Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 260:
[[Şəkil:BRIC leaders in 2008.jpg|thumb|[[Hindistan Prezidenti|Hindistan prezidenti]] [[Manmohan Şinq]], [[Rusiya Federasiyası Prezidenti|Rusiya prezidenti]] [[Vladimir Putin]], [[Çin prezidenti]] [[Hu Cintao]] və [[Braziliya prezidenti]] [[Luiz Inácio Lula da Silva|Luiz İnacionun]] görüşməsi.]]
Rusiya Federasiyası, beynəlxalq hüquqda keçmiş [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet İttifaqının]] davamçısı kimi qəbul edilir. Rusiya, [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]]-nin beynəlxalq öhdəlikləri həyata keçirməyə davam edir və [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası|BMT Təhlükəsizlik Şurası]], digər beynəlxalq təşkilatlara üzvlük, beynəlxalq müqavilələr çərçivəsindəki hüquq və öhdəliklər, mülkiyyət və borclarda [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]]-nin daimi üzvlüyünü öz üzərinə götürmüşdür. Rusiyanın çox istiqamətli bir xarici siyasəti var. 2009-cu il etibarı ilə 191 ölkə ilə diplomatik əlaqəsi və 144 səfirliyi var. Xarici işlər naziri Prezident tərəfindən müəyyən edilir və Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən idarə edilir.
 
Xarici iqtisadi əlaqələr beynəlxalq ərazi əmək bölgüsünün təsiri altında yaranır. Ona görə xarici əlaqələri ölkənin inkişaf səviyyəsi, coğrafi mövqeyi, təbii sərvətlərinin istifadəsi, təbii şəraiti və s. kimi amillər təsir göstərirlər. RF çox geniş xarici əlaqələr coğrafiyasına malikdir. Ölkənin ixracatında aparıcı yeri enerji daşıyıcıları-neft, qaz, elektrik enerjisi və s. tutur. Hazırda (2006-cı ildə) həmin sahələrin ixracatda xüsusi çəkisi 69% təşkil edir. Rusiya “[[Qazprom|Qazpromu]]” Avropaya qaz ixrac edir. İxracatda ikinci yeri kimya məhsullarının ixracatı tutur. Daha sonra meşə materialları, avtomobillər, digər maşınlar tutur. Ən çox ixracatı [[Qərbi Avropa]] və [[MDB]] öklələri ilə aparır. RF idxalının aparıcı mövqeyi yenə də maşınqayırma ərzaq və istehlak malları tutur.
 
== Coğrafiyası ==
Sətir 268 ⟶ 270:
=== Topoqrafiya ===
[[Şəkil:Russland Relief.png|thumb|Rusiyanın [[Topoqrafik xəritə|topoqrafik xəritəsi]].]]
Rusiyanın relyefi, başlıca olaraq cənubunda çöl və şimalında sıx meşə düzənliklərdən ibarətdir. Rusiya dünyadakı əkinə yararlı ərazinin 10%-nə malikdir. Dağ fasilələri cənub sərhədləri boyunca yerləşməkdə olub, Qafqaz və (5642 m ilə Rusiya və [[Avropa|Avropanın]] yüksək nöqtəsi), Altay dağlarını əhat edir. Şərq tərəflərində [[Verxoyansk silsiləsi|Verxoyansk sıra dağları]] və [[Kamçatka|Kamçatka yarımadasında]] isə bir çox [[Vulkanların quruluşu|aktiv vulkanlar]] yer almaqdadır. Ural Dağları, mineral resursları baxımından zəngin olub, Avropa ilə Asiyanın şimal-cənub dekabrını yaradır.
Rusiyada geodeziya bir xətt boyunca təxminən 8.000 km kənarda iki geniş ayrı məqamlar var. Bu nöqtələr: Polşa sərhədindəki Visla Lagün-ünü Gdask Körfəzindən ayıran 60 km uzunluğundakı Visla Burnu ilə və ən uzaq cənub-şərqində isə Aşpa Adalarıdır. Uzunluq ayrılmış uzaq nöqtələr geodeziya bir xətt boyunca 6.600 km kənarda yerləşir. Bu nöqtələr: Qərbdə yenə Visla Burnu olub şərqdə isə Böyük Diomede Adasıdır. Rusiya Federasiyası 9 zaman kəsiyinə ayrılır.
 
Rusiya, [[Şimal Buzlu okean|Şimal Buzlu]] və [[Sakit okean|Sakit Okean]], [[Baltik dənizi|Baltik Dənizi]], [[Azov dənizi|Azov Dənizi]], [[Qara dəniz|Qara Dəniz]] və [[Xəzər dənizi|Xəzər Dənizi]] boyunca 37.000 km uzunluğunda bir sahil zolağına malikdir.
[[Şəkil:Zyuratkul National Park (9347005539).jpg|left|thumb|197x197px|[[Qış]] aylarında Rusiyada [[Tayqa|tayqa meşələri]], [[Çelyabinsk vilayəti]] ]]
 
=== İqlim ===
Ölkənin böyüklüyü və dənizdən uzaq bir çox regionun olması nəticəsində [[tundra]] və ucqar cənub-şərq bölgələri istisna olmaqla, rütubətli [[kontinental iqlim]] ölkənin hər yerində hakimdir. Cənubdakı dağlar, Hind Okeanından gələn isti hava kütlələrinin girişinə mane olur, ölkənin qərb və şimal bölgələri Şimal buzlu və Atlantik okeandan gələn hava kütlələrinə açıqdır.
 
Şimali Avropa Rusiyası və Sibirin əksəriyyəti yarı arktik iqlimə malikdir. Şimal-şərq Sibirin iç bölgələrdə çox şiddətli soyuqlar olur (əksəriyyətlə [[Saxa|Saxa subyektində]] daha çox soyuq olur və -71.2 °C kimi rekord aşağı temperaturlar müşahidə edilir). Digər bölgələr isə daha mülayimdir. Arktik Okean sahillərində və Rus Arktik Adalarında isə qütb iqlimi hakimdir.
 
Ölkə ərazisi boyunca demək olar ki, yalnız iki mövsüm olan qış və yay var. Yaz və payız ayları çox qısa sürür. Yaz və qış ayları arasındakı temperatur fərqi olduqca yüksəkdir. Ən soyuq ay Yanvar olub ən isti ay isə İyul aydır.
 
== İqtisadiyyatı ==
[[Şəkil:WTC-Moscow.jpg|thumb|Dünya Ticarət Mərkəzi olan Rusiyanın paytaxtı - [[Moskva]].]]
Rusiya iqtisadiyyatı keçid mərhələsində kəskin dəyişikliklərə məruz qalmışdır. İnkişaf səviyyəsi xeyli aşağı düşübdür. Təsərrüfatın sahə strukturunda əsas yeri xammal hasilatı tutur. Təsərrüfatın strukturu sənayeləşmə dövründə hasilat sahələri hesabına xeyli “ağırlaşmışdır”. Təsərrüfatın ərazi strukturu, sosial-iqtisadi, təbii şərait və ərazi əmək bölgüsünün təsiri nəticəsində əmələ gəlibdir. Ölkənin ümumdaxili məhsulunun 41%-ni istehsalı sahələri – sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, 50% xidmət sahələri – nəqliyyat, rabitə, ticarət və xidmət sahələri , yerdə qalan 9%-ni isə vergidən yığılan vəsaitlər təşkil edir. Xammalla sıx bağlı olan sahələrin əksəriyyəti hasilat yerlərində inkişaf edir. Onların sonrakı emal sahələri, xüsusilə emal sənayesi iri şəhərlərdə yerləşir. Əvvəllər iqtisadi cəhətdən güclü olan ölkələr sırasında durduğu halda hazırda xeyli geriləmişdir. Hazırda adambaşına düşən ÜDM həcminə görə nəinki inkişaf etmiş, hətta [[Meksika]], [[Braziliya]], [[Argentina]] və b. bir sıra digər ölkələrdən geri qalır. Rusiya üçün [[Avropa|Avropaya]] inteqrasiyanın əhəmiyyəti böyükdür. Lakin [[2008]]-ci ildə [[Gürcüstan|Gürcüstana]] müdaxiləsi, [[Ukrayna]] ilə qaz mübadiləsi və uzun müddət Avropaya verilən qazın kəsilməsi onun Avropa ilə inteqrasiyasına ziyan vurdu.
[[Şəkil:Московский международный деловой центр «Москва-Сити» 14.07.2014.jpg|left|thumb|227x227px|[[Moskva|Moskvada]] nəhəng binalar.]]
Ərazisinin böyüklüyü, təbii resursların zənginliyi Rusiyada çoxsahəli təsərrüfatın yaradılmasına səbəb olmuşdur. Lakin son illərdə iqtisadiyyatda köhnəlmiş metodların, elmi-texniki metodların ləng tətbiqi Rusiyanın iqtisadi inkişafında müəyyən maneələr yaratmışdır. Xüsusilə 1990-1997-ci illər ərzində dünyanın [[ÜDM]]-də Rusiyanın payı 3,7%-dən 1,7%-ə, sənaye istehsalında isə 4,6%-dən 1,8%-ə enmişdir. İslahat dövründə Rusiya ÜDM həcminə görə dünyada 8-9-cu yerdən 14-15-ci yerə, adambaşına düşən ÜDM-ə görə isə 43-cü yerdən 58-ci yerə düşmüşdür. İnkişafında belə çətinliklərə baxmayaraq, Rusiya hələ də dünyanın ən güclü ölkələri sırasında qalmaqdadır. Sənaye strukturunda isə maşınqayırma, yanacaq-energetika, meşə-kağız, kimya sənayesi üstünlük təşkil edir.
 
Ölkədə güclü [[qara metallurgiya]] sənayesi yaranmışdır. Onun başlıca bazaları Ural, Mərkəzi Rusiya və Sibirdir. Ölkənin ən iri metallurgiya kombinatları [[Maqnitoqorsk]], [[Nijni-Tagil]] və s.-dir. Qara metallurgiyanın inkişafında [[Kursk-Maqnit Anomaliyası]] olduqca mühüm rol oynayır. [[Əlvan metallurgiya]] sənayesi Ural, Sibir, Uzaq Şərq və Şimal rayonunda güclü inkişaf etmişdir. Kimya sənayesi Rusiyanın bir çox rayonlarında yayılmışdır. Ən iri rayonları Mərkəz, Şimal-Qərb, Volqaboyu, Ural və Qərbi Sibirdir. Maşınqayırma sənayesi təsərrüfat üçün müxtəlif və mürəkkəb maşınlar istehsal edir. Güclü hərbi-sənaye kompleksi, raket texnologiyası yaradılmışdır.
[[Şəkil:Russian economy since fall of Soviet Union.PNG|thumb|198x198px|[[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] dağıldıqdan sonra Rusiyasının İqtisadiyyatındaki dəyişikliklər.]]
Maşınqayırma zavodları Rusiyanın bir çox rayonlarında təmsil olunmuşdur. Meşə sənayesi Rusiyanın qədim və güclü inkişaf etmiş sahələrindəndir. Meşə tədarükü, emalı və kağız-sellüloz sənayesi Şimal, Ural, Sibir, Uzaq Şərq rayonlarında cəmlənmişdir. Qara və əlvan metallurgiya, meşə və kimya sənaye kompleksləri bir çox rayonlarda ekoloji vəziyyəti xeyli kəskinləşdirmişdir. [[Yüngül sənaye]]nin başlıca rayonu Mərkəz və Şimal-Qərbdir. İri toxuculuq kombinatları [[İvanovo]], [[Moskva]] və [[Yaroslavl]] şəhərlərində fəaliyyət göstərir.
 
2012-ci ildə dünyanın bir çox regionlarında iqtisadi tənəzzül olduğu halda Rusiya qlobal iqtisadi meyllərdən xeyli aralı düşmüşdür. [[Rusiya iqtisadiyyatı]]nda vəziyyət hələlik çox əlverişlidir. Proqnozlara görə [[2012]] və [[2013]]-cü illərdə iqtisadi artım, müvafiq surətdə, 4 faiz və 3,9 faiz olacaqdır. Rusiya iqtisadiyyatında ciddi ləngimə olacağı gözlənilmir. Real əməkhaqqının və istehlakın artması Rusiya iqtisadiyyatının inkişafını dəstəkləyir. Bununla bərabər, [[inflyasiya]] və məşğulluq rekord dərəcədə aşağı səviyyədədir. Hazırda Rusiyanın sənaye potensialından istifadə göstəricisi 2007-2008-ci illərin səviyyəsinə çatmışdır. Rusiyadan xaricə kapital axını vardır, lakin bu axın [[tədiyyə balansı]]nda profisitin yüksək olmasının nəticəsidir. Rusiya iqtisadiyyatında bir neçə il davam etmiş durğunluqdan sonra [[2011]]-ci ildə həm istehlak, həm də korporativ kreditlər verilməsi sürətlə artmağa başlanmışdır. Hal-hazırda Rusiya biznesinin maliyyələşdirilməsində xarici mənbələrdən daxili mənbələrə keçid prosesi gedir.<ref>[http://www.azertag.gov.az/node/987836 Beynəlxalq Valyuta Fondu Rusiya iqtisadiyyatının vəziyyəti haqqında illik məruzə dərc etmişdir]</ref>
 
=== Təbii ehtiyatları ===
[[Şəkil:Top ten largest oil reserves by country.GIF|thumb|234x234px|Dünyanın ən böyük neft rezervinə malik ölkələri]]
Dünyanın ən böyük dövləti olan Rusiya dünya üzrə təsdiqlənmiş resursların 21 faizinə sahibdir. Təbii qaz istehsalında dünyada birinci, neft istehsalında isə ikinci yerdədir.Rusiya 80 milyard barel neftə sahibdir və bu dünya neftinin 4.6 faizini təşkil edir. Neft ehtiyatına görə dünyada 8-cidir. Neft istehsalına görə isə Səudiyyə Ərəbistanından sonra 2-cidir. Rusiyanın təsdiqlənmiş qaz ehtiyatı 47 trilyon m<sup>3</sup>-dir.Dünya qaz ehtiyatının 27 faizinə sahib olmaqla həm də ən yaxın rəqibi İranı 2 dəfə üstələyir.
 
Bu ehtiyatlar ölkə ərazisində qeyri bərabər paylanıb. Onun şərq rayonları Qərb rayonlarına nisbətən təbii sərvətlərlə çox zəngindir. Kömür, neftqaz ehtiyatları, filiz sərvətlərinin iri yataqları vardır. Ural da daxil olmaqla Qərb rayonlarının, xüsusilə Mərkəz və Volqaboyunun, Şərqində isə iri kömür hasilatı rayonlarında ekoloji vəziyyət ağırdır. Meşə, su, balıq, xəzdərili heyvanlar ilə zəngindir. Hidroenerji ehtiyatları onun şərq rayonlarda daha geniş yayılmışdır. RF yanacaq, filiz, qiymətli metallar, kimya, duzlar zəngindir. RF-nin təbii ehtiyatları çox zəif mənimsənilmişdir, sadəcə olaraq onları istifadəyə cəlb etmək üçün məaliyyə imkanları çatmır. Gələcəkdə RF təbii sərvətləri bütün dünya üçün böyük əhmiyyət kəsb edə bilər. Hal-hazırda Avropanı qazla təmin etməkdə vacib rol oynayır.
 
=== Kənd təsərrüfatı ===
[[Şəkil:Rostov's region combain.jpg|left|thumb|209x209px|[[Rostov vilayəti|Rostov vilayətində]] buğda yığımı. Rusiya dünyanın ən böyük [[Çovdar (bitki)|çovdar]], [[Arpa (bitki)|arpa]], [[əkin qarabaşağı]], [[günəbaxan]] və [[yulaf]] ixracatçılarındandır.]]
Ölkənin kənd təsərrüfatı özünün böyük torpaq ehiyatları və daxili tələbatı fonunda çox da yüksək inkişaf etməyibdir. İslahatlar zəif aparılır, texniki təminatı aşağı səviyyədədir. Hər il ölkəyə xaricdən çoxlu k/t məhsulları və hətta özündə yetişdirilən taxıl idxal edilir. Təbii şəraiti ölkənin geniş ərazisində k/t üçün o qədər də əlverişli deyildir Onun ümumi torpaq fondunun cəmi 13%-i k/t yararlı torpaqlar, 8%-i isə əkirlər. Burada heyvandarlıq sahəsi bitkiçiliyə nisbətən daha yaxşı inkişaf etmişdir.
 
Taxılçılıq əsas yer tutur. Meşə zonasında boz taxıl növləri – darı, [[çovdar]], [[arpa]], [[vələmir]], [[qarabaşaq]] vəs.; meşə-çöl və çöl zonalarında buğda və qarğıdalı əkilir. Taxılçılıq yaz və payızda səpilən zonalara bölünür. Payızlıq qalın qar örtüyü olan Avropa hissəsində, yazlıq şərq rayonlarında yerləşir. Ölkənin bütün əkinçilik zonalarında yayılıb. Bu taxıl növlərinin müxtəlifliyi ilə bağlıdır. Taxılın məhsuldarlığı aşağıdır. İldə 94.0 mln. tona qədər taxıl toplanır. Taxıl rayonlarında məhsuldarlıq 22sen/ha.dır. (2011-cı il). Öz tələbatını ödəmir. Texniki bitkilərdən ən geniş yayılanı şəkər [[Çuğundur|çuğunduru]], [[günəbaxan]], kətan lifi, [[soya]], tənbəki və b. 2011-ci ildə kartof 12.7 mln t, şəkər çuğunduru 42.7 mln t, günəbaxan 9 mln t. Istehsal olunub. Şəkər çuğunduru və şəkər istehsalı Mərkəzi Qaratorpaq, Şimali Qafqaz və Altay diyarındadır. 2011-ci ildə 43.0 mln t. şəkər çuğunduru yığılmışdır.
[[Şəkil:VDNKh Pavilion No 47 Pig Farming.jpg|thumb|Rusiyada donuzçuluq fabrikası.]]
Günəbaxan əkinləri əsaən Şimali Qafqazda və Voqaboyundadır. Daha çox rütubət sevən kətan bitkisi (parça və kəndir hazırlanır) əsasən Şimal-Qərb, Şimal və Volqa-Vyatka rayonlarında yerləşir. 9 mln ton məhsul yığlıb. Soya bitkisi Uzaq Şərqin Cənub rayonlarında becərilir. Kartof və tərəvəz əkinlərinin coğrafiyası daha genişdir. Kartof əkinləri RF-nin Avropa hissəsində, tərəvəz Şimali Qafqaz, Mərkəz və Mərkəzi Qaratorpaqda və iri şəhərlərin ətraflarında becərilir.
 
RF iş adamları Azərbaycanın Samux rayonunda istixanalarda tərəvəz yetişdirmək üçün istehsallar yardılıblar. Bağçılıq RF Avropa hissəsinin Mərkəz və Cənub rayonlarında, Volqaboyunda və b. inkişaf etmişdir. Heyvandarlıq ölkənin k/t məhsullarının 60%-dən çoxunu verir. 2012-ci ilin əvvəllərində iri buynuzlu heyvanların sayı 20 mln, qoyun-keçi 23 mln. baş olub Ən geniş yayılan iri- buynuzlu mal-qara və donuzçuluqdur. Meşə və meşə çöl zonalarında südlük-ətlik, cənub çöl zonalarında ətlik-südlük istiqaməti əsas yer tutur.
 
Donuzçuluq Mərkəz Qaratorpaq, Şimali Qafqazın Rostov, Krasnodar və Stavrapol ərazilərində və iri şəhərlərin ətraflarında cəmləşmişdir. Qoyunçuluq Şimali Qafqaz, Altay, Şərqi Sibirdə, maralçılıq şimal rayonlarında inkişaf etmişdir. Eyni zamanda Altayda buynuzundan dərman hazırlanan xallı maralçılıq inkişaf etdirilir. Rusiyada xəz-dəri heyvandarlığı şimal və Sibir istiqaməylərində yerləşir. Ölkədə Qara, Xəzər, [[Baltik dənizi|Baltik dənizinin]] sahilləri, [[Şimali Qafqaz|Şimali Qafqazda]] olan mineral bulaqlar mühüm kurort-rekreasiya rayonlarıdır. Dağlarda alpinizmin inkişafı üçün əlverişli şərait vardır. Moskva, Sankt-Peterburq, Novqorod və digər qədim şəhərlərdə olan abidələr əsas turizm obyektləridir.
 
=== Turizm ===
Rusiyada əsas turizm marşrutları qədim şəhərlərdir. Qədim tarix, iqlim müxtəlifliyi, bir çox tarixi və təbii abidələr, dünya miqyaslı İdman və mədəni tədbirlər sayəsində Rusiya dünyada ən populyar turizm istiqamətlərindən biridir — [[2013]]-cü ildə Rusiyaya 28,4 milyon turist gəlmişdir ki, bu da dünyada ən çox ziyarət edilən ölkələr siyahısında 9-cu, [[Avropa|Avropada]] isə 7-ci göstəricidir. Rusiyada həm daxili, həm də xarici turizm artır (Rosturizmin rəsmi məlumatlarına görə, [[2014]]-cü ildən [[2015]]-ci ilə qədər xarici turist axını 5,5% artıb).
 
==== Kreml ====
[[Şəkil:Moscow Kremlin and Bolshoy Kamenny Bridge late evening 01.JPG|thumb|Rusiyanın paytaxtı - Moskvanın mərkəzində yerləşən - [[Kreml (Moskva)|Kreml]].]]
[[Kreml (Moskva)|Moskva Kremli]], [[Moskva|Moskvanın]] mərkəzində yer alan [[1495]]-ci ildə inşası tamamlanan xüsusi kompleks. Kompleks Rusiya prezidentinin rəsmi iqamətgah yeridir. Adı "şəhər içində bir qala" mənasına gəlir. SSRİ dövründə baş katiblər, baş nazirlər, prezidentlər, nazirlər və komissarlar kimi yüksək səviyyəli yüksək rütbəli vəzifəliləri qəbul etməkdə istifadə olunurdu. [[1990]]-cı ildə [[Qırmızı meydan|Qırmızı Meydan]] ilə birlikdə Dünya İrsi olaraq elan edilmişdir.
 
==== Peterhof sarayı ====
[[Şəkil:RUS-2016-Aerial-SPB-Peterhof Palace 02.jpg|left|thumb|223x223px|Rusiyanın ən böyük və ən çox ziyarət 2-ci şəhəri - [[Sankt-Peterburq|Sankt-Peterburqda]] dünya irsi olan [[Peterhof (saray-park kompleksi)|Peterhof Sarayı]]]]
[[Peterhof (saray-park kompleksi)|Peterhof sarayı]], [[Fin körfəzi|Fin körfəzinin]] cənub sahilində yerləşən saray-park ansamblıdır. Ansambl Sankt-Peterburq şəhərinin Petrodvorets rayonundakı federal əhəmiyyətli Peterhof şəhərinin şəhərdaxili ərazisində yerləşir ([[1944-cü il|1944-cü ild]]ən - [[1997-ci il]]ə kimi — ''Petrodvorets''). Onun yaxınlığından keçən Peterhof yolu ansamblın şərəfinə adlandırılmışdı. Həmin yolun bir hissəsi "[[Peterhof (muzey-qoruq)|Peterhof Dövlət Muzey-Qoruğunun]]" tabeliyindədir.
 
Peterhof özündə iki əsr boyu formalaşmış bir neçə saray-park ansambllarını birləşdirir. [[Aşağı park (Peterhof)|Aşağı park]], [[Yuxarı bağ (Peterhof)|Yuxarı bağ]] və İngilis parkı — XVIII əsrdə inkişaf etmiş ansambllardı; [[Aleksandriya (Peterhof)|Aleksandriya]], [[Kolonist parkı]], Çəmən parkı, Aleksandrov parkı, Sergiyevka və Daça XIX əsrdə yaradılmış park-kompleksləridir
 
[[Böyük Vətən müharibəsi]] illərində alman qoşunları tərəfindən işğal olunan Peterhofun bütün parkları çox ciddi zədələnmişdi. Xüsusilə Yuxarı bağ və Aşağı Park, həmçinin fəvvarələrin su ötürücü sistemləri dağıntıya məruz qalmışdı. [[1944]]-cü ildə başlamış bərpa işləri günümüzə kimi davam edir.
 
==== Vasili Blejannı kilsəsi ====
[[Şəkil:Moscow StBasilCathedral d18.jpg|thumb|Rusiyanın paytaxı [[Moskva|Moskvada]] yerləşən [[Ümumdünya irsi|UNESCO ümumdünya irsi]] abidə.]]
Vasili Blajennı kilsəsi, [[Moskva|Moskvanın]] mərkəzində, [[Qırmızı meydan|Qırmızı meydanda]] yerləşən [[pravoslav]] kilsəsidir. Böyük İvan Zəng Qülləsi inşa edilənə kimi Moskvanın ən hündür tikilisi olan kilsə, həm də dünyanın ən məşhur memarlıq abidələrindən biridir.
 
Kilsənin özü səma Yerusəlimini simvollaşdırır, ancaq günbəzləri bəzəyən naxışlar və xüsusilə də buradakı rənglərin mənası bu günə kimi həll edilməmiş tapmaca olar qalır. Hələ keçmiş yüzillikdə yazıçı Çayev fərz edirdi ki, kilsə günbəzlərinin rənglərini müqəddəs qəhrəman xoşbəxt Andrey Yurodivinin (Konstantinopollunun) yuxusuyla izah etmək olar - kilsə əfsanələrinə görə, pravoslav dünyasında qeyd olunan Tanrı Anası örtüyünün bayramı məhz bu şəxslə bağlı idi. Onun gözünə səma Yerusəlimi göründü və orada "çoxlu bağlar var idi, onları yüksək, zirvələri titrəyən ağaclar bəzəyirdi... Ağacların bəziləri çiçəkləyirdi, digərləri qızılvari yarpaqlara malik idilər, yeridə qalan başqa ağaclar isə, təsvirəgəlməz gözəlliyi olan müxtəlif meyvələrlə bəzədilmişdi.
 
Kafedralın hündürlüyü 65 metrdir. Kafedral kiçik kilsələrdən ibarətdir, onların taxtları Kazan üçün həlledici döyüş günlərinə düşmüş bayramların şərəfinə müqəddəsləşdirilmişdir: Müqəddəs Üçlük, Möcüzəyaradan Müqəddəs Nikolayın şərəfinə (daha dəqiq onun Vyatka-Vilikoretskdə yerləşən ikonasının şərəfinə), Rəbbin Yerusəlimə girişi, Məzlum Adrian və Natalyanın şərəfinə (başlanğıcda müqəddəslər Kiprian və İustinanın şərəfinə; 2 oktyabr tarixində qeyd olunurdu), Mərhəmətli müqəddəs İoannın şərəfinə (XVIII əsrə qədər müqəddəs Pavel, Aleksandr və Konstantinopollu İoannın şərəfinə; 6 noyabr tarixində qeyd olunurdu), Aleksandr Svirskinin şərəfinə (17 aprel və 30 avqust tarixlərində qeyd olunurdu), Xutınlı Varlaamın şərəfinə (6 noyabrda və Petrov postunun 1-ci cümə günü qeyd olunurdu), Maarifçi Qriqorinin şərəfinə (30 sentyabr tarixində qeyd olunurdu). Bu səkkiz kilsə (dördü xaçvari düzülmüş, dördü isə onların arasında yerləşən) soğanvari günbəzlə tamamlanmaqla mərkəzdə yerləşən və Tanrı anasının şəfaətinə həsr edilmiş əsas doqquzuncu kilsənin ətrafında formalaşdırılmışdır. Bu doqquz kilsə vahid girişə (ilkin planda açıq idi), qalereya və daxili keçidlərə malikdir.
 
==== Kazan Kremli ====
[[Şəkil:Kazan Kremlin 4.jpg|thumb|210x210px|Rusiyanın [[Tatarıstan]] vilayətində [[Ümumdünya irsi|UNESCO ümumdunya irsi abidə]] - Kazan Kremli]]
Kazan Kremli, [[Kazan]] şəhərinin ən qədim hissəsi, şəhərin tarixini əks etdirən memarlıq, tarixi və arxeoloji abidələr kompleksi.
 
Kremlin ərazisində üç müxtəlif dövrlərə aid yaşayış yerləri mövcüd olub. Birinci yaşayış yeri XII—XIII əsrlərə, ikincisi XIV—XV əsrlərə, üçüncüsü isə XV—XVI əsrlər siddir. Həmçinin Kreml ağ daşdan salınmış qaladan, tarixi-memmrlıq və mədəni əhəmiyyətli bir sıra məbəd və binadan ibarətdir.
 
[[Tatarıstan Respublikasının Prezidenti|Tatarıstan Respublikasının Prezidentinin]] igamətgahı də məhz Kazan Kremlində yerləşir.
 
Kremlin ərazisi onun yerləşdiyi təpənin formasını təkrarlıyan düzbucaq şəklindədir və şimal-qərbdən, Kazanka çayından, cənub-şərq, 1 May meydanına qədər uzanır. [[Volqa]] və Kazanka çaylarını sol sahilində yerləşir.
 
2000-ci ildən etibarən [[UNESCO|YUNESKO-nun]] [[Ümumdünya irsi|Ümumdünya irsinə]] daxildir. Kremlin ərazisində yerləşən ən qədim tarixi memarlıq abidə [[Kazan Kremlinin Blaqoveşenskiy kilsəsi|Blaqoveşenskiy kilsəsidir]].
 
==== Qırmızı meydan ====
[[Şəkil:RedSquare (pixinn.net).jpg|thumb|199x199px|Moskvanın mərkəzində yerləşən - [[Qırmızı meydan|Qırmızı Meydan]].]]
Qırmızı meydan — Rusiyanın [[Moskva]] şəhərində yerləşən meydan. Keçmiş kral qalası və hazırda Rusiya Prezidentinin rəsmi yaşayış yeri olan [[Kreml]], eləcə də [[Vasili Blajennı kilsəsi]], [[Spasskaya qülləsi]] bu meydanda yerləşir.
 
Meydan XV əsrdə inşa olunub. Vladimir Leninin mavzoleyi də bu meydanda yerləşir. Təxminən 73 min m² sahəsi olan meydanda tarixən çox sayda nümayişlər, paradlar, mitinqlər keçirilmişdir. Burada eləcə də edamlar olmuşdur. [[İkinci Dünya Müharibəsi|İkinci Dünya Müharibəsind]]ə qalib gələn SSRİ qoşunları meydanda zəfər paradı keçirmişlər. 1987-ci il mayın 28-də Matias Rast adlı həvəskar bir alman pilotu Cessna tipli təyyarəsiylə meydana enmişdir. Rast təyyarəsiylə Almaniyadan əvvəlcə İslandiyaya, oradan Norveç və Finlandiyaya uçmuş, Finlandiyadan isə hava sərhəddini keçərək təyyarəsini Qırmızı meydanda yerə endirmişdir. Bu vaxt heç bir radar onu tutmamışdır. O bu addımını dünyada sülh naminə etdiyinə söyləsə də 437 gün Moskvada həbsdə saxlanılmışdır. Qırmızı meydan Kreml ilə birlikdə [[1990-cı illər|1990]]-cı ildə [[YUNESCO]] tərəfindən Dünya Mirası siyahısına salınmışdır. Hazırda meydanda konsertlər təşkil olunur, dini və tarixi bayramlar qeyd edilir.
 
== Demoqrafiya ==
Rusiya, başlıca olaraq cənubda çöl və şimalında sıx meşə düzənliklər ilə şimal sahili boyu uzanan tundra ibarətdir. Rusiya dünyadakı əkinə yararlı ərazinin%10una malikdir. Dağ fasilələri cənub sərhədləri boyunca yerləşməkdə olub, Qafqaz və (5642 m ilə Rusiya və Avropanın yüksək nöqtəsi olan Elbruz Dağınıda əhatə edir) Altay (4506 m ilə Rusiya Uzaq Şərqi başqa, Sibirin ən yüksək nöqtəsi olan Beluça Dağınıda əhatə edir); Və şərq tərəflərində Verhoyansk Sıra Dağları və Kamçatka Yarımadasındakı vulkanlar (4750 m ilə Avrasiyanın ən yüksək fəal vulkanının yanaşı Asiya Rusiyasının ən yüksək nöqtəsi olan Klyuçevskaya Sopkayıda əhatə edir) var. Ural Dağları, mineral resursları baxımından zəngin olub, Avropa ilə Asiyanın şimal-cənub dekabrını yaradır.
[[Şəkil:Russia natural population growth rates 2012.PNG|thumb|207x207px|[[2012]]-ci ilə əsasən Rusiya əhalisinin artım xəritəsi.]]
2002-ci il sayımına görə Rusiya əhalisinin 79.8%-ni federasiyanın əsas xalqı olan [[Ruslar]] təşkil edir. Rus əhalisinin başqa çoxsaylı etnik qrupları da mövcuddur. Rusiya sərhədləri daxilində 160-dan çox fərqli etnik qrupu olduğu təxmin edilir. Rusiya əhalisi hər nə qədər digər ölkələrlə müqayisədə yüksək olsa da; Km²-a düşən insan sayı, ölkənin sahəsi ilə əlaqədar olaraq çox azdır. Rusiya əhalisinin başlıca olaraq yaşadığı region, coğrafi olaraq Avropa torpaqları olaraq qəbul edilən Ural Dağlarının qərbində və Şimal-qərb Sibirdə yaşayır. Ölkə əhalisinin 73%-i şəhərlərdə yaşayarkən 27%-i kənd yerlərində yaşayır. Rusiya əhali baxımından dünyanın ən çoc əhaliyə malik səkkizinci ölkəsi mövqeyindədir.
 
Ölkə əhalisi, Sovet İttifaqının dağılmasından sonra süquta keçmiş olsa da, 2010-cu il sayımına görə 141.927.297 nəfərdir. [[1991]]-ci ildə Rusiya əhalisi bütün zamanların ən yüksək səviyyəsi olan 148.689.000 nəfərə çatmışdı, amma 1990-cı illər boyu davam edən miqrasiya, ölüm nisbətin çox sürətli artması kimi səbəblər ilə ölkə əhalisi 20 illik müddətdə azalmışdır.
Rusiya, Arktik və Sakit Okean, Baltik Dənizi, Azov Dənizi, Qara Dəniz və Xəzər Dənizi boyunca 37.000 kmnin uzunluğunda bir sahil zolağına sahiptir] Barents Dənizi, Ağda, Qara Dənizi, Laptev Dənizi, Şərqi Sibir Dənizi, Çukça Dənizi, Berinq Dənizi, Ohotsk Dənizi və Yapon Dənizi Arktik və Sakit Okean yolu ilə Rusiyaya bağlıdır. Rusiyanın əsas ada və arxipelaqları Novaya Zemlya, Frans İosif Torpağı, Severnaya Zemlya, Yeni Sibir Adaları, Vrangel Adası, kuril Adaları və Sahalin Adasıdır. Diomede Adaları (biri Rusiya, digəri isə ABŞ tərəfindən nəzarət edilir) arasındakı məsafə sadəcə 3 km olub Kunaşir Adası isə Yaponiyanın Hokkaido Adasından təqribən 20 km uzaqlıqdadır.
 
== Ərazi ==
Sətir 343 ⟶ 428:
== İqtisadiyyatı ==
{{Əsas|Rusiya iqtisadiyyatı}}
Ərazisinin böyüklüyü, təbii resursların zənginliyi Rusiyada çoxsahəli təsərrüfatın yaradılmasına səbəb olmuşdur. Lakin son illərdə iqtisadiyyatda köhnəlmiş metodların, elmi-texniki metodların ləng tətbiqi Rusiyanın iqtisadi inkişafında müəyyən maneələr yaratmışdır. Xüsusilə 1990-1997-ci illər ərzində dünyanın [[ÜDM]]-də Rusiyanın payı 3,7%-dən 1,7%-ə, sənaye istehsalında isə 4,6%-dən 1,8%-ə enmişdir. İslahat dövründə Rusiya ÜDM həcminə görə dünyada 8-9-cu yerdən 14-15-ci yerə, adambaşına düşən ÜDM-ə görə isə 43-cü yerdən 58-ci yerə düşmüşdür. İnkişafında belə çətinliklərə baxmayaraq, Rusiya hələ də dünyanın ən güclü ölkələri sırasında qalmaqdadır. Sənaye strukturunda isə maşınqayırma, yanacaq-energetika, meşə-kağız, kimya sənayesi üstünlük təşkil edir.
 
Ölkədə güclü [[qara metallurgiya]] sənayesi yaranmışdır. Onun başlıca bazaları Ural, Mərkəzi Rusiya və Sibirdir. Ölkənin ən iri metallurgiya kombinatları [[Maqnitoqorsk]], [[Nijni-Tagil]] və s.-dir. Qara metallurgiyanın inkişafında [[Kursk-Maqnit Anomaliyası]] olduqca mühüm rol oynayır. [[Əlvan metallurgiya]] sənayesi Ural, Sibir, Uzaq Şərq və Şimal rayonunda güclü inkişaf etmişdir. Kimya sənayesi Rusiyanın bir çox rayonlarında yayılmışdır. Ən iri rayonları Mərkəz, Şimal-Qərb, Volqaboyu, Ural və Qərbi Sibirdir. Maşınqayırma sənayesi təsərrüfat üçün müxtəlif və mürəkkəb maşınlar istehsal edir. Güclü hərbi-sənaye kompleksi, raket texnologiyası yaradılmışdır. Maşınqayırma zavodları Rusiyanın bir çox rayonlarında təmsil olunmuşdur. Meşə sənayesi Rusiyanın qədim və güclü inkişaf etmiş sahələrindəndir. Meşə tədarükü, emalı və kağız-sellüloz sənayesi Şimal, Ural, Sibir, Uzaq Şərq rayonlarında cəmlənmişdir. Qara və əlvan metallurgiya, meşə və kimya sənaye kompleksləri bir çox rayonlarda ekoloji vəziyyəti xeyli kəskinləşdirmişdir. [[Yüngül sənaye]]nin başlıca rayonu Mərkəz və Şimal-Qərbdir. İri toxuculuq kombinatları [[İvanovo]], [[Moskva]] və [[Yaroslavl]] şəhərlərində fəaliyyət göstərir.
 
2012-ci ildə dünyanın bir çox regionlarında iqtisadi tənəzzül olduğu halda Rusiya qlobal iqtisadi meyllərdən xeyli aralı düşmüşdür. [[Rusiya iqtisadiyyatı]]nda vəziyyət hələlik çox əlverişlidir. Proqnozlara görə [[2012]] və [[2013]]-cü illərdə iqtisadi artım, müvafiq surətdə, 4 faiz və 3,9 faiz olacaqdır. Rusiya iqtisadiyyatında ciddi ləngimə olacağı gözlənilmir. Real əməkhaqqının və istehlakın artması Rusiya iqtisadiyyatının inkişafını dəstəkləyir. Bununla bərabər, [[inflyasiya]] və məşğulluq rekord dərəcədə aşağı səviyyədədir. Hazırda Rusiyanın sənaye potensialından istifadə göstəricisi 2007-2008-ci illərin səviyyəsinə çatmışdır. Rusiyadan xaricə kapital axını vardır, lakin bu axın [[tədiyyə balansı]]nda profisitin yüksək olmasının nəticəsidir. Rusiya iqtisadiyyatında bir neçə il davam etmiş durğunluqdan sonra 2011-ci ildə həm istehlak, həm də korporativ kreditlər verilməsi sürətlə artmağa başlanmışdır. Hal-hazırda Rusiya biznesinin maliyyələşdirilməsində xarici mənbələrdən daxili mənbələrə keçid prosesi gedir.<ref>[http://www.azertag.gov.az/node/987836 Beynəlxalq Valyuta Fondu Rusiya iqtisadiyyatının vəziyyəti haqqında illik məruzə dərc etmişdir]</ref>
 
=== Təbii resursları ===
Dünyanın ən böyük dövləti olan Rusiya dünya üzrə təsdiqlənmiş resursların 21 faizinə sahibdir. Təbii qaz istehsalında dünyada birinci, neft istehsalında isə ikinci yerdədir.Rusiya 80 milyard barel neftə sahibdir və bu dünya neftinin 4.6 faizini təşkil edir.Neft ehtiyatına görə dünyada 8-cidir. Neft istehsalına görə isə Səudiyyə Ərəbistanından sonra 2-cidir.
Rusiyanın təsdiqlənmiş qaz ehtiyatı 47 trilyon m<sup>3</sup>-dir.Dünya qaz ehtiyatının 27 faizinə sahib olmaqla həm də ən yaxın rəqibi İranı 2 dəfə üstələyir.
 
Bu ehtiyatlar ölkə ərazisində qeyri bərabər paylanıb. Onun şərq rayonları Qərb rayonlarına nisbətən təbii sərvətlərlə çox zəngindir. Kömür, neftqaz ehtiyatları, filiz sərvətlərinin iri yataqları vardır. Ural da daxil olmaqla Qərb rayonlarının, xüsusilə Mərkəz və Volqaboyunun, Şərqində isə iri kömür hasilatı rayonlarında ekoloji vəziyyət ağırdır. Meşə, su, balıq, xəzdərili heyvanlar ilə zəngindir. Hidroenerji ehtiyatları onun şərq rayonlarda daha geniş yayılmışdır. RF yanacaq, filiz, qiymətli metallar, kimya, duzlar zəngindir. RF-nin təbii ehtiyatları çox zəif mənimsənilmişdir, sadəcə olaraq onları istifadəyə cəlb etmək üçün məaliyyə imkanları çatmır. Gələcəkdə RF təbii sərvətləri bütün dünya üçün böyük əhmiyyət kəsb edə bilər. Hal-hazırda Avropanı qazla təmin etməkdə vacib rol oynayır.
 
=== Kənd təsərrüfatı ===
Rusiyanın kənd təsərrüfatı çoxsahəlidir. Kənd təsərrüfatı məhsullarının ümumi dəyərinin yarısı əkinçiliyin, yarısı isə heyvandarlığın payına düşür. Ölkənin əkin yerlərinin 57%-ə qədərini taxıl bitkiləri tutur. Taxılçılıq üzrə ixtisaslaşmış iri rayonları Şimali Qafqaz, Volqaboyu, Mərkəzi Qaratorpaq və Sibirdir. [[Texniki bitkilər]]dən ən geniş yayılanı [[kətan]], [[günəbaxan]], [[şəkər çuğunduru]], [[soya]] becərilir. Heyvandarlıq ölkənin hər yerində yayılmışdır. Şimalın [[tundra]] və [[meşə-tundra]] otlaqlarında [[maralçılıq]], meşə-çöl və qismən də çöl zonalarında südlük və südlük-ətlik heyvandarlıq üstünlük təşkil edir. Daha quraq cənub rayonlarında ətlik-heyvandarlıq və qoyunçuluq yayılmışdır. İntensiv əkinçilik rayonlarında və şəhərlərin ətrafında donuzçuluq və quşçuluq kompleksləri yaradılıb. Sibir, Uzaq Şərq və Şimalda xəz dərili heyvanlar saxlanılan təsərrüfatlar vardır.
 
=== Nəqliyyat ===
Sətir 362 ⟶ 433:
 
Uzunluğu 3 min km-dən çox olan [[Baykal-Amur Magistralı]]nın (BAM) tikintisi son illərdə başa çatmışdır. Son illərdə avtomobil və boru kəməri nəqliyyat növlərinin əhəmiyyəti xeyli artmışdır. Volqa çayının imkanlarını genişləndirmək məqsədilə Rusiya ərazisində [[Volqa-Don kanalı|Volqa-Don]], [[Moskva kanalı]], [[Volqa-Baltik dənizçilik kanalı]] salınmışdır. Bundan başqa gəmiçilik [[Şimali Dvina]], [[Ob (çay, Rusiya)|Ob]], [[Yenisey]], [[Lena çayı|Lena]] və [[Amur çayı|Amur]] çaylarında da inkişaf etmişdir. [[Qara dəniz]] və [[Baltik dənizi]], [[Şimal Buzlu Okeanı]] və [[Sakit Okean]] sahillərində iri port şəhərləri yaradılmışdır. Hazırda Rusiya, dünyada ikinci yerdə duraraq, 62 min km magistral neft və 150 min km qaz boru kəmərlərini əhatə edən boru kəmər nəqliyyatkommunikasiya şəbəkəsinə malikdir. Həmin kəmərlərlə ildə 300 mln tondan artıq neft, 530 mlrd kub metrdən artıq qaz nəql edilir.<ref>[http://www.anl.az/el/alf7/ee_bnh.pdf Beynəlxalq Nəqliyyat Hüququ] E.Ə.Əliyev, səh 531</ref>
 
== Siyasi sistemi ==
Rusiya Prezidentli Respublikadir. Dövlət başçısı prezidentdir. Prezident ümumxalq səsverməsi ilə 4 il müddətinə seçilir. Yaşı 35-dən az olmayan və 10 ildən artıq ölkədə yaşayan hər bir vətəndaş Rusiya Federasiyasının Prezidenti seçilə bilər. Eyni şəxs ardıcıl olaraq iki dəfədən artıq prezident seçilə bilməz.
 
Qanunverici hakimiyyət ikipalatalı Federasiya Şurası və Dövlət Duması tərəfindən həyata keçirilir. Dumaya seçilmək üçün yaç senzi 21 yaşdır. Deputat Dumaya seçildiyi andan hər hansı ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola və ya digər hökumət vəzifələri tuta bilməz. Məhkəmə hakimiyyəti-Rusiyanın xarici dövlətlərlə bağladığı müqavilələrə və ölkə qanunlarına riayət edilməsinə nəzarət, habelə ərazi mübahisələrini həll edir. Siyasi partiyalar.Hazırda Rusiyada fəaliyyət göstərən əsas partiyalar bunlardır: "Uedinaya Rossiya", Kommunist Partiyası, Liberal Demokrat Partiyası, "Rodina", "Yabloko" və s.
 
== Rusiya-Azərbaycan münasibətləri ==
Sətir 395 ⟶ 461:
*1867-ci ildə ABŞ Alyaskanı Rusiyadan 7,2 milyon dollara alıb.
*Yaponiya və Rusiya İkinci Dünya Müharibəsinin sülh müqaviləsinə hələ imzalamayıblar səbəb Kuril adaları münaqişəsidir.
*Dünyanın ən böyük [[McDonald's|McDonald’s]] restoranı Moskva və Pekindədir.
*Əhalinin yaşayışı üçün əlverişli torpaqlar Rusiya ərazisinin 15%-ni təşkil edir (dünya ərazisinin isə 36%-i əlverişlidir).
*Rusiya əhalisinin 73,07%-i Şimali Qafqazın Rusiyadan ayrılması ideyasını dəstəkləyir.

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023