Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
k Şablonun Azərbaycan dilinə tərcümə edilməsi, qrammatik və texniki düzəlişlər
|
||
|
Sətir 30:
== Həyatı ==
=== Erkən illəri ===
Tofiq Bəhramov [[1925]]-ci il [[29 yanvar]]da [[Ağdam]]da<ref>{{cite web |url=http://portal.azertag.az/az/node/1576 |title=Əfsanəvi futbol hakimi - Tofiq Bəhramov |author=Uşaq Bilik Portalı |date= 09.10.2018|work= |publisher=[http://portal.azertag.az Uşaq Bilik Portalı] |accessdate=2018-10-12 |language=az }}</ref> anadan olub.<ref>{{cite web|title=Tofiq Bəhramov - 90|url=http://oxu.az/sport/60934|website=oxu.az|publisher=oxu.az|accessdate=3 oktyabr 2016|archiveurl=http://oxu.az/sport/60934|archivedate=3 oktyabr 2016}}</ref> Onun valideynləri [[1918]]-ci il hadisələri vaxtı [[Zəngəzur qəzası]], [[İncəvar]] kəndindən (1930-cu illərdə ləğv edilən kənd [[Ermənistan SSR]], [[Qafan rayonu]]nda yerləşib) didərgin düşmüşdü.<ref name="Akif Muradverdiyev">[[Akif Muradverdiyev]]. «Zəngəzur. Tariximizin yaddaşı», Bakı, "Xəzər" nəşriyyatı, 2007. səh. 409.{{oq|az|{{cquote|müəllif='''Akif Muradverdiyev'''|1930-cu illərdə kənd ləğv edilmiş, əhalisi [[Xələc (Qafan)|Xələc]] kəndində məskunlaşmışdır.
<p>İdman aləmində öz prinsipiallığı ilə tanınmış beynəlxalq dərəcəli futbol hakimi, [[1966 FİFA Dünya Kuboku|1966-cı ildə dünya çempionatı]]nın final görüşündə yüksək hakimlik məharəti göstərdiyinə görə "Qızıl fit" mükafatına layiq görülmüş '''Tofiq Bəhramov'''un valideynləri də [[İncəvar]] kəndindən didərgin düşmüşlər.</p>}}}}</ref>
=== Futbolçu karyerası ===
Sətir 42:
O, SSRİ çempionatının güclülər dəstəsində 34 yaşında debüt edib.<ref name="wooden"/> Daim prinsipiallığı, obyektivliyi ilə seçilən referi qısa müddətdə sovetlər birliyinin ən yaxşı hakimlərindən birinə çevrilir.<ref name="wooden"/> O, həmin dövrdə Avropanın ən güclülərindən hesab olunan SSRİ çempionatında 146 matçda meydana baş hakim kimi çıxıb.<ref name="wooden"/> Tofiq Bəhramov 1963-cü ildən etibarən 13 il (!) ardıcıl keçmiş ittifaqın 10 ən yaxşı hakimi sırasına düşüb.<ref name="wooden"/> Bu göstəriciyə görə, o, ümumilikdə yalnız moskvalı Kazakovdan (15 il) geri qalsa da, ardıcıllığa görə hamını qabaqlayır.<ref name="wooden"/>
Bəhramov 1965-ci ildə beynəlxalq dərəcəli hakim adını alır.<ref name="viva">{{cite web|title=MR FAIR PLAY|url=http://www.visions.az/en/news/94/c8bfafe7/|website=www.visions.az|publisher=www.visions.az|accessdate=2 oktyabr 2016|archiveurl=http://www.visions.az/en/news/94/c8bfafe7/|archivedate=2 oktyabr 2016}}</ref> O, 1966-cı ildə [[İngiltərə]]də keçirilən 8-ci mundialda finala qədər bir oyunda (İsveçrə - İspaniya) baş hakim, 2 görüşdə (Argentina – İsveçrə və İngiltərə - Uruqvay) isə laysman kimi meydana çıxır.
O, [[SSRİ]]-dən beynəlxalq çempionatları idarə edən ilk hakim kimi fərqlənir. İki oyunda baş hakim, 6 oyunda isə yan xətt hakimi kimi çıxış edir.<ref name="whistle"/> O, [[Nikolay Latışev]]dən sonra [[FİFA Dünya Kuboku]]nun final mərhələsində hakimlik etmiş ikinci, [[UEFA Avropa Çempionatı]]nın final oyununu idarə edən birinci sovet hakimi olub. O, 15 il ərzində idarə etdiyi oyunların heç birində referi oyunçuya qırmızı vərəqə göstərməyib.<ref name=bronze/>
1970-ci il Meksikada keçirilən dünya çempionatında da Bəhramov 3 oyunda hakimlik etdi.<ref name="wooden"/><ref name="whistle"/> 1971-ci il 25 mayda [[Lev Yaşin]]in vida matçında SSRİ dünya yığması ilə qarşılaşmış, həmin görüşü də Bəhramov idarə etmişdi.<ref name="viva"/> O, 1968 və 1972-ci illərdə keçirilən Avropa çempionatlarında, həmçinin [[Qitələrarası Kubok (futbol)|Qitələrarası Kubok]]da ("[[Estudiantes]]" - "[[Mançester Yunayted FK|Mançester Yunayted]]" oyununda laysman, "[[Klub Atletiko İndependyente|İndependyente]]" - "[[Ayaks AFK|Ayaks]]" matçında baş hakim) ədaləti təmin edib.<ref name="
Tofiq Bəhramov 1975-ci ildə hakimliklə vidalaşdı.<ref name="wooden"/>
Sətir 53:
[[Şəkil:Azereng.jpg|thumb|Bakıda Tofiq Bəhramovun oğlu ingilis futbol azarkeşləri ilə. 2004-cü il]]
1966-cı ildə [[FİFA Dünya Kuboku]]nun futbol oyunları Tofiq Bəhramovun adını idmanın bu sahəsi ilə maraqlanan hər kəsə tanıtdı.<ref name="scandal"/> FİFA Dünya Kubokunun final oyununa düşmək üçün Bəhramova cəmi iki beynəlxalq oyunu idarə etmək kifayət edib.<ref name="scandal"/>
1966-cı ildə dünya çempionatında İngiltərə və Almaniya komandaları arasında keçirilən final oyunu yan xərt hakimi kimi idarə edib.<ref name="scandal"/> Oyun əsas vaxt heç-heçə (2:2) başa çatmışdı.<ref name="scandal"/> Qalibi müəyyənləşdirmək üçün 30 dəqiqə əlavə olundu. 110-cu dəqiqədə ingilislərin hücumçusu [[Ceff Herst]] topu almanların qapısına göndərir.<ref name="scandal"/> Top dirəyə dəyib yerə düşür. Oyunun baş hakimi, isveçrəli [[Qottfrid Dinst]] topun uçuş trayektoriyasını görmədiyindən özünü itirir.<ref name="scandal"/> Dinst özünün yan xətt köməkçisinə işarə edərək son sözü onun deyil, köməkçisi - sovet hakimi Bəhramovun deyəcəyini göstərir.<ref name="scandal"/> İki referi arasındakı jestlər (onlar eyni dildə danışa bilmirdilər) bir neçə saniyə çəkdi. Bəhramov həmkarına təmiz qol olduğunu bildirmək üçün əminliklə mərkəzi işarə etdi.<ref>{{cite web|last1=Wright|first1=Joe|title=Tofiq Bahramov - the story of football's most famous linesman|url=http://www.goal.com/en/news/11522/baku-2015/2015/01/29/8338942/tofiq-bahramov-the-story-of-footballs-most-famous-linesman|website=www.goal.com|publisher=www.goal.com|accessdate=2 oktyabr 2016|archiveurl=http://www.goal.com/en/news/11522/baku-2015/2015/01/29/8338942/tofiq-bahramov-the-story-of-footballs-most-famous-linesman|archivedate=2 oktyabr 2016}}</ref> Bu ingilislərdə sevinc, almanlarda isə qəzəb doğurur.<ref name="scandal">{{cite web|title=Dünya futbolunun unudulmazları arasında yer alan azərbaycanlı|url=http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2014/iyun/376058.htm|website=www.anl.az|publisher=www.anl.az|accessdate=2 oktyabr 2016|archiveurl=http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2014/iyun/376058.htm|archivedate=2 oktyabr 2016}}</ref>
Sərhədsiz hiddət içində olan almanlar heç nəyi dəyişə bilmədilər.<ref name="stalingrad">{{cite web|title=Dünyaya səs salmış qərar - Tofiq Bəhramov adına qol|url=http://publika.az/news/idman/18536.html|website=publika.az|publisher=publika.az|accessdate=2 oktyabr 2016|archiveurl=http://publika.az/news/idman/18536.html|archivedate=2 oktyabr 2016}}</ref> Final fitinə az qalmış Herst hesabı 4:2- yə çatdırmaqla het-triki etdi.<ref name="stalingrad"/> Lakin qalmaqal bununla bitmədi. Bütün futbol dünyası 2 düşərgəyə parçalandı.<ref name="stalingrad"/> Britaniya nöqteyi nəzərindən yanaşanlar Bəhramovun tərəfində durdu.<ref name="stalingrad"/> Bununla yanaşı, hadisənin episentrində olan ingilislərin hücumçusu [[Rocer Hant]] deyir ki, o, qayıdan topu qapıya vurmağa cəhd etmədi.<ref name="stalingrad"/> Çünki açıq-aydın topun qapı xəttini keçdiyini açıq-aydın görmüşdü.<ref name="stalingrad"/>
Auditoriyanın alman hissəsi öz fikrində dururdu: əgər top həqiqətən də dirəyə dəysəydi və xətt üzrə aşağı ensəydi, dərhal qapı toru titrəyərdi.<ref name="stalingrad"/> Almaniya yığmasının oyunçuları əminliklə deyirdilər ki, havaya tabaşir hissələrinin uçduğunu görüblər.<ref name="stalingrad"/> Bu da onu deməyə əsas verir ki, az da olsa, top xəttə dəyib.<ref name="stalingrad"/> Bəhramova dərhal yarımfinalda sovet komandasını almanların dayandırmasını xatırlatdılar.<ref name="stalingrad"/> Onu almanlara qarşı [[İkinci dünya müharibəsi]]ndən qalma düşmənçilikdə də ittiham etdilər.<ref name="stalingrad"/> Tofiq Bəhramov sonuncu müsahibələrinin birində "qol olmuşdu?" sualına "Stalinqrad" cavabını verməklə bu qol ətrafında daha bir əfsanə yaratdı.<ref name="stalingrad"/><ref name="prato">{{cite web|title=The top 10 controversies that rocked the World Cup|url=http://www.independent.ie/sport/soccer/world-cup/the-top-10-controversies-that-rocked-the-world-cup-30336430.html|website=www.independent.ie|publisher=www.independent.ie|accessdate=2 oktyabr 2016|archiveurl=http://www.independent.ie/sport/soccer/world-cup/the-top-10-controversies-that-rocked-the-world-cup-30336430.html|archivedate=2 oktyabr 2016}}</ref
Oyundan sonra Tofiq Bəhramov kraliça [[II Elizabet]]in şəxsən təqdim etdiyi "Qızıl ilahə" və "Qızıl fit" mükafatlarına layiq görülüb.<ref name="bronze">{{cite web|title=Bu gün Azərbaycan futbolçusu və tanınmış futbol hakimi Tofiq Bəhramovun ad günüdür. O, 1925-ci ilin 29 fevralında Bakıda anadan olub.|url=http://www.buro247.az/lifestyle/sport/tofiq-b-hramov-haqq-nda-10-fakt.html|website=www.buro247.az|publisher=www.buro247.az|accessdate=2 oktyabr 2016|archiveurl=http://www.buro247.az/lifestyle/sport/tofiq-b-hramov-haqq-nda-10-fakt.html|archivedate=2 oktyabr 2016}}</ref> Qolun müəllifi Herst Bəhramova da borclu qalmadı.<ref name="stalingrad"/> O, məşhur hakimin oğlu Bəhram Bəhramovu evinə çağıraraq ona üstündə azərbaycanca "Çox sağ ol" yazılmış futbolkanı təqdim etdi.<ref name="stalingrad"/>
Sətir 87:
{{cquote|müəllif=|''Bakıda olmağıma və böyük idmançının heykəlinin açılışında iştirak etməyimə çox şadam. Hələ indiyə qədər heç bir yerdə hər hansı bir hakimin adını daşıyan stadionun açılışında iştirak etməmişəm. Bu qonaqpərvər mühiti yaratdıqlarına görə bütün Bakı sakinlərinə minnətdarlığımı bildirirəm.<ref name=zvezda/>''}}
[[London]] şəhərindəki futbol muzeyində Tofiq Bəhramovun bürünc heykəlciyi var.<ref name=bronze/> 1997-ci ildə [[Azərmarka]] Tofiq Bəhramova həm də poçt markaları həsr etmişdir. 2007-ci ildə Britaniya sakinləri arasında aparılmış sorğuya əsasən, Bəhramovun qərarı "bəşəriyyət tarixində ən məşhur stop-kadr" nominasiyasında ikinci yerdə qərarlaşdı.<ref name=stalingrad/> Sorğu "hansı epizod zamanı düyməni basıb, lenti geri fırladıb dəfələrlə baxmısız" sualı ətrafında aparılmışdı.<ref name=stalingrad/>
<center>
Sətir 124:
== Xarici keçidlər ==
{{
*[http://www.bbc.com/azeri/news/story/2010/06/printable/100629_footy.shtml "Yerin görünür, Tofiq Bəhramov"]
*[http://www.goal.com/en/news/11522/baku-2015/2015/01/29/8338942/tofiq-bahramov-the-story-of-footballs-most-famous-linesman Tofiq Bahramov - the story of football's most famous linesman {{en}}]
| |||