Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 101:
 
== Tarixi ==
 
=== Eramızdan əvvəllər ===
{{Polşa tarixi}}
Eramızın əvvəlində Polşa ərazisində [[Almanlar|alman tayfaları]] olan Skirov və Lugiya tayfalarının yaşaması faktı məlumdur. Daha sonra I minilliklərdə Türk qəbilə birliklərinə nəzarət etdilər. [[Krım]] qotları ilə Baltikyanı Velbar mədəniyyətini daima əlaqələndirirlər. Polşa ərazisində I minilliyin sonunda Qərb çəmənlikləri (ölkənin adı), Lendzanlar (onların qonşularında polyakların adı: "Lyakhi"), Kuavyan, Pomoryan, Mazovşanlar, Vislyan, Slenzians (Sileziyada) və s. kimi [[Qəbilə|qəbilələrqəbilə]]lər məlumdur. Tədricən böyük qəbilə knyazlıqlarının əsasında fövqəldövlət birlikləri yaranır; bu knyazlıqlardan əsas prinsip indiki kiçik Polşada ([[Krakov|Krakov]] rayonu]]) və böyük Polşada ([[Poznan|Poznani rayonu]]i rayonu) vişlyan knyazlığı idi.
 
=== Ümumi ===
877-ci ildə Kiçik Polşa ərazisi Böyük Moraviya dövləti tərəfindən işğal edildikdən sonra [[Qnezno]] şəhəri paytaxt olmaqla Böyük Polşa ərazisi Polşa dövlətinin yaranması üçün əsas mərkəz oldu. Polşa dövlətinin banisi və ilk hökmdarı Pyastovlar nəslindən olan knyaz Stefan I Meşko (960-992) olmuşdur. O, 966-cı ildə qərb adətləri üzrə [[Xristian]] dinini qəbul etmişdir. Onun oğlu-İgid Boleslavın dövründə Polşa knyazlığı özünün ən güclü dövrünü yaşayırdı. Polşa və Vistula çayları arasında yaşamış olan İslav qəbilələrinin qurmuş olduğu bir dövlətdir. O zamanki bu İslavlara "yayla insanları" mənasını verən "Polane" deyilirdi. Zamanla bu ad Polşa halına çevrildi.
 
Polşa XIV əsrdən XVII əsrə qədər keçən müddət içində [[Avropa|Avropada]]da güclü bir dövlət halında idi. "Üç parçalanmadan" ilki [[1772]]-ci il tarixinə qədər olan müxtəlif xanədanlıqlar idarəsində idi. Bu tarixdən etibarən Polşanın çöküş dövrü başladı. [[1772]]-ci il tarixində [[Prussiya]], [[Rusiya]] və [[Avstriya]], ölkə torpaqlarını aralarında paylaşdılar. Bunu [[1793]]-cü və [[1795]]-ci illər paylaşmaları izlədi. Polşanın əlində yalnız şərq [[Prussiya]] əraziləri qaldı. [[Birinci dünya müharibəsi|Birinci dünya müharibəsind]]ənndən sonra uzun mübarizə və çətinliklərdən sonra 1918-ci ildə [[Versal sülh müqaviləsi]] ilə müstəqilliyi təmin edildi. Polşa [[1918]]-ci il [[7 noyabr|7 noyabrda]]da müstəqil ölkə elan edildi. Polşada hakimiyyətə [[Polşa Sosialist Partiyası|Polşa Sosialist Partiyasının]]nın rəhbəri olan Yuzef Pilsudski gəldi. Polşanın [[qərb]] sərhədləri Versal müqaviləsi ilə müəyyənləşdirilmişdi. [[1919]]-cu il [[28 iyun|28 iyunda]]da Polşa nümayəndələri ona imza atmışdılar. Lakin [[şərq]] sərhədlərini müəyyən etməkdə [[Antanta]] dövlətləri Polşaya fəaliyyət azadlığı vermişdilər. Hətta [[1919]]-cu ilin dekabr ayında Antantanın Ali Şurası şərqdə Polşanın sərhəd xəttini təsdiq etdi. Bu, şərti olaraq [[Kerzon xətti]] adlandırıldı. [[1921]]-ci ilin martında [[Riqa|Riqada]]da Sovet-Polşa müqaviləsi imzalandı. Həmin müqaviləyə əsasən Qərbi [[Belarus]] və Qərbi [[Ukrayna]] əraziləri Polşanın tərkibində qaldı. [[1921]]-ci il [[12 mart|12 martda]]da ölkənin konstitusiyası qəbul olundu. Konstitusiyada respublika quruluşu təsbit edildi. Pilsudkinin səlahiyyət müddəti bitdiyi üçün bütün vəzifələrindən imtina etdi. Lakin ölkədə vəziyyət getdikcə pisləşir, siyasi didişmələr, milli münaqişələr ölkəni idarəolunmaz vəziyyətə salırdı. [[1926]]-cı ildə ölkədə hərbi çevriliş baş verdi. Y.Pilsudki yenidən hakimiyyətə gəldi. O, [[1935]]-ci ilə kimi dövlətin başçısı oldu. Bu illər öz mahiyyətinə görə Polşa tarixinə ''sanasion'' (sağlamlaşdırma) dövrü kimi daxil olmuşdur. Polşa xarici siyasətdə antisovet və antialman siyasəti yeridirdi. Bu da, [[1939]]-cu ildə Polşanın [[SSRİ]] və [[Almaniya]] arasında bölüşdürülməsi ilə nəticələndi.
 
[[1939]]-cu ildə eyni anda həm Nasist [[Almaniya|Almaniyas]]ınınsının və həm də [[Rusiya|Rusiyan]]ınnın işğalına uğradı. [[İkinci dünya müharibəsi]] ərzində altı milyon polşalı öldürüldü. Daha sonra Alman orduları müttəfiqlərə təslim oldu. İşğal əsnasında qurulan sürgündəki Polşa hökuməti iş başına gəldi. [[1947]]-ci ildə edilən seçkilərdə kommunistlər hökuməti qurdular və ölkəni Rusiyanın peyki vəziyyətinə gətirdilər. [[İkinci dünya müharibəsi|İkinci dünya müharibəsinin]]nin bu çətin günlərindən sonra Polşa, Rusiyaya([[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı]]) verilən 178.842 km²-lik bölgəyə qarşı [[1945]]-ci ildə Alman torpaqlarından 102.400 km²-lik bir bölgəni götürdü. Oder-Neisse xəttinin şərqində qalan bu bölgə [[Sileziya]], Pomeraniya, Qərb Prussiya və Şərq Prussiya da daxil idi. Polşa idarəsinə kommunistlərin gəlməsiylə, böyük mülkiyyətlər qaldırıldı, sənayelər milliləşdirildi, məktəblərdəki təhsil sistemləri kommunistləşdirildi. İstehsal azaldı. Bütün bunların nəticəsində [[1956]]-cı ildə [[Poznan|Poznanda]]da üsyan çıxdı.
 
[[1970]]-ci ildə yeni ağır vergilər və həddindən artıq qiymət yüksəlmələri yeni üsyanlara yol açtı. [[1980]]-ci ildə hadisələr daha şiddətləndi. Lenin limanlarında inkişaf edən "İşçi Tətilləri" sonunda, işçinin yanında olduğunu söyləyən kommunist idarə "21 imtiyazı" vermək məcburiyyətində qaldı. [[Qdansk]] adıyla bilinən bu tətillər sonunda, müstəqil işçi peşələri qurma haqqı əldə edildi.
 
Hadisələrin gedişindən hürkən [[Rusiya|Rusiyan]]ınnın təhdidləri ölkədə hərbi vəziyyət elanına səbəb oldu. İşçi qiyamlarını təşkil edən Həmrəylik Peşəsi liderləri həbs olundu. [[1982]]-ci ildə [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]-ın təzyiqi nəticəsi hərbi vəziyyət qaldırıldı. [[1983]]-cü ildə yenə Qdanskda Lenin Limanlarında hökumət əleyhdarı göstərilər edildi. [[1 may|1 mayda]]da Polşa işçiləri, İşçi hökumətindən haqqlarını tələb etmək üzrə "İşçi Bayramını" tətillərlə qeyd etdilər. Əsgəri idarə işçilərə bəzi haqqlar verdi. [[1985]]-ci ildə seçkilərindən sonra hakimiyyətə keçən [[Voyçex Yaruzelski]], Qərblə əlaqələrini inkişaf etdirməyə çalışdı. Artan iqtisadi problemlər [[1988]]-ci ildə böyük bir tətil dalğasına səbəb oldu. [[1989]]-cu ilin iyununda edilən seçkilərdə, o tarixə qədər iqtidarda olan Birləşmiş İşçi Partiyası ağır məğlubiyyətə uğradı. Həmrəylik Peşəsinin təklifi üzərinə [[Tadeuş Mazovetski]] başçılığında bir koalisiya hökuməti quruldu. [[1990]]-cı ildəki dövlət başçılığı seçkilərini [[Lex Valensa]] qazandı.
 
== Əhali ==

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023