Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Teq: 2017 viki-mətn redaktoru
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 7:
11.0% Digər|gerbi=Coat_of_Arms_of_the_Russian_Federation.svg|himn="''[[Rusiya himni|Государственный гимн Российской Федерации]]''"<br /><small>"Rusiya Dövlət Himni"</small>[[Şəkil: National Anthem of Russia (2000), three verses.ogg]]|idarəetmə_forması=Prezident respublikası|internet_domeni=.ru|koordinatlar=|milli_şüar=|müstəqillik_forması=Birləşmə|paytaxt=[[Moskva]]|pul_vahidi=[[Rusiya rublu|Rubl]]|pul_vahidi_kodu=RUB|qeyd=|qısa_adı=Rusiya|rəsmi_adı=<span style="line-height:1.33em;">Rusiya</span>|rəsmi_dillər=[[Rus dili|Rus]]|saat_qurşağı=[[UTC]]|saat_qurşağı_yay_vaxtı=|sahəsi=17075400|sahəsi_yer=1-ci|su_sahəsi (%)=0.5|telefon_kodu=+7|vəzifə1=[[Prezident]]|vəzifə2=Baş nazir|vəzifə3=Parlamentin sədri|vəzifəni_daşıyan1=[[Vladimir Putin]]|vəzifəni_daşıyan2=[[Dmitri Medvedyev]]|vəzifəni_daşıyan3=Valentina Matviyenko|xəritə=Russian_Federation_(orthographic_projection)_-_Crimea_disputed.svg|yerli_dildəki_adı=<span style="line-height:1.33em;"> Российская Федерация </span><br />''Rossiyskaya Federatsiya''|ÜDM_AQP=$4.152 trilyon|ÜDM_AQP_adam_başına=$28.918|ÜDM_AQP_adam_başına_yer=49-cu|ÜDM_AQP_il=2018|ÜDM_AQP_yer=6-cı|ÜDM_nominal=$1.522 trilyon|ÜDM_nominal_adam_başına=$10.630|ÜDM_nominal_adam_başına_yer=67-ci|ÜDM_nominal_il=2018|İİİ=0.804 çox yüksək|İİİ_fərq=artış|İİİ_il=2015|İİİ_yeri=49|ÜDM_nominal_yer=12-ci|əhali_sıxlığı=8.4|əhali_sıxlığı_yer=217-ci|əlamətdar_hadisə1=Rurik sülaləsi|əlamətdar_hadisə2=Kiyev Rus dövləti|əlamətdar_hadisə3=Böyük Vladimir Knyazlığı|əlamətdar_hadisə4=Böyük Moskva knyazlığı|əlamətdar_hadisə5=Çar Rusiyası|əlamətdar_hadisə6=Rusiya İmperiyası|əlamətdar_hadisə7=Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası|əlamətdar_hadisə8=Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|əlamətdar_hadisə9=Rusiya|əlamətdar_tarix1=862|əlamətdar_tarix2=882|əlamətdar_tarix3=1169|əlamətdar_tarix4=1363|əlamətdar_tarix5=16 Yanvar 1547|əlamətdar_tarix6=22 Oktyabr 1721|əlamətdar_tarix7=7 Noyabr 1917|əlamətdar_tarix8=10 Dekabr 1922|əlamətdar_tarix9=25 Dekabr 1991|ən_böyük_şəhər=[[Moskva]], [[Sankt-Peterburq]]}}
'''Rusiya''' ([[Rus dili|rus]]. ''Россия'') və ya rəsmi adı ilə '''Rusiya Federasiyası''' ([[Rusca|rus]]. ''Росси́йская Федера́ция'') — Şimali [[Avrasiya|Avrasiyada]] bir ölkədir. Rəhbərlik şəkli federal yarı prezidentlik tipli respublikadır.<ref>[https://rosreestr.ru/upload/Doc/18-upr/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%20%D0%BF%D0%BE%20%D1%84.22%20%D0%B7%D0%B0%202016%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%20(%D0%BF%D0%BE%20%D1%81%D1%83%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0%D0%BC%20%D0%A0%D0%A4)_%D0%BD%D Сведения о наличии и распределении земель в Российской Федерации на 01.01.2017 (в разрезе субъектов Российской Федерации)] // [https://rosreestr.ru/site/activity/gosudarstvennoe-upravlenie-v-sfere-ispolzovaniya-i-okhrany-zemel/gosudarstvennyy-monitoring-zemel/sostoyanie-zemel-rossii/gosudarstvennyy-natsionalnyy-doklad-o-sostoyanii-i-ispolzovanii-zemel-v-rossiyskoy-federatsii/ Федеральная служба государственной регистрации, кадастра и картографии (Росреестр)]. İstifadə tarixi: 30 Aprel, 2019</ref> Şimal-qərbdən cənub-şərqə Rusiya, [[Norveç]], [[Finlandiya]], [[Estoniya]], [[Latviya]], [[Litva]] və Polşa ([[Kalininqrad vilayəti]] ilə), [[Belarus]], [[Ukrayna]], [[Gürcüstan]], [[Azərbaycan]], [[Qazaxıstan]], [[Çin Xalq Respublikası|Çin]], [[Monqolustan]] və [[Şimali Koreya]] ilə həmsərhəddir. Dəniz sərhədi olaraq isə [[Oxot dənizi|Oxot Dənizindən]] [[Yaponiya]] ilə, Berinq Boğazından isə [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] [[ABŞ ştatları|ştatı]] olan [[Alyaska]] ilə də qonşudur.<ref>Dünya Atlas xəritəsi: Detallı xəritə / Layihənin yaradıcıları və təkmilləşdiriciləri: А. N. Buşnev, А. P. Pritvorov. — [[Moskva]]: AST, 2017. — С. 31. — 96 с. — [[Xüsusi:BookSources/978-5-17-10261-4|ISBN 978-5-17-10261-4]].</ref> 17,075,400 km²-lik ərazisi ilə [[Ölkələrin və ərazilərin sahələrinə görə siyahısı|dünyanın ən böyük ölkəsidir]] və dünya yaşayış sahəsinin səkkizdə birini əhatə edir. Rusiya eyni zamanda [[2014]] ili etibarı ilə 144 milyon əhalisi ilə [[Ölkələrin əhaliyə görə sıralanması|dünyanın ən sıx əhalili]] doqquzuncu ölkəsidir. Bütöv şimali [[Asiya|Asiyanın]] və [[Şərqi Avropa|Şərqi Avropanın]] böyük bir qisminə uzanan Rusiya, [[Rusiyada zaman|doqquz zaman kəsiyinə]] yayılır və çox müxtəlif [[Rusiya relyefi|relyef]] və [[Rusiyanın iqlimi|iqlimə]] malikdir.
Rusiyanın tarixi [[III əsr|III]] və [[VIII əsr|VIII əsrlər]] arasında [[Avropa|Avropada]] tanınan bir qrup olaraq ortaya çıxan [[Slavyanlar|Şərq Slavyanları]] ilə başlayır. [[IX əsr]]<nowiki/>də [[Varyaqlar]] tərəfindən qurulan və idarə olunan [[Orta əsrlər|Orta Əsr]] [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus Dövləti]] ortaya çıxdı. [[988]]-ci ildə [[Bizans İmperiyası|Bizans İmperiyasından]] [[Şərqi pravoslav kilsəsi|Pravoslav Xristianlığı]] qəbul edildi və sonrakı [[minillik]] üçün buraya [[Bizans İmperiyası|Bizans]] və [[Slavyanlar|Slavyan]] mədəniyyətlərinin sintezi başladı. Daha sonra [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus Dövləti]] bir sıra kiçik dövlətlər halına parçalandı və torpaqlarının əksəriyyəti Monqollar tərəfindən istila edilib [[Qızıl Orda|Qızıl Orda Dövlətinin]] qolları halına gəldi. [[Qızıl Orda|Qızıl Orda Dövlətindən]] müstəqilliyini elan edən Rus knyazlıqları yavaş-yavaş yenidən birləşib [[Böyük Moskva knyazlığı|Moskva Knyazlığını]] qurmuş və [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus Dövlətinin]] mədəni və siyasi irsinin ardıcılı olmuşdur. 18-ci əsrə gəldikdə, böyük ölçüdə fəth, ilhaq və kəşf yolu ilə Avropada Polşadan Şimali Amerikada Alyaskaya qədər uzanan tarixin ən böyük üçüncü imperiyası olan Rus İmperiya halına gəldi.
[[1917-ci il]] [[Oktyabr inqilabı|Oktyabr İnqilabından]] sonra [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası]], dünyanın ilk konstitusiyalı sosialist dövləti olmuş və [[İkinci Dünya müharibəsi|II Dünya Müharibəsində]] [[Antihitler koalisiyası|müttəfiqlərə]] qarşı qələbədə həlledici rol oynayaraq [[Super güc]] ölkəsi kimi tanınan, [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]]-nin ən böyük və aparıcı dövlətlərindən biri oldu. [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] dövründə dünyanın ilk [[Süni peyk|süni peyki]] və ilk insanlı kosmik uçuşu daxil olmaqla, [[XX əsr|XX əsrin]] ən əhəmiyyətli texnoloji nailiyyətləri məhz burada həyata keçirilib. Rusiya Federasiyası, SSRİ-nin dağılmasının ardından [[1991]]-ci ildə yaradılıb və SSRİ-nin ardıcılı kimi tanınır.
== Etimologiya ==
Rusiya adı [[Slavyanlar|Şərq Slavyanlarının]] əsasən yaşadığı bir [[Orta əsrlər|Orta Əsr]] dövləti olan [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətinin]] adından uydurulmuşdur. Ancaq, bu ad daha sonra tarixdə daha da intensivləşmişdir və ölkə sakinləri tərəfindən "''Русская Земля''" (Rus torpağı) adı ilə çağırılıb. Bu addan törəyən digər dövlətlərdən ayırd etmək üçün, müasir tarixdə Kiyev Rusiyası deyilir. Rus adı, Rus (Русь) dövlətinin banisi olan [[Varyaqlar|Varyaqların]] bir qrupu olan [[Rus (xalq)|Rus xalqından]] gəlir.
Rus adının köhnə [[Latın dili|Latınca]] halı olan ''Rutenya'', əksəriyyətlə Katolik Avropaya qonşu olan Rus bölgəsinin qərb və cənub bölgələrinə deyilmişdi. Ölkənin indiki adı olan ''Россия'' (Rusiya), Rus adının Yunanca halı olan və eyni zamanda Kiyev Rusiyasının Bizans İmperiyası tərəfindən söylənimi olan olan Ρωσία (Rosia) sözündən gəlir.
== Tarix ==
Sətir 49 ⟶ 26:
Rusiya Federasiyasının dövlət-ərazi inkişafı qədim rus dövləti olan [[Kiyev Rus dövləti]]ndən başlamışdır. Bu dövlətin tərkibinə müasir Rusiyanın şimal-qərb və mərkəz torpaqları daxil idi. XIII-XIV əsrlərdə [[Moskva knyazlığı]] yaranmış və bu da yeni rus dövlətinin formalaşmasının özəyini təşkil etmişdir. [[XVI əsr]]in ərtalarında Rus dövlətinin tərkibinə Volqaboyunun xalqları məskunlaşan ərazilər qatılmış ([[Kazan xanlığı|Kazan]] və [[Həştərxan xanlığı|Həştərxan]] xanlıqları) və burada [[Simbirsk]], [[Samara]], [[Saratov]], [[Kamışin]], [[Sarıtsin]] (indiki [[Volqoqrad]]) kimi qala-şəhərlər salınmışdır.
[[XVI əsr]]də rusların [[Şərqi Avropa düzənliyi]]nin meşə-çöl hissəsinə hərəkəti güclənmiş və burada [[Tambov]], [[Voronej]] kimi qala-şəhərlər tikilmişdir. [[Don çayı]]nın aşağı axarlarında kazak, [[Ağ dəniz]]in sahillərində isə [[pomorlar]]ın yaşayış məntəqələri yaradılmışdır. Şərqə hərəkət edərək ruslar artıq XVI əsrin axırlarında [[Ural dağları]]nı aşmış və [[Qərbi Sibir düzənliyi]]ndə məskunlaşmışlar. Burada uzun müddət [[Sibir]]in paytaxtı sayılan [[Tobolsk]] şəhəri salınmışdır. [[XVII əsr]]də [[Yenisey]] və [[Lena çayı|Lena]] çayları sahilində rus qalaları tikilmiş və həmin əsrdə də ruslar [[Baykal gölü]]nə çatmışlar. Təxminən yarım əsr vaxt lazım olmuşdur ki, ruslar Ural dağlarından sərt Şimali Asiyanı keçərək [[Sakit Okean]] sahillərinə çatsınlar. Rusların şərqə yürüşü [[XVII əsr]]də [[Kamçatka yarımadası]]nın ələ keçirmələri ilə başa çatmışdır. XVIII-XIX əsrlərdə ruslar [[Krım]]da, [[Mərkəzi Asiya]], [[Qafqaz]] və [[Avropa]]da yaşayan bir neçə xalqı özlərinə tabe etdirə bilmişdilər. Beləliklə böyük rus imperiyası yaranmışdır. 1917-ci il [[Oktyabr inqilabı]]ndan sonra keçmiş Rusiya imperiyasının ərazisində bir neçə formal respublikalar yaranmışdı. [[1922]]-ci ildə həmin respublikalar [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı]] (SSRİ) çərçivəsində birləşmişlər.
===
[[Şəkil:Kievan Rus en.jpg|thumb|[[XI əsr|XI əsrdə]] [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətinin]] xəritəsi.]]
[[IX əsr|IX əsrdə]] ilk Şərqi Slavyan dövlətlərinin qurulması, [[Baltik dənizi]] regionundan [[Varyaqlar|Varyaqların]] buraya gəlməsi, tacirlər, döyüşçülərin gəlməsi ilə üst-üstə düşmüşdür. Əvvəlcə bu gələnlər şərqi [[Baltik dənizi|Baltikdən]], [[Qara dəniz|Qara Dəniz]] və [[Xəzər dənizi|Xəzər Dənizinə]] doğru uzanan su yolları üzərindən gələn [[Skandinaviya|Skandinaviya mənşəli]] [[Vikinqlər]] idi. Nestor Kronqinə görə, Rurik adında Rus xalqından bir [[Varyaqlar|Varyaqlı]], [[862]]-ci ildə [[Veliki Novqorod|Novqorodun]] hökmdarı seçildi. [[882]]-ci ildə əvvəlcədən Xəzərlərə xərac verən xələfi Oleq, cənubdan daxil olaraq Kiyevi işğal edib, [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətini]] qurdu. Oleq, Rurikin oğlu İqor və İqorun oğlu [[I Svyatoslav]] sonradan bütün yerli [[Slavyanlar|Şərqi Slavyan]] tayfalarını Kiyev çarlığına bağlayıb, Xəzər xaqanlığını dağıtmış, Bizans və Farslara qarşı müxtəlif hərbi yürüşlər etmişdir.
[[X əsr|10-cu əsr]] — [[XI əsr|11-ci əsrlər]]<nowiki/>i arasında [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus Dövləti]] Avropanın ən böyük və ən firavan ölkələrindən biri halına gəldi. [[I Vladimir|Böyük Vladimir]] ([[980]]-[[1015]]) və oğlu [[Yaroslav Mudrı]] ([[1019]]-[[1054]]) dövründə Kiyev Rus Dövləti çiçəklənmiş və özünün qızıl əsrini yaşamışdır. O dövrdə [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus Dövləti]]<nowiki/>ndə [[Bizans İmperiyası|Bizans İmperiyasında]] mövcud olan [[Şərqi pravoslav kilsəsi|Pravoslav Xristianlığı]] qəbul edilib və ilk [[Slavyanlar|Şərqi Slavyan]] yazılı qanunu olan ''Russkaya Pravda'' (Rus Həqiqətləri) kitabı yazıldı.
[[XI əsr|XI]] və [[XII əsr|XII əsrlərdə]], [[Qıpçaqlar]] və [[Peçeneqlər]] kimi köçəri Türk tayfaları tərəfindən mütəmadi keçirilən yürüşlər Slavyan əhalisinin böyük miqdarda köçməsinə, xüsusilə [[Zalesye (Krım)|Zalesye]] kimi tanınan şimalda daha etibarlı sıx meşə regionlarına köçərək məskunlaşmasına səbəb olub.
[[Şəkil:Lebedev baptism.jpg|left|thumb|243x243px|[[Kiyev Rus dövlətinin xristianlaşması]]. ]]
[[Feodalizm]] və [[Mərkəziyyətçilik|adəmi mərkəziyyətçilik]] dövrünə [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətində]] hökm sürən [[Rüriklər sülaləsi|Ruriklər Sülaləsi]] üzvləri arasındakı mübarizə öz damğasını vurdu. [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətinin]] hakimiyyəti, şimal şərqində yerləşən [[Vladimir-Suzdal knyazlığı|Vladimir-Suzdal]], şimal-qərbindəki [[Veliki Novqorod|Novqorod]] və cənub qərbindəki [[Qaliçnya-Volnya Knyazlığı|Qaliçnya-Volnya Knyazlığının]] xeyrinə azalmağa başladı.
[[1237]]-[[1240|40]] illəri arasında [[Monqol yürüş və işğalları|Monqol yürüşlərinə]] məruz qaldı. Bu [[Monqol yürüş və işğalları|Monqol yürüşləri]] [[Kiyev Rus dövləti|Kiyev Rus dövlətinə]] son zərbə vuraraq dağıdılmasına və əhalisinin yarısını itirməsinə yol açdı. Daha sonra yaradılan Türk-Monqol dövləti olan [[Qızıl Orda|Qızıl Orda Dövləti]], Rus krallıqlarını hakimiyyəti altına alaraq iki əsr ərzində Rusiyanın cənubuna və mərkəzinə hökm etdi.
Nəhayət, [[Reç Pospolita]] tərəfindən assimilyasiya edilən [[Qaliçnya-Volnya Knyazlığı]], Monqolların hakimiyyətindəki Vladimir-Suzdal və Novqorod Respublikasının azad olmasına şərait yaratmışdır və müasir Rus milləti üçün təməl yaratmışdır. [[Pskov vilayəti]] ilə birlikdə [[Veliki Novqorod|Novqorod]] Monqol əsarətindən qurtuldu. Şahzadə [[Aleksandr Nevski|Aleksandr Nevskinin]] liderliyində, Novqorodlular [[1240]]-ci ildə Nəva Müharibəsində işğalçı İsveçliləri öz torpaqlarından qovdu və bununla yanaşı [[1242]]-ci ildə [[Peipus Gölü Döyüşü|Peipus Gölü Döyüşündə]] də [[Tevton ordeni|Tevton Cəngavərlərinin]] Şimali Rusiyada koloniya yaratma təşəbüsslərinə uğurla mane olmağı bacarmışlar.
=== Böyük Moskva Knyazlığı ===
[[Şəkil:Lissner TroiceSergievaLavr.jpg|thumb|[[Kulikovo döyüşü|Kulikovo Döyüşündən]] qabaq [[Sergey Radnojeski]] [[Dmitri Donskoy (roman)|Dmitri Donskoyu]] salamlarkən.]]
Böyük Moskva knyazlığı [[1263]]-cü ildə yaranmışdır. [[XIV əsr|XIV əsrin]] əvvəllərində Moskva knyazlığı təsərrüfat, [[Peşə|sənət]] və [[ticarət]] sahəsində özünün yüksəliş dövrünü keçirirdi. [[Qərbi Avropa]] və [[Şərqi Avropa|Şərq ölkələri]] ilə ticarətdə uğurlar qazanan Moskva [[Qızıl Ordu]] xanlarından «Böyük knyaz» titulu almaq üçün [[Tver|Tver knyazlığı]] ilə mübarizəyə başladı. Moskva knyazı [[İvan Kalita]] hiylə yolu ilə öz rəqibini aradan qaldırıb, Qızıl Orda xanından «yarlıq» aldı. [[İvan Kalita]] böyük knyaz titulunu ələ keçirdikdən sonra [[Qızıl Orda]] xanları xeyli müddət rus torpaqlarına yürüşlər etmədilər.
Bu da rus torpaqlarının dirçəlməsinə, Moskvanın varlanıb başqa knyazlıqları özündən asılı vəziyyətə salmasına imkan yaratdı. Moskva knyazlığının güclənməsi birləşdirilmə üçün ilkin şərait yaratdı. Artıq Moskva və başqa knyazlıqlar Qızıl Ordu ilə hesablaşmır, xəracı vaxtlı-vaxtında ödəmir, bəzən isə tamamilə imtina edirdilər. [[Kulikovo döyüşü|Kulikovo döyüşünd]]ən sonra isə Moskva knyazı Qızıl Ordaya xərac verməkdən tamamilə imtina etdi. Moskva knyazı [[III İvan]]ın dövründə rus torpaqlarının Moskva ətpafında birləşdirilməsi çox sürətlə davam edirdi.
O, Rostov və Yaroslavl knyazlıqlarının varlığına son qoydu. Böyük Novqorod boyarları isə hər vasitə ilə öz müstəqilliklərini qoruyu saxlamağa çalışırdılar. Onların Böyük Litva knyazından kömək istəməsi III İvanın Novqorod üzərinə yürüşünə səbəb oldu. 1471-ci ildə baş vermiş Şelon döyüşündə Moskva knyazı III İvan qalib gəldi. 1478-ci ildə Böyük Novqorod torpağı Moskva tərəfindən tamamilə işğal edildi. Moskva knyazlığı geniş işğallar yolu ilə öz ərazisini genişləndirmək siyasəti yeritməyə başladı.
Növbəti işğal hədəfi şimalda və Volqaboyunda yaşayan türk xalqları oldu. Öz müstəqilliyini və istiqlaliyyətini itirən həmin xalqlar [[ruslaşdırma]] və xristianlaşdırma siyasəti ilə üz-üzə qalmalı oldular. Moskva knyazlığı ətpafında birləşən rus knyazlıqları öz müstəqilliklərini tam itirdilər. Mərkəzləşmiş dövlət yarandı. Mərkəzi dövlətdə böyük knyaz və boyar duması idarə edirdi. Dumanın tərkibi keçmiş knyazlardan və onların varislərindən ibarət idi. Böyük knyaz 1497-ci ildə təhkimçilik hüququnun tətbiq edilməsi üçün fərman verdi. Fərmana görə kəndlinin öz ağasının torpağından ancaq ildə bir dəfə, Yuri gününə bir həftə qalmış, yaxud bir həftə sonra çıxıb getmək hüququ var idi. Beləliklə, ümumdövlət təhkimçlik sistemi yaradılmasının əsası qoyuldu.
=== Çar Rusiyası ===
[[Şəkil:Ivan the Terrible (cropped).JPG|thumb|181x181px|Çar [[IV İvan Qroznı|Qorxunc İvan]]. [[Viktor Vasnetsov]]]]
[[Üçüncü Roma İmperiyası]] ideyalarının inkişafı ilə, Böyük Hersoq [[IV İvan Qroznı|IV İvan]] rəsmən [[1547]]-ci ildə Rusiyanın ilk Çarı olaraq tacı taxdı. Çar, yeni bir hüquqi qanun olan, "1550 Sudebnik" qanununu çıxardı.
[[IV İvan Qroznı|Qorxunc İvanın]] uzun səltənəti zamanı, parçalanan qədim [[Qızıl Orda|Qızıl Orda Dövlətinin]] yerinə qurulan üç Tatar xanlığı olan [[Qazan xanlığı|Qazan]], İdilliya Çayı boyu uzanan [[Həştərxan xanlığı|Həştərxan]] və Cənub Qərbi Sibirdəki [[Sibir xanlığı|Sibir Xanlıqlarını]] işğal edərək onsuz da böyük olan ölkə torpaqlarını iki dəfə artırmağı bacardı. Beləliklə, [[XVI əsr|XVI əsrin]] sonunda Rusiya çoxmillətli, çox dinli və qitələrarası bir dövlət halına gəldi.
Ancaq [[IV İvan Qroznı|Çar]], [[Baltik dənizi|Baltik sahillərinə]] və dəniz ticarətinə çatımı təmin etmək üçün [[Polşa]], [[Litva]] və [[İsveç]] koalisiyasına qarşı aparılan uzun və uğursuz [[Livonya Müharibəsi|Livonya Müharibəsində]] zəiflədi. Eyni zamanda [[Qızıl Orda|Qızıl Orda Dövlətinin]] qalan yeganə varisi olan [[Krım xanlığı|Krım Xanlığı]], Cənubi Rusiyaya basqınlar təşkil etdi. [[1571]]-ci ildə Volqa Xanlıqlarını geri almaq səyləri içində olan [[Krım xanlığı|Krım]] və [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] müttəfiqləri, Moskvanı işğal etdi və Moskvanı talayıb ətrafındakı qəsəbələri atəşə verdilər. Ancaq sonrakı illərdə [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] və [[Krım xanlığı|Krım]] qoşunları [[Molodi müharibəsi|Molodi Müharibəsində]] Ruslar tərəfindən məğlubiyyətə uğradıldı və [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]]-[[Krım xanlığı|Krımı]] Rusiyanın daxilinə qədər genişləndirmək təhdidi sonsuza qədər ortadan qaldırıldı.
=== Rusiya İmperiyası ===
[[Şəkil:Peter der-Grosse 1838.jpg|thumb|201x201px|[[Rusiya İmperiyası|Rusiya İmperiyasının]] ilk imperatoru [[I Pyotr]]]]
Rusiya İmperiyası [[1721]]-ci ildə [[Şimal müharibəsi (1700-1721)|Şimal müharibəsinin]] sona çatmasından 1917-ci il [[Fevral burjua-demokratik inqilabı|Fevral inqilabı]]<nowiki/>nəticəsində hakimiyyətə gələn [[Rusiya müvəqqəti hökuməti|müvəqqəti hökumət]] tərəfindən [[Rusiya Respublikası|Respublika]] qurulana qədər [[Avrasiya]] və [[Şimali Amerika]] boyunca mövcud olmuş imperiya.<sup>[[Rusiya İmperiyası#cite%20note-1|[1]]]</sup>
Dünya tarixində üçüncü böyük imperiya olmaqla, üç qitə boyunca uzanan Rus İmperiyası ərazi ölçüsünə görə yalnız [[Britaniya İmperiyası|Britaniya]] və [[Monqol İmperiyası|Monqol İmperiyasından]] geri qalırdı. Rusiya imperiyasının yüksəlişi rəqib qonşularının - İsveç, [[Reç Pospolita]], İran və Osmanlı imperiyalarının zəifləməsi sayəsində baş verdi. Bu, 1812-1814-cü illərdə [[Napoleon Bonapart|Napoleonun]] Avropanı idarə etməklə qərbə və cənuba doğru genişlənmək istəyinin dəf edilməsində böyük rol oynadı.
Rusiya İmperiyasını 1721-ci ildən 1762-ci ilə qədər [[Romanovlar sülaləsi|Romanovlar ailəsi]], 1762-ci ildən sonra bu ailənin alman əsilli qolu Holşteyn-Qottorp ailəsi idarə edirdi. 19-cu əsrin əvvəllərində Rusiya İmperiyası şimaldan [[Şimal Buzlu okean|Şimal Buzlu okeandan]] cənubda [[Qara dəniz]]ə, qərbdən [[Baltik dənizi|Baltik dənizind]]ən şərqdə [[Sakit okean|Sakit okeana]] və 1867-ci ilə qədər [[Şimali Amerika|Amerikada]] [[Alyaska|Alyaskaya]] qədər uzanırdı.<sup>[[Rusiya İmperiyası#cite%20note-2|[2]]]</sup> 1897-ci ildə əhalinin siyahıya alınması ilə qeydiyyata alınan 125.6 milyon nəfər ilə həmin dövrdə [[Tzin sülaləsi|Böyük Tzin]] və Hindistandan sonra dünyada əhalisinin sayına görə üçüncü yerdə idi. Rusiya bütün imperiyalar kimi iqtisadiyyat, etnik və dini mənsubiyyət fərqliliklərini özündə birləşdirirdi. İmperiyada çoxsaylı üsyan və sui-qəsd cəhdləri həyata keçirən müxalif qüvvələr var idi. Onlar gizli polis tərəfindən yaxından izlənilir və minlərlə insan [[Sibir]]ə sürgün edilirdilər.
[[Şəkil:Russian Empire (1867).svg|left|thumb|177x177px|[[Rusiya İmperiyası|Rusiya İmperiyasının]] xəritəsi ([[1867]]-ci illərdə).]]
İqtisadi cəhətdən, imperiyanın əsas bazasını kənd təsərrüfatı təşkil edirdi. Böyük əmlaklarda təhkimli kəndlilərin çalışması ([[Rusiyada kəndli islahatı|1861-ci ildə azad olunanadək]]) ilə məhsuldarlıq göstəriciləri aşağı idi. Dəmir yolu və fabriklərdə xarici sərmayələrin qoyulması hesabına iqtisadiyyat yavaş-yavaş sənayeləşdirildi. Torpaqlar 10-cu əsrdən 17-ci əsrə qədər zadəganlar ([[Boyar|boyarlar]]), sonralar isə imperator tərəfindən tərəfindən idarə olunurdu. Çar III İvan (1462-1505), daha sonra ortaya çıxacaq olan imperiyanın təməlini qoymuşdur. O, dövlətin ərazisini üç dəfə artırmış, [[Qızıl Orda|Qızıl Ordan]]ın ağalığına son qoymuş, Moskva [[Kreml|Kremlini]] bərpa etdirmiş və Rusiya dövlətinin bünövrəsini qoymuşdur. [[I Pyotr|Çar Böyük Pyotr]] (1682-1725) çoxsaylı müharibələr aparmış və onsuz da böyük olan imperiyanı daha da böyüdərək Avropanın əsas güclərindən birinə çevirmişdir. O, paytaxtı [[Moskva|Moskvadan]] yeni şəhər modeli olan [[Sankt-Peterburq|Sankt-Peterburqa]]<nowiki/>köçürmüş və ənənəvi, orta əsrlərdən qalma bəzi ictimai və siyasi baxışları müasir, elmi, Avropayönümlü və rasionalist bir sistemlə əvəz edən mədəni inqilab həyata keçirmişdir.
[[II Yekaterina|Böyük Yekaterina]] (1762-1796-cı illərdə hakimiyyətdə olmuşdur) imperiyaya qızıl dövrdə başçılıq etmişdir. O, fəthlə, müstəmləkəçilik və diplomatiya ilə dövləti genişləndirmiş, Qərbi Avropa xətləri boyunca Böyük Pyotrun modernləşmə siyasətini davam etdirmişdir. [[II Aleksandr|Çar II Aleksandr]] (1855-1881) [[1861]]-ci ildə bütün 23 milyon təhkimli kəndlilərin azad olunması da daxil olmaqla bir çox islahatlar həyata keçirmişdir. Onun Şərqi Avropada siyasəti [[pravoslav]] xristianları Osmanlı hökmranlığı altında qoruyurdu. 1914-cü ilə qədər davam edən bu əlaqə Rusiyanın [[Birinci Dünya müharibəsi|Birinci Dünya müharibəsin]]ə [[Fransa]], [[Birləşmiş Krallıq]] və [[Serbiya]] tərəfdən qatılaraq Alman, Avstriya və Osmanlı imperiyalarına qarşı mübarizəyə başlamasına gətirib çıxardı.
Rusiya İmperiyası 1905-ci il inqilabına qədər mütləq bir monarxiya kimi idarə olundu və daha sonra [[de-yure]] [[Konstitusiyalı monarxiya|konstitusiyalı monarxiyaya]] çevirildi. İmperiya, 1917-ci ilin [[Fevral burjua-demokratik inqilabı|Fevral İnqilabı]] və Birinci Dünya müharibəsində iştirakında kütləvi uğursuzluqları səbəbindən süqut etdi.
Rusiyanın genişlənməsi əsasən 17-ci əsrdə baş verdi. Belə ki, 17-ci əsrin ortalarında Sakit okeanın birinci dəfə Rus müstəmləkəçiliyi altına salınması, [[Rusiya - Polşa müharibəsi (1654 - 1667)]] nəticəsində Ukraynanın sol sahilinin birləşdirilməsi və Rusiyanın Serbiyanı işğalı ilə bu, pik həddə çatdı. Polşa 1790-1815 illər aralığında bölündü, torpaqlarının və əhalisinin çoxu Rusiyaya birləşdirildi. 19-cu əsrdə böyümə əsasən Asiyada və Sibirin cənubunda ərazilərin ilhaqı hesabına baş verirdi.<sup>[[Rusiya İmperiyası#cite%20note-3|[3]]]</sup>
[[XVII əsr|XVII əsrd]]ə [[ruslar]] öz dili ilə fərqlənən xalqların qarışığı idi. Bunlar əsasən böyük hind-avropa dil qrupunun slavyan ailəsinə məxsus idilər. Velikoruslar və moskovitlər [[Moskva]] ətrafında yaşayırdılar. Onlar şimal meşələrinə nüfuz edib, çoxlu fin və digər aborigen tayfaları [[assimilyasiya]] etmişdilər. [[Qara dəniz]] sahili həmin vaxtadək [[Türkiyə|Türkiyənin]] himayəsində olan tatar xanlarının əlində idi. Tatarlarla ruslar arasındakı sərhəd torpaqlarında yarımmüstəqil [[Kazak|kazaklar]] yaşayırdılar, onlar əsasən miqrasiya edən ruslardan əmələ gəlmişdilər.
=== Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı ===
[[Şəkil:Naxçıvan mövzulu SSRİ poçt markası - 1961.jpg|thumb|[[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]]-də [[Naxçıvan]] mövzulu poçt markas ([[1961]]-ci illər)]]
[[XX əsr|XX əsrin]] əvvəllərində [[Rusiya İmperiyası|Rusiyada]] kapitalizmin inkişafı sürətlənmişdi. Lakin [[1900]]-[[1903]]-cü illər dünya iqtisadi böhranı Rusiyadan da yan keçmədi. İctimai siyasi proseslərin dərinləşməsi ilə ilk siyası partiyalar yaranmağa başladı. Sonralar Rusiyanın tarixində əhəmiyyətli rol oynamış [[Sosialist İnqilabçılar Partiyası]] [[1902]]-ci ildə yarandı. Həmçinin [[1903]]-cü ildə [[Rusiya Sosial-Demokrat Fəhlə Partiyası]] (RSDFP) yaradıldı.
[[Birinci dünya müharibəsi]] bir çox dövlətlərin, həmçinin Rusiya İmperiyasının da zəifləməsi ilə nəticələndi. Nəticədə daxildə olan ziddiyyətlər daha da qabardı. Bütün bu proseslərin nəticəsi kimi Rusiyada [[1917]]-ci ilin fevralında inqilab nəticəsində [[1613]]-cü ildən hakimiyyətdə olan [[Romanovlar sülaləsi]] taxtdan məhrum edildi ([[1917]]-ci il [[2 mart|martın 2-si]]).
Hakimiyyət Müvəqqəti hökumətə (Eser-menşeviklərə) keçdi. Lakin [[bolşeviklər]] bu cür "hakimiyyət bölgüsündən" razı qalmadılar. [[25 oktyabr|25 oktyabrda]] (7 noyabr) baş vermiş növbəti inqilab nəticəsində Müvəqqəti Hökumət hakimiyyətdən getdi. Nəticədə hakimiyyət [[Vladimir İliç Lenin]] başda olmaqla [[Kommunist|kommunistl]]ərin əlinə keçdi.
Hakimiyyətə gəlmiş bolşeviklər ilk addım olaraq özlərinə "hərbi arxa" yaratmağa başladılar. Nəticədə təcili olaraq [[Qırmızı Ordu|Qırmızı Ordunun]]<nowiki/>quruculuğu başlandı, proletar milisi, hərbi-inqilabi tribunallar, əksinqilabi mübarizə üçün fövqəladə komissiya yaradıldı. Bolşeviklər öz ideoloji təbliğatını daha da genişləndirmək üçün yalnız öz mətbuat qurumlarının çıxmasına icazə verdilər.
[[1918]]-ci il [[5 yanvar|yanvarın 5-də]] Rusiyada [[Müəssislər Məclisi|Müəssislər Məclisin]]ə seçkilər keçirildi. Müəssislər Məclisi elə fəaliyyətinin ilk günündəcə buraxıldı. III Sovetlər Qurultayı Rusiya Federativ Sosialist Respublikasının yaradıldığını elan etdi. Tezliklə [[1918]]-ci iyununda ilk Sovet Konstitusiyası qəbul edildi.
Az sonra ölkədə vətəndaş müharibəsi başlandı. Qırmızılara qarşı Ağlar formalaşdılar. Şərqdə Admiral Kolçak Ağlara rəhbərlik etməyə başladı. O hətta "Rusiyanın Ali hökmdarı" elan edildi. Şimalda əksinqilabi qüvvələrə Miller, cənubda isə general Denikin rəhbərlik edirdi. Lakin bu müharibə tezliklə daxili müharibə kimi qalmayıb xaricdən hərbi müdaxiləyə məruz qaldı. ingilislərlə fransızlar [[Cənubi Qafqaz|Cənubi Qafqaza]], [[Arxangelsk]]ə və [[Odessa|Odessaya]], almanlar [[Ukrayna|Ukraynaya]] və [[Gürcüstan|Gürcüstana]] ordu yeritdilər. Lakin tezliklə qırmızı ordu üstünlüyü əlinə aldı və ardıcıl olaraq Kolçakı, Denikini, Vrangeli məğlub etdi. Sovetlərin bu qələbələri xarici qoşunları tezliklə öz ilkin mövqelərinə qayıtmağa məcbur etdi.
[[29 dekabr]], [[1922]]-ci ildə [[RSFSR]], [[USSR]], [[BSSR]] və [[ZSFSR]] arasında SSRİ-nin qurulması barədə saziş imzalandı. Bu saziş [[30 dekabr]], [[1922]]-ci ildə Sovetlərin Birinci Birlik Konqresi tərəfindən qəbul edilmiş və nümayəndə heyətlərinin rəhbərləri tərəfindən imzalanmışdır. SSRİ Xalq Komissarları Şurası (Hökumət) və Xalq Komissarları (nazirliklər) [[6 iyul]], [[1923]]-cü ildə yaradılmış olsa da, bu tarix SSRİ-nin formalaşması tarixidir.
[[Şəkil:Sputnik asm.jpg|left|thumb|216x216px|Dünyanın ilk süni peyki olan - [[Sputnik-1]].]]
[[1920|1924]]-ci ilin əvvəllərindən, əsasən Leninin ölümündən sonra ölkə rəhbərliyində hakimiyyət uğrunda ciddi siyasi mübarizə başladı. [[İosif Stalin]] tərəfindən təkbaşına idarə üçün tətbiq olunmuş avtoritar idarə metodu möhkəmləndi. Stalin və digər rəhbərlər SSRİ-nin digər [[Avropa]] ölkələrindən iqtisadi baxımdan çox geri qaldığını çox gözəl başa düşürdülər. 1924-cü ildən başlayaraq, ABŞ istisna olmaqla, bir sıra qərb ölkələri SSRİ-ni tanımağa başladılar. Lakin bu əlaqələrdə qeyri-bərabərlik mövcud idi. SSRİ dünya birliyinin üzvü kimi tanınsa da, bu illərdə [[Millətlər Cəmiyyəti|Millətlər Cəmiyyətin]]ə qəbul edilməmişdi.
XX əsrin 20-ci illərinin ortalarından başlayaraq Yeni İqtisadi Siyasət (YİS) tətbiq olunmağa başladı. Onun ardınca sənayeləşmə və kollektivləşmə kimi tədbirlər görüldü. [[1928]]-[[1932]]-ci illərdə ilk beşillik plan qəbul olundu. [[1932]]-[[1933]]-cü illərdə ölkədə kütləvi aclıq baş verdi. [[Kommunist partiyası]] ölkənin bütün idarəetmə strukturlarını özünə tabe etməyə müvəffəq oldu. Ölkədə çox güclü mərkəzləşmiş, hərbi-totalitar rejim yaradıldı. [[1934]]-cü ildən başlayaraq ölkədəki kütləvi represiyalar cəmiyyətin əksər təbəqələrindən yan keçmədi. Ölkədə [[QULAQ]] sistemi bütün gücü ilə fəaliyyət göstərirdi.
[[1983]]-cü ildə [[Amerika Birləşmiş Ştatları]] prezidenti [[Ronald Reyqan]] Strateji Müdafiə Təşəbbüsü adlı kosmosda raketdən müdafiə planını həyata keçirməyə başladı. SSRİ həmçinin öz hərbi ve kosmik xərclərini artırdı. İqtisadi inkişafı sürətləndirmək üçün Qorbaçov " Sürətləndirmə", "Aşkarlıq" kimi şüarlar irəli sürdü.
Regionlarda etnik münaqişələr Sovetlərin vəziyyətini gərginləşdirdi. [[Azərbaycan SSR]]-in tərkibində olan [[Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti|Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətind]]ə ermənilər tərəfindən başlanan separatçılıq hərəkatı "Böyük dağılmanın" başlanğıcı oldu. [[1990]]-cı ilin martında [[Estoniya]], [[Litva]], may ayında isə [[Latviya]] müstəqilliklərini bərpa etmək haqqında qərar qəbul etdilər. Gürcüstanda suverenlik haqqında dekret qəbul olundu.
İyun ayında [[RSFSR]] dövlət suverenliyi barədə Bəyənnammə qəbul etdi. [[1991]]-ci ilin iyununda [[Boris Yeltsin]] RSFSR-in prezidenti seçildi. 1991-ci ilin avqustunda Sovet İttifaqını qoruyub saxlamaq istəyən yüksək çinli məmurlar ölkədə Fövqəladə vəziyyət elan etdilər. Qorbaçovun "səhhəti ağır olduğu üçün" onun səlahiyyətləri [[Gennadi Yanayev]]ə verildi. Yanayev [[Moskva|Moskvaya]] hərbi qüvvə yeritdi, lakin bu cəhd uğursuz alındı. "Avqust qiyamı" puç oldu. Bu hadisədən sonra [[Kommunist partiyası|Kommunist partiyasın]]ın fəaliyyəti dayandırıldı.
1991-ci il dekabrın 8-də SSRİ-ni təşkil etmiş – [[Rusiya SFSR]], [[Ukrayna SSR]] və [[Belorusiya SSR]] SSRİ-nin parçalanması haqqında istəklərini bildirdilər. 1991-ci il dekabrın 25-də [[Mixail Qorbaçov]] istefa verdi. Dekabrın 26-da Kreml üzərindən SSRİ-nin qırmızı bayrağı endirildi və beləliklə [[1922]]-ci il dekabr ayının 30-da yaranmış və 69 il mövcud olmuş SSRİ dağıldı.
=== Rusiya Federasiyası ===
[[1991]]-ci ildə [[SSRİ]] dağılmış və onun yerində 15 müstəqil dövlət, o cümlədən müasir sərhədləri ilə [[Rusiya Federasiyası]] yaranmışdır. [[SSRİ]] dağıldıqdan sonra Rusiya yeni istiqamət olan bazar [[iqtisadiyyat]]ı [[cəmiyyət]]ini bərqərar etmək yolunu götürdü. [[1991]]-ci ilin oktyabrında iqtisadi islahat proqramı elan olundu və [[1992]]-ci ilin əvvəlindən həyata keçirilməyə başlandı. İslahat proqramında qiymətlərin liberallaşdırılması, daxili və xarici [[ticarət]]in dövlət inhisarından çıxarılması və özəlləşdirilmənin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulurdu. Dekabrda Rusiya özünü [[SSRİ]]-nin varisi və qalan [[qızıl]] ehtiyatı da daxil olmaqla ərazisindəki bütün mülkiyyətin sahibi olduğunu elan etdi. [[1992]]-ci ilin yayında dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi proqramı təsdiq edildi. Həmin proqramın həyata keçirilməsi nəticəsində 40 min müəssisə özəlləşdirildi.
[[Şəkil:Vladimir Putin with Boris Yeltsin-5.jpg|thumb|[[Boris Yeltsin]], [[Vladimir Putin]] və [[I Aleksey|Patrik II Alekseyin]] birlikdə görüşdən sonra çəkdirdiyi foto.]]
Bankların sayı 2.000-ə, birjaların sayı 303-ə çatdı. Oktyabrın 1-dən bütün rusiyalılara özəlləşdirmə qəbzləri verilməyə başlandı. Bu şəraitdə istehsalın azalması, qiymətlərin yüksəlməsi baş verdi. [[1992]]-ci ildə istehsal [[sənaye]]də 16,2%, [[kənd təsərrüfatı]]nda 4% azaldı. [[1993]]-cü ildə [[1990]]-cı ilə nisbətən milli gəlir 57%, [[sənaye]] istehsalı 63%, kapital qoyuluşu 43% aşağı düşdü. [[Cəmiyyət]]in varlılara və yoxsullara bölünməsi prosesi sürətləndi. İşsizlərin sayı 8 milyona çatdı. Qiymətlərin liberallaşdırılması nəticəsində [[1993]]-cü ildə qiymətlər 100 dəfədən çox artdı, inflyasiya 20-25% təşkil edirdi. Siyasi sistemdə də dəyişikliklər baş verdi. Sovet Ittifaqı Kommunist Partiyasının fəaliyyəti dayandırıldı. Ölkədə çoxpartiyalılıq təşəkkül tapmağa başladı. Milli quruculuqda dəyişikliklər yarandı. 1993-cü ilin yayında qəbul olunmuş [[konstitusiya]]ya görə [[Rusiya Federasiyası]] tərkibinə 21 respublika, 6 diyar, 49 vilayət, 11 muxtar vilayət var idi. Bir sıra milli regionlar, o cümlədən [[Tatarıstan]], [[Başqırdıstan]], [[Yakutiya]], [[Çeçenistan]] asanlıqla Federasiyadan çıxmaq xəttini götürdülər. [[1992]]-ci il martın 31-də RF ilə Federasiya subyektləri arasında federativ müqavilələr imzalandı. [[Tatarıstan]] və [[Çeçenistan]] həmin müqaviləni imzalamaqdan imtina etdilər. [[Başqırdıstan]] müəyyən şərtlərə müqaviləni imzaladı.
[[Çeçenistan]]ın [[Rusiya Federasiyası]]ndan çıxması və öz müstəqilliyini elan etməsi "qiyam və terror" kimi qiymətləndirildi və sonsuz fəlakətlərə, çeçen xalqının məhv edilməsi ilə müşayiət olunan [[Birinci Çeçen müharibəsi|müharibəyə]] səbəb oldu. [[1993]]-cü il sentyabrın sonu, oktyabrın əvvəllərində ölkədə kəskin siyasi böhran yarandı. Əsas səbəb prezident və Ali Sovet arasında yaranan qarşıdurma idi. qarşıdurma 3-4 oktyabr hadisələrinə gətirib çıxardı. Oktyabrın 4-də axşam Ağ Ev hökumət qoşunları tərəfindən zəbt edildi. Ağ evin müdafiəçiləri - A.Rutskoy, [[Ruslan Xasbulatov]], V.Barannikov, V.Acalov, A.Makaşov və başqaları həbs olundular. Bu hadisələr zamanı 140 nəfər həlak oldu. [[1995]]-ci ilin dekabrında Dövlət Dumasına seçkilər keçirildi. [[1996]]-cı ilin iyun-iyul aylarında keçirilən növbəti [[prezident]] seçkilərində [[Boris Yeltsin]] yenidən Rusiya Federasiyasının prezidenti seçildi. O, [[1999]]-cu il dekabrın 31-də istefa verərək prezident vəzifəsini icra etməyi [[Vladimir Putin]]ə həvalə etdi. 2000-ci il mayın əvvəllərində Vladimir Putin [[Rusiya Federasiyası]]nın [[prezident]]i seçildi.
== Siyasət ==
[[1993]]-cü ilin dekabrında qəbul edilmiş [[Konstitusiya|Konstitusiyaya]] əsasən [[Rusiya Federasiyası]] məhdud hakimiyyətli prezident idarə üsulunun bəzi elementlərini özündə əks etdirən dualist idarəetmə üsuluna malik federativ [[Respublika|respublikad]]ır. [[Konstitusiya|Konstitusiyaya]] əsasən ölkədə [[Prezident|prezidentin]] başçılıq etdiyi icraedici hakimiyyət, ikipalatalı qanunverici orqan - Federal Məclis və müstəqil [[məhkəmə]] sistemi mövcuddur.
=== Dövlət başçısı ===
[[Şəkil:Vladimir Putin, Sergei Lavrov and Sergei Shoigu (2019-02-02) 06.jpg|thumb|Rusiyanın dövlət başçısı — [[Vladimir Putin|Vladimir Putinin]], [[Sergey Lavrov]] ilə görüşü.]]
[[Rusiya Federasiyası|Rusiya Federasiyasın]]ın [[Prezident|Prezidenti]] [[Konstitusiya|Konstitusiyaya]] [[31 dekabr]] [[2008]]-ci ildə edilmiş düzəlişə əsasən ümumxalq səsverməsi yolu ilə altı il müddətinə seçilir. Yaşı 35-dən az olmayan və on ildən artıq ölkədə yaşayan hər bir vətəndaş [[Rusiya Federasiyası|Rusiya Federasiyasın]]ın [[Prezident|Prezidenti]] seçilə bilər. Eyni şəxs ardıcıl olaraq iki dəfədən artıq [[Prezident]] seçilə bilməz.
Dövlət başçısı və silahlı qüvvələrin ali baş komandanı sayılan [[Prezident]] [[Baş nazir|Baş naziri]] və 30 üzvü olan Nazirlər Şurasını (Kabinet) seçmək və təyin etmək, qərar və sərəncamlar vermək, qanun layihələrinə [[veto]] qoymaq hüququna malikdir. [[Prezident]] Federal məclisə illik müraciətində ölkənin siyasi və iqtisadi inkişafı ilə bağlı [[hökumət]] proqramını bəyan edir.
[[Prezident]] müdafiə məsələləri ilə məşğul olan, habelə Milli bankın sədri, Baş prokuror və Ali Məhkəmənin üzvləri vəzifəsinə namizədləri təqdim edən Təhlükəsizlik Şurasını təyin edir və onun başında durur.
[[Rusiya Federasiyası|Rusiya Federasiyasın]]ın hazırkı, sayca 4-cü [[Prezident|Prezidenti]], [[4 mart]] [[2012]]-ci ildə keçirilmiş sonuncu [[Prezident]] seçkilərində 63.6% səs toplayaraq qalib gəlmiş Vladimir Vladimiroviç Putindir ([[7 may]] [[2012]]-ci ildən etibarən V.Putin rəsmən vəzifəsinin icrasına başlamışdır).
{| class=wikitable style="border:1px solid #8888aa; background-color:#f7f8ff; padding:400px; font-size:90%;"|Rusya Federasyonu başkanlık seçimleri, 2008|2 Mart 2008 Rusya Başkanlık seçim sonuçları}
|-
!style="background-color:#E9E9E9" align=left valign=top|Namizədlər
!style="background-color:#E9E9E9" align=left valign=top|Namizədlərin partiyaları
!style="background-color:#E9E9E9" align=right|Səslər
!style="background-color:#E9E9E9" align=right|%
|-
|align=left| [[Vladimir Putin]]
|align=left|[[Vahid Rusiya|Vahid Rusiya Partiyası]]
| align="right" | 52.530.712
| align="right" | 71,25
|-
|align=left|[[Gennadi Zyuqanov]]
|align=left|[[Rusiya Federasiyası Kommunist Partiyası|Rusiya Kommunist Partiyası]]
| align="right" | 13.243.550
| align="right" | 17,96
|-
|align=left| [[Vladimir Jirinovski]]
|align=left|Rus Liberal Demokrat Partisi
| align="right" | 6.988.510
| align="right" | 9,48
|-
|align=left| Andrey Boqdanov
|align=left|Rusya Demokratik Partisi
| align="right" | 968.344
| align="right" | 1,31
|-
|align=left colspan="2"|Sayılmayan səslər
| align="right" | <font color=gray>1.015.533</font>
| align="right" | --
|-
|align=left colspan="2" | Ümumi səslər
| align=right| 73.731.116
|100,0
|}
=== Dövlət başçılarının siyahısı ===
[[Boris Yeltsin]], yüksək gözləntilər dalğası ilə hakimiyyətə gəldi. [[12 iyun|12 İyun]] [[1991]]-ci ildə səslərin 57%-ni alaraq [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası|Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının]] prezidenti seçildi və xalq tərəfindən seçilən ilk prezidenti oldu. Amma [[Boris Yeltsin|Yeltsin]], [[1990]]-cı illərdə Rusiyadakı bir sıra iqtisadi və siyasi böhrandan sonra çəkisini əsla geri almadı. Yeltsinin dövrü, geniş yayılmış [[korrupsiya]], iqtisadi tənəzzül və nəhəng siyasi və sosial problemlər ilə gözə çarpırdı. Vəzifəsindən ayrıldığı zaman, Yeltsin iki faizlik razılıq reytinqinə malik idi.
Baş Nazirlik dövründən, Prezidentlik dövrünə qədər, Putin Rus xalqı arasında yüksək reytinqlər aldı. Səkkiz illik vəzifə müddəti boyunca Rusiya iqtisadi böhrandan azad oldu, [[Ümumi Daxili Məhsul|ÜDM]]-ni altı dəfə artırdı, yoxsulluğun 50%-dən çox azaltdı və orta aylıq təqaüdü 80 [[ABŞ dolları|dollardan]] 640 [[ABŞ dolları|dollara]] çıxarıldı.
{| class="wikitable" align="center"
|- style="background:#cccccc"
! №
! Prezident
! Şəkil
! Vəzifəyə gəlib
! Vəzifədən gedib
! Partiya
! Qeydlər
|- style="background:#ADD8E6"
| rowspan="2" align="center" |'''1'''
| rowspan="2" align="center" |[[Boris Yeltsin]]
| rowspan="2" align="center" |[[Şəkil:Boris_Yeltsin-1.jpg|100px]]
| align="center" | 10 iyul 1991<br />
| align="center" | 9 avqust 1996
| align="center" | Rusiya Demokrat Partiyası
| align="center" |
|-
| align="center" | 9 avqust 1996
| align="center" | 5 noyabr 1996
| align="center" |Rusiya Demokrat Partiyası
| rowspan="4" align="center" |
|- style="background:#EEAEEE"
| align="center" |'''—'''
| align="center" |[[Viktor Çernomırdin]] <br /><small><ref name="HoffmanWashingtonPost">{{cite news|last=Hoffman|first=David|title=Yeltsin Heart Operation Called a Success|work=The Washington Post|publisher=The Washington Post Company|date=1996-11-06|url=http://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/russiagov/stories/success110696.htm|accessdate=2008-04-10}}</ref><ref>Decree of President of Russian Federation No. 1378 of 19 September 1996; [http://www.businesspravo.ru/Docum/DocumShow_DocumID_49072.html Temporary discharge of duty of President of Russian Federation]</ref><ref name="PM">As Prime Minister</ref></small>
| align="center" |[[Şəkil:Viktor Chernomyrdin-1.jpg|100px]]
| align="center" | 5 noyabr 1996
| align="center" | 6 noyabr 1996
| align="center" | Naş dom – Rossiya
|-
| align="center" |'''1'''
| align="center" |[[Boris Yeltsin]]
| align="center" |[[Şəkil:Boris_Yeltsin-1.jpg|100px]]
| align="center" | 6 noyabr 1996
| align="center" | 31 dekabr 1999<br /><small>(''İstefa verdi'')</small>
| align="center" |Rusiya Demokrat Partiyası
|-
| align="center" |'''—'''
| align="center" |[[Vladimir Putin]]<br /><ref name="PM" />
| rowspan="5" align="center" |[[Şəkil:Vladimir Putin official portrait.jpg|100px]]
| align="center" | 31 dekabr 1999
| align="center" | 7 may 2000
| rowspan="3" align="center" |[[Vahid Rusiya|Vahid Rusiya Partiyası]]
|-
| rowspan="2" align="center" |'''2'''
| rowspan="2" align="center" |[[Vladimir Putin]]
| align="center" | 7 may 2000
| align="center" | 7 may 2004
| align="center" |
|-
| align="center" | 7 may 2004
| align="center" | 7 may 2008
| align="center" |
|-
| rowspan="2" |'''4'''
| rowspan="2" |[[Vladimir Putin]]
|7 may 2012
|7 may 2018
| rowspan="2" |[[Vahid Rusiya|Vahid Rusiya Partiyası]]
|
|-
| colspan="2" |7 may 2018
|
|- style="background:#CCEEFF"
| align="center" |'''3'''
| align="center" |[[Dmitri Medvedyev]]
| align="center" |[[Şəkil:Dmitry Medvedev official large photo -1.jpg|100px]]
| align="center" | 7 may 2008
| align="center" | 7 may 2012
| align="center" |[[Vahid Rusiya|Vahid Rusiya Partiyası]]
| align="center" |
|}
=== Qanunvericilik hakimiyyəti ===
[[Şəkil:Rusiya Federasiya Şurası.png|thumb|Qanunların qəbul edildiyi [[Rusiya Federasiya Şurası]].]]
İkipalatalı Federasiya Şurası (166 yer), üzvlərinin bir hissəsi birmandatlı dairələrdən, digər hissəsi isə partiya siyahılarına əsasən 4 illik müddətə seçilən Dövlət Duması (450 deputat) tərəfindən həyata keçirilir. Seçicilər seçki dairəsindən keçən namizədlə yanaşı, həm də partiyaya səs verirlər. Ən aşağı yaş senzi - 21 yaş müəyyən edilən Dumanın deputatları seçildikləri andan hər-hansı ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola və ya digər məsul hökumət vəzifələrini tuta bilməzlər.
Federasiya Şurasının tərkibinə hər [[Region|regiondan]] və ya [[Respublika|respublikadan]] təyin edilmiş iki nümayəndə daxildir. Federal Məclis və [[Prezident]] bir-birinə güclü təsir edə bilmir. Dövlət Duması - lehinə böyük əksəriyyətin səs verdiyi etimadsızlıq rəyi irəli sürməklə [[Hökumət|hökuməti]] buraxa bilər. Duma - [[Prezident|Prezidentin]] hər-hansı məcburi qərar qəbul etməsinə qədər olan üç ay müddətində iki dəfə etimadsızlıq rəyi irəli sürmək [[Hüquq|hüququna]] malikdir. [[Prezident]] yeni [[hökumət]] yarada və ya Dumanı buraxaraq yeni seçkilər təyin edə bilər.
Yeni [[Baş nazir|Baş nazirin]] və ya [[Hökumət|hökumətin]] təyin edilməsi üçün Dumanın mütləq razılığı olmalıdır. Bununla belə, [[Prezident|Prezidentin]] təklif etdiyi namizədi Duma üç dəfə rədd etdiyi təqdirdə dövlət başçısı Dumanı buraxmaq və yeni seçkilər elan etmək hüququna malikdir.
Federal Məclis – hər iki palatanın səs verdiyi, Ali məhkəmənin və [[Konstitusiya]] Məhkəməsinin bu qərarla razılaşacağı təqdirdə [[Prezident]]ə impiçment irəli sürə bilər. Federal məclis həmçinin Dumanın qəbul etdiyi qanun layihəsinə veto qoya bilər. [[Prezident]] Dövlət Dumasını, formalaşdığı andan etibarən ilk 12 ay ərzində buraxmaq [[Hüquq|hüququna]] malik deyil.
[[1993]]-cü il [[Konstitusiya|Konstitusiyas]]ına görə [[Rusiya Federasiyası|Rusiya Federasiyasın]]ın 21 [[Respublika|Respublikas]]ı və 68 vilayət, məmləkət və mahalı bərabər və geniş muxtariyyətə malikdir. Vergi, müdafiə, xarici işlər, enerji təchizatı və sosial siyasətə aid məsələlər federal [[Hökumət|hökumətin]] ixtiyarında olsa da, digər sahələr: təhsil, [[səhiyyə]], ictimai təhlükəsizlik, [[mədəniyyət]] və [[Torpaq|torpaqdan]] istifadə yerli hakimiyyət orqanlarının nəzarəti altına düşür. [[Respublika|Respublikalar]]ın hər birinin [[Konstitusiya|konstitusiyas]]ı, seçkili [[Hökumət|hökuməti]] və büdcəsi vardır. Bu [[Respublika|respublikalar]] [[Region|regionda]] sosial-iqtisadi siyasətin istiqamətlərini müəyyənləşdirir, [[Torpaq|torpaqdan]] istifadə məsələlərinə nəzarət edir və dövlət büdcəsindən istifadə edilməsinə məsuliyyət daşıyırlar.
=== İcraedici hakimiyyət ===
Ölkədə icra hakimiyyəti mövcud [[Konstitusiya|Konstitusiyan]]ın 114-cü maddəsinə əsasən [[Rusiya Federasiyası]] [[Hökumət|Hökuməti]] tərəfindən həyata keçirilir.
Dövlətin vahid maliyyə və pul siyasətinin həyata keçirilməsini təmin etmək, federal büdcəni hazırlayaraq Dövlət Dumasına təqdim və onun icrasına nəzarət etmək, [[mədəniyyət]], [[elm]], təhsil, [[səhiyyə]], sosial təminat, [[ekologiya]] sahələrində dövlət siyasətini həyata keçirmək, ölkənin müdafiə və xarici siyasət [[Strategiya|strategiyas]]ının, habelə [[Konstitusiya]] ilə müəyyən edilmiş digər funksiyaların yerinə yetirilməsini təmin etmək [[Rusiya Federasiyası]] [[Hökumət|Hökumətinin]] səlahiyyətlərinə daxildir.
[[Hökumət|Hökumətin]] qərarları ilə [[Rusiya Federasiyası|Rusiya Federasiyasın]]ın [[Konstitusiya|Konstitusiyas]]ı, federal qanunlar və [[Prezident]] fərmanları arasında ziddiyyət yarandıqda, bu qərarlar [[Rusiya Federasiyası]] [[Prezident|Prezidenti]]<nowiki/>tərəfindən ləğv edilə bilər.
=== Xarici əlaqələr ===
[[Şəkil:BRIC leaders in 2008.jpg|thumb|[[Hindistan Prezidenti|Hindistan prezidenti]] [[Manmohan Şinq]], [[Rusiya Federasiyası Prezidenti|Rusiya prezidenti]] [[Vladimir Putin]], [[Çin prezidenti]] [[Hu Cintao]] və [[Braziliya prezidenti]] [[Luiz Inácio Lula da Silva|Luiz İnacionun]] görüşməsi.]]
Rusiya Federasiyası, beynəlxalq hüquqda keçmiş [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet İttifaqının]] davamçısı kimi qəbul edilir. Rusiya, [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]]-nin beynəlxalq öhdəlikləri həyata keçirməyə davam edir və [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası|BMT Təhlükəsizlik Şurası]], digər beynəlxalq təşkilatlara üzvlük, beynəlxalq müqavilələr çərçivəsindəki hüquq və öhdəliklər, mülkiyyət və borclarda [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]]-nin daimi üzvlüyünü öz üzərinə götürmüşdür. Rusiyanın çox istiqamətli bir xarici siyasəti var. 2009-cu il etibarı ilə 191 ölkə ilə diplomatik əlaqəsi və 144 səfirliyi var. Xarici işlər naziri Prezident tərəfindən müəyyən edilir və Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən idarə edilir.
== Coğrafiyası ==
Rusiya, 17,075,400 km²-lik ərazisi ilə dünyanın ən böyük ölkəsidir. Rusiyada 23 [[UNESCO]] Dünya İrsi, 40 [[UNESCO]]-nun biosfer ehtiyatı, 41 Milli park, 101 qoruğu var. Rusiya, 41° Ş və 82° C en dairələri ilə 19° Ş və 169° Q uzunluqları arasında yer alır.
Rusiyada taxta-şalban, [[neft]], [[təbii qaz]], [[Daş kömür|kömür]], [[filiz]] və digər mineral mənbələri daxil olmaqla geniş təbii sərvət ehtiyatlarına malikdir
=== Topoqrafiya ===
[[Şəkil:Russland Relief.png|thumb|Rusiyanın [[Topoqrafik xəritə|topoqrafik xəritəsi]].]]
Rusiyada geodeziya bir xətt boyunca təxminən 8.000 km kənarda iki geniş ayrı məqamlar var. Bu nöqtələr: Polşa sərhədindəki Visla Lagün-ünü Gdask Körfəzindən ayıran 60 km uzunluğundakı Visla Burnu ilə və ən uzaq cənub-şərqində isə Aşpa Adalarıdır. Uzunluq ayrılmış uzaq nöqtələr geodeziya bir xətt boyunca 6.600 km kənarda yerləşir. Bu nöqtələr: Qərbdə yenə Visla Burnu olub şərqdə isə Böyük Diomede Adasıdır. Rusiya Federasiyası 9 zaman kəsiyinə ayrılır.
Rusiya, başlıca olaraq cənubda çöl və şimalında sıx meşə düzənliklər ilə şimal sahili boyu uzanan tundra ibarətdir. Rusiya dünyadakı əkinə yararlı ərazinin%10una malikdir. Dağ fasilələri cənub sərhədləri boyunca yerləşməkdə olub, Qafqaz və (5642 m ilə Rusiya və Avropanın yüksək nöqtəsi olan Elbruz Dağınıda əhatə edir) Altay (4506 m ilə Rusiya Uzaq Şərqi başqa, Sibirin ən yüksək nöqtəsi olan Beluça Dağınıda əhatə edir); Və şərq tərəflərində Verhoyansk Sıra Dağları və Kamçatka Yarımadasındakı vulkanlar (4750 m ilə Avrasiyanın ən yüksək fəal vulkanının yanaşı Asiya Rusiyasının ən yüksək nöqtəsi olan Klyuçevskaya Sopkayıda əhatə edir) var. Ural Dağları, mineral resursları baxımından zəngin olub, Avropa ilə Asiyanın şimal-cənub dekabrını yaradır.
Rusiya, Arktik və Sakit Okean, Baltik Dənizi, Azov Dənizi, Qara Dəniz və Xəzər Dənizi boyunca 37.000 kmnin uzunluğunda bir sahil zolağına sahiptir] Barents Dənizi, Ağda, Qara Dənizi, Laptev Dənizi, Şərqi Sibir Dənizi, Çukça Dənizi, Berinq Dənizi, Ohotsk Dənizi və Yapon Dənizi Arktik və Sakit Okean yolu ilə Rusiyaya bağlıdır. Rusiyanın əsas ada və arxipelaqları Novaya Zemlya, Frans İosif Torpağı, Severnaya Zemlya, Yeni Sibir Adaları, Vrangel Adası, kuril Adaları və Sahalin Adasıdır. Diomede Adaları (biri Rusiya, digəri isə ABŞ tərəfindən nəzarət edilir) arasındakı məsafə sadəcə 3 km olub Kunaşir Adası isə Yaponiyanın Hokkaido Adasından təqribən 20 km uzaqlıqdadır.
== Ərazi ==
{{Əsas|Rusiyanın inzibati bölgüsü}}
Rusiya Federasiyası ərazisinin böyüklüyünə görə dünyada birinci yeri tutur. Ərazisinin 1/4-i Avropanın, 3/4-ü isə Asiyanın payına düşür. Avropa hissəsinə [[Şərqi Avropa düzənliyi]]nin böyük hissəsi, [[Böyük Qafqaz dağları]]nın şimal yamacları və Ural, Asiya hissəsinə isə Sibir və Uzaq Şərq daxildir. Ərazisinin 3/4-ü düzənlik, 42%-i meşələrlə örtülü və 40%-i [[kənd təsərrüfatı]]na yararlıdır. Ölkənin şimal sahilləri [[Şimal Buzlu okeanı]]nın, şərq sahilləri [[Sakit okean]]ın, şimal-qərb və cənub-qərb sahilləri isə [[Atlantik okeanı]]nın dənizləri ilə
[[Şəkil:Republics of Russia.png]]
# [[Adıgey|Adıgey Respublikası]]
# [[Altay Respublikası]]
Sətir 133 ⟶ 351:
=== Təbii resursları ===
Dünyanın ən böyük dövləti olan Rusiya dünya üzrə təsdiqlənmiş resursların 21 faizinə sahibdir. Təbii qaz istehsalında dünyada birinci, neft istehsalında isə ikinci yerdədir.Rusiya 80 milyard barel neftə sahibdir və bu dünya neftinin 4.6 faizini təşkil edir.Neft ehtiyatına görə dünyada 8-cidir. Neft istehsalına görə isə Səudiyyə Ərəbistanından sonra 2-cidir.
Rusiyanın təsdiqlənmiş qaz ehtiyatı 47 trilyon m<sup>3</sup>-dir.Dünya qaz ehtiyatının 27
Bu ehtiyatlar ölkə ərazisində qeyri bərabər paylanıb. Onun şərq rayonları Qərb rayonlarına nisbətən təbii sərvətlərlə çox zəngindir. Kömür, neftqaz ehtiyatları, filiz sərvətlərinin iri yataqları vardır. Ural da daxil olmaqla Qərb rayonlarının, xüsusilə Mərkəz və Volqaboyunun, Şərqində isə iri kömür hasilatı rayonlarında ekoloji vəziyyət ağırdır. Meşə, su, balıq, xəzdərili heyvanlar ilə zəngindir. Hidroenerji ehtiyatları onun şərq rayonlarda daha geniş yayılmışdır. RF yanacaq, filiz, qiymətli metallar, kimya, duzlar zəngindir. RF-nin təbii ehtiyatları çox zəif mənimsənilmişdir, sadəcə olaraq onları istifadəyə cəlb etmək üçün məaliyyə imkanları çatmır. Gələcəkdə RF təbii sərvətləri bütün dünya üçün böyük əhmiyyət kəsb edə bilər. Hal-hazırda Avropanı qazla təmin etməkdə vacib rol oynayır.
=== Kənd təsərrüfatı ===
Sətir 149 ⟶ 369:
== Rusiya-Azərbaycan münasibətləri ==
[[Şəkil:Stamps of Azerbaijan, 2001-604.jpg|thumb|[[Vladimir Putin]] və [[Heydər Əliyev]] Azərbaycan [[Poçt markası|poçt markasında]]]]
İki ölkə arasında diplomatik əlaqələr [[1992]]-ci ilin [[4 aprel|aprel ayının 4-də]] qurulmuşdur<sup>[[Azərbaycan–Rusiya münasibətləri#cite%20note-1|[1]]]</sup>. Rusiyanın Bakıdakı Səfirliyi isə rəsmən 1992-ci ilin sentyabrın 25-də fəaliyyətə başlayıb. İkitərəfli münasibətlərin müqavilə-hüquqi bazasını təşkil edən əsas sənəd Rusiya Federasiyası ilə Azərbaycan Respublikası arasında 1997-ci ilin iyulun 3-də imzalanmış Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında müqavilədir. Hazırda iki ölkə arasında müqavilə-hüquqi bazaya 110-a qədər dövlətlərarası, hökumətlərarası və regionlararası sazişlər daxildir.
Ölkələrimiz arasında siyasi əməkdaşlıq son illər nəzərəçarpacaq dərəcədə canlanıb. Azərbaycan Respublikasına Rusiya Prezidenti V.V.Putinin 9-10 yanvar 2001-ci il tarixli rəsmi və 21-22 fevral 2006-cı il tarixli işgüzar səfərləri, habelə Rusiya Prezidenti D.A.Medvedevin 3-4 iyul 2008-ci il tarixli rəsmi və 29 iyun 2009-cu il tarixli işgüzar səfərləri Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin inkişafının sürətlənməsinə güclü təkan verib. Rusiya Federasiyası ilə Azərbaycan Respublikası arasında ikitərəfli münasibətlərə dair konkret məsələlərin dövlət səviyyəsində həllini tənzimləyən işçi mexanizm İqtisadi Əməkdaşlıq üzrə Hökumətlərarası Komissiyadır. 2008-ci ilin iyunun 16-da energetika naziri S.İ.Şmatko Komissiyanın Rusiya tərəfdən həmsədri təyin edilib. Azərbaycan tərəfdən isə Komissiyanın həmsədri baş nazirin birinci müavini Y.E.Eyyubovdur.
=== Parlamentlərarası əlaqələr ===
[[Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi|Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisind]]ə Azərbaycan-Rusiya parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupu fəaliyyət göstərir<sup>[[Azərbaycan–Rusiya münasibətləri#cite%20note-161-VQR-2|[2]]]</sup>. Bu işçi qrupu [[7 mart]] [[1997-ci il]] tarixində yaradılmış və ilk rəhbəri [[Eldar Qəhrəmanov]] olmuşdur<sup>[[Azərbaycan–Rusiya münasibətləri#cite%20note-3|[3]]]</sup>. [[4 mart]] [[2016-cı il]] tarixindən [[Əli Hüseynli]] işçi qrupunun rəhbəridir<sup>[[Azərbaycan–Rusiya münasibətləri#cite%20note-161-VQR-2|[2]]]</sup>.
RF Dövlət Dumasında isə AR Parlamenti ilə əlaqələr üzrə deputatlar qrupunun əlaqələndiricisi Millətlər məsələləri üzrə komitənin sədri Q.Səfərəliyevdir.
16 aprel 2001-ci il tarixində imzalanmış “Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi və Rusiya Federasiyasının Federal Məclisi arasında əməkdaşlıq haqqında” Sazişə əsasən AR MM və RF FM-nin əməkdaşlığı üzrə Parlamentlərarası Komissiya təsis edilmişdir. Onun iş qaydaları 21 oktyabr 2004-cü il tarixində təsdiq edilmiş Reqlament ilə müəyyən olunmuşdur. Komissiyaya Azərbaycan tərəfində 15 MM deputatı, Rusiya tərəfindən isə 9 Federasiya Şurasının (parlamentin yuxarı palatası) üzvü və 9 Dövlət Dumasının (parlamentin aşağı palatası) deputatı daxildir. Komissiya iki ildə bir dəfə Bakıda və Moskvada (növbələşmə üzrə) iclasları keçirir. Komissiyanın sonuncu, sayca onuncu iclası 2 noyabr 2012-ci il tarixində Bakıda baş tutmuşdur. Komissiyanın Azərbaycan tərəfindən həmsədri Milli Məclis sədrinin müavini V.Ələsgərov, Rusiya tərəfindən isə Federasiya Şurası sədrinin müavini S.Orlovadır.
=== Mədəni əlaqələr ===
[[Şəkil:Dmitry Medvedev in Azerbaijan 3 July 2008-2.jpg|thumb|[[Dmitri Medvedyev|Dmitri Medvedevin]] [[Azərbaycan|Azərbaycanda]] [[İlham Əliyev|İlham Əliyevlə]] görüşü. 3 iyul, 2008]]
Rusiya ilə Azərbaycan arasında mədəniyyət və təhsil sahəsində əlaqələr artan xətt üzrə inkişaf edir. 2005-ci ildə Rusiyada Azərbaycan ili, 2006-cı ildə isə Azərbaycanda Rusiya ili çərçivəsində ümumilikdə 110 tədbir keçirilib. 2006-cı ilin dekabrında 2007-2009-cu illər üçün humanitar sahədə əməkdaşlıq üzrə Dövlətlərarası proqram qəbul olunub.
2007-ci ildə Rusiya öz ali məktəblərində müxtəlif hazırlıq növlərinə Azərbaycana 178 dövlət təqaüdü ayırıb. 2008-ci ildə 198, 2009-cu ildə isə artıq 284 təqaüd ayrılıb. Hazırda Rusiyanın ali məktəblərində 5755 Azərbaycan vətəndaşı, o cümlədən 1420 nəfər Rusiya Federasiyasının federal büdcəsi hesabına təhsil alır. 2008-ci il fevralın 27-də Bakıda M.V.Lomonosov adına MDU-nun filialı açılıb və fəaliyyətinin ikinci ilində burada təhsil alan tələbələrin sayı 200-ə yaxındır. 1200 nəfərdən çox şəxs Rusiyanın Azərbaycan ərazisindəki digər bir təhsil müəssisəsində – Moskva Dövlət Açıq Universitetinin filialında təhsil alır.
Azərbaycanın ali məktəblərində rus dilində 15 mindən artıq tələbə təhsil alır. Respublikada rus dilində 50-dən artıq məcmuə nəşr olunur və 12 informasiya agentliyi xəbər yayır.
== Maraqlı məlumatlar ==
| |||