kimi satıldılar. Nəticədə kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan əhalinin miqdarı 40%-ə, kənd təsərrüfatı məhzullarının ÜDM-də payı isə 30%-ə qalxdı. Bundan başqa [[Qarabağ Müharibəsi]] nəticəsində ölkə iqtisadiyyatına ağır zərbə dəydi. Ermənistanın Azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasəti aparması qonşu Azərbaycan və Türkiyənin Ermənistanla olan sərhədlərini bağlaması ilə nəticələndi. Bundan başqa qonşu [[Gürcüstan]]ın da Ermənistana gedən mallara yüksək tranzit haqqı tətbiq etməsi (Gürcüstan Ermənistana gedən mallar üçün Azərbaycana gedən mallara tətbiq etdiyi tranzit haqqından iki dəfə yüksək vergi tətbiq edir) etməsi də Ermənistan iqtisadiyyatında olan tənəzzülü dərinləşdirirdi. Digər tərəfdən Ermənistan özünün ən yaxın iqtisadi tərəfdaşı olan Rusiya ilə yerüstü əlaqəyə malik deyildi. Gürcüstanla Rusiya arasındakı münasibətlərin gərginləşməsi nəticəsində Rusiyanın Gürcüstanla olan sərhədini 2006-cı ildə bağlaması da Ermənistanın blokada vəziyyətini daha da dərinləşdirdi. Bununla belə Ermənistan rəhbərliyi iqtisadiyyatda olan çətinliklərdən çıxış yolu kimi ölkədəki sənaye müəssisələrini [[Rusiya]]ya təhvil verməklə həll etməyə çalışırdı. Rusiya isə bunun qarşılığında Ermənistanın dövlət borcunun bir hissəsini ləğv edirdi. Rusiyanın idarəçiliyinə verilmiş iri sənaye müəssisələri Metsamor Atom Elektrik Stansiyası, Ermənistan Dəmir Yolları Konserni, [[Razdan İstilik Elektrik Stansiyası]], İrəvanda yerləşən (fəaliyyətdə olmayan) [[Mars Elekronika və Robot Zavodu]], Ermənistanın qazpaylayıcı şəbəkəsi olan [[ArmRosQazprom]] şirkəti və digər sənaye müəssisələridir. Lakin 2008-ci ildə dünyada baş vermiş iqtisadi böhran Ermənistan iqtisadiyyatında qəfil tənəzzül yaratdı. [[ÜDM]] 2009-cu ildə 15% azaldı. Həmin ildə Ermənistan ÜDM azalmasına görə dünyada ikinci yeri tutmuşdu. Ölkədəki bir çox müəssisələr işini dayandırdı, fəaliyyətdə olan müəssisələr isə ziyanla işləməkdə idi. Buna görə də Rusiya Ermənistanın ziyanla işləyən sənaye müəssisələrini borc əvəzində əldə etmək təkliflərindən imtina etdi. Nəticədə ölkədəki bir çox sənaye müəssisələri iflas etməyə başladı. 2010-cu ildə Ermənistandakı ən böyük kimya zavodu olan ''Nairit'' borclara görə öz fəaliyyətini dayandırdı.<ref>[http://www.banks.am/en-news-2-4401.html "Nairit" Chemical Plant interrupted work]</ref> 2011-ci ildə dünyadakı nüfuzlu [[Forbes]] jurnalı Ermənistanı dünyada ən pis iqtisadiyyata malik ölkələr siyahısında ikinci yerdə göstərdi.<ref>[http://www.forbes.com/pictures/mlj45eiil/armenia Ən Pis İqtisadiyyata Malik Ölkələr – Forbes.com]</ref>
Ermənistan iqtisadiyyatı çox böyük ölçüdə xaricdəki ermənilərin ölkəyə göndərdiyi yardımlardan və investisiyalardan asılıdır. [[ABŞ]], [[Avropa Birliyi]], [[Rusiya]] hökumətləri, eləcə [[erməni diasporu]] hər il Ermənistana yüz milyonlarla dollar yardım edirlər. Təkcə ABŞ dövləti Ermənistana müstəqillik qazandıqdan sonra indiyə kimi 2 milyard [[ABŞ dolları]] dəyərində yardım edib.<ref>[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/5275.htm#relations ABŞ-Ermənistan münasibətləri] ABŞ Dövlət Departamenti</ref>
Ermənistan cındır yığını təbii ehtiyatlardan filizlərlə nisbətən zəngin ölkədir. Ölkədə [[qurğuşun]], [[qızıl]], [[mis]], [[molibden]] və [[sink]] ehtiyatları var. Ölkədə istehsal olunan elektrik enerjisinin böyük hissəsi [[Metsamor Atom Elektrik Stansiyası]]nda istehsal olunur (təxminən 40%).
== Dövlət quruluşu ==
| |||