'''Rusiya''' ([[Rus dili|rus]]. ''Россия'') və ya rəsmi adı ilə '''Rusiya Federasiyası''' ([[Rusca|rus]]. ''Росси́йская Федера́ция'') — Şimali [[Avrasiya|Avrasiyada]]da bir ölkədir. Rəhbərlik şəkli federal yarı prezidentlik tipli respublikadır.<ref>[https://rosreestr.ru/upload/Doc/18-upr/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%20%D0%BF%D0%BE%20%D1%84.22%20%D0%B7%D0%B0%202016%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%20(%D0%BF%D0%BE%20%D1%81%D1%83%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0%D0%BC%20%D0%A0%D0%A4)_%D0%BD%D Сведения о наличии и распределении земель в Российской Федерации на 01.01.2017 (в разрезе субъектов Российской Федерации)] // [https://rosreestr.ru/site/activity/gosudarstvennoe-upravlenie-v-sfere-ispolzovaniya-i-okhrany-zemel/gosudarstvennyy-monitoring-zemel/sostoyanie-zemel-rossii/gosudarstvennyy-natsionalnyy-doklad-o-sostoyanii-i-ispolzovanii-zemel-v-rossiyskoy-federatsii/ Федеральная служба государственной регистрации, кадастра и картографии (Росреестр)]. İstifadə tarixi: 30 Aprel, 2019</ref> Şimal-qərbdən cənub-şərqə Rusiya, [[Norveç]], [[Finlandiya]], [[Estoniya]], [[Latviya]], [[Litva]] və Polşa ([[Kalininqrad vilayəti]] ilə), [[Belarus]], [[Ukrayna]], [[Gürcüstan]], [[Azərbaycan]], [[Qazaxıstan]], [[Çin Xalq Respublikası|Çin]], [[Monqolustan]] və [[Şimali Koreya]] ilə həmsərhəddir. Dəniz sərhədi olaraq isə [[Oxot dənizi|Oxot Dənizindən]] [[Yaponiya]] ilə, Berinq Boğazından isə [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] [[ABŞ ştatları|ştatı]] olan [[Alyaska]] ilə də qonşudur.<ref>Dünya Atlas xəritəsi: Detallı xəritə / Layihənin yaradıcıları və təkmilləşdiriciləri: А. N. Buşnev, А. P. Pritvorov. — [[Moskva]]: AST, 2017. — С. 31. — 96 с. — [[Xüsusi:BookSources/978-5-17-10261-4|ISBN 978-5-17-10261-4]].</ref> 17,075,400 &nbsp;km²-lik ərazisi ilə [[Ölkələrin və ərazilərin sahələrinə görə siyahısı|dünyanın ən böyük ölkəsidir]] və dünya yaşayış sahəsinin səkkizdə birini əhatə edir. Rusiya eyni zamanda [[2014]] ili etibarı ilə 144 milyon əhalisi ilə [[Ölkələrin əhaliyə görə sıralanması|dünyanın ən sıx əhalili]] doqquzuncu ölkəsidir. Bütöv şimali [[Asiya|Asiyanın]]nın və [[Şərqi Avropa|Şərqi Avropanın]]nın böyük bir qisminə uzanan Rusiya, [[Rusiyada zaman|doqquz zaman kəsiyinə]] yayılır və çox müxtəlif [[Rusiya relyefi|relyef]] və [[Rusiyanın iqlimi|iqlimə]] malikdir.

Rusiyanın tarixi [[III əsr|III]] və [[VIII əsr|VIII əsrlər]]lər arasında [[Avropa|Avropada]]da tanınan bir qrup olaraq ortaya çıxan [[Slavyanlar|Şərq Slavyanları]] ilə başlayır. [[IX əsr]]<nowiki/>də [[Varyaqlar]] tərəfindən qurulan və idarə olunan [[Orta əsrlər|Orta Əsr]] [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus Dövləti]] ortaya çıxdı. [[988]]-ci ildə [[Bizans İmperiyası|Bizans İmperiyasından]]ndan [[Şərqi pravoslav kilsəsi|Pravoslav Xristianlığı]] qəbul edildi və sonrakı [[minillik]] üçün buraya [[Bizans İmperiyası|Bizans]] və [[Slavyanlar|Slavyan]] mədəniyyətlərinin sintezi başladı. Daha sonra [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus Dövləti]] bir sıra kiçik dövlətlər halına parçalandı və torpaqlarının əksəriyyəti Monqollar tərəfindən istila edilib [[Qızıl Orda|Qızıl Orda Dövlətinin]] qolları halına gəldi. [[Qızıl Orda|Qızıl Orda Dövlətindən]] müstəqilliyini elan edən Rus knyazlıqları yavaş-yavaş yenidən birləşib [[Böyük Moskva knyazlığı|Moskva Knyazlığını]] qurmuş və [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus Dövlətinin]] mədəni və siyasi irsinin ardıcılı olmuşdur. 18-ci əsrə gəldikdə, böyük ölçüdə fəth, ilhaq və kəşf yolu ilə Avropada Polşadan Şimali Amerikada Alyaskaya qədər uzanan tarixin ən böyük üçüncü imperiyası olan Rus İmperiya halına gəldi.

[[1917-ci il]] [[Oktyabr inqilabı|Oktyabr İnqilabından]] sonra [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası]], dünyanın ilk konstitusiyalı sosialist dövləti olmuş və [[İkinci Dünya müharibəsi|II Dünya Müharibəsində]] [[Antihitler koalisiyası|müttəfiqlərə]] qarşı qələbədə həlledici rol oynayaraq [[Super güc]] ölkəsi kimi tanınan, [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]]-nin ən böyük və aparıcı dövlətlərindən biri oldu. [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] dövründə dünyanın ilk [[Sünisüni peyk|süni peyki]]i və ilk insanlı kosmik uçuşu daxil olmaqla, [[XX əsr|XX əsrin]]in ən əhəmiyyətli texnoloji nailiyyətləri məhz burada həyata keçirilib. Rusiya Federasiyası, SSRİ-nin dağılmasının ardından [[1991]]-ci ildə yaradılıb və SSRİ-nin ardıcılı kimi tanınır.

Rusiya adı [[Slavyanlar|Şərq Slavyanlarının]] əsasən yaşadığı bir [[Orta əsrlər|Orta Əsr]] dövləti olan [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətinin]]nin adından uydurulmuşdur. Ancaq, bu ad daha sonra tarixdə daha da intensivləşmişdir və ölkə sakinləri tərəfindən "''Русская Земля''" (Rus torpağı) adı ilə çağırılıb. Bu addan törəyən digər dövlətlərdən ayırd etmək üçün, müasir tarixdə Kiyev Rusiyası deyilir. Rus adı, Rus (Русь) dövlətinin banisi olan [[Varyaqlar|Varyaqların]]ın bir qrupu olan [[Rus (xalq)|Rus xalqından]] gəlir.

[[Şəkil:Kievan Rus en.jpg|thumb|[[XI əsr|XI əsrdə]]də [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətinin]]nin xəritəsi.]]

[[IX əsr|IX əsrdə]]də ilk Şərqi Slavyan dövlətlərinin qurulması, [[Baltik dənizi]] regionundan [[Varyaqlar|Varyaqların]]ın buraya gəlməsi, tacirlər, döyüşçülərin gəlməsi ilə üst-üstə düşmüşdür. Əvvəlcə bu gələnlər şərqi [[Baltik dənizi|Baltikdən]], [[Qara dəniz|Qara Dəniz]] və [[Xəzər dənizi|Xəzər Dənizinə]] doğru uzanan su yolları üzərindən gələn [[Skandinaviya|Skandinaviya mənşəli]] [[Vikinqlər]] idi. Nestor Kronqinə görə, Rurik adında Rus xalqından bir [[Varyaqlar|Varyaqlı]], [[862]]-ci ildə [[Veliki Novqorod|Novqorodun]] hökmdarı seçildi. [[882]]-ci ildə əvvəlcədən Xəzərlərə xərac verən xələfi Oleq, cənubdan daxil olaraq Kiyevi işğal edib, [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətini]]ni qurdu. Oleq, Rurikin oğlu İqor və İqorun oğlu [[I Svyatoslav]] sonradan bütün yerli [[Slavyanlar|Şərqi Slavyan]] tayfalarını Kiyev çarlığına bağlayıb, Xəzər xaqanlığını dağıtmış, Bizans və Farslara qarşı müxtəlif hərbi yürüşlər etmişdir.

[[X əsr|10-cu əsr]] — [[XI əsr|11-ci əsrlər]]<nowiki/>i arasında [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus Dövləti]] Avropanın ən böyük və ən firavan ölkələrindən biri halına gəldi. [[I Vladimir|Böyük Vladimir]] ([[980]]-[[1015]]) və oğlu [[Yaroslav Mudrı]] ([[1019]]-[[1054]]) dövründə Kiyev Rus Dövləti çiçəklənmiş və özünün qızıl əsrini yaşamışdır. O dövrdə [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus Dövləti]]<nowiki/>ndə [[Bizans İmperiyası|Bizans İmperiyasında]]nda mövcud olan [[Şərqi pravoslav kilsəsi|Pravoslav Xristianlığı]] qəbul edilib və ilk [[Slavyanlar|Şərqi Slavyan]] yazılı qanunu olan ''Russkaya Pravda'' (Rus Həqiqətləri) kitabı yazıldı.

[[XI əsr|XI]] və [[XII əsr|XII əsrlərdə]]lərdə, [[Qıpçaqlar]] və [[Peçeneqlər]] kimi köçəri Türk tayfaları tərəfindən mütəmadi keçirilən yürüşlər Slavyan əhalisinin böyük miqdarda köçməsinə, xüsusilə [[Zalesye (Krım)|Zalesye]] kimi tanınan şimalda daha etibarlı sıx meşə regionlarına köçərək məskunlaşmasına səbəb olub.

[[Feodalizm]] və [[Mərkəziyyətçilik|adəmi mərkəziyyətçilik]] dövrünə [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətində]]ndə hökm sürən [[Rüriklər sülaləsi|Ruriklər Sülaləsi]] üzvləri arasındakı mübarizə öz damğasını vurdu. [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətinin]]nin hakimiyyəti, şimal şərqində yerləşən [[Vladimir-Suzdal knyazlığı|Vladimir-Suzdal]], şimal-qərbindəki [[Veliki Novqorod|Novqorod]] və cənub qərbindəki [[Qaliçnya-Volnya Knyazlığı|Qaliçnya-Volnya Knyazlığının]]nın xeyrinə azalmağa başladı.

[[1237]]-[[1240|40]] illəri arasında [[Monqol yürüş və işğalları|Monqol yürüşlərinə]] məruz qaldı. Bu [[Monqol yürüş və işğalları|Monqol yürüşləri]] [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətinə]]nə son zərbə vuraraq dağıdılmasına və əhalisinin yarısını itirməsinə yol açdı. Daha sonra yaradılan Türk-Monqol dövləti olan [[Qızıl Orda|Qızıl Orda Dövləti]], Rus krallıqlarını hakimiyyəti altına alaraq iki əsr ərzində Rusiyanın cənubuna və mərkəzinə hökm etdi.

Nəhayət, [[Reç Pospolita]] tərəfindən assimilyasiya edilən [[Qaliçnya-Volnya Knyazlığı]], Monqolların hakimiyyətindəki Vladimir-Suzdal və Novqorod Respublikasının azad olmasına şərait yaratmışdır və müasir Rus milləti üçün təməl yaratmışdır. [[Pskov vilayəti]] ilə birlikdə [[Veliki Novqorod|Novqorod]] Monqol əsarətindən qurtuldu. Şahzadə [[Aleksandr Nevski|Aleksandr Nevskinin]]nin liderliyində, Novqorodlular [[1240]]-ci ildə Nəva Müharibəsində işğalçı İsveçliləri öz torpaqlarından qovdu və bununla yanaşı [[1242]]-ci ildə [[Peipus Gölü Döyüşü|Peipus Gölü Döyüşündə]]ndə də [[Tevton ordeni|Tevton Cəngavərlərinin]] Şimali Rusiyada koloniya yaratma təşəbüsslərinə uğurla mane olmağı bacarmışlar.

Böyük Moskva knyazlığı [[1263]]-cü ildə yaranmışdır. [[XIV əsr|XIV əsrin]]in əvvəllərində Moskva knyazlığı təsərrüfat, [[Peşə|sənət]] və [[ticarət]] sa­həsində özünün yüksəliş dövrünü keçirirdi. [[Qərbi Avropa]] və [[Şərqi Avropa|Şərq ölkələri]] ilə ticarətdə uğurlar qazanan Moskva [[Qızıl Ordu]] xanlarından «Böyük knyaz» titulu almaq üçün [[Tver|Tver knyazlığı]] ilə mübarizəyə başladı. Moskva knyazı [[İvan Kalita]] hiylə yolu ilə öz rəqibini aradan qaldırıb, Qızıl Orda xanından «yarlıq» aldı. [[İvan Kalita]] böyük knyaz titulunu ələ keçirdikdən sonra [[Qızıl Orda]] xanları xey­li müddət rus torpaqlarına yürüşlər etmədilər.

Bu da rus torpaqlarının dirçəl­mə­sinə, Moskvanın varlanıb başqa knyazlıqları özündən asılı vəziyyətə sal­masına imkan yaratdı. Moskva knyazlığının güclənməsi birləşdirilmə üçün ilkin şərait yaratdı. Artıq Moskva və başqa knyazlıqlar Qızıl Ordu ilə hesablaş­mır, xəracı vaxtlı-vaxtında ödəmir, bəzən isə tamamilə imtina edirdilər. [[Kulikovo döyüşü|Kulikovo döyüşünd]]ənndən sonra isə Moskva knyazı Qızıl Ordaya xə­rac verməkdən tamamilə imtina etdi. Moskva knyazı [[III İvan]]ın dövründə rus torpaqlarının Moskva ətpafında birləşdirilməsi çox sürətlə davam edirdi.

O, Ro­stov və Yaroslavl knyazlıqlarının varlığına son qoydu. Böyük Novqorod boyar­ları isə hər vasitə ilə öz müstəqilliklərini qoruyu saxlamağa çalışırdılar. Onların Bö­yük Litva knyazından kömək istəməsi III İvanın Novqorod üzərinə yürüşünə səbəb oldu. 1471-ci ildə baş vermiş Şelon döyüşündə Moskva knyazı III İvan qalib gəldi. 1478-ci ildə Böyük Novqorod torpağı Moskva tərəfindən tamamilə işğal edildi. Moskva knyazlığı geniş işğallar yolu ilə öz ərazisini genişləndirmək si­yasəti yeritməyə başladı.

[[IV İvan Qroznı|Qorxunc İvanın]] uzun səltənəti zamanı, parçalanan qədim [[Qızıl Orda|Qızıl Orda Dövlətinin]] yerinə qurulan üç Tatar xanlığı olan [[Qazan xanlığı|Qazan]], İdilliya Çayı boyu uzanan [[Həştərxan xanlığı|Həştərxan]] və Cənub Qərbi Sibirdəki [[Sibir xanlığı|Sibir Xanlıqlarını]] işğal edərək onsuz da böyük olan ölkə torpaqlarını iki dəfə artırmağı bacardı. Beləliklə, [[XVI əsr|XVI əsrin]]in sonunda Rusiya çoxmillətli, çox dinli və qitələrarası bir dövlət halına gəldi.

Ancaq [[IV İvan Qroznı|Çar]], [[Baltik dənizi|Baltik sahillərinə]] və dəniz ticarətinə çatımı təmin etmək üçün [[Polşa]], [[Litva]] və [[İsveç]] koalisiyasına qarşı aparılan uzun və uğursuz [[Livonya Müharibəsi|Livonya Müharibəsində]]ndə zəiflədi. Eyni zamanda [[Qızıl Orda|Qızıl Orda Dövlətinin]] qalan yeganə varisi olan [[Krım xanlığı|Krım Xanlığı]], Cənubi Rusiyaya basqınlar təşkil etdi. [[1571]]-ci ildə Volqa Xanlıqlarını geri almaq səyləri içində olan [[Krım xanlığı|Krım]] və [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] müttəfiqləri, Moskvanı işğal etdi və Moskvanı talayıb ətrafındakı qəsəbələri atəşə verdilər. Ancaq sonrakı illərdə [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] və [[Krım xanlığı|Krım]] qoşunları [[Molodi müharibəsi|Molodi Müharibəsində]] Ruslar tərəfindən məğlubiyyətə uğradıldı və [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]]-[[Krım xanlığı|Krımı]] Rusiyanın daxilinə qədər genişləndirmək təhdidi sonsuza qədər ortadan qaldırıldı.

[[Şəkil:Peter der-Grosse 1838.jpg|thumb|201x201px|[[Rusiya İmperiyası|Rusiya İmperiyasının]]nın ilk imperatoru [[I Pyotr]]]]

Dünya tarixində üçüncü böyük imperiya olmaqla, üç qitə boyunca uzanan Rus İmperiyası ərazi ölçüsünə görə yalnız [[Britaniya İmperiyası|Britaniya]] və [[Monqol İmperiyası|Monqol İmperiyasından]]ndan geri qalırdı. Rusiya imperiyasının yüksəlişi rəqib qonşularının - İsveç, [[Reç Pospolita]], İran və Osmanlı imperiyalarının zəifləməsi sayəsində baş verdi. Bu, 1812-1814-cü illərdə [[Napoleon Bonapart|Napoleonun]] Avropanı idarə etməklə qərbə və cənuba doğru genişlənmək istəyinin dəf edilməsində böyük rol oynadı.

Rusiya İmperiyasını 1721-ci ildən 1762-ci ilə qədər [[Romanovlar sülaləsi|Romanovlar ailəsi]], 1762-ci ildən sonra bu ailənin alman əsilli qolu Holşteyn-Qottorp ailəsi idarə edirdi. 19-cu əsrin əvvəllərində Rusiya İmperiyası şimaldan [[Şimal Buzlu okean|Şimal Buzlu okeandan]]dan cənubda [[Qara dəniz]]ə, qərbdən [[Baltik dənizi|Baltik dənizind]]ənndən şərqdə [[Sakit okean|Sakit okeana]]a və 1867-ci ilə qədər [[Şimali Amerika|Amerikada]] [[Alyaska|Alyaskaya]]ya qədər uzanırdı.^{[[Rusiya İmperiyası#cite%20note-2|[2]]]} 1897-ci ildə əhalinin siyahıya alınması ilə qeydiyyata alınan 125.6 milyon nəfər ilə həmin dövrdə [[Tzin sülaləsi|Böyük Tzin]] və Hindistandan sonra dünyada əhalisinin sayına görə üçüncü yerdə idi. Rusiya bütün imperiyalar kimi iqtisadiyyat, etnik və dini mənsubiyyət fərqliliklərini özündə birləşdirirdi. İmperiyada çoxsaylı üsyan və sui-qəsd cəhdləri həyata keçirən müxalif qüvvələr var idi. Onlar gizli polis tərəfindən yaxından izlənilir və minlərlə insan [[Sibir]]ə sürgün edilirdilər.

[[Şəkil:Russian Empire (1867).svg|left|thumb|177x177px|[[Rusiya İmperiyası|Rusiya İmperiyasının]]nın xəritəsi ([[1867]]-ci illərdə).]]

İqtisadi cəhətdən, imperiyanın əsas bazasını kənd təsərrüfatı təşkil edirdi. Böyük əmlaklarda təhkimli kəndlilərin çalışması ([[Rusiyada kəndli islahatı|1861-ci ildə azad olunanadək]]) ilə məhsuldarlıq göstəriciləri aşağı idi. Dəmir yolu və fabriklərdə xarici sərmayələrin qoyulması hesabına iqtisadiyyat yavaş-yavaş sənayeləşdirildi. Torpaqlar 10-cu əsrdən 17-ci əsrə qədər zadəganlar ([[Boyar|boyarlarboyar]]lar), sonralar isə imperator tərəfindən tərəfindən idarə olunurdu. Çar III İvan (1462-1505), daha sonra ortaya çıxacaq olan imperiyanın təməlini qoymuşdur. O, dövlətin ərazisini üç dəfə artırmış, [[Qızıl Orda|Qızıl Ordan]]ınnın ağalığına son qoymuş, Moskva [[Kreml|Kremlini]]ini bərpa etdirmiş və Rusiya dövlətinin bünövrəsini qoymuşdur. [[I Pyotr|Çar Böyük Pyotr]] (1682-1725) çoxsaylı müharibələr aparmış və onsuz da böyük olan imperiyanı daha da böyüdərək Avropanın əsas güclərindən birinə çevirmişdir. O, paytaxtı [[Moskva|Moskvadan]]dan yeni şəhər modeli olan [[Sankt-Peterburq|Sankt-Peterburqa]]a<nowiki/>köçürmüş və ənənəvi, orta əsrlərdən qalma bəzi ictimai və siyasi baxışları müasir, elmi, Avropayönümlü və rasionalist bir sistemlə əvəz edən mədəni inqilab həyata keçirmişdir.

[[II Yekaterina|Böyük Yekaterina]] (1762-1796-cı illərdə hakimiyyətdə olmuşdur) imperiyaya qızıl dövrdə başçılıq etmişdir. O, fəthlə, müstəmləkəçilik və diplomatiya ilə dövləti genişləndirmiş, Qərbi Avropa xətləri boyunca Böyük Pyotrun modernləşmə siyasətini davam etdirmişdir. [[II Aleksandr|Çar II Aleksandr]] (1855-1881) [[1861]]-ci ildə bütün 23 milyon təhkimli kəndlilərin azad olunması da daxil olmaqla bir çox islahatlar həyata keçirmişdir. Onun Şərqi Avropada siyasəti [[pravoslav]] xristianları Osmanlı hökmranlığı altında qoruyurdu. 1914-cü ilə qədər davam edən bu əlaqə Rusiyanın [[Birinci Dünya müharibəsi|Birinci Dünya müharibəsin]]ənə [[Fransa]], [[Birləşmiş Krallıq]] və [[Serbiya]] tərəfdən qatılaraq Alman, Avstriya və Osmanlı imperiyalarına qarşı mübarizəyə başlamasına gətirib çıxardı.

Rusiya İmperiyası 1905-ci il inqilabına qədər mütləq bir monarxiya kimi idarə olundu və daha sonra [[de-yure]] [[Konstitusiyalıkonstitusiyalı monarxiya|konstitusiyalı monarxiyaya]]ya çevirildi. İmperiya, 1917-ci ilin [[Fevral burjua-demokratik inqilabı|Fevral İnqilabı]] və Birinci Dünya müharibəsində iştirakında kütləvi uğursuzluqları səbəbindən süqut etdi.

[[XVII əsr|XVII əsrd]]ədə [[ruslar]] öz dili ilə fərqlənən xalqların qarışığı idi. Bunlar əsasən böyük hind-avropa dil qrupunun slavyan ailəsinə məxsus idilər. Velikoruslar və moskovitlər [[Moskva]] ətrafında yaşayırdılar. Onlar şimal meşələrinə nüfuz edib, çoxlu fin və digər aborigen tayfaları [[assimilyasiya]] etmişdilər. [[Qara dəniz]] sahili həmin vaxtadək [[Türkiyə|Türkiyənin]]nin himayəsində olan tatar xanlarının əlində idi. Tatarlarla ruslar arasındakı sərhəd torpaqlarında yarımmüstəqil [[Kazak|kazaklarkazak]]lar yaşayırdılar, onlar əsasən miqrasiya edən ruslardan əmələ gəlmişdilər.

[[XX əsr|XX əsrin]]in əvvəllərində [[Rusiya İmperiyası|Rusiyada]] kapitalizmin inkişafı sürətlənmişdi. Lakin [[1900]]-[[1903]]-cü illər dünya iqtisadi böhranı Rusiyadan da yan keçmədi. İctimai siyasi proseslərin dərinləşməsi ilə ilk siyası partiyalar yaranmağa başladı. Sonralar Rusiyanın tarixində əhəmiyyətli rol oynamış [[Sosialist İnqilabçılar Partiyası]] [[1902]]-ci ildə yarandı. Həmçinin [[1903]]-cü ildə [[Rusiya Sosial-Demokrat Fəhlə Partiyası]] (RSDFP) yaradıldı.

Hakimiyyət Müvəqqəti hökumətə (Eser-menşeviklərə) keçdi. Lakin [[bolşeviklər]] bu cür "hakimiyyət bölgüsündən" razı qalmadılar. [[25 oktyabr|25 oktyabrda]]da (7 noyabr) baş vermiş növbəti inqilab nəticəsində Müvəqqəti Hökumət hakimiyyətdən getdi. Nəticədə hakimiyyət [[Vladimir İliç Lenin]] başda olmaqla [[Kommunist|kommunistlkommunist]]ərinlərin əlinə keçdi.

Hakimiyyətə gəlmiş bolşeviklər ilk addım olaraq özlərinə "hərbi arxa" yaratmağa başladılar. Nəticədə təcili olaraq [[Qırmızı Ordu|Qırmızı Ordunun]]nun<nowiki/>quruculuğu başlandı, proletar milisi, hərbi-inqilabi tribunallar, əksinqilabi mübarizə üçün fövqəladə komissiya yaradıldı. Bolşeviklər öz ideoloji təbliğatını daha da genişləndirmək üçün yalnız öz mətbuat qurumlarının çıxmasına icazə verdilər.

[[1918]]-ci il [[5 yanvar|yanvarın 5-də]] Rusiyada [[Müəssislər Məclisi|Müəssislər Məclisin]]ənə seçkilər keçirildi. Müəssislər Məclisi elə fəaliyyətinin ilk günündəcə buraxıldı. III Sovetlər Qurultayı Rusiya Federativ Sosialist Respublikasının yaradıldığını elan etdi. Tezliklə [[1918]]-ci iyununda ilk Sovet Konstitusiyası qəbul edildi.

Az sonra ölkədə vətəndaş müharibəsi başlandı. Qırmızılara qarşı Ağlar formalaşdılar. Şərqdə Admiral Kolçak Ağlara rəhbərlik etməyə başladı. O hətta "Rusiyanın Ali hökmdarı" elan edildi. Şimalda əksinqilabi qüvvələrə Miller, cənubda isə general Denikin rəhbərlik edirdi. Lakin bu müharibə tezliklə daxili müharibə kimi qalmayıb xaricdən hərbi müdaxiləyə məruz qaldı. ingilislərlə fransızlar [[Cənubi Qafqaz|Cənubi Qafqaza]]a, [[Arxangelsk]]ə və [[Odessa|Odessaya]]ya, almanlar [[Ukrayna|Ukraynaya]]ya və [[Gürcüstan|Gürcüstana]]a ordu yeritdilər. Lakin tezliklə qırmızı ordu üstünlüyü əlinə aldı və ardıcıl olaraq Kolçakı, Denikini, Vrangeli məğlub etdi. Sovetlərin bu qələbələri xarici qoşunları tezliklə öz ilkin mövqelərinə qayıtmağa məcbur etdi.

[[1920|1924]]-ci ilin əvvəllərindən, əsasən Leninin ölümündən sonra ölkə rəhbərliyində hakimiyyət uğrunda ciddi siyasi mübarizə başladı. [[İosif Stalin]] tərəfindən təkbaşına idarə üçün tətbiq olunmuş avtoritar idarə metodu möhkəmləndi. Stalin və digər rəhbərlər SSRİ-nin digər [[Avropa]] ölkələrindən iqtisadi baxımdan çox geri qaldığını çox gözəl başa düşürdülər. 1924-cü ildən başlayaraq, ABŞ istisna olmaqla, bir sıra qərb ölkələri SSRİ-ni tanımağa başladılar. Lakin bu əlaqələrdə qeyri-bərabərlik mövcud idi. SSRİ dünya birliyinin üzvü kimi tanınsa da, bu illərdə [[Millətlər Cəmiyyəti|Millətlər Cəmiyyətin]]ənə qəbul edilməmişdi.

Regionlarda etnik münaqişələr Sovetlərin vəziyyətini gərginləşdirdi. [[Azərbaycan SSR]]-in tərkibində olan [[Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti|Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətind]]əndə ermənilər tərəfindən başlanan separatçılıq hərəkatı "Böyük dağılmanın" başlanğıcı oldu. [[1990]]-cı ilin martında [[Estoniya]], [[Litva]], may ayında isə [[Latviya]] müstəqilliklərini bərpa etmək haqqında qərar qəbul etdilər. Gürcüstanda suverenlik haqqında dekret qəbul olundu.

İyun ayında [[RSFSR]] dövlət suverenliyi barədə Bəyənnammə qəbul etdi. [[1991]]-ci ilin iyununda [[Boris Yeltsin]] RSFSR-in prezidenti seçildi. 1991-ci ilin avqustunda Sovet İttifaqını qoruyub saxlamaq istəyən yüksək çinli məmurlar ölkədə Fövqəladə vəziyyət elan etdilər. Qorbaçovun "səhhəti ağır olduğu üçün" onun səlahiyyətləri [[Gennadi Yanayev]]ə verildi. Yanayev [[Moskva|Moskvaya]]ya hərbi qüvvə yeritdi, lakin bu cəhd uğursuz alındı. "Avqust qiyamı" puç oldu. Bu hadisədən sonra [[Kommunist partiyası|Kommunist partiyasın]]ınnın fəaliyyəti dayandırıldı.

[[1993]]-cü ilin dekabrında qəbul edilmiş [[Konstitusiya|Konstitusiyaya]]ya əsasən [[Rusiya Federasiyası]] məhdud hakimiyyətli prezident idarə üsulunun bəzi elementlərini özündə əks etdirən dualist idarəetmə üsuluna malik federativ [[Respublika|respublikadrespublika]]ırdır. [[Konstitusiya|Konstitusiyaya]]ya əsasən ölkədə [[Prezident|prezidentinprezident]]in başçılıq etdiyi icraedici hakimiyyət, ikipalatalı qanunverici orqan - Federal Məclis və müstəqil [[məhkəmə]] sistemi mövcuddur.

[[Şəkil:Vladimir Putin, Sergei Lavrov and Sergei Shoigu (2019-02-02) 06.jpg|thumb|Rusiyanın dövlət başçısı — [[Vladimir Putin|Vladimir Putinin]]in, [[Sergey Lavrov]] ilə görüşü.]]

[[Rusiya Federasiyası|Rusiya Federasiyasın]]ınnın [[Prezident|Prezidenti]]i [[Konstitusiya|Konstitusiyaya]]ya [[31 dekabr]] [[2008]]-ci ildə edilmiş düzəlişə əsasən ümumxalq səsverməsi yolu ilə altı il müddətinə seçilir. Yaşı 35-dən az olmayan və on ildən artıq ölkədə yaşayan hər bir vətəndaş [[Rusiya Federasiyası|Rusiya Federasiyasın]]ınnın [[Prezident|Prezidenti]]i seçilə bilər. Eyni şəxs ardıcıl olaraq iki dəfədən artıq [[Prezident]] seçilə bilməz.

Dövlət başçısı və silahlı qüvvələrin ali baş komandanı sayılan [[Prezident]] [[Baş nazir|Baş naziri]]i və 30 üzvü olan Nazirlər Şurasını (Kabinet) seçmək və təyin etmək, qərar və sərəncamlar vermək, qanun layihələrinə [[veto]] qoymaq hüququna malikdir. [[Prezident]] Federal məclisə illik müraciətində ölkənin siyasi və iqtisadi inkişafı ilə bağlı [[hökumət]] proqramını bəyan edir.

[[Rusiya Federasiyası|Rusiya Federasiyasın]]ınnın hazırkı, sayca 4-cü [[Prezident|Prezidenti]]i, [[4 mart]] [[2012]]-ci ildə keçirilmiş sonuncu [[Prezident]] seçkilərində 63.6% səs toplayaraq qalib gəlmiş Vladimir Vladimiroviç Putindir ([[7 may]] [[2012]]-ci ildən etibarən V.Putin rəsmən vəzifəsinin icrasına başlamışdır).

[[Boris Yeltsin]], yüksək gözləntilər dalğası ilə hakimiyyətə gəldi. [[12 iyun|12 İyun]] [[1991]]-ci ildə səslərin 57%-ni alaraq [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası|Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının]]nın prezidenti seçildi və xalq tərəfindən seçilən ilk prezidenti oldu. Amma [[Boris Yeltsin|Yeltsin]], [[1990]]-cı illərdə Rusiyadakı bir sıra iqtisadi və siyasi böhrandan sonra çəkisini əsla geri almadı. Yeltsinin dövrü, geniş yayılmış [[korrupsiya]], iqtisadi tənəzzül və nəhəng siyasi və sosial problemlər ilə gözə çarpırdı. Vəzifəsindən ayrıldığı zaman, Yeltsin iki faizlik razılıq reytinqinə malik idi.

Federasiya Şurasının tərkibinə hər [[Region|regiondanregion]]dan və ya [[Respublika|respublikadanrespublika]]dan təyin edilmiş iki nümayəndə daxildir. Federal Məclis və [[Prezident]] bir-birinə güclü təsir edə bilmir. Dövlət Duması - lehinə böyük əksəriyyətin səs verdiyi etimadsızlıq rəyi irəli sürməklə [[Hökumət|hökumətihökumət]]i buraxa bilər. Duma - [[Prezident|Prezidentin]]in hər-hansı məcburi qərar qəbul etməsinə qədər olan üç ay müddətində iki dəfə etimadsızlıq rəyi irəli sürmək [[Hüquq|hüququnahüquq]]una malikdir. [[Prezident]] yeni [[hökumət]] yarada və ya Dumanı buraxaraq yeni seçkilər təyin edə bilər.

Yeni [[Baş nazir|Baş nazirin]]in və ya [[Hökumət|hökumətinhökumət]]in təyin edilməsi üçün Dumanın mütləq razılığı olmalıdır. Bununla belə, [[Prezident|Prezidentin]]in təklif etdiyi namizədi Duma üç dəfə rədd etdiyi təqdirdə dövlət başçısı Dumanı buraxmaq və yeni seçkilər elan etmək hüququna malikdir.

Federal Məclis – hər iki palatanın səs verdiyi, Ali məhkəmənin və [[Konstitusiya]] Məhkəməsinin bu qərarla razılaşacağı təqdirdə [[Prezident]]ə impiçment irəli sürə bilər. Federal məclis həmçinin Dumanın qəbul etdiyi qanun layihəsinə veto qoya bilər. [[Prezident]] Dövlət Dumasını, formalaşdığı andan etibarən ilk 12 ay ərzində buraxmaq [[Hüquq|hüququnahüquq]]una malik deyil.

[[1993]]-cü il [[Konstitusiya|Konstitusiyas]]ınasına görə [[Rusiya Federasiyası|Rusiya Federasiyasın]]ınnın 21 [[Respublika|Respublikas]]ısı və 68 vilayət, məmləkət və mahalı bərabər və geniş muxtariyyətə malikdir. Vergi, müdafiə, xarici işlər, enerji təchizatı və sosial siyasətə aid məsələlər federal [[Hökumət|hökumətinhökumət]]in ixtiyarında olsa da, digər sahələr: təhsil, [[səhiyyə]], ictimai təhlükəsizlik, [[mədəniyyət]] və [[Torpaq|torpaqdantorpaq]]dan istifadə yerli hakimiyyət orqanlarının nəzarəti altına düşür. [[Respublika|Respublikalar]]ınların hər birinin [[Konstitusiya|konstitusiyaskonstitusiya]]ısı, seçkili [[Hökumət|hökumətihökumət]]i və büdcəsi vardır. Bu [[Respublika|respublikalarrespublika]]lar [[Region|regiondaregion]]da sosial-iqtisadi siyasətin istiqamətlərini müəyyənləşdirir, [[Torpaq|torpaqdantorpaq]]dan istifadə məsələlərinə nəzarət edir və dövlət büdcəsindən istifadə edilməsinə məsuliyyət daşıyırlar.

Ölkədə icra hakimiyyəti mövcud [[Konstitusiya|Konstitusiyan]]ınnın 114-cü maddəsinə əsasən [[Rusiya Federasiyası]] [[Hökumət|Hökuməti]]i tərəfindən həyata keçirilir.

Dövlətin vahid maliyyə və pul siyasətinin həyata keçirilməsini təmin etmək, federal büdcəni hazırlayaraq Dövlət Dumasına təqdim və onun icrasına nəzarət etmək, [[mədəniyyət]], [[elm]], təhsil, [[səhiyyə]], sosial təminat, [[ekologiya]] sahələrində dövlət siyasətini həyata keçirmək, ölkənin müdafiə və xarici siyasət [[Strategiya|strategiyasstrategiya]]ınınsının, habelə [[Konstitusiya]] ilə müəyyən edilmiş digər funksiyaların yerinə yetirilməsini təmin etmək [[Rusiya Federasiyası]] [[Hökumət|Hökumətinin]]inin səlahiyyətlərinə daxildir.

[[Hökumət|Hökumətin]]in qərarları ilə [[Rusiya Federasiyası|Rusiya Federasiyasın]]ınnın [[Konstitusiya|Konstitusiyas]]ısı, federal qanunlar və [[Prezident]] fərmanları arasında ziddiyyət yarandıqda, bu qərarlar [[Rusiya Federasiyası]] [[Prezident|Prezidenti]]i<nowiki/>tərəfindən ləğv edilə bilər.

Xarici iqtisadi əlaqələr beynəlxalq ərazi əmək bölgüsünün təsiri altında yaranır. Ona görə xarici əlaqələri ölkənin inkişaf səviyyəsi, coğrafi mövqeyi, təbii sərvətlərinin istifadəsi, təbii şəraiti və s. kimi amillər təsir göstərirlər. RF çox geniş xarici əlaqələr coğrafiyasına malikdir. Ölkənin ixracatında aparıcı yeri enerji daşıyıcıları-neft, qaz, elektrik enerjisi və s. tutur. Hazırda (2006-cı ildə) həmin sahələrin ixracatda xüsusi çəkisi 69% təşkil edir. Rusiya “[[Qazprom|Qazpromu]]”u” Avropaya qaz ixrac edir. İxracatda ikinci yeri kimya məhsullarının ixracatı tutur. Daha sonra meşə materialları, avtomobillər, digər maşınlar tutur. Ən çox ixracatı [[Qərbi Avropa]] və [[MDB]] öklələri ilə aparır. RF idxalının aparıcı mövqeyi yenə də maşınqayırma ərzaq və istehlak malları tutur.

Rusiya, 17,075,400 &nbsp;km²-lik ərazisi ilə dünyanın ən böyük ölkəsidir. Rusiyada 23 [[UNESCO]] Dünya İrsi, 40 [[UNESCO]]-nun biosfer ehtiyatı, 41 Milli park, 101 qoruğu var. Rusiya, 41° Ş və 82&nbsp;° C en dairələri ilə 19° Ş və 169° Q uzunluqları arasında yer alır.

Rusiyanın relyefi, başlıca olaraq cənubunda çöl və şimalında sıx meşə düzənliklərdən ibarətdir. Rusiya dünyadakı əkinə yararlı ərazinin 10%-nə malikdir. Dağ fasilələri cənub sərhədləri boyunca yerləşməkdə olub, Qafqaz və (5642 m ilə Rusiya və [[Avropa|Avropanın]]nın yüksək nöqtəsi), Altay dağlarını əhat edir. Şərq tərəflərində [[Verxoyansk silsiləsi|Verxoyansk sıra dağları]] və [[Kamçatka|Kamçatka yarımadasında]] isə bir çox [[Vulkanların quruluşu|aktiv vulkanlar]] yer almaqdadır. Ural Dağları, mineral resursları baxımından zəngin olub, Avropa ilə Asiyanın şimal-cənub dekabrını yaradır.

Rusiya, [[Şimal Buzlu okean|Şimal Buzlu]] və [[Sakit okean|Sakit Okean]], [[Baltik dənizi|Baltik Dənizi]], [[Azov dənizi|Azov Dənizi]], [[Qara dəniz|Qara Dəniz]] və [[Xəzər dənizi|Xəzər Dənizi]] boyunca 37.000 &nbsp;km uzunluğunda bir sahil zolağına malikdir.

Şimali Avropa Rusiyası və Sibirin əksəriyyəti yarı arktik iqlimə malikdir. Şimal-şərq Sibirin iç bölgələrdə çox şiddətli soyuqlar olur (əksəriyyətlə [[Saxa|Saxa subyektində]] daha çox soyuq olur və -71.2 &nbsp;°C kimi rekord aşağı temperaturlar müşahidə edilir). Digər bölgələr isə daha mülayimdir. Arktik Okean sahillərində və Rus Arktik Adalarında isə qütb iqlimi hakimdir.

[[Atlantik okean|Atlantik]] və [[Sakit okean|Sakit Okeanın]] mülayim təsirinə malik olması səbəbindən, Avropa Rusiyasındakı bir çox sahədə, Qərbi Sibirin cənubunda və Uzaq Şərqi Rusiyanın cənubunda, [[Moskva]] və [[Sankt-Peterburq]] şəhərləri də daxil olmaqla rütubətli bir kontinental iqlim hökm sürür. (Köppenin ''Dfb'', ''Dfa'', ''Dwb'', ''Dwa'' tipləri). [[Skandinaviya yarımadası]] və [[Sakit okean|Sakit Okean]] arasındakı Şimali Avropa Rusiyasının çoxu və Sibir yarı arktik bir iqlimə malikdir. Şimal-şərq [[Sibir|Sibirin]]in daxili regionlarında son dərəcə şiddətli qış keçir.

Şimal Buzlu okean sahilindəki ərazi zolağı, həm də Arktik adalar qütb iqliminə malikdir (adaların bəzilərində ifrat qütb iqlimi (''EF'') və bəzi yerlərdə tundra iqlimi (''ET'')) hökm sürür. Qara dəniz sahilindəki kiçik bir hissə olan [[Soçi]], rütubətli subtropik iqlimə malikdir (Köppenin ''Cfa'' tipi). [[Şərqi Sibir]] və [[Uzaq Şərq|Uzaq Şərqin]]in bir çox bölgəsində qış yaza nisbətən quru ikən (''Dwa'', ''Dwb'', ''Dwc'', ''Dwd'' tipləri) ölkənin digər bölgələrində isə mövsümlər ərzində bərabər yağış baş verir. Ölkənin bir çox yerində qış yağışları adətən qar kimi düşür. Aşağı Volqa boyu və Xəzər Dənizi sahilindəki region həm də Sibirin cənubdakı bəzi sahələr yarı quraq iqlimə malikdir (BSK).

Rusiya iqtisadiyyatı keçid mərhələsində kəskin dəyişikliklərə məruz qalmışdır. İnkişaf səviyyəsi xeyli aşağı düşübdür. Təsərrüfatın sahə strukturunda əsas yeri xammal hasilatı tutur. Təsərrüfatın strukturu sənayeləşmə dövründə hasilat sahələri hesabına xeyli “ağırlaşmışdır”. Təsərrüfatın ərazi strukturu, sosial-iqtisadi, təbii şərait və ərazi əmək bölgüsünün təsiri nəticəsində əmələ gəlibdir. Ölkənin ümumdaxili məhsulunun 41%-ni istehsal sahələri – sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, 50% xidmət sahələri – nəqliyyat, rabitə, ticarət və xidmət sahələri , yerdə qalan 9%-ni isə vergidən yığılan vəsaitlər təşkil edir. Xammalla sıx bağlı olan sahələrin əksəriyyəti hasilat yerlərində inkişaf edir. Onların sonrakı emal sahələri, xüsusilə emal sənayesi iri şəhərlərdə yerləşir. Əvvəllər iqtisadi cəhətdən güclü olan ölkələr sırasında durduğu halda hazırda xeyli geriləmişdir. Hazırda adambaşına düşən ÜDM həcminə görə nəinki inkişaf etmiş, hətta [[Meksika]], [[Braziliya]], [[Argentina]] və b. bir sıra digər ölkələrdən geri qalır. Rusiya üçün [[Avropa|Avropaya]]ya inteqrasiyanın əhəmiyyəti böyükdür. Lakin [[2008]]-ci ildə [[Gürcüstan|Gürcüstana]]a müdaxiləsi, [[Ukrayna]] ilə qaz mübadiləsi və uzun müddət Avropaya verilən qazın kəsilməsi onun Avropa ilə inteqrasiyasına ziyan vurdu.

[[Şəkil:Московский международный деловой центр «Москва-Сити» 14.07.2014.jpg|left|thumb|227x227px|[[Moskva|Moskvada]]da nəhəng binalar.]]

[[Şəkil:Rostov's region combain.jpg|left|thumb|209x209px|[[Rostov vilayəti|Rostov vilayətində]]ndə buğda yığımı. Rusiya dünyanın ən böyük [[Çovdar (bitki)|çovdar]], [[Arpa (bitki)|arpa]], [[əkin qarabaşağı]], [[günəbaxan]] və [[yulaf]] ixracatçılarındandır.]]

Taxılçılıq əsas yer tutur. Meşə zonasında boz taxıl növləri – darı, [[çovdar]], [[arpa]], [[vələmir]], [[qarabaşaq]] vəs.; meşə-çöl və çöl zonalarında buğda və qarğıdalı əkilir. Taxılçılıq yaz və payızda səpilən zonalara bölünür. Payızlıq qalın qar örtüyü olan Avropa hissəsində, yazlıq şərq rayonlarında yerləşir. Ölkənin bütün əkinçilik zonalarında yayılıb. Bu taxıl növlərinin müxtəlifliyi ilə bağlıdır. Taxılın məhsuldarlığı aşağıdır. İldə 94.0 mln. tona qədər taxıl toplanır. Taxıl rayonlarında məhsuldarlıq 22sen/ha.dır. (2011-cı il). Öz tələbatını ödəmir. Texniki bitkilərdən ən geniş yayılanı şəkər [[Çuğundur|çuğunduruçuğundur]]u, [[günəbaxan]], kətan lifi, [[soya]], tənbəki və b. 2011-ci ildə kartof 12.7 mln t, şəkər çuğunduru 42.7 mln t, günəbaxan 9 mln t. Istehsal olunub. Şəkər çuğunduru və şəkər istehsalı Mərkəzi Qaratorpaq, Şimali Qafqaz və Altay diyarındadır. 2011-ci ildə 43.0 mln t. şəkər çuğunduru yığılmışdır.

Günəbaxan əkinləri əsaən Şimali Qafqazda və Voqaboyundadır. Daha çox rütubət sevən kətan bitkisi (parça və kəndir hazırlanır) əsasən Şimal-Qərb, Şimal və Volqa-Vyatka rayonlarında yerləşir. 9 mln ton məhsul yığlıb. Soya bitkisi Uzaq Şərqin Cənub rayonlarında becərilir. Kartof və tərəvəz əkinlərinin coğrafiyası daha genişdir. Kartof əkinləri RF-nin Avropa hissəsində, tərəvəz Şimali Qafqaz, Mərkəz və Mərkəzi Qaratorpaqda və iri şəhərlərin ətraflarında becərilir.

RF iş adamları Azərbaycanın Samux rayonunda istixanalarda tərəvəz yetişdirmək üçün istehsallar yardılıblar. Bağçılıq RF Avropa hissəsinin Mərkəz və Cənub rayonlarında, Volqaboyunda və b. inkişaf etmişdir. Heyvandarlıq ölkənin k/t məhsullarının 60%-dən çoxunu verir. 2012-ci ilin əvvəllərində iri buynuzlu heyvanların sayı 20 mln, qoyun-keçi 23 mln. baş olub Ən geniş yayılan iri- buynuzlu mal-qara və donuzçuluqdur. Meşə və meşə çöl zonalarında südlük-ətlik, cənub çöl zonalarında ətlik-südlük istiqaməti əsas yer tutur.

Donuzçuluq Mərkəz Qaratorpaq, Şimali Qafqazın Rostov, Krasnodar və Stavrapol ərazilərində və iri şəhərlərin ətraflarında cəmləşmişdir. Qoyunçuluq Şimali Qafqaz, Altay, Şərqi Sibirdə, maralçılıq şimal rayonlarında inkişaf etmişdir. Eyni zamanda Altayda buynuzundan dərman hazırlanan xallı maralçılıq inkişaf etdirilir. Rusiyada xəz-dəri heyvandarlığı şimal və Sibir istiqaməylərində yerləşir. Ölkədə Qara, Xəzər, [[Baltik dənizi|Baltik dənizinin]]nin sahilləri, [[Şimali Qafqaz|Şimali Qafqazda]]da olan mineral bulaqlar mühüm kurort-rekreasiya rayonlarıdır. Dağlarda alpinizmin inkişafı üçün əlverişli şərait vardır. Moskva, Sankt-Peterburq, Novqorod və digər qədim şəhərlərdə olan abidələr əsas turizm obyektləridir.

[[Şəkil:ЭВС2-03, Russia, Saint Petersburg, Slavyanka station (Trainpix 190523).jpg|thumb|[[Sankt-Peterburq|Sankt-Peterburqdan]]dan [[Moskva|Moskvaya]]ya irəliləyən "Sapsan" qatarı.]]

[[Şəkil:Krasnoameyskiy district of Volgograd 002.jpg|left|thumb|221x221px|[[Volqa-Don kanalı|Volqa-Don kanalından]]ndan [[Gəmi|gəmiləringəmi]]lərin istifadəsi.]]

Rusiyada əsas turizm marşrutları qədim şəhərlərdir. Qədim tarix, iqlim müxtəlifliyi, bir çox tarixi və təbii abidələr, dünya miqyaslı İdman və mədəni tədbirlər sayəsində Rusiya dünyada ən populyar turizm istiqamətlərindən biridir — [[2013]]-cü ildə Rusiyaya 28,4 milyon turist gəlmişdir ki, bu da dünyada ən çox ziyarət edilən ölkələr siyahısında 9-cu, [[Avropa|Avropada]]da isə 7-ci göstəricidir. Rusiyada həm daxili, həm də xarici turizm artır (Rosturizmin rəsmi məlumatlarına görə, [[2014]]-cü ildən [[2015]]-ci ilə qədər xarici turist axını 5,5% artıb).

[[Kreml (Moskva)|Moskva Kremli]], [[Moskva|Moskvanın]]nın mərkəzində yer alan [[1495]]-ci ildə inşası tamamlanan xüsusi kompleks. Kompleks Rusiya prezidentinin rəsmi iqamətgah yeridir. Adı "şəhər içində bir qala" mənasına gəlir. SSRİ dövründə baş katiblər, baş nazirlər, prezidentlər, nazirlər və komissarlar kimi yüksək səviyyəli yüksək rütbəli vəzifəliləri qəbul etməkdə istifadə olunurdu. [[1990]]-cı ildə [[Qırmızı meydan|Qırmızı Meydan]] ilə birlikdə Dünya İrsi olaraq elan edilmişdir.

[[Şəkil:RUS-2016-Aerial-SPB-Peterhof Palace 02.jpg|left|thumb|241x241px|Rusiyanın ən böyük və ən çox ziyarət 2-ci şəhəri - [[Sankt-Peterburq|Sankt-Peterburqda]]da dünya irsi olan [[Peterhof (saray-park kompleksi)|Peterhof Sarayı]]]]

[[Peterhof (saray-park kompleksi)|Peterhof sarayı]], [[Fin körfəzi|Fin körfəzinin]]nin cənub sahilində yerləşən saray-park ansamblıdır. Ansambl Sankt-Peterburq şəhərinin Petrodvorets rayonundakı federal əhəmiyyətli Peterhof şəhərinin şəhərdaxili ərazisində yerləşir ([[1944-cü il|1944-cü ild]]əndən - [[1997-ci il]]ə kimi — ''Petrodvorets''). Onun yaxınlığından keçən Peterhof yolu ansamblın şərəfinə adlandırılmışdı. Həmin yolun bir hissəsi "[[Peterhof (muzey-qoruq)|Peterhof Dövlət Muzey-Qoruğunun]]" tabeliyindədir.

[[Şəkil:Moscow StBasilCathedral d18.jpg|thumb|Rusiyanın paytaxı [[Moskva|Moskvada]]da yerləşən [[Ümumdünya irsi|UNESCO ümumdünya irsi]] abidə.]]

Vasili Blajennı kilsəsi, [[Moskva|Moskvanın]]nın mərkəzində, [[Qırmızı meydan|Qırmızı meydanda]]da yerləşən [[pravoslav]] kilsəsidir. Böyük İvan Zəng Qülləsi inşa edilənə kimi Moskvanın ən hündür tikilisi olan kilsə, həm də dünyanın ən məşhur memarlıq abidələrindən biridir.

[[Tatarıstan Respublikasının Prezidenti|Tatarıstan Respublikasının Prezidentinin]]nin igamətgahı də məhz Kazan Kremlində yerləşir.

2000-ci ildən etibarən [[UNESCO|YUNESKO-nun]] [[Ümumdünya irsi|Ümumdünya irsinə]]nə daxildir. Kremlin ərazisində yerləşən ən qədim tarixi memarlıq abidə [[Kazan Kremlinin Blaqoveşenskiy kilsəsi|Blaqoveşenskiy kilsəsidir]].

Meydan XV əsrdə inşa olunub. Vladimir Leninin mavzoleyi də bu meydanda yerləşir. Təxminən 73 min m² sahəsi olan meydanda tarixən çox sayda nümayişlər, paradlar, mitinqlər keçirilmişdir. Burada eləcə də edamlar olmuşdur. [[İkinci Dünya Müharibəsi|İkinci Dünya Müharibəsind]]əndə qalib gələn SSRİ qoşunları meydanda zəfər paradı keçirmişlər. 1987-ci il mayın 28-də Matias Rast adlı həvəskar bir alman pilotu Cessna tipli təyyarəsiylə meydana enmişdir. Rast təyyarəsiylə Almaniyadan əvvəlcə İslandiyaya, oradan Norveç və Finlandiyaya uçmuş, Finlandiyadan isə hava sərhəddini keçərək təyyarəsini Qırmızı meydanda yerə endirmişdir. Bu vaxt heç bir radar onu tutmamışdır. O bu addımını dünyada sülh naminə etdiyinə söyləsə də 437 gün Moskvada həbsdə saxlanılmışdır. Qırmızı meydan Kreml ilə birlikdə [[1990-cı illər|1990]]-cı ildə [[YUNESCO]] tərəfindən Dünya Mirası siyahısına salınmışdır. Hazırda meydanda konsertlər təşkil olunur, dini və tarixi bayramlar qeyd edilir.

Rusiyada doğum nisbəti, Avropa ölkələrinin ortalamasından yüksəkdir. Rusiya doğum nisbəti 2008-ci ildə hər min nəfərdə 12.4 doğuş olarkən, Avropa Birliyi hesablaması isə hər min nəfərdə 9.90 nəfərdir. Ölüm nisbəti isə Avropa İttifaqı ilə müqayisədə çox yüksək qalır. Avropa Birliyi orta hesabla ölüm nisbəti mində 10,28 ikən, Rusiyada 2009 rəqəmlərinə görə ölüm nisbəti mində 14,2-ə çatmışdır. Hökumət bu vəziyyəti əngəlləmək üçün 2007-ci ildə, aylıq uşaq yardımını ikiyə çıxararaq 55 Dollar etmiş, tək səfərlik ödəməni isə ikinci uşaqdan sonra hər uşağa 9.200 ABŞ Dollarına yüksəldib.

Rossiyane (Россияне), milliyyətindən (etnik) asılı olmayaraq Rusiya vətəndaşları üçün istifadə edilən bir sözdür.

Coğrafi olaraq [[rus dili]], Avrasiyanın ən geniş yayılmış dilidir və ən çox danışılan [[Slavyan dilləri|Slavyan dilidir]]. [[Rus dili]], [[Hind-Avropa dilləri|Hind-Avropa dil ailəsinin]] [[Slavyan dilləri]] qoluna aiddir və [[Belarus dili|Belarusca]] və [[Ukrayn dili|Ukraynca]] ilə birlikdə ən əhəmiyyətli üç Şərq Slavyan dilindən biridir. Qədim Şərq Slavyancasına dair yazılı nümunələr 10-ci əsrdən təsdiqlənmişdir. Günümüzdə, dünyadakı elmi nəşrlərin dörddə birindən çoxu rus dilində yayımlanır. [[XX əsr|XX əsrdə]]də siyasi baxımdan əhəmiyyətli bir dil olan Rus Dilində, Birləşmiş Millətlərin altı rəsmi dilindən biridir.

[[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətinin]]nin xrtistianlaşmasından bu yana bir neçə il Rus memarlığı başlıca olaraq [[Bizans memarlığı|Bizans memarlıq]] nümunəsindən təsirlənmişdir. [[XV əsr|XV əsrin]]in sonlarında Aristotel Fioravanti və digər İtaliyalı memarlar [[İntibah dövrü təsviri incəsənəti|İntibah dövrü üslublarını]] Rusiyaya gətirdi. O dövrdə Vasili Blajennı kilsəsinin zirvəsi kimi [[XVI əsr|XVI əsrin]]in bənzərsiz çadır damlı kilsələri inkişaf etmişdir. [[XVII əsr|XVII əsrdə]]də, "odlu tərzi" bəzəmə [[Moskva]] və [[Yaroslavl|Yaroslavlda]]da inkişaf etmişdir və yavaş-yavaş [[1690]]-cı illərdə [[Narışkin Barokko]] üslubunun önünü açmışdır. Daha sonra [[I Pyotr]] islahatları ilə Rusiyada memarlıq əsasən Qərbi Avropaya oxşamağa başladı.

[[XVIII əsr|XVIII əsrdə]]də Rus Maarifçilik Dövründə, Rus ədəbiyyatının inkişafı [[Mixail Lomonosov]] və [[Denis Fonvizin|Denis Fonvizinin]]in əsərlərini artırmış və [[XIX əsr|erkən XIX əsrdə]] müasir yerli ənənə bütün zamanların ən böyük yazıçılarından bəzilərini ortaya çıxarmışdır. Rus Şairliyi Qızıl Çağı olaraq da bilinən bu dövr, müasir Rus ədəbi dilinin banisi qəbul edilir və tez-tez "Rus Şekspiri" olaraq tərif edilən [[Aleksandr Puşkin]] ilə başlayır. [[XIX əsr]], [[Mixail Lermontov]] və [[Nikolay Nekrasov|Nikolay Nekrasovun]]un şeirləri, [[Aleksandr Ostrovski]] və [[Anton Çexov|Anton Çexovun]]un [[Dram (janr)|dramları]] və [[Nikolay Qoqol]] və [[İvan Turgenev|İvan Turgenevin]]in nəsrləri ilə davam etmişdir. Xüsusən, [[Lev Tolstoy]] və [[Fyodor Dostoyevski]] kimi bir çox önəmli ədəbiyyat tənqidçiləri bütün zamanların ən böyük roman yazarları kimi səciyyələndiriblər.

[[1880-ci illər|1880]]-ci illərdə böyük roman yazarları dövrü sona çatsa da, qısa hekayə və şeirlər dominant növlərdən oldu. Bir neçə on ildə Rus Şairinin Gümüş Dövrü olaraq bilinən bu dövrdə daha əvvəl basqın ədəbi [[Realizm (incəsənət)|realizm]] yerini [[Simvolizm|simvolizməsimvolizm]]ə buraxmışdır. Bu dövrün aparıcı müəllifləri [[Valeri Bryusov]], [[Vyaçeslav İvanov (şair)|Vyaçeslav İvanov]], [[Aleksandr Blok (şair)|Aleksandr Blok]] və [[Anna Axmatova]] kimi şairlər və [[Leonid Andreyev]], [[İvan Bunin]], və [[Maksim Qorki]] kimi roman yazarları olmuşdur.

Rus və Sovet kinosu, [[Sergey Eyzenşteyn]]<nowiki/>in ''[[Potemkin Zirehi (film, 1925)|Potemkin Zirehi]]'' kimi dünyaca məşhur filmlərə imza atmışdır. [[Sergey Eyzenşteyn|Eyzenşteyn]], dünyanın ilk kino məktəbi olan [[Sergey Gerasimov adına Ümumrusiya Dövlət Kinematoqrafiya Universiteti|Dövlət Kinematoqrafiya Universitetində]], film tənzimləmə montaj nəzəriyyəsini inkişaf etdirən rejissor və nəzəriyyəçi [[Lev Kuleşov|Lev Kuleşovun]]un tələbəsi idi. Dziga Vertovun insan gözü kimi olan ən realist film çəkilişi üçün istifadə edilən kamera olan kino-glaz ("film-göz") nəzəriyyəsi, sənədli film istehsalı və kino realizmi inkişafı üzərində böyük bir təsiri oldu. Daha sonra sosialist realizm siyasəti yaradıcılığı bir az məhdudiyyət də bu tərz bir çox Sovet filminin bədii cəhətdən uğurlu olduğu Çapayev, Leyləklər Uçarkən və Əsgər Nəğməsi kimi filmlərdən görünür.

[[Şəkil:2014 Winter Olympics opening ceremony (2014-02-07) 09.jpg|thumb|226x226px|[[2014 Qış Olimpiya Oyunları|2014 Qış Olimpiya Oyunlarının]]nın [[Soçi|Soçidə]]də açılışı.]]

Rusiya, çoxsaylı idman növlərində uğurlu olmuş bir ölkədir. [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet İttifaqı]] və Rusiyanın ümumi medal sayı baxımından, həm [[Yay Olimpiya Oyunları]] və [[Qış Olimpiya Oyunları|Qış Olimpiya Oyunlarında]]nda qızıl medal sayına görə bütün ölkələr arasında ikinci sırada yer alır. [[1980 Yay Olimpiya Oyunları]] [[Moskva|Moskvada]]da, [[2014 Qış Olimpiya Oyunları]] isə [[Soçi|Soçidə]]də həyata keçirilmişdir.

Sovet [[Gimnastika|gimnastlar]], meydança və sahə atletləri, ştanqçılar, güləşçilər, boksçular, qılıncoynadanlar, atıcılar, xizəkli yürüşçülər dünyanın ən yaxşıları sırasındadır. Futbol, basketbol və voleybol Rusiyanın ən populyar idman növlərindəndir. Eyni zamanda [[2018 FİFA Dünya Kuboku|Rusiya 2018 FİFA Dünya Kubokuna]] ev sahibliyi edəcəkdir. Buz xokkeyində Sovet İttifaqı və Rusiya demək olar ki, bütün olimpiyadalarda, dünya çempionatlarında qızıl medal qazanmağı bacarmışdır.

[[Şəkil:Stamps of Azerbaijan, 2001-604.jpg|thumb|[[Vladimir Putin]] və [[Heydər Əliyev]] Azərbaycan [[Poçtpoçt markası|poçt markasında]]nda]]

İki ölkə arasında diplomatik əlaqələr [[1992]]-ci ilin [[4 aprel|aprel ayının 4-də]] qurulmuşdur. Rusiyanın Bakıdakı Səfirliyi isə rəsmən 1992-ci ilin sentyabrın 25-də fəaliyyətə başlayıb. İkitərəfli münasibətlərin müqavilə-hüquqi bazasını təşkil edən əsas sənəd Rusiya Federasiyası ilə Azərbaycan Respublikası arasında 1997-ci ilin iyulun 3-də imzalanmış Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında müqavilədir. Hazırda iki ölkə arasında müqavilə-hüquqi bazaya 110-a qədər dövlətlərarası, hökumətlərarası və regionlararası sazişlər daxildir.

[[Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi|Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisind]]əndə Azərbaycan-Rusiya parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupu fəaliyyət göstərir. Bu işçi qrupu [[7 mart]] [[1997-ci il]] tarixində yaradılmış və ilk rəhbəri [[Eldar Qəhrəmanov]] olmuşdur. [[4 mart]] [[2016-cı il]] tarixindən [[Əli Hüseynli]] işçi qrupunun rəhbəridir.

[[Şəkil:Dmitry Medvedev in Azerbaijan 3 July 2008-2.jpg|thumb|[[Dmitri Medvedyev|Dmitri Medvedevin]] [[Azərbaycan|Azərbaycanda]]da [[İlham Əliyev|İlham Əliyevlə]]lə görüşü. 3 iyul, 2008]]

Rusiya ilə Azərbaycan arasında mədəniyyət və təhsil sahəsində əlaqələr artan xətt üzrə inkişaf edir. 2005-ci ildə Rusiyada Azərbaycan ili, 2006-cı ildə isə Azərbaycanda Rusiya ili çərçivəsində ümumilikdə 110 tədbir keçirilib. 2006-cı ilin dekabrında 2007-2009-cu illər üçün humanitar sahədə əməkdaşlıq üzrə Dövlətlərarası proqram qəbul olunub.

{{commonscatVikianbar kateqoriyas;|Russia}}