|digər mövzu səhifəsi = Bakı (dəqiqləşdirmə)

|poçt indeksləri = AZ1000 <br />AZ1002 <br />AZ1006 <br />AZ1044 <br />AZ1063 <br />AZ1072

|sayt = [http://www.baku-ih.gov.az/ baku-ih.gov.az]

'''Bakı''' — [[Azərbaycan Respublikası]]nın paytaxtıdır; [[Abşeron yarımadası]]nda, [[Xəzər dənizi]]nin qərb sahilində yerləşir. Sahəsi 2130&nbsp;km², əhalisi, 2018-ci ilin əvvəlinə 2,262,600 nəfərdir (şəhərətrafı zona əhalisi daxil olmaqla 3.000.000 nəfərdən çox). Bakı şəhərinin tərkibinə 12 inzibati rayon, 5 şəhər tipli qəsəbə və 32 kənd daxildir<ref name=sparta />.

Şəhərin mərkəzi hissəsi [[Bakı buxtası]]na pilləli enən amfiteatrda yerləşir. Bakının dəniz sahili hissəsi okean səviyyəsindən təqribən 28 &nbsp;m aşağıdır. Bakı rayonu ərazisində faydalı qazıntılardan [[neft]], [[qaz]], tikinti materialları hasil edilir; müalicə əhəmiyyətli mineral sular çıxır. Çoxlu [[palçıq vulkanı]] var. İqlimi quru subtropikdir. Orta temperatur yanvarda 3-4&nbsp;°C, iyulda isə 25-26&nbsp;°C-dır. İllik yağıntı 300&nbsp;mm-dir. Bakı üçün güclü şimal küləyi -– [[xəzri]] və cənub küləyi -– [[Gilavar (külək)|gilavar]] səciyyəvidir.

Bakı şəhərində və [[Abşeron yarımadası]]nda insanlar çox qədim zamanlardan məskunlaşmış və burada yaşayış məntəqələri yaratmışlar.<ref name="prez" /> Buna səbəb Bakı şəhərinin fiziki-coğrafi şəraiti şimaldan-cənuba, qərbdən-şərqə gedən miqrasiya və ticarət yollarının [[İpək Yolu|kəsişməsi mərkəzində]] yerləşməsi, iqlim şəraiti və ən qədim zamanlardan yer üzünə çıxan nafta adlanan yanacaq və enerji sərvəti olmuşdur.<ref name="prez" /> Abşeron ərazisində tapılmış arxeoloji materiallar Bakının qədim yaşayış məskəni olduğunu sübut edir.<ref name="prez" /> [[Pirallahı]], [[Zığ gölü]] ətrafı, [[Şüvəlan]], [[Mərdəkan]], [[Əmircan]] və s. yerlərdə e. ə. III-I-ci minilliklərə aid arxeoloji materiallar tapılmışdır.<ref name="prez" /> Bakının salındığı tarix dəqiq məlum deyildir.<ref name="prez" />

Bakı Qafqazda ən əhəmiyyətli turistik məkanlardan biri sayılır. 2014-cü ildə Bakı [[Forbes (jurnal)|Forbes]] jurnalının rusiyalılar üçün biznes qurulması sahəsində ən cəlbedici keçmiş SSRİ şəhərlərinin reytinqində top onluğa düşüb.<ref name=forbes /> 2015-ci ildə Bakı [[Lonely Planet]] nəşrinin səyahət edilməli ən maraqlı məkanların reytinqində 7-ci sırada, [[New York Times]] qəzetinin "2015-ci ildə səfər etmək üçün dünyanın ən yaxşı yerləri" reytinqində isə 51-ci yerdə qərarlaşıb.<ref name=newyorktimes /><ref name=lonelyplanet /> 2016-cı ildə [[TripAdvisor]] səyahət məsləhətçisi saytının topladığı rəy sorğusunda daha çox üstünlük verilən və inkişaf etməkdə olan turizm məntəqələri siyahısında Bakı şəhəri 5-ci yerdə qərarlaşıb.<ref name=tripadvisor />

Bəzi mənbələrə görə, Bakı adına isə ilk dəfə V-VIII əsr mənbələrində "Baqavan" və ya "Baquan", "Atşi Baqavan" və ya "Atşi Baqvan", yəni "Atəşi Baquan" kimi rast gəlinib.<ref name="dispute" /> Baqa sözün kökü, "an" və "van" isə məkan bildirir. Toponim eramızın VII yüzilində bu ərazidə yaşamış "bakan" tayfası ilə əlaqələndilir, bəzilərinin fikrincə isə "Bakuyə" sözündən götürülüb.<ref name="dispute">{{cite web|title=Milli ruhumuzu təsdiq edən toponimlərimiz|url=http://www.anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2014/yanvar/346071.htm|publisher=www.anl.az|accessdate=25 sentyabr 2017}}</ref>

Bakının adlarından biri də [[fars dili]]ndən yaranan "Badi Kubə" sözünün birləşməsindən yaranması ehtimal olunur.<ref name="wind" /> Söz farsca "bad" (''külək, yel'') və "kubidan" (''vurmaq, zərbə yetirmək'') sözləriylə açıqlanır. Fars dilindən tərcümədə "Küləklər şəhəri" mənası verən bu sözün məhz Bakının əsl tarixinin olmasını bir çox tarixçilər iddia edir.<ref name="wind">{{cite web|title=Bakı kimi çoxlu "küləklər şəhəri" var|url=https://www.azadliq.org/a/27618940.html|publisher=www.azadliq.org|accessdate=25 sentyabr 2017}}</ref>

Professor [[Sara Aşurbəyli]] Bakının ən qədim adının "Xunsar" olduğunu yazır.<ref name="dispute" /> Bu yazılışda olan toponimin tərtibi onun 3 min ildən artıq bir dövr ərzində mövcud olduğunu göstərir.<ref name="dispute" /> Xunsarın mənası "günə sarı<ref>https://azerdict.com/izahli-luget/sar%C4%B1</ref>", yəni "Günəşə doğru çevrilmiş"<ref name="dispute" /> kimi açıqlanır.

Qafqazşünas Kerop Patkanov iddia edir ki, şəhərin adı [[lak dili|lak]] sözü "baki"-dən (təpə deməkdir) əmələ gəlir.<ref name="hill" /> Maraqlısı odur ki, "təpə" mənasında qədim türkcədə də ''"baqu"'' sözü mövcuddur.<ref>http://altaica.ru/LIBRARY/dts.php</ref> Bu hipotezə görə, Bakı təpələr üstündə salındığından, şəhərin də adı bu sözdən götürülmüşdür.<ref name="hill" /> Bu fikri coğrafiya elmləri doktoru [[Budaq Budaqov]] da iddia etmişdir.<ref name="hill">{{cite web|title=Bakı sözünün mənası nədir?|url=https://news.milli.az/interest/381414.html|publisher=news.milli.az|accessdate=25 sentyabr 2017}}</ref>

Bakı şəhərinin ilk rəmzi hər iki tərəfində atəşi simvolizə edən [[günəş]] təsvirinin ortasında həkk olunan [[buğa]] şəkli olmuşdur.<ref name=prez /> Buğa təsviri əvvəllcə bayır qala divarının qiriş qapısı üzərinə həkk olunubmuş.<ref name=prez /> Bayır qala divarları 1886-cı ildə dağıdılmış və onun darvazası iç qala divarında – Şah Abbas darvazasında yenidən inşa olunmuşdur.<ref name=prez /> Bakının qədim simvolu olan buğa təsviri hazırda [[İçərişəhər]]<nowiki/>in [[Bakı qalası|Qoşa Qala qapıları]]<nowiki/>nın hər birinin üzərində həkk olunmuşdur.<ref name=prez /> Buğanın sağ və sol tərəfi [[şir]] təsvirləri ilə əhatələnmişdir.<ref name=prez /> Bəzi tədqiqatçılar şir təsvirlərinin [[Səfəvilər]]<nowiki/>in hakimiyyətini simvolizə etdiyi qənaətindədirlər.<ref name=prez />

Bakı şəhərinin ilk rəsmi gerbi 21 may 1843-cü ildə təsdiq olunmuşdur.<ref name=prez /> 4 hissədən ibarət qalxanvari lövhənin 1-ci qızılı sahəsində [[pələng]], ikinci qızılı sahəsində yerdən çıxıb alovlanan qaz dilimləri təsvir olunmuşdur.<ref name=prez /> Lövhənin bu iki sahəsinin təsviri [[Rusiya]]<nowiki/>nın [[Kaspi vilayəti]]<nowiki/>nin gerbindən götürülmüşdür.<ref name=prez /> Gerbin göy rəng fonunda olan 3-cü sahəsində yüklü [[dəvə]] təsvir olunmuşdur.<ref name=prez /> Bu, şəhər sakinlərinin yük daşımaqla məşğul olmalarını simvolizə edir.<ref name=prez /> Gerbin göy rəng fonunda olan 4-cü sahəsində yerə sancılmış [[lövbər]] təsvir olunmuşdur ki, bu da Bakının yaxşı reydə malik liman şəhəri olmasından xəbər verir.<ref name=prez />

Bakı şəhərinin ikinci gerbi 16 mart 1883-cü ildə təsdiq olunmuşdur.<ref name=prez /> Gerbin qara rəngli qalxanvari lövhəsində üç qızılı rəngli alov təsvir olunmuşdur.<ref name=prez /> Qalxan quberniya və şəhər gerblərində işlənən qırmızı rəngli Aleksandr lenti ([[Aleksandr Nevski ordeni|Knyaz Aleksandr Nevskinin adına təsis edilən orden]]<nowiki/>in taxıldığı lent) ilə sarınmış iki qızılı sünbüllə əhatə olunmuşdur və şəhərlərin gerblərində istifadə edilən üç bürclü qala təsviri ilə bitir.<ref name=prez />

14 aprel 1967-ci ildə Bakı şəhərinin üçüncü gerbi qəbul edilmişdir.<ref name=prez /> Gerbin ortasında mavi dalğaların üstündə Azərbaycanı "[[Odlar Yurdu (konsept)|Odlar yurdu]]" kimi rəmzləndirən üç qızılı rəngli məşəl təsvir olunub.<ref name=prez /> 1975-ci ildə həmin gerbə əlavələr edilmişdir.<ref name=prez /> Bakının bugünkü gerbinin Əsasnaməsi [[Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti]] başçısının 29 mart 2001-ci il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmişdir. Bakı şəhərinin müasir gerbi onun rəsmi rəmzidir.<ref name=prez />

Bakı şəhərində və Abşeron yarımadasında insanlar çox qədim zamanlardan məskunlaşmış və burada yaşayış məntəqələri yaratmışlar.<ref name="prez" /> Buna səbəb Bakı şəhərinin fiziki-coğrafi şəraiti şimaldan-cənuba, qərbdən-şərqə gedən miqrasiya və ticarət yollarının [[İpək Yolu|kəsişməsi mərkəzində]] yerləşməsi, iqlim şəraiti və ən qədim zamanlardan yer üzünə çıxan nafta adlanan yanacaq və enerji sərvəti olmuşdur.<ref name="prez" /> Abşeron ərazisində tapılmış arxeoloji materiallar Bakının qədim yaşayış məskəni olduğunu sübut edir.<ref name="prez" /> [[Pirallahı]], [[Zığ gölü]] ətrafı, [[Şüvəlan]], [[Mərdəkan]], [[Əmircan]] və s. yerlərdə e. ə. III-I-ci minilliklərə aid arxeoloji materiallar tapılmışdır.<ref name="prez" /> Bakının salındığı tarix dəqiq məlum deyildir.<ref name="prez">{{cite book|title=Bakı şəhəri. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI|date=24 sentyabr 2017|location=Bakı|url=http://files.preslib.az/projects/remz/pdf/atr_paytaxt.pdf|accessdate=24 sentyabr 2017}}</ref>

Erkən orta əsrlərdə Bakının iqtisadiyyatının əsasını [[neft]] və [[duz]] istehsalı, Bakı və Abşeron bölgəsində becərilən boyaqotu və zəfəran təşkil edirdi.<ref name=mayor /> Onların həm quru karvan yolları, həm də dənizlə uzaq Şərq ölkələrinə ixracı feodal şəhərinin inkişafının mühüm amili idi.<ref name=mayor /> [[Şirvan (tarixi ərazi)|Şirvan]]ın tərkibinə daxil olan Abşeron təbii və təsərrüfat xüsusiyyətləri sayəsində ondan fərqlənən əlahiddə coğrafi, iqtisadi və siyasi vahid idi.<ref name=mayor /> Abşeronun iqtisadi və siyasi mərkəzi olan Bakı şəhəri təsərrüfat baxımından onun kəndləri ilə bağlı olub şirvanşahdan vassal asılılığında olan pərakəndə feodal torpaqlarının vahid dairəsini təşkil edirdi.<ref name=mayor />

X əsrin sonunda və XI əsrdə [[Abbasilər xilafəti]]<nowiki/>nin tənəzzülü ilə əlaqədar bir sıra vilayətlərin və ölkələrin hakimləri, o cümlədən [[Şirvanşahlar]] müstəqil hakimiyyət sürməyə başladılar.<ref name=mayor /> Bakı X əsrin axırlarında Şirvanın əsas şəhərlərindən birinə çevrildi.<ref name=mayor /> Əhali sənətkarlıq, ticarət, bağçılıq, bostançılıq, üzümçülük, baramaçılıq, əkinçilik, neftçıxarma, balıqçılıq və s. ilə məşğul olurdu.<ref name=mayor /> Feodal münasibətlərinin, ticarət və sənətkarlığın inkişafı şəhərin tərəqqi etməsinə imkan yaradırdı.<ref name=mayor /> Beynəlxalq ticarət yolları ayırıcında yerləşən Bakı Şərq və Qərb ölkələri arasındakı ticarətdə mühüm əhəmiyyətə malik idi.<ref name=mayor />

Bakı X əsrdən [[liman]] şəhəri kimi məşhur idi.<ref name=mayor /> XI əsrin sonu -– XIII əsrin əvvəllərində Bakı tərəqqi dövrü yaşıyırdı.<ref name=mayor /> 1191-ci ildə [[Şamaxı]]da güclü [[zəlzələ]] baş verdikdən sonra şirvanşah [[I Axsitan]] müvəqqəti olaraq paytaxtı Bakıya köçürmüşdü.<ref name=mayor />

XII əsrin sonu -– XIII əsrin əvvəli Bakı şəhərinin feodal inikşaf dövrü idi.<ref name=mayor /> Şirvanşahlar şəhərdə bir sıra binalar tikdirərək onu möhkəmləndirdilər.<ref name=mayor /> XII əsrin birinci yarısında Bakı ikicərgəli qala divarı və xəndəklə əhatə olundu.<ref name=prez /> Şəhərin müdafiə sisteminə [[Qız qalası (Bakı)|Qız Qalası]] da daxil idi.<ref name=mayor /> 1232-1235-ci illərdə Bakını dəniz tərəfdən qorumaq məqsədi ilə buxta daxilində möhkəmləndirilmiş qala tikildi.<ref name=prez /> Şirvanşahlar [[Xəzər dənizi]]ndə güclü donanma yaratdılar.<ref name=prez />

XIII əsrin 30-cu illərində [[monqollar]] Azərbaycana hücum edərək bir çox şəhərləri işğal etdilər.<ref name=prez /><ref name=mayor /> İşğalçıların gəldiyi böyük yoldan kənarda yerləşən Bakı, başqa şəhərlərə nisbətən az zərər çəkmişdi.<ref name=mayor /> Hərçənd, monqollar şəhəri alarkən [[Qız qalası (Bakı)|Qız qalası]]<nowiki/>nın yuxarı hissəsi dağıdılmışdı.<ref name=mayor /> Monqol istilası və ölkənin viran edilməsi şəhərin iqtisadiyyatını dağıtdı, Abşeronun və Bakının neft təsərrüfatını müvəqqəti olaraq pozdu.<ref name=mayor /> XIII əsrin sonunda, XIV-XV əsrlərdə Bakı Xəzər dənizində başlıca liman və Şirvanşahlar dövləti Dərbəndilər sülaləsinin paytaxtı olduqdan, nəinki Azərbaycanın, eləcə də bütün Yaxın Şərqin mühüm şəhərlərindən birinə çevrildi.<ref name=mayor /> Bakı beynəlxalq tranzit ipək ticarətində və Şərqlə Qərb arasında digər malların ticarətində fəal iştirak edirdi.<ref name=mayor /> Bu, feodal şəhərinin tərəqqi dövrü idi.<ref name=mayor />

1501-ci ildə [[Şah İsmayıl Xətai]] Şirvana hücum edərək Bakını aldı.<ref name=prez /> Səfəvi hökmdarı [[I Təhmasib]] 1538-ci ildə Bakının da daxil olduğu Şirvanı [[Səfəvilər]] dövlətinə birləşdirdi.<ref name=prez /> Səfəvi-Osmanlı müharibələri zamanı 1578-ci ildə Osmanlı ordusu Bakını tutdu.<ref name=prez /> 1607-ci ildə şəhər yenidən Səfəvilərin hakimiyyəti altına keçdi.<ref name=prez /> Səfəvilər dövründə Bakıda mis pullar buraxılırdı.<ref name=prez /> Bakı və Abşeron əhalisinin xeyli hissəsi xalçaçılıqla məşğul olurdu.<ref name=prez /> XVI-XVIII əsrlərdə sənətkarlıq, xüsusilə xalçaçılıq daha da inkişaf etdi.<ref name=prez /> XVI əsrdəki dağıdıcı müharibələrə, Səfəvilər dövlətinə birləşdirilmiş Şirvandakı bir sıra antifeodal üsyanlara baxmayaraq, [[Volqa]] -– [[Xəzər dənizi|Xəzər]] yolunun açılması ilə əlaqədar Bakının iri ticarət mərkəzi və Xəzər dənizində mühüm liman kimi əhəmiyyəti azalmadı.<ref name=mayor />

XVI əsrin sonlarında -– XVII əsrin əvvəllərindəki türk işğalından sonra Bakı yenidən Səfəvilər dövlətinin tərkibinə daxil oldu.<ref name=mayor /> Mərkəzi hakimiyyətin güclənməsi XVII əsrin 40-cı illərindən etibarən ölkənin məhsuldar qüvvələrinin inkişafını sarsıdan feodal ara çəkişmələrinin və dağıdıcı müharibələrin kəsilməsi Bakınının şəhər həyatının inkişafına əlverişli təsir göstərdi.<ref name=mayor /> Şəhərə çoxlu əcnəbi tacirlər və səyyahlar gəlirlər.<ref name=mayor /> Onlar şəhərin təsərrüfat həyatının canlanmasını, sənətkarlıq istehsalının artmasını, ölkədən kənara aparılan neft və duz hasilatını qeyd edirlər.<ref name=mayor /> Şəhərin sosial həyatında tacirlərin rolu artır.<ref name=mayor /> Şəhərin və ölkənin bütün daxili və xarici ticarəti onların əlində cəmlənmişdi.<ref name=mayor /> Bakı Xəzər dənizində mühüm liman idi.<ref name=mayor /> Buradan tranzit yolu ilə, [[Avropa]]ya, [[Rusiya]]ya və digər ölkələrə başlıca olaraq, Şamaxı ipəyi və başqa sənətkarlıq məmulatları daşınırdı.<ref name=mayor /> Bakının feodal inkişafı XVII əsrin sonlarınadək davam etmişdir.<ref name=mayor /> Bundan sonra nəinki təkcə Azərbaycanda, eləcə də, bütün Ön Asiya ölkələrində mövcud olan şəhər həyatının tənəzzülü müşahidə edilir.<ref name=mayor />

Bakının zəngin təbii sərvətləri, habelə mühüm hərbi-strateji əhəmiyyəti XVIII əsrin əvvəllərindən etibarən Rusiyanın diqqətini cəlb edirdi.<ref name=prez /> Xəzərin cənub-qərb sahillərinə yiyələnməyə çalışan [[I Pyotr]] xüsusi hərbi dəniz ekspedisiyası yaratdı.<ref name=prez /> 1723-cü il iyunun 26-da I Pyotrun qoşunu Bakıya daxil oldu.<ref name=prez /> Lakin Rusiya və [[İran]] arasında bağlanan [[Gəncə müqaviləsi]]nə (1735) görə Bakı yenidən [[Nadir şah]]ın hakimiyyəti altına keçdi.<ref name=prez />

XVIII əsrin ortalarında Azərbaycanda bir sıra xanlıqlar, o cümlədən [[Bakı xanlığı]] yarandı.<ref name=prez /> 1796-cı ilin yazında rus qoşunları Azərbaycana yürüş etdi.<ref name=prez /> İyunun 13-də Bakı alındı.<ref name=prez /> [[II Yekaterina]]nın ölümündən sonra çar qoşunları 1797- ci ilin martında Bakını tərk etdi.<ref name=prez /> 1805-ci il avqustun 12-də çar qoşunu Bakını mühasirəyə aldı, lakin müvəffəqiyyət qazanmayaraq geri çəkildi.<ref name=prez /> 1806-cı ilin əvvəlində general [[Pavel Sisianov]]un qoşunları yenidən Bakıya yaxınlaşdı.<ref name=prez /> Şəhəri təslim etmək haqqında Bakı xanı [[Hüseynqulu xan]]la danışıqlar zamanı general Sisianov öldürüldü.<ref name=prez /> Bakı xanlığı 1806-cı il oktyabrın 6-da çarizm tərəfindən işğal olunduqdan sonra Bakıda [[kapitalizm|kapitalist]] münasibətlərin inkişaf dövrü başlanır.<ref name=prez /><ref name=mayor /> 1807-ci ildə Bakıda 500 ev, 3000 nəfər əhali var idi.<ref name=prez /> 1810-cu ildə Bakının İçərişəhərində ilk dəfə nümunəvi mənzil tikintisi rayonu meydana gəldi.<ref name="rajabli" /> İçərişəhərdə iki və üçmərtəbəli yaşayışevləri tikildi, həm də Azərbaycanın ənənəvi feodal şəhərlərindən fərqli olaraq yaşayış evlərininəsas fəsadları pəncərələrlə birlikdə küçəyə baxırdı.<ref name="rajabli">{{cite book|last1=Rəcəbli|first1=Qəzənfər|title=Azərbaycan tarixi|date=2013|publisher=Elm və təhsil|location=Bakı|pages=544|accessdate=29 sentyabr 2017}}</ref> 1813-cü ildə bağlanmış [[Gülüstan müqaviləsi]] ilə Şimali Azərbaycan, o cümlədən Bakının Rusiyaya birləşdirilməsi təsdiq edildi.<ref name=prez />

1840-cı illərin əvvəlində Bakıda 360 ticarət müəssisəsi var idi.<ref name=Musayev /> 10 aprel 1840-cı ildə təşkil edilmiş Kaspi vilayəti tərkibində mərkəzi Bakı şəhəri olmaqla [[Bakı qəzası]] yaradılmışdır.<ref name=prez /> Çar [[I Nikolay]]ın 1846-cı il 14 dekabr tarixli fərmanı ilə [[Şamaxı quberniyası]] yaradıldıqda Bakı qəzası həmin quberniyanın tərkibinə daxil edilmişdir.<ref name=prez />

Şəhərin yüksəliş dövrü isə əsasən [[Azərbaycanda neft sənayesi]]nin inkişafı ilə bağlıdır. Belə ki, 1848-ci ildə dünyada ilk neft quyusu məhz Bakı şəhərində qazılmış, 1863-cü ildə Suraxanıda ağ neft zavodu tikilmiş və istismara verilmiş, 1869-cu ildə isə mexaniki üsulla ilk dəfə olaraq ərazidə neft-qaz çıxarılmasına başlanmışdır.<ref name=mayor />

1859-cu il may ayının 29-30-da baş vermiş güclü [[Şamaxı zəlzələsi (1859)|zəlzələ]] nəticəsində Şamaxı şəhəri tamamilə dağıdılmışdı və Çar [[II Aleksandr]]ın 6 dekabr 1859-cu il tarixli fərmanı ilə Şamaxı quberniyasının mərkəzi Bakıya köçürülmüş və adı dəyişdirilərək [[Bakı quberniyası]] adlandırılmışdı.<ref name=prez /><ref name=mayor /> Həmin fərmanla Bakı şəhəri quberniya mərkəzi statusu almışdır.<ref name=prez /> Həmin dövrdə şəhər əhalisinin sayı 13 min nəfər təşkil edirdi.<ref name=mayor />

Neft sənayesinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq Bakı şəhərində nəqliyyat əlaqələri də formalaşmağa başlamışdır.<ref name=mayor /> 1873-cü ildə bir çox zavodların Bakıdan kənardakı boş ərazilərə çıxarılması haqqında sərəncam veriləndə [[Qara Şəhər]] ərazisində 100-ə yaxın zavod, ticarət müəssisələri və yaşayış yerləri tikildi.<ref name="blackcity" /> 1878-ci ildə [[Nobel qardaşları]] tərəfindən [[Rusiya İmperiyası]]nda ilk olaraq [[Balaxanı]]dan Qara Şəhərə qədər neft kəməri çəkilmişdir.<ref name="blackcity">{{cite web|title=Bakının "Qara Şəhər"in tarixi|url=http://azens.az/menu-azerbaydzan/item/1079-bak-n-n-gara-shaehaer-in-tarikhi|publisher=azens.az|accessdate=28 sentyabr 2017}}</ref>

1880-ci ildə şəhərdən Sabunçu və Suraxanı mədənlərinə 26&nbsp;km uzunluğunda və 1883-cü ildə 520&nbsp;km uzunluğunda Bakı-Tiflis dəmir yolu xətti çəkilmişdir.<ref name=mayor /> Nəqliyyat vasitələri ilə yanaşı Bakıda rabitə sahələri də yarandı. 1868-ci ildə Bakı-Tiflis, 1879-cu ildə Bakı-[[Krasnovodsk]] (dənizin dibi ilə) teleqraf xətləri, 1886-cı ildə isə şəhərdə ilk telefon xətti çəkildi.<ref name=mayor />

XX əsrin əvvəllərində Rusiyadan fəhlə hərəkatının ən mühüm hadisəsi Bakı proletariatının əzəməti Dekabr tətili olmuşdur.<ref name=december>Ə.Quliyev. Bakı proletariatının şanlı qələbəsi, Bakı, 1955.</ref> Tətil 1904-cü il dekabrın 13-də "Kaspi-Qara dəniz neft sənayesi cəmiyyətinin" zavodunda başladı və qısa müddətdə şəhərin bütün mədən-zavod rayonlarına yayıldı, ümumşəhər tətilinə çevrildi.<ref name=december /> Tətildə iştirak edən fəhlələrin sayı 50 min nəfərə çatırdı.<ref name=december /> Tətilin uzanması Bakı sahibkarlarının ciblərinə ziyan vurmaqlabərabər bütün Rusiya sənayesini iflic vəziyyətə salmışdı.<ref name=december /> Tətilin uzanmasından narahat olan maliyyə naziri həyəcan təbili çalırdı.<ref name=december /> Maliyyə nazirinin tələbilə baş nazir Vitte Bakı qubernatorunu general qubernatorla əvəz etdi və ona göndərdiyiəmrdə nəyin bahasına olursa-olsun tətili dayandırmağı və Bakı neft mədənlərində, habelə neftayırma zavodlarında işi bərpa etməyi tələb edirdi.<ref name=december /> Bakıda hərbi vəziyyət elan edildi.<ref name=december /> Şimali Qafqaz dəmir yolu stansiyalardan başlayaraq Bakıya qədər bütün dəmir yolu hərbiləşdirildi.<ref name=december /> Bu yol ilə Bakıya qoşun yeridilməsinə başlandı.<ref name=december /> Bakıda bütün nümayişlər qadağan olundu.<ref name=december />

Bakı proletariatının Dekabr tətili Rusiyanın mərkəzi vilayətlərində geniş əks səda verdi.<ref name=december /> Rusiya İmperiyasının başqa şəşərlərində fəhlələr Bakı hadisələrinə dair inqilabi vərəqələr buraxdılar.<ref name=december /> Həmin vərəqələrdə Bakı proletariatının Dekabr tətilində qələbəsinin bütün Rusiya fəhlə sinfi üçün böyük əhəmiyyəti olduğu qeyd edilirdi.<ref name=december />

1907-ci ildə isə Bakı-[[Batumi]] neft kəməri istifadəyə verilmişdir və bütün bunların təsiri nəticəsində artıq 1908-ci ildə Bakı şəhəri Zaqafqaziya ümumi sənaye məhsulunun 91,6%-ni verirdi.<ref name=mayor /> 1917-ci il Rusiya inqilablarından sonra Azərbaycanda ictimai-siyasi həyat dəyişdi və [[Bakı Soveti (İcraiyyə Komitəsi)|Bakı SovetiSovetinin]]nin hakimiyyəti ələ alması ilə nəticələndi.

1918-ci ilin 30 mart və 3 aprel tarixləri arasında Bakı şəhərində və Bakı quberniyasının müxtəlif bölgələrində, eləcə də [[Şamaxı]], [[Quba]], [[Xaçmaz]], [[Lənkəran]], [[Hacıqabul]], [[Səlyan]], [[Zəngəzur]], [[Qarabağ]], [[Naxçıvan]] və digər ərazilərdə [[Bakı Soveti (İcraiyyə Komitəsi)|Bakı Soveti]] və [[Daşnaksütun]]dan olan erməni silahlı dəstələrinin [[azərbaycanlılar]]a qarşı [[Mart soyqırımı|qırğın]] törətdilər.<ref name=ethnos /> Rəsmi mənbələrə əsasən soyqırım nəticəsində 12 minə yaxın azərbaycanlı qətlə yetirilmiş, on minlərlə insan itkin düşmüşdür.<ref>"New Republics in the Caucasus", ''The New York Times Current History'', v. 11 no. 2 (March 1920), p. 492</ref><ref>Michael Smith. "Anatomy of Rumor: Murder Scandal, the Musavat Party and Narrative of the Russian Revolution in Baku, 1917-1920", ''Journal of Contemporary History'', Vol 36, No. 2, (Apr. 2001), p. 228</ref><ref name="Smith">[http://www.sakharov-center.ru/publications/azrus/az_004.htm Michael Smith. "Azerbaijan and Russia: Society and State: Traumatic Loss and Azerbaijani National Memory"]</ref> [[Stepan Şaumyan]] 1918-ci il aprelin 25-də [[Bakı Xalq Komissarları Soveti]] adlı hökumət yaratdı.<ref name=heaven /> Bakı XKS özünü Bakı quberniyası və Dağıstanda Sovet Rusiyası hökumətinin yerli hakimiyyət orqanı elan etdi.<ref name=heaven>Azərbaycan tarixi. 7 cild, 5-ci cild, Bakı, 2001, s.268-314</ref>

[[1918]]-ci ildə [[Nuru paşa]]nın rəhbərlik etdiyi [[Osmanlı]] və [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]] qüvvələrindən ibarət [[Qafqaz İslam Ordusu]] ilə [[Bakı Kommunası]] və [[Sentrokaspi Diktaturası]] qüvvələri arasında [[Bakı döyüşü]] baş vermişdir.<ref name="nuru">{{cite web|last1=Sultanov|first1=Chapay|title=BAKU OIL IN DECISIVE BATTLES OF WORLD WAR II|url=http://www.visions.az/en/news/580/588903a7/|publisher=www.visions.az|accessdate=24 sentyabr 2017}}</ref> Sonradan döyüşə [[Böyük Britaniya]], [[Ermənistan]] və [[Rusiya]] qüvvələri də qoşulmuş və bu döyüş Qafqaz kampaniyasının son döyüşü olmuşdur.<ref name="nuru" /> Lakin Bakı döyüşü ilə gərginlik bitməmiş və hadisələr [[Azərbaycan-Ermənistan müharibəsi (1918-19201918–1920)|Azərbaycan-Ermənistan müharibəsi]] ilə davam etmişdir.<ref>Yale, William (1968) ''Near East: A Modern History'' p. 247</ref><ref>Dadyan, Khatchatur(2006) ''Armenians and Baku'', p. 118</ref>

[[Azərbaycan Milli Şurası]]nın 1918-ci ildə qəbul etdiyi [[Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsi]]ndə [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]nin paytaxtı haqqında maddə yox idi.<ref name=prez /> [[Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası]]nın 1921-ci ildə qəbul edilən Konstitusiyasına da paytaxt haqqında maddə daxil edilməmişdi.<ref name=prez /> Azərbaycan SSR-in 1937-ci il və 1978-ci il konstitusiyalarında isə Bakı şəhərinin respublikanın paytaxtı olması təsbit edilmişdi.<ref name=prez />

Müharibə şəraiti ortaya yeni-yeni çətinliklər atırdı. [[1942]]-ci ildə [[Qafqaz]] ərazisində döyüşlər getdiyindən Bakıda neft quyularının fəaliyyəti müvəqqəti olaraq dayandırıldı.<ref name=fikr>{{cite web|last1=Sadiqli|first1=Fikrat|title=Bakı nefti olmasaydı...|url=http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2015/aprel/431835.htm|website=www.anl.az|accessdate=8 December 2015}}</ref> [[Abşeron yarımadası]]nda yeni yataqlar işə salınmadı.<ref name=fikr /> Bundan əlavə, istehsal olunmuş xammalı və neft məhsullarını Şimali Qafqaz və [[Volqa çayı]] ilə daşımaq mümkün deyildi.<ref name=fikr /> Çünki nəql infrastrukturu hərbi əməliyyatların getdiyi ərazilərdən keçirdi.<ref name=fikr /> Lakin tezliklə bu çətinlikdən də çıxış yolu tapıldı. Neft məhsullarını "yer anbarları"na və göllərə (Zığ, Masazır və s.) doldurmağa başladılar.<ref name=fikr /> Sonra onları Xəzər dənizi ilə nəql edirdilər.<ref name=fikr /> Müharibənin həlledici mərhələsi olan [[1942]]-ci ildə [[Xəzər dənizi]] ilə cəbhəyə 505 min ton, [[Həştərxan]] vasitəsilə 336 min ton neft məhsulları daşınmışdır.<ref name=fikr /> Faşistlərin hərbi hissələrinin 1942-ci ilin avqust ayının sonunda [[Şimali Qafqaz]]a çatması və [[Qroznı]] neft rayonunun faşist ordusu tərəfindən zəbt edilməsi Bakı neftinin müharibənin gedişində əhəmiyyətini və rolunu daha da artırdı və onu ön plana çəkdi.<ref name=adolf />

1945-ci ildən sonra isə şəhərin inkişaf prosesi xeyli güclənmiş, Bakı şəhəri respublikanın iqtisadi inkişafında və ictimai əmək bölgüsündə olduqca yüksək səviyyəyə qalxa bilmişdir.<ref name="mayor" /> Bütün bunların nəticəsində şəhərdə istehsal üzrə sənaye sahələri yaradılır və şəhərlə şəhərətrafı ərazilərin əlaqələri genişlənirdi.<ref name="mayor" /> Bakı şəhərinin belə intensiv inkişafı şəhərin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.<ref name="mayor">{{cite web|title=BAKI ŞƏHƏRİNİN TARİXİ|url=http://baku-ih.gov.az/page/11.html|publisher=baku-ih.gov.az|accessdate=26 sentyabr 2017}}</ref> İkinci dünya müharibəsi illərində Bakı hospitallarında 400 min nəfərə yaxın əsgər və zabit müalicə olunmuşdur.<ref name=ethnos />

1988-ci il 17 noyabrda Bakının [[Azadlıq meydanı (Bakı)|Azadlıq meydanımeydanında]]nda kütləvi etiraz mitinqlərinin keçirilməsi Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatının başlanmasına səbəb oldu.<ref name=prez /> Həmin il 5 dekabrda Sovet qoşunlarının Azadlıq meydanına yeridilərək mitinqçilərə divan tutub, komendant saatının tətbiq etmişdi.<ref name=prez /> [[1990]]-cı il yanvarın [[19 yanvar|19]]-dan [[20 yanvar|20]]-nə keçən [[Qara Yanvar|gecə]], saat 23.30-da Bakı şəhərinə keçmiş [[Sovet İttifaqı]]nın qoşun hissələri fövqəladə vəziyyət elan edilmədən yeridilmiş, dinc əhaliyə divan tutulmuş, yüzlərlə insan qətlə yetirilmiş, yaralanmış və itkin düşmüşdür.<ref>{{cite web|title=Twenty Years After 'Black January,' Azerbaijan Still Struggles For Freedom|url=https://www.rferl.org/a/Twenty_Years_After_Black_January_Azerbaijan_Still_Struggles_For_Freedom_/1934366.html|publisher=www.rferl.org|accessdate=24 sentyabr 2017}}</ref>

1994-cü il martın 19-da [[Bakı metrosu]]nun [[20 Yanvar metrostansiyası]]nda [[Bakı metrosunda partlayışlar|partlayış]] törədildi, 14 nəfər həlak oldu, 49 nəfər yaralandı.<ref name=rajabli /> Həmin il iyulun 3-də metronun "[[28 May metrostansiyası|28 May]]" və "[[Gənclik metrostansiyası|Gənclik]]" stansiyaları arasında qatarda partlayış törədildi, ölən və yaralananlar oldu.<ref name=rajabli /> 1997-ci il noyabrın 25-də Bakıda [[Gürcüstan]], [[Ukrayna]], Azərbaycan və [[Moldova]] respublikasının öz aralarında əməkdaşlıq haqqında blok -– "[[GUAM]]" blokunun təşkilini bəyan edən protokol imzalandı.<ref name=rajabli />

2001-ci ildə Bakıda Dünya azərbaycanlılarının birinci qurultayı keçirildi.<ref name=prez /> 2002-ci ildə [[internet]] ilə 10 provaydr məşğul olurdu.<ref name=internet /> İnternetdən 120 min nəfər istifadə edirdi və istifadəçilərin 90 faizi Bakıda idi. Onların 80 faizi gənclərdən ibarət idi.<ref name=internet>Azərbaycan Respublikası Rabitə Nazirliyinin Arxivi -– ARRNA. Kollegiyanın materialları, 2002-ci il, v. 33</ref> 2008-ci ildən başlayan [[Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti]]nin kütləvi söküntü işləri ilə əlaqədar bəzi tarixi abidələrin məhv olunması və insanlar evlərinin müqabilində verilən kiçik [[kompensasiya]], ictimaiyyət və [[insan hüquqları]] təşkilatları tərəfindən kəskin tənqid olunub.<ref>{{cite web|title=Azerbaijan: Halt Illegal House Demolitions, Forced Evictions|url=https://www.hrw.org/news/2011/06/13/azerbaijan-halt-illegal-house-demolitions-forced-evictions|publisher=www.hrw.org|accessdate=4 oktyabr 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=Azerbaijan counts human cost of architecture|url=https://www.theguardian.com/world/2014/jul/14/azerbaijan-human-rights-architecture-zaha-hadid|publisher=www.theguardian.com|accessdate=4 oktyabr 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=Tarixi binaları da Bakının tarixindən siləcəklər…|url=https://www.azadliq.info/70754.html|publisher=www.azadliq.info|accessdate=4 oktyabr 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=Bakıda XX-ci əsrin əvvəlində inşa edilən bina sökülür|url=https://www.amerikaninsesi.org/a/sosial/3370293.html|publisher=www.amerikaninsesi.org|accessdate=4 oktyabr 2017}}</ref> Şəhərda mühüm söküntü işləri ilə əlaqədar məhv olan tarixi binalardan [[Atlantlı ev]]i, [[Moskva mehmanxanası (Bakı)|Moskva mehmanxanası]] və [[Qarabağ mehmanxanası]]nı qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=Bakının divarlardan silinən tarixi|url=http://news.lent.az/news/57258|publisher=news.lent.az|accessdate=4 oktyabr 2017}}</ref> 2009-cu ildə [[Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası]]nda baş verən [[Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında terror hadisəsi|terror hadisəsihadisəsind]]ndəə 13 nəfər həlak olmuşdur.<ref>{{cite web|title=Thirteen die in Azerbaijan university shooting|url=http://www.smh.com.au/world/thirteen-die-in-azerbaijan-university-shooting-20090430-ap58.html|publisher=www.smh.com.au|accessdate=30 sentyabr 2017}}</ref>

Bakının yerləşdiyi Abşeron yarımadası yüksək orta illik temperatura və az yağıntıya malik ərazidir.<ref name="hava">{{cite web|title=Hava|url=http://wu.edu.az/az/International/ifv/ifvwea/|publisher=wu.edu.az|accessdate=25 sentyabr 2017}}</ref> Bakıda havanın orta illik temperaturu 14,4 dərəcə təşkil edir.<ref name="hava" /> Aydın, az buludlu günlərin sayına görə Abşeron Qafqazda birinci, yağıntının miqdarına görə isə sonuncu yeri tutur.<ref name="hava" />

Bakının iqlimi Aralıq dəniz tipli quru və subtropikdir.<ref name="hava" /> Mayın əvvəlindən başlayıb [[sentyabr]] ayının ortalarına kimi davam edən uzun [[yay]] quru və isti keçir.<ref name="hava" /> Ən isti vaxtlarda – [[iyul]] və [[avqust]] aylarında gündəlik orta temperatur 26 dərəcə təşkil edir.<ref name="hava" /> [[Payız]]da yayın istisi səngiyir və yerini quru, mülayim, xoş hava əvəz edir.<ref name="hava" /> Bakıda [[qış]] mülayim keçir, belə ki, [[yanvar]] ayında orta temperatur 3-5 dərəcə olur.<ref name="hava" /> Qış adətən qar və şaxtasız keçən az günəşli günlərdən ibarətdir.<ref name="hava" /> Buna baxmayaraq güclü şimal küləyi, bəzən hətta havada kiçik damlalarla müşahidə olunur və bu küləklər Bakının ən vacib elementidir.<ref name="hava" />

| Fev_müt_min= 2.0 | Fev_müt_max= 14.3

| Mar_müt_min= 4.2 | Mar_müt_max= 20.1

| May_müt_min= 14.9 | May_müt_max= 27.0

| İyn_müt_min= 19.7 | İyn_müt_max= 29.6

| Sen_müt_min= 19.4 | Sen_müt_max= 26.1

| Okt_müt_min= 13.5 | Okt_müt_max= 21.0

| Noy_müt_min= 8.8 | Noy_müt_max= 16.2

| Dek_müt_min= 4.8 | Dek_müt_max= 14.6

1908-1910-cu illər ərzində Rusiyadan Azərbaycana 3 min kəndli ailəsi köçürülmüşdür.<ref name="ethnos" /> Bakıya miqrasiya edənlərin böyük əksəriyyətini kişilər təşkil edirdi. Belə ki, ailəsi ilə birlikdə iş axtarmaq çətin olduğundan miqrantların çoxu öz ailələrini evdə qoyub gəlirdilər.<ref name="ethnos" /> Tarixi mənbələrə əsasən Bakının neft sənayesi müəssisələrində işləyən rus mütəxəssisləri, fəhlə və qulluqçuları əksər hallarda öz ailələri ilə birlikdə, ermənilərin çoxu subay və təklikdə, müsəlmanların isə hamısı öz ailələrini evdə qoyub gəlir və təklikdə yaşayırdılar.<ref name="ethnos">{{cite book|last1=Muradov|first1=Şahbaz|title=Azərbaycan Respublikasında etno-demoqrafik proseslər: tarixi dəyişikliklər və reallıqlar|date=2013|location=Bakı|accessdate=28 sentyabr 2017}}</ref> 1913-cü ildə Bakı şəhərində əhalinin sayı 3 dəfə artaraq, 334 min nəfərə çatmışdı.<ref name="ethnos" /> [[Rusiya İmperiyası]]nın 5 ən böyük şəhərindən birinə çevrilən Bakıda əhali başlıca olaraq, miqrasiya hesabına artmışdı.<ref name="ethnos" /> Əsasən Bakıda məskunlaşan miqrantların əksəriyyətini ruslar təşkil edirdi.<ref name="ethnos" /> Ermənilərin sayı da miqrasiya hesabına yüksək templərlə artmış və Bakı əhalisinin milli tərkibində onların xüsusi çəkisi 17,5%-ə qədər yüksəlmişdi.<ref>4 Перепись Баку 1913, часть III, Население, выпуск 1, гор. Баку, Баку – 1916 г. səh. 4-5. Перепись Баку 1913 года, часть III, Население, выпуск 2, Промыслово-заводский районъ, Баку – 1915 г. səh. 4-5</ref> Eyni zamanda Bakıda yaşayan digər milli azlıqların da sayı dəfələrlə artmışdı.<ref name="ethnos" /> Məsələn, yəhudilərin sayı 5,7 dəfə artaraq, 10,8 min nəfər olmuş, ləzgilərin sayı isə min nəfərdən 8 min nəfərə qədər artmışdı.<ref name="ethnos" /> Bu dövrdə Bakıda azərbaycanlıların sayının artımı 74% təşkil etməklə ümumi artımdan olduqca geri qalırdı.<ref name="ethnos" /> Bunun nəticəsində Bakı əhalisinin milli tərkibində onların xüsusi çəkisi 1897-ci ildəki 36,0%-dən, 1913-cü ildə 21,0%-ə enmişdi.<ref name="ethnos" /> Bu dövrdə [[Cənubi Azərbaycan]]dan da on minlərlə azərbaycanlı Bakıya miqrasiya etmişdi.<ref name="ethnos" /> 1913-cü ildə Bakıda keçirilən əhali sayımının materiallarında Bakıda hər 6 nəfərdən biri Cənubi Azərbaycandan idi.<ref name="ethnos" /> 1970-ci ildə təkcə Bakıda 207,5 min nəfər erməni yaşayırdı ki, bu da bütün Azərbaycanda yaşayan ermənilərin 43%-nə bərabər idi.<ref name="ethnos" />

1988-ci ildə erməni millətçilərinin [[XX əsrdə Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası və köçürülməsi|azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası və köçürülməsi]] nəticəsində qovulmuş azərbaycanlıların əksəriyyəti Bakıda məskunlaşdırıldı.<ref name=ethnos /> [[Sumqayıt hadisələri (1988)|Sumqayıt hadisələri]] və [[Qara Yanvar]] Bakıda, Gəncədə və başqa yerlərdə azlıqda yaşayan ermənilərin əksəriyyətinin Azərbaycanı tərk etməsi ilə nəticələndi.<ref name="ethnos" /> Həmin dövrdə Moskvanın anti-Azərbaycan təbliğatına aldanan və Azərbaycan xalqının Rusiyaya qarşı hiddətindən təşvişə düşən Bakılı ruslar və onlara yaxın olan rusdilli etnik qrupların nümayəndələri arasında da Azərbaycanı tərk edib Rusiyaya gedənlər oldu.<ref name="ethnos" /> [[Qarabağ müharibəsi]]ndən sonra Bakıda 500 minə yaxın qaçqın və məcburi köçkünlər məskunlaşmışdır.<ref name="mayor" />

2017-ci ilin əvvəlindən Bakı şəhərinin əhalisinin sayı 3700 nəfər və ya 0,2% artaraq aprel ayının 1-nə 2 mln. 249,5 min nəfərə çatıb.<ref name="census2017">{{cite web|title=Bakının əhalisinin sayı 2,5 mln. nəfərə yaxınlaşır|url=https://apa.az/sosial_xeberler/bakinin-ehalisinin-sayi-2-5-milyon-nefere-yaxinlasir-9804.html|publisher=apa.az|accessdate=28 sentyabr 2017}}</ref> Hesabat dövründə Bakıda 3556 ölüm halı qeydə alınıb və əhalinin hər 1000 nəfərinə ölüm səviyyəsi 6,4 təşkil edib.<ref name="census2017" /> 2017-ci ilin ilk 3 ayı ərzində qeydiyyat şöbələri tərəfindən 2957 nikah və 1134 boşanma halları qeydə alınıb.<ref name="census2017" /> Əhalinin hər 1000 nəfərinə nikahların sayı 5,3, boşanmaların sayı isə 2 olub.<ref name="census2017" />

! 1897<ref>Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия) :Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи кроме губерний Европейской России-[http://demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=323 Город Баку]-Источник : Первая Всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Таблица XIII. Распределение населения по родному языку. (Губернские итоги). Т.Т.51-89. С.-Петербург: 1903-19051903–1905</ref> sa.

| [[Azərbaycanlılar|azərbaycanlı]]||13 526||40 341<ref group=q>1897-ci ildə azərbaycanlılar və tatarlar sadəcə tatar kimi qeydə alınıblar /y.-yoxdur /</ref>||118 737<ref group=q>1926-cı ildə azərbaycanlılar sadəcə türk olaraq qeydə alınıblar/ m/y-məlumat yoxdur./</ref>||139 160||211 372||361 638<ref group=q>1970 və 1979-cu illərdə talışlar azərbaycanlı olaraq siyahıya alınıblar.</ref>||530 556<ref group=q>1970 və 1979-cu illərdə talışlar azərbaycanlı olaraq siyahıya alınıblar.</ref>||735 462||1 574 252||1 848 107

| [[Tatlar|tat]]||...||1 072||2 980||m/y||5 396||7 115||7 708||7 960||m/y||m/y

| digər||...||8 816||50 417||20 775|| 20 997||11 378||11 681||13 482||5 836||6 077

<references group=q />

[[Şəkil:Mezquita del Viernes, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-28, DD 36-38 HDR.jpg|thumb|[[İçərişəhər]]də yerləşən [[Cümə məscidi (İçərişəhər)|Cümə məscidiməscidinin]]nin interyeri]]

2012-ci ildə [[Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi]]nin verdiyi mənbəyə görə, Bakı ərazisində 120 məscid var.<ref>{{cite web|title=3 milyonluq Bakıda 120 məscid|url=https://www.azadliq.org/a/24534584.html|publisher=www.azadliq.org|accessdate=28 sentyabr 2017}}</ref> Bakı ərazisinin tanınmış məscidlərindən [[Nardaran məscidi]], [[Təzəpir məscidi]], [[Murtuza Muxtarov məscidi]], [[Heydər məscidi]], [[Bibiheybət məscidi]], [[Hacı Sultanəli məscidi (Bakı)|Hacı Sultanəli məscidi]], [[İçərişəhər]]də yerləşən [[Məhəmməd məscidi (Bakı)|Məhəmməd məscidi]], [[Şah məscidi]], [[Bəylər məscidi]] və [[Cümə məscidi (İçərişəhər)|Cümə məscidiməscidini]]ni qeyd etmək olar.

Bakıda 3 pravoslav, 1 katolik, 1 erməni həvari kilsəsi, 1 lüteran kilsəsi və 2 sinaqoq var.<ref name="cathedral" /> Bakının tanınmış kilsələrindən və sinaqoqlarından [[Müqəddəs Qriqori kilsəsi (Bakı)|Müqəddəs Qriqori kilsəsikilsəsini]]ni, [[Müqəddəs Mürdaşıyan Zənənlər Kafedralı]], [[Bakirə Məryəmin Məsum Hamiləliyi kilsəsi (Bakı, pravoslav)|Bakirə Məryəmin Məsum Hamiləliyi kilsəsi]], [[Mixail Arxangel kilsəsi]], [[Xilaskar kilsəsi (Bakı)|Xilaskar kilsəsi]], [[Dağ yəhudilərinin sinaqoqu (Bakı)|Dağ yəhudilərinin sinaqoqu]] və [[Aşkenazi yəhudilərinin sinaqoqu (Bakı)|Aşkenazi yəhudilərinin sinaqoqusinaqoqunu]]nu qeyd etmək olar. İbadət evləri ilə yanaşı, şəhərdə xristian və yəhudi dini tədris müəssisələri, o cümlədən pravoslav kilsələri yanında bazar günü məktəbləri<ref>Hüseyn Əhmədov. Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2014. - səh. 125.</ref>, protestant icmalarının [[Bibliya]] kursları, yəhudilərin [[ivrit dili]]ni, yəhudi dini və mədəniyyətini öyrətmə kursları və s. fəaliyyət göstərir.<ref name="cathedral">{{cite web|title=Tolerantlıq|url=http://multiculturalism.preslib.az/az_a4.html|publisher=multiculturalism.preslib.az|accessdate=28 sentyabr 2017}}</ref>

| [[Şəkil:Park in 8-nd micro-ryon of Binagadi raion of Baku.JPG|150px|]] || [[Binəqədi rayonu]] || [[24 noyabr]] [[1931]]<ref name="azstat" /> || 0.17<ref name="azstat" /> || 260.6<ref name="azstat">{{cite web|title=Bakı şəhəri və onun rayonları üzrə əhalinin sayı|url=http://www.baku.azstat.org/section/demography/004.xls|publisher=www.baku.azstat.org|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref>

| [[Şəkil:Futbol meydancasi - panoramio.jpg|150px|]] || [[Qaradağ rayonu]] || [[1931]]<ref name="azstat" /> || 1.08<ref name="azstat" /> || 120.5<ref name="azstat" />

| [[Şəkil:Park in Nərimanov raion, Baku, 2010.jpg|150px|]] || [[Nərimanov rayonu]] || [[24 noyabr]] [[1931]]<ref name="azstat" /> || 0.02<ref name="azstat" /> || 174.7<ref name="azstat" />

| [[Şəkil:Yaşayış evi, 28 May küçəsi, 5 2016.jpg|150px|]] || [[Nəsimi rayonu]] || [[13 iyun]] [[1969]]<ref name="azstat" /> || 0.01<ref name="azstat" /> || 218.3<ref name="azstat" />

| [[Şəkil:Heydar Aliyev Center.jpg|150px|]] || [[Nizami rayonu (Bakı)|Nizami rayonu]] || [[21 noyabr]] [[1980]]<ref name="azstat" /> || 0.02<ref name="azstat" /> || 195.4<ref name="azstat" />

| [[Şəkil:Ramana Castle.jpg|150px|]] || [[Sabunçu rayonu]] || [[24 noyabr]] [[1931]]<ref name="azstat" /> || 0.24<ref name="azstat" /> || 239.1<ref name="azstat" />

| [[Şəkil:Sahil bağından Üzeyir Hacıbəyov və Bülbül küçələrinin kəsişməsi.jpg|150px|]] || [[Səbail rayonu]] || [[24 noyabr]] [[1931]]<ref name="azstat" /> || 0.03<ref name="azstat" /> || 100.5<ref name="azstat" />

| [[Şəkil:Suraxanı RİH.jpg|150px|]] || [[Suraxanı rayonu]] || [[1934]]<ref name="azstat" /> || 0.12<ref name="azstat" /> || 214.4<ref name="azstat" />

| [[Şəkil:Oil Rocks Wells.jpg|150px|]] || [[Pirallahı rayonu]] || [[21 dekabr]] [[2012]]<ref name="azstat" /> || 0.03<ref name="azstat" /> || 20.0<ref name="azstat" />

| [[Şəkil:Şah İsmayıl Xətai metrostansiyası.JPG|150px|]] || [[Xətai rayonu]] || [[1934]]<ref name="azstat" /> || 0.03<ref name="azstat" /> || 275.5<ref name="azstat" />

| [[Şəkil:Buzovna bağları.jpg|150px|]] || [[Xəzər rayonu]] || [[3 noyabr]] [[1934]]<ref name="azstat" /> || 0.37<ref name="azstat" /> || 161.9<ref name="azstat" />

| [[Şəkil:Sabir adına kitabxananın binası.jpg|150px|]] || [[Yasamal rayonu]] || [[24 noyabr]] [[1931]]<ref name="azstat" /> || 0.01<ref name="azstat" /> || 218.3<ref name="azstat" />

1860-cı ildən [[Şamaxı quberniyası]]nın paytaxtına çevrilmiş Bakını idarə edən qurum 1870-ci ildə təsis edilmiş [[Bakı Şəhər Duması]] idi.<ref name=prez /> Duma üzvləri "qlasnı" adlanırdı.<ref name=mayor /> 1878-ci ildə Bakıda Dumaya seçkilər başladı.<ref name=mayor /> İlk Dumaya 72 nəfər, sonralar 75 nəfər üzv seçilmişdi.<ref name=mayor /> Fərmana görə, azərbaycanlıların sayı Duma üzvlərinin ümumi sayının yarısından çox ola bilməzdi.<ref name=mayor /> Dumaya yaşı 25-dən yuxarı olan, daşınmaz əmlak sahibləri və ya 1500 manatlıq məbləğdə ticarət və sənaye müəssisələrinə malik şəxslər seçilə bilərdilər.<ref name=mayor /> Bələdiyyə idarələri icraçı, Duma isə qanunverici orqan hesab edilirdi.<ref name=mayor /> Şəhər təsərrüfatının qurulması üçün Duma qərar verir, bələdiyyə idarəsi isə bu qərarı yerinə yetirirdi.<ref name=mayor />

Dumanın iclasları [[rus dili]]ndə aparılırdlı.<ref name=mayor /> Buna görə rus dilində danışa bilməyən qlasnılar iclaslarda çox zaman [[yuxu|mürgü]] vururdular.<ref name=mayor /> Bakı Şəhər Dumasının tanınmış üzvlərindən [[Həbib bəy Mahmudbəyov]], [[Hacı Zeynalabdin Tağıyev]], [[Ağa Musa Nağıyev]], [[Şəmsi Əsədullayev]], [[Əjdər bəy Aşurbəyov]], [[Ağabala Quliyev]], [[Məmmədhəsən Hacınski]], [[Həsən bəy Ağayev]], [[Əlimərdan bəy Topçubaşov]], [[Əhməd bəy Pepinov]], [[Məşədi Əzizbəyov]] və [[Həsən bəy Zərdabi]]ni qeyd etmək olar.<ref name=mayor />

1939-1977-ci illər arası şəhəri Bakı Şəhər Zəhmətkeş Deputatları Sovetinin İcraiyyə Komitəsi idarə edirdi.<ref name=prez /> 1977-ci ildə qurum Bakı Şəhər Xalq Deputatları Sovetinin İcraiyyə Komitəsi adlandırılmışdır.<ref name=prez /> 1991-ci ildən indiyədək şəhəri [[Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti]] idarə edir.<ref name=prez /> Azərbaycan [[Avropa Şurası]]na üzv olan yeganə dövlətdir ki, onun böyük şəhər bələdiyyəsi yoxdur.<ref>{{cite web|last1=Kazımov|first1=Seymur|title=Bakı şəhər Bələdiyyəsi nə üçün yaradılmır?|url=http://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-37762070|publisher=[[BBC]]|accessdate=25 sentyabr 2017}}</ref>

[[Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin binası]] [[İstiqlaliyyət küçəsi]]nin mərkəzində yerləşir.<ref name=prez /> Bina [[1900]]-[[1904]]-cü illərdə memar [[İosif Qoslavski]]nin layihəsi əsasında [[Barokko memarlığı|barokko]] stilində inşa edilmişdir.<ref name=prez /> Binanın fasadının bəzəyi üçün [[İtaliya]]dan qırmızı dekorativ kərpic və rəngli mərmər gətirilmişdir.<ref name=prez /> Fasadın mərkəzini Bakı şəhərinin gerbi bəzəyir.<ref name=prez />

[[Azərbaycan]]da [[XX əsr]]in əvvəllərindən başlayaraq inkişaf edən və [[Azərbaycan Respublikası]]nın iqtisadiyyatında əhəmiyyətli rolu olan [[Azərbaycanda neft sənayesi|neft sənayesi]] əsas etibarilə Bakı ətrafında cəmləşib. [[XVI əsr]]in əvvələrində tarixçi Əmin Əhməd ər-Razinin məlumatına görə, Bakı ətrafında 500-ə qədər neft çalası və quyu mövcud olmuş və onlardan ağ və qara neft hasil edilmişdir.<ref name=gasgoal>{{cite journal|title=Interesting facts from Azerbaijan oil and gas history|date=2012|pages=2-28|url=http://www.socarplus.az/pub/book/spextra_autumn_2012/files/publication.pdf|accessdate=8 December 2015}}</ref> [[1647]]-ci ildə Türk səyyahı [[Övliya Çələbi]] Bakıda olmuş, buradakı neft mədənləri, çıxarılan neftin müxtəlif rənglərdə olması, neftin [[İran]]a, [[Mərkəzi Asiya|Orta AsiyaAsiyaya]]ya, [[Türkiyə]]yə və [[Hindistan]]a aparılması və gətirdiyi illik gəlir haqqında məlumat vermiş, Bakıda fəaliyyət göstərən neft şirkətlərini müfəssəl təsvir etmişdir.<ref name=gasgoal /> [[1729]]-cu ildə [[Rusiya]]nın İrandakı səfirliyinin əməkdaşı və həkimi İoann Lerkx Bakıya gəlmiş və Abşerondakı neft yataqları haqqında ətraflı məlumat verərək burada əsrlər boyu neftin hasil edildiyini, məişətdə və sənayedə yanacaq kimi geniş istifadə olunduğunu təsdiqləmişdir.<ref name=gasgoal />

[[1803]]-ci ildə dünyada ilk dəfə olaraq bakılı Hacı Qasımbəy Mənsurbəyov [[Bibiheybət]] körfəzində, sahildən 18 və 30 metr aralıda ikiquyudan neft çıxarmağa başlamışdır.<ref name=gasgoal /> Lakin birinci dəniz mədəninin ömrü çox qısa olmuşdur – [[1825]]-ci ilin güclü dəniz fırtınası quyuları məhv etmişdir.<ref name=gasgoal /> [[1846]]-cı ildə Bibiheybətdə Zaqafqaziya diyarı Baş İdarəsinin üzvü olan Vasili Semyonovun təklifi ilə Bakı neft mədənlərinin direktoru mayor Alekseyevin rəhbərliyi altında sənaye üsulu ilə 21 metr dərinlikdə kəşfiyyat quyusu qazılmış və müsbət nəticə vermişdir.<ref name=gasgoal /><ref>[http://www.president.az/articles/23441 İlham Əliyev Bibiheybət mədəninin ərazisində dünyada sənaye üsulu ilə qazılmış ilk quyunun bərpadan sonrakı vəziyyəti ilə tanış olub]</ref> [[1859]]-cu ildə Bakıda Dubinin qardaşlarının iri neftayırma zavodu istifadəyə verilmişdir.<ref name=gasgoal /> Zavodda əsasən ağ neft istehsal olunurdu. 1872–1873-cü illərdə Xəzər dənizində taxta barjlarla neft nəql edilmişdir.<ref name=gasgoal /> [[1872]]-ci ildə [[Nobel qardaşları]] Bakıda "[[Branobel]]" adlı ilk neft şirkətini təsis etdilər.<ref>{{cite web|title=“Qara qızıl” diyarı Azərbaycan|url=http://www.caspianoilgas.az/2013/?p=azerbaijan_country_of_black_gold&l=az|website=www.caspianoilgas.az|publisher=Caspian Oil & Gas Azerbaijan|accessdate=11 December 2015}}</ref>

}}</ref> 1999-cu il aprelin 17-də [[Azərbaycan Respublikasının Prezidenti]] Heydər Əliyev, Gürcüstan Prezidenti [[Eduard Şevardnadze]] və Ukrayna Prezidenti [[Leonid Kuçma]]nın iştirakı ilə [[Bakı-Supsa neft kəməri]] və Gürcüstanın [[Qara dəniz]] sahilindəki Supsa ixrac terminalı istismara verilmişdir.<ref name=oilstrat /> "Çıraq" yatağından hasil olunan neftin Supsa limanından dünya bazarlarına ixracına başlanmış və ilk dəfə olaraq Azərbaycan nefti şimala yox, qərbə istiqamət götürmüşdür.<ref name=oilstrat /> 1999-cu il noyabrın 18-də [[ATƏT]]-in İstanbul Zirvə görüşünün gendişində Heydər Əliyev, Eduard Şevardnadze və [[Süleyman Dəmirəl]] "Xam neftin Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan və Türkiyə Cümhuriyyətinin ərazilərilə [[Bakı-Tbilisi-Ceyhan]] əsas ixrac boru kəməri vasitəsilə nəql edilməsinə" dair saziş imzalamışlar.<ref name=oilstrat>{{cite web|title=AZƏRBAYCAN NEFTİ|url=http://www.azerbaijan.az/portal/Economy/OilStrategy/oilStrategy_a.html|website=www.azerbaijan.az|accessdate=8 December 2015}}</ref>

[[2007]]-ci ildə [[Bakı-Tbilisi-Ərzurum Boru Xətti]] istifadəyə verilmişdir.<ref name=gasgoal /> Azərbaycan Prezidentinin [[16 avqust]] [[2001]]-ci il tarixli fərmanı ilə [[20 sentyabr]] hər il Azərbaycanda "[[Neftçilər günü]]" peşə bayramı kimi qeyd edilməsi rəsmiləşdirilib.<ref>{{cite web|title=Azerbaijan marks Oil Workers’ Day|url=http://news.az/articles/society/82741|website=news.az|publisher=news.az|accessdate=9 December 2015}}</ref> 2017-ci ildə Bakıda Azəri-Çıraq-Günəşli blokunun 2050-ci ilədək işlənilməsinə dair müqavilə imzalanmışdır.<ref>{{cite web|title=Azərbaycanda neft yatağı ilə bağlı mühüm razılaşmanın imzalanma mərasimi olacaq|url=http://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-41253526|publisher=[[BBC]]|accessdate=13 sentyabr 2017}}</ref>

1874-ci il fevralın 28-də Bakıda fəaliyyətə başlayan Bakı kredit cəmiyyəti ilk bank müəssisəsi olmaqla Şimali Azərbaycanda kapitalist kredit sisteminin yaranmasının əsasını qoydu.<ref name="quarter">{{cite book|title=Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. IV cild (XIX əsr).|date=2007|publisher=Elm|location=Bakı|isbn=978-9952-448-37-5|pages=504|accessdate=30 sentyabr 2017}}</ref> 1874-cü il iyunun 1-dən Bakıda ikinci bank müəssisəsi -– Dövlət bankının şöbəsi fəaliyyətə başladı.<ref>Исторический обзор кредитных установлений в России. Соста- витель И.А.Печергин. СПб., 1904, стр. 121</ref> Bakıda 1881-ci ildə Bakı ictimai şəhər bankı, 1886-cı ildə Tiflis kommersiya bankının şöbəsi, 1890-cı ildə Volqa-Kama kommersiya bankının şöbəsi, 1897-ci ildə Kiyev və yaxud Cənubi Rus sənaye bankının şöbəsi, 1898-ci ildə Sankt-Peterburq-Azov kommersiya bankının şöbəsi, Rus ticarət-sənaye bankının şöbəsi, 1899-cu ildə Don torpaq bankı, 1900-cü ildə Bakı şəhər kredit cəmiyyəti, İranın Uçot-borc bankının şöbəsi təsis edildi.<ref>Rusiya MDTA, f. 20, siyahı 6, iş 192, v. 10; f. 583, siyahı 2, iş 1295, v. 125; f. 587, siyahı 44, iş 34, v. 107; f. 595, siy. 6, iş 183, v. 59</ref>

Bakı Qafqazda ən əhəmiyyətli turistik məkanlardan biri sayılır. 2015-ci ildə Bakının mərkəzindəki [[Nizami küçəsi (Bakı)|Nizami küçəsi]] dünyanın ən bahalı küçələri siyahısına daxil olub.<ref name=luxury>{{cite web|title=They really ARE paved with gold: From New York's Fifth Avenue to Nizami Street in Baku, these are the world's most expensive shopping streets|url=http://www.dailymail.co.uk/travel/travel_news/article-3144913/They-really-paved-gold-New-York-s-Fifth-Avenue-Nizami-Street-Baku-world-s-expensive-shopping-streets.html|publisher=www.dailymail.co.uk|accessdate=24 sentyabr 2017}}</ref> [[Dövlət Statistika Komitəsi]]nin 2014-cü ildə yaydığı məlumata əsasən, Azərbaycanda 30 beşulduzlu otel var və onların əksəriyyəti Bakıda yerləşir.<ref name=price>{{cite web|title=Bakıda ən yaxşı otellərin bəziləri Əliyevlərindir|url=https://www.amerikaninsesi.org/a/aliyev_hotel/2841232.html|publisher=www.amerikaninsesi.org/|accessdate=22 sentyabr 2017}}</ref> Şəhərin tanınmış otellərindən [[JW Marriott Absheron]], [[İnturist otel]], [[Hilton Baku]], [[Kempinski Hotel-Badamdar]], [[Four Seasons Hotel Baku]], [[Fairmont Baku]], [[Bulvar Hotel]] və [[Jumeirah Bilgah Beach Hotel]]-i qeyd etmək olar.<ref name=price />

Əvvəlki Kirov rayonu adlanan Binəqədi rayonu, 29 aprel 1992-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının Qərarı ilə "Binəqədi rayonu" adlandırılmışdır.<ref name="keyreki" />

Rayon ərazisində [[Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti]]nin müvafiq qərarı ilə dövlət tərəfindən qorunan, Binəqədi qəsəbəsi ərazisində yerləşən, 1915-ci ildə inşa edilmiş hamam, 1908-ci ildə inşa edilmiş, məscid və minarə, [[Xocəsən]] qəsəbəsi ərazisində yerləşən XVIII əsrə aid ovdan, IX -– XVII əsrlərə aid yaşayış yeri, XVII əsrə aid karvansaray, [[Biləcəri]] qəsəbəsi ərazisində yerləşən 1658-ci ildə inşa edilmiş məscid, arxeoloji abidələr sırasına daxil edilmiş Binəqədi qəsəbəsi ərazisində yerləşən neft mədənləri ərazisində Tunc dövrü "Nekropol"u, neft mədənləri ərazisində XV-XVIII əsrə aid yaşayış yeri, eyni zamanda, [[Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti]]nin 16 mart, 1982-ci il tarixli, 167 saylı Qərarına əsasən "Dövlət Qoruğu" elan edilmiş [[Binəqədi dördüncü dövr fauna və flora qəbiristanlığı]] və [[Keyrəki palçıq vulkanı]] mövcuddur.<ref name="keyreki" /> Bundan əlavə, rayon ərazisində son illər və eyni zamanda, əvvəllər yaradılmış, lakin dövlət tərəfindən qorunan abidələr sırasına daxil edilməmiş mədəniyyət abidələrindən Binəqədi qəsəbəsində mövcud olan ilk neft quyusu da mövcuddur.<ref name="keyreki">{{cite web|title=Rayon haqqında|url=http://binegedi-ih.gov.az/page/86.html|publisher=binegedi-ih.gov.az|accessdate=26 sentyabr 2017}}</ref>

Binəqədi rayonunda yerləşən mühüm məkanlardan [[Bakı Tennis Akademiyası]]nı qeyd etmək olar.<ref name=keyreki />

Azərbaycan şairi [[Nizami Gəncəvi]]nin adını daşıyan rayonu 1980-cı ilin noyabr ayında yaradılmışdır.<ref name="nizami" /> Bakının qədim yaşayış məntəqələrindən sayılan [[Keşlə]] qəsəbəsi rayonun inzibati ərazi bölgüsünə daxildir.<ref name="nizami" /> Nizami rayonu Heydər Əliyev, Qara Qarayev və Babək prospektləri ilə yanaşı, "[[Koroğlu metrostansiyası|Koroğlu]]", "[[Qara Qarayev metrostansiyası|Qara Qarayev]]", "[[Neftçilər metrostansiyası|Neftçilər]]" və "[[Xalqlar Dostluğu metrostansiyası|Xalqlar Dostluğu]]" metro stansiyaları Bakı şəhərinin yol-nəqliyyat infrastrukturunda xüsusi əhəmiyyətə malikdir.<ref name="nizami" /> Rayonda 22 orta ümumtəhsil məktəbi, 9 xəstəxana və 13 poliklinika fəaliyyət göstərir.<ref name="nizami">{{cite web|title=Nizami rayonu|url=http://nizami-ih.gov.az/page/10.html|publisher=nizami-ih.gov.az|accessdate=27 sentyabr 2017}}</ref>

[[Nərimanov rayonu]]nun yaradılmasının əsası 1941-ci ildə qoyulmuşdur.<ref name="narimanov" /> 1941-ci ilin yanvar ayında [[Keşlə]] rayonu Zəhmətkeş Deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsi yaradılmış, 1957-ci ilin avqust ayında isə Keşlə rayonunun adı dəyişdirilərək Nərimanov rayon Zəhmətkeş Deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsi adlandırılmışdır.<ref name="narimanov" /> 1959-cu ilin dekabr ayında Dzerjinski rayonu ləğv edilmiş və onun ərazisi 1960-cı ilin yanvar ayından Nərimanov rayonuna daxil edilmişdir.<ref name="narimanov" /> 27 avqust 1957-ci ildən 6 oktyabr 1977-ci ilədək Nərimanov rayonu Zəhmətkeş Deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsi, 7 oktyabr 1977-ci ildən 17 oktyabr 1991-ci ilədək Nərimanov rayon Xalq Deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsi kimi fəaliyyət göstərmişdir.<ref name="narimanov" /> Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 18 oktyabr 1991-ci il tarixli Fərmanına əsasən Nərimanov rayon Xalq Deputatları Soveti ləğv edilmiş, onun əvəzində Nərimanov Rayon İcra Hakimiyyəti yaradılmış və bu adla 20 noyabr 1991-ci ildən fəaliyyət göstərir.<ref name="narimanov" />

Nərimanov rayonu ərazisində qəsəbə, kənd və digər inzibati ərazi dairələri mövcud deyildir.<ref name="narimanov" /> Rayon ərazisində 22 iri sənaye müəssisəsi, 6 Elmi Tədqiqat və Layihə İnstitutu, 10 bank və onların filialları, 9 rabitə müəssisəsi, 4 mehmanxana fəaliyyət göstərir.<ref name="narimanov" /> Rayonda 8 ali məktəb, 22 orta məktəb, 3 lisey, 34 uşaq bağçası, 27 səhiyyə müəssisəsi, 9 xəstəxana, 4 tarixi abidə yerləşir.<ref name="narimanov" /> Nəsimi rayonunda yerləşən mühüm məkanlardan [[Bakı Zooloji Parkı]] və [[Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu]]nu qeyd etmək olar.<ref name="narimanov">{{cite web|title=Rayon haqqında|url=http://narimanov-ih.gov.az/page/10.html|publisher=narimanov-ih.gov.az|accessdate=27 sentyabr 2017}}</ref>

[[Nəsimi rayonu]] 1969-cu il iyunun 13-də yaradılmışdır.<ref name="nasimi" /> Nəsimi rayonu ərazisində qəsəbə, kənd və digər inzibati ərazi dairələri mövcud deyildir.<ref name="nasimi" /> Rayon ərazisində 8 ali məktəb, 33 orta məktəb, 4 orta ixtisas və peşə məktəbi, 8 məktəbdənkənar tərbiyə müəssisəsi, 2 musiqi məktəbi, 47 körpələr evi-uşaq bağçası, 11 xəstəxana, 11 poliklinika, 13 memarliq abidəsi yerləşir.<ref name="nasimi" /> Rayonda 12 istirahət parkı, 1 mədəniyyət evi, 3 kinoteatr, 6 kitabxana fəaliyyət göstərir.<ref name="nasimi" />

Nəsimi rayonunda yerləşən mühüm məkanlardan [[Heydər Əliyev Sarayı]], [[Bakı Dəmir Yolu Vağzalı]], [[Bakı Dövlət Sirki]] və [[Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı]]nı qeyd etmək olar.<ref name="nasimi" /> Bakı metropoliteninin "[[28 May metrostansiyası|28 May]]", "[[Memar Əcəmi metrostansiyası|Memar Əcəmi]]", "[[Cəfər Cabbarlı metrostansiyası|Cəfər Cabbarlı]]" və "[[20 Yanvar metrostansiyası|20 Yanvar]]" stansiyaları da rayon ərazisində yerləşir.<ref name="nasimi">{{cite web|title=Rayon haqqında|url=http://nesimi-ih.gov.az/page/10.html|publisher=nesimi-ih.gov.az|accessdate=27 sentyabr 2017}}</ref>

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 21 dekabr 2012-ci il tarixli qərarı ilə [[Pirallahı]], [[Çilov adası|Çilov]] və [[Neft Daşları]] qəsəbələrinin inzibati ərazi dairələrindən ibarət Pirallahı rayonu yaradıldı.<ref name="holy" /> 3 fevral 2014-cü il tarixli "Bakı şəhərinin Xəzər və Pirallahı rayonlarının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu"na əsasən [[Gürgən (Azərbaycan)|Gürgən]] qəsəbəsi inzibati ərazi dairəsi Bakı şəhəri Xəzər rayonunun tabeliyindən çıxarılaraq Bakı şəhəri Pirallahı rayonunun tabeliyinə verilmişdir.<ref name="holy">{{cite web|title=Pirallahi rayonu: History|url=http://pirallahi-ih.gov.az/page/11.html|publisher=pirallahi-ih.gov.az|accessdate=27 sentyabr 2017}}</ref>

[[Qaradağ rayonu]] inzibati ərazi vahidi kimi Puta-Şubanı mədəninin kəşfi ilə əlaqədar yaradılmışdır.<ref name="blackmount" /> 1923-cü ilin mayın 7-də [[Puta]] qəsəbəsindəki klubda ilk partiya konfransı keçirilmiş və rayonun əsası qoyulmuşdur.<ref name="blackmount" /> Rayon 1937-ci ilədək Mikoyan rayonu, 1956-cı ilədək Molotov rayonu, 1956-63-cü illərdə Qaradağ rayonu, 1963-66-cı illərdə Əzizbəyov rayonu, 1966-cı ildən isə yenidən Qaradağ rayonu adlandırılmışdır.<ref name="blackmount" /> Rayonun adı Zaqafqaziyada ilk dəmiryol stansiyalarından olan Qaradağ stansiyasının adı ilə bağlıdır.<ref name="blackmount" />

Qaradağ rayonunun mərkəzi şəhərtipli [[Lökbatan]] qəsəbəsidir.<ref name="blackmount" /> Rayonun ikinci böyük şəhərtipli qəsəbəsi [[Sahil]] qəsəbəsidir.<ref name="blackmount">{{cite web|title=Qaradagh rayonu: History|url=http://qaradagh.gov.az/page/11.html|publisher=qaradagh.gov.az|accessdate=27 sentyabr 2017}}</ref>

Sabunçu rayonunun əsası 1920-ci ildə qoyulmuşdur.<ref name="lenin" /> 1958-ci ildə rayonun adı Lenin rayonu olaraq dəyişdirildi.<ref name="lenin" /> 29 aprel 1992-ci ildən Lenin rayonunun adı dəyişdirilərək Sabunçu rayonu adlandırılmışdır.<ref name="lenin" /> Sabunçu rayonu 10 inzibati qəsəbədən ibarətdir.<ref name="lenin" /> Rayonda 47 məktəb, 3 internat və 24 səhiyyə müəssisələri fəaliyyət göstərir. Həmçinin rayonun ərazisində müxtəlif mülkiyyət hüququna məxsus 85 sənaye, 51 tikinti, 16 nəqliyyat, 6 kənd təsərrüfatı və 359 ticarət obyekti və sair fəaliyyət göstərir.<ref name="lenin">{{cite web|title=Tarixi|url=http://sabunchu-ih.gov.az/page/11.html|publisher=sabunchu-ih.gov.az|accessdate=27 sentyabr 2017}}</ref>

[[Suraxanı rayonu]] 3 noyabr 1934-cü ildə yaradılıb.<ref name="suraxani" /> Rayon 18 aprel 1990-cı ilədək Orconikidze rayonu adlanırdı.<ref name="suraxani" /> Rayonda neft sənayesinə aid müxtəlif müəssisələr fəaliyyət göstərir.<ref name="suraxani" /> Suraxanı rayonunda yerləşən mühüm məkanlardan [[Atəşgah]] məbədini qeyd etmək olar.<ref name="suraxani">{{cite web|title=Tarixi|url=http://surakhani-ih.gov.az/page/11.html|publisher=surakhani-ih.gov.az|accessdate=27 sentyabr 2017}}</ref>

Səbail – [[Bakı buxtası]]nda, sahildən təqribən 350 &nbsp;m cənub-qərbdə yerləşmiş [[Bayıl qalası|tarixi-memarlıq abidəsinin]] adıdır.<ref name="sabail" /> Uzunluğu 140, eni 35 m-dir. 3 dairəvi və 12 yarımdairəvi bürcü olan daş divarla (eni 1,2–2 m) əhatələnmişdir.<ref name="sabail" /> Arxeoloji tədqiqatlar zamanı Səbaildən üzərində [[ərəb dili]]ndə kitabə, insan, quş və heyvan təsviri olan 700-dək daş, habelə Şirvanşah Gerşasbın [[I Güştasp]] adından kəsilmiş mis pul, bina qalıqları, gil qablar, dəndaşı, daş pərsəng, bıçaq tiyəsi, mismar və s. tapılmışdır.<ref name="sabail" /> Kitabələrdə [[Quran]] [[ayə]]ləri, 1234-35-ci il tarixi, müxtəlif şəhərlərin, sənətkarların və Şirvanşahların adları yazılmışdır.<ref name="sabail">{{cite web|title=Sabail rayonu|url=http://sabail-ih.gov.az/page/11.html|publisher=sabail-ih.gov.az|accessdate=26 sentyabr 2017}}</ref>

Xalq arasında "Sualtı şəhər", "Bayıl daşları", "Şəhri-i Yunan", "Karvansara", "Bayıl qəsri" və s. adlanan Səbail təqribən XIII əsrin əvvəllərində tikilmiş, XIV əsrin əvvəllərində isə tektonik dəyişikliklər nəticəsində Xəzərin suları altında qalmışdır.<ref name="sabail" /> Sonralar suyun səviyyəsi tədricən aşağı enmiş və 1723-cü ildə abidə yenidən görünməyə başlamışdır.<ref name="sabail" /> Ehtimal olunur ki, Səbail müdafiə qalası və gömrükxana, bəzi alimlərin fikrincə isə ibadətxana olmuşdur.<ref name="sabail" />

Səbail rayonunun ərazisində antik dövrə və orta əsrlərə aid abidələr mövcuddur. Rayonda yerləşən abidələdən [[İçəri şəhər]], [[Şirvanşahlar saray kompleksi]] və [[Qız qalası (Bakı)|Qız qalasıqalasın]]nıı qeyd etmək olar.<ref name="saba" /> Bakı şəhərinin və eləcə də respublikanın əsas mədəniyyət mərkəzləri, o cümlədən 7 teatr, filarmoniya, 5 kitabxana, 16 muzey, 4 mədəniyyət evi, 3 musiqi məktəbi, 47 mehmanxana Səbail rayonunda fəaliyyət göstərir.<ref name="saba" /> Ərazidə müxtəlif elm, incəsənət korifeyləri, müharibə və ədəbi qəhrəmanların şərəfinə ucaldılmış heykəl və büstlər, 4 park və 18 istirahət bağı vardır.<ref name="saba">{{cite web|title=Sabail rayonu: Mədəniyyət|url=http://sabail-ih.gov.az/page/16.html|publisher=sabail-ih.gov.az|accessdate=26 sentyabr 2017}}</ref>

Səbail rayonu Bakı şəhərinin ən qədim rayonu olaraq, ötən əsrin 20-ci illərindən inzibati ərazi vahidi kimi formalaşmışdır.<ref name="sabail" /> Rayon əvvəlcə "Bayıl -– Bibi-Heybət", 1931-ci ildən "Stalin", 1960-cı ildən isə "26 Bakı Komissarları" adını daşımış və 29 aprel 1992-ci ildən Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Milli Şurasının 112 saylı qərarına əsasən Səbail rayonu adlandırılmışdır.<ref name="sabail" /> Bakı məntəqələrindən biri [[Badamdar]] və qədim tarixi olan [[Bibiheybət]] qəsəbələri Səbail rayonunun inzibati ərazisindədir.<ref name="sabail" /> Rayonda 3 bələdiyyə - Səbail, Badamdar və Bibiheybət bələdiyyələri fəaliyyət göstərir.<ref name="sabail" />

Xətai rayonu 1904-cü ildə Zavodskaya, 1920-ci ildən Fabrik zavodu rayonu, 1932-ci ildən Şaumyan rayonu adlandırılmışdır.<ref name="xata">{{cite web|title=Khatai rayonu: History|url=http://khatai-ih.gov.az/page/11.html|publisher=khatai-ih.gov.az|accessdate=26 sentyabr 2017}}</ref> 1981-ci ildə ayrılaraq bir hissəsinə [[Nizami rayonu]] adı verilmişdir.<ref name="xata" /> 5 yanvar 1990-cı ildən isə rayon Xətai adlanır.<ref name="xata" /> Xətai rayonu Bakı şəhərinin Nizami, Nərimanov, Suraxanı, Nəsimi rayonları ilə həmsərhəddir.<ref name="xata" /> Şəhər əhəmiyyətli [[Nobel prospekti (Bakı)|Nobel]], Babək prospektləri, Zığ şossesinin bir hissəsi, Afiyəddin Cəlilov küçəsi, müasir yolötürücü komplekslərlə yanaşı [[Bakı metropoliteni]]nin [[Şah İsmayıl Xətai metrostansiyası|Şah İsmayıl Xətai]], [[Əhmədli metrostansiyası|Əhmədli]], [[Həzi Aslanov metrostansiyası|Həzi Aslanov]] stansiyaları da rayon ərazisində yerləşir.<ref name="xata" />

Abşeron yarımadasının şimal-şərqində yerləşən [[Xəzər rayonu]]nun ərazisi qədim yaşayış məskənlərindən hesab olunur.<ref name="khazar">{{cite web|title=Khazar rayonu: History|url=http://xazar-ih.gov.az/page/11.html|publisher=xazar-ih.gov.az|accessdate=26 sentyabr 2017}}</ref> Dövrümüzə gəlib çatan qayaüstü rəsmlər, yaşı eramızdan əvvəl hesablanan kurqanlar, qəbirstanlıqlar, tarixi-memarlıq abidələri, qalalar, tikililər, türbə və məscidlər ərazinin qədim mədəniyyətə malik olduğunu təsdiq edir.<ref name="khazar" /> Təkcə [["Qala" Dövlət Tarix-Etnoqrafya Qoruğu]]nun ərazisində 234-ə yaxın həyət, məscid və hamam vardır. Xəzər rayonu neft rayonu kimi də tanınır.<ref name="khazar" />

2010-cu il may ayının 24-də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə və əhalinin çoxsaylı xahişləri nəzərə alınaraq Əzizbəyov rayonu Xəzər rayonu adlandırılmışdır.<ref name="khazar" /> Rayonda 7 mədəniyyət evi və 2 klub, 3 musiqi məktəbi, 7 kitabxana, 3 muzey və 11 istirahət parkı mövcuddur.<ref name="karavan" /> Rayonda 4 otel vardır.<ref name="karavan">{{cite web|title=Mədəniyyət|url=http://xazar-ih.gov.az/page/16.html|publisher=xazar-ih.gov.az|accessdate=26 sentyabr 2017}}</ref>

1932-ci ildə yaradılmış [[Yasamal rayonu]]nun adı əvvələr Oktyabr rayonu adlanırdı.<ref name="yasamal" /> Azərbaycan öz müstəqilliyinə qovuşandan sonra Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 29 aprel 1992-ci il tarixli qərarına əsasən Oktyabr rayonun adı Yasamal rayonu adlandırılmışdır.<ref name="yasamal">{{cite web|title=Yasamal rayonu: History|url=http://yasamal-ih.gov.az/page/11.html|publisher=yasamal-ih.gov.az|accessdate=26 sentyabr 2017}}</ref> Bakı metropolitenin "[[Nizami metrostansiyası|Nizami]]", "[[Elmlər Akademiyası metrostansiyası|Elmlər Akademiyası]]", "[[İnşaatçılar metrostansiyası|İnşaatçılar]]" və "[[20 Yanvar metrostansiyası|20 Yanvar]]" metro stansiyaları rayon ərazisindədir.<ref>{{cite web|title=Rayon haqqında|url=http://yasamal-ih.gov.az/page/10.html|publisher=yasamal-ih.gov.az|accessdate=26 sentyabr 2017}}</ref>

[[Şəkil:Palacio de los Shirvanshah, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-26, DD 165-167 HDR.jpg|thumb|2000-ci ildə [[İçəri şəhər]], [[Şirvanşahlar saray kompleksi]] və [[Qız qalası (Bakı)|Qız qalası]] ilə birlikdə [[UNESCO]]-nun [[Azərbaycanda YUNESKO-nun Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı|Ümumdünya mədəni irsi siyahısısiyahısına]]na daxil edilmişdir.<ref name="UNESCO">{{cite web|title=Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower|url=http://whc.unesco.org/en/list/958|website=whc.unesco.org|publisher=[[UNESCO]]|accessdate=24 iyun 2017|archiveurl=http://whc.unesco.org/en/list/958|archivedate=24 iyun 2017}}</ref>]]

[[Ərəb xilafəti]]nin [[Azərbaycan Ərəb xilafətinin tərkibində|yüksəlişi dövründə]] Bakıda Azərbaycan memarlığının ən dəyərli örnəklərini yaratmışdır.<ref name=arxi>{{cite web|title=Tarixi memarlıq binaları|url=http://www.azerbaijans.com/content_1747_az.html|publisher=www.azerbaijans.com|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref><ref name="arabic">{{cite web|title=ORTA ƏSRLƏRDƏ MEMARLIĞIN İNKİŞAFI|url=http://www.azerbaijan.az/portal/Culture/Architecture/architecture_a.html|publisher=www.azerbaijan.az|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref>

Orta əsr memarlıq nümunələrindən [[Nardaran qalası]], [[Ramana qalası]], [[Məhəmməd məscidi (Bakı)|Məhəmməd məscidi]], [[Şah məscidi]], [[Hacı Qayıb hamamı]] və [[Atəşgah]]ı qeyd etmək olar.<ref name="arabic" /> 2000-ci ildə Bakının [[Səbail rayonu]]nda yerləşən [[İçəri şəhər]], [[Şirvanşahlar saray kompleksi]] və [[Qız qalası (Bakı)|Qız qalası]] ilə birlikdə [[UNESCO]]-nun [[Azərbaycanda YUNESKO-nun Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı|Ümumdünya mədəni irsi siyahısısiyahısına]]na daxil edilmişdir.<ref name="UNESCO" /><ref>{{cite web|title=Azerbaijan UNESCO World Heritage Sites —Heritage|url=http://www.worldheritagesite.info/azerbaijan/|publisher=www.worldheritagesite.info|accessdate=18 sentyabr 2017}}</ref>

XIX əsrin sonunda [[Azərbaycanda neft sənayesi]]nin inkişafı ölkə memarlığına təsir etmişdir. Bakının sürətli iqtisadi inkişafı zəngin sənayeçilərin böyük təbəqəsinin yaranması ilə müşayiət olundu, onların arasında [[Hacı Zeynalabdin Tağıyev]], [[Ağa Musa Nağıyev]], [[Murtuza Muxtarov]], [[Şəmsi Əsədullayev]] kimi mesanatlar Bakıda çox sayda ictimai binalar, məktəblər və xəstəxanaların yaranmasına səbəb olmuşdur. [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]nin memarlıq nümunələrindən [[Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı]], [[Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin binası]], [[İsmailiyyə Sarayı]] və [[Səadət Sarayı]]ni qeyd etmək olar. 1890-cı illərdə [[Mərdəkan]]da tikilmiş Bakı sənayeçisi Murtuza Muxtarovun villası Bakı varlılarının şəhərkənarı bağ tikintilərinin başlanğıcını qoydu.<ref name=rajabli />

Sovet dövrü Azərbaycan memarlığının ilk mərhələsi Bakı ətrafında fəhlə qəsəbələrinin salınması ilə bağlıdır.<ref name="soap" /> Abşeronda fəhlə qəsəbələrinin tikilməsi həmin dövrdə gənc sovet memarlığının ilk nümunələri idi. Keçmiş SSRİ-də ilk baş planlardan olan "Böyük Bakı"nın baş planı yeni tikiləcək rayonları da əhatə edirdi.<ref name="soap" /> Mənzil probleminin həlli ilə bağlı tədbirlərlə yanaşı, Abşeron yarmadasında nəqiliyyat rabitəsi də təkmilləşdirildi.<ref name="soap" /> 1926-cı ildə Bakının neft rayonlarını şəhərlərlə bağlayan elektrik dəmir yolu çəkildi.<ref name="soap" /> Keçmiş SSRİ-də ilk elektrik dəmir yolu olan bu xətt yol boyu inşa ediləcək tikililər kompleksinin memarlıq həlli ilə bağlı idi.<ref name="soap" /> Həmin dövrdə tikilmiş Sabunçu vağzalının binası bu binaların ən maraqlı nümunələrindəndir.<ref name="soap" /> İlk yaşayış massivlərindən olan Məmmədyarov qəsəbəsinin salınması ümumittifaq əhəmiyyətli tədbirlərdən biri idi.<ref name="soap">{{cite web|title=XX ƏSRDƏ AZƏRBAYCAN MEMARLIĞININ İNKİŞAFI|url=http://www.azerbaijan.az/portal/Culture/Architecture/architecture_04_a.html|publisher=www.azerbaijan.az|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref>

Dünyada ilk dəfə açıq dənizdə, polad dirəklər üzərində salınmış şəhərcik olan [[Neft Daşları]]nın layihələndirilməsi və tikintisi müharibədən sonrakı dövr memarlığın da özəl yer tutur.<ref name="soap" /> Neft Daşları 1949-cu ildə Xəzərdə zəngin neft yatağının tapılması ilə bağlı yaranmışdır.<ref name="soap" /> Bakının mərkəzi hissəsinin yenidən qurulması 1950-ci illərdə Azərbaycan memarlarının mühüm yaradıcılıq fəaliyyəti kimi davam edirdi.<ref name="soap" /> 1960-cı illərin sonu -– 80-ci illərdə Bakıda bir sıra iri ictimai bina və qurğular tikilmişdir. Bunlardan [[Bakı Dövlət Sirki]], [[Heydər Əliyev Sarayı|Respublika Sarayı]], "Bakı", "Qarabağ", "Azərbaycan", "Moskva", "Abşeron" mehmanxanaları, [[Bakı Dəmir Yolu Vağzalı]], [[Gülüstan Sarayı]] və s. binalar şəhərin memarlıq görkəmini daha da gözəlləşdirmişdir.<ref name="soap" />

=== Parkları və bağları ===

Bakının ən məşhur və böyük parkı — [[Bakı bulvarı]]dır. Dənizkənarı bulvar Bakı şəhər Dumasının 1909-cu ildə qəbul etdiyi qərara əsasən salınıb.<ref name=park /> Bulvarın yaradılması həmin vaxt Bakı Dumasında çalışan məşhur mühəndis [[Məmmədhəsən Hacınski]]nin adı ilə bağlıdır.<ref name=park /> 1920-ci illərin başlanğıcından Bakıda yaşıllaşdırma və bağ-park memarlığı sahəsində mühüm işlər görülməyə başlandı.<ref name="soap" /> 1930-cu illərin əvvəllərində yeni Bakı bulvarının salınması Bakının mərkəzi hissəsinin ümumi memarlıq-plan quruluşunun yaxşılaşdırılmasına əhəmiyyətli təsir göstərdi.<ref name="soap" /> Bu dövrdə Bakının memarlıq inkişafı 1924-1927-ci illərin baş planında nəzərdə tutulmuş bir sıra iri ictimai binaların tikintisinin başa çatdırılması və yaşıllaşdırılma işlərinin genişləndirilməsi ilə səciyyələnir.<ref name="soap" /> 1970-ci illərdə bulvar şərq və qərb istiqamətlərində genişləndirilərək uzunluğu 3,7 kilometrə çatdırıldı.<ref name=park /> 1998-ci ildən Bakı bulvarı [[milli park]] statusunu daşıyır.<ref name=park>{{cite web|title=Bakının əsrarəngiz fasadı|url=http://medeniyyet.az/page/news/21309/Bakinin-esrarengiz-fasadi.html|publisher=medeniyyet.az|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref> Bulvarda müxtəlif əyləncə, ticarət, mədəniyyət və idman mərkəzləri fəaliyyət göstərir. Bulvarın tanınmış obyektlərindən [[Beynəlxalq Muğam Mərkəzi]], [[Bakı İdman Sarayı]] [[Bakı Kristal Zalı]], [[Şeytan çarxı (Bakı)|Şeytan çarxı]], [[Kiçik Venesiya şəhərciyi]] və [[Daş salnamə muzeyi]]ni qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=Tarixi xronologiya|url=http://bulvar.gov.az/timeline.php|publisher=bulvar.gov.az|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref>

2010-cu ildə bulvarda [[Dövlət Bayrağı Muzeyi]] və [[Dövlət Bayrağı Meydanı]]nın açılışı olmuşdur. 20000 &nbsp;m² ərazisi olan meydanda ucaldılmış dayağın hündürlüyü 162 metr, bünövrəsinin diametri 3,2, bünövrənin üst hissəsinin diametri 1,09 metrdir. Qurğunun ümumi kütləsi 220 tondur. Bayrağın eni 35 metr, uzunluğu 70 metr, ümumi sahəsi 2450 kvadratmetr, kütləsi isə təqribən 350 kiloqramdır.<ref>[http://www.mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20091026074508283 Mediaforum.az, 2009-10-26]</ref> [[Ginnesin Rekordlar Kitabı|Ginnesin Rekordlar təşkilatı]] [[2010]]-cu il [[29 may|mayın 29-da]] Azərbaycan dövlət bayrağı dirəyinin dünyada ən hündür bayraq dirəyi olduğunu təsdiq edib.<ref>{{cite web|title=Tajikistan takes flag pole war to new heights|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/tajikistan/8157189/Tajikistan-takes-flag-pole-war-to-new-heights.html|publisher=www.telegraph.co.uk|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref>

XIX əsrin sonlarında Bakı ziyalılarının musiqi əyləncəsinin əsas forması evlərdə təşkil olunan musiqi axşamları çərçivəsindən kənara çıxmış həvəskar musiqi idi.<ref name="quarter" /> Musiqi həvəskarları yerli musiqiçilərin, hərbi kapelmeysterlərin, musiqi müəllimlərinin iştirakı ilə kütləvi konsertlər (çox vaxt xeyriyyəçilik məqsədi ilə) təşkil edirdilər.<ref name="quarter" />

Bakılıların eşitdiyi ilk [[opera]] [[Aleksey Verstovki]]nin 1889-cu ilin mayında D.Aqryonov-Slavyanskinin kapellasının konsert ifasında təqdim etdiyi "Askoldun məzarı" operası olmuşdur.<ref name="quarter" /> Həmin il dekabrın 5-də qastrola gəlmiş Tiflis opera truppasının ifasında Bakıda ilk peşəkar opera tamaşası göstərildi.<ref name="quarter" /> Açılışda [[Aleksandr Darqomıjski]]nin "Su pərisi" tamaşaya qoyulmuşdu.<ref name="quarter" /> Truppada [[İoakim Tartakov]], [[Varvara Zarudnaya]], [[Tatyana Lyubatoviç]] kimi məşhur müğənnilər oxuyurdu.<ref name="quarter" /> 1894-cü il mayın 16-da Peterburq truppasının ifasında Bakıda ilk peşəkar [[balet]] tamaşası göstərildi. Açılışında A.Adanın "Dəniz qulduru" baletinin tamaşası göstərilmişdi.<ref name="quarter" /> Mayın 16-dan 20-dək göstərilən beş tamaşanın arasında [[Adolf Adam]]ın "Jizel" və [[Leo Delib]]in "Koppeliya" baletləri də vardı.<ref name="quarter" />

Bakı musiqiçiləri öz qüvvələrini birləşdirmək üçün 1895-ci ildə teatr və musiqi şöbələri, həvəskar orkestr yaratdılar.<ref name="quarter" /> Bu orkestr F.Parizekin başçılığı altında 1897-ci ildə Bakıda ilk simfonik konsert mövsümünü açdı.<ref name="quarter" />

1908-ci il yanvarın 12-də [[Üzeyir Hacıbəyov]]un "[[Leyli və Məcnun (opera)|Leyli Leyli və Məcnun]]" operasının Bakıda səhnəyə qoyulmuşdur.<ref name="opera">{{cite web|last1=Rzayev|first1=Azer|title=Opera in Azerbaijan|url=https://www.azer.com/aiweb/categories/magazine/54_folder/54_articles/54_opera.html|publisher=www.azer.com|accessdate=24 sentyabr 2017}}</ref> Bu Müsəlman Şərqinin ilk operası idi.<ref name="opera" /> Bakı 1950-ci illərdən başlayaraq "[[Azərbaycan cazı|Caz şəhəri]]" kimi də tanınır.<ref>{{cite web|title=NURU ƏHMƏDOV:Caz -– mənim cavanlıq dövrümün musiqisidir.|url=http://jazzdunyasi.jazz.az/content/view/81/55/lang,az/|publisher=jazzdunyasi.jazz.az|accessdate=28 sentyabr 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=Bakı necə caz şəhəri oldu?|url=https://www.makroblog.az/a/1510964.html|publisher=www.makroblog.az|accessdate=28 sentyabr 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=Bakı -– cazın paytaxtı|url=http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2010/oktyabr/138049.htm|publisher=www.anl.az|accessdate=28 sentyabr 2017}}</ref> Şəhər 11-ci dəfədən çox beynəlxalq caz festivalına ev sahiblik edib.<ref>{{cite web|title=Bakı Caz Festivalı məşhur ifaçıları bir araya gətirib|url=http://www.azpress.az/index.php?lang=az&sectionid=news&id=19241|publisher=www.azpress.az|accessdate=28 sentyabr 2017}}</ref> 2012-ci ildə Bakı şəhərində [[2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi|57-ci Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi]] təşkil olunub.<ref>{{cite web|title=Eurovision ends in Swedish win and humiliation for Engelbert Humperdinck|url=https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2012/may/27/eurovision-humiliation-engelbert-humperdinck|publisher=www.theguardian.com|accessdate=23 sentyabr 2017}}</ref>

Bakıda 20-dən artıq muzeyi və incəsənət qalereyası fəaliyyət göstərir. Şəhərin tanınmış muzeylərindən [[Azərbaycan Tarixi Muzeyi]], [[Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi]], [[Azərbaycan Xalça Muzeyi]], [[Həsən bəy Zərdabi adına Təbiət Tarixi Muzeyi]], [[Miniatür Kitab Muzeyi]], [[Bakı Müasir İncəsənət Muzeyi]] və [[Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi]]ni, ev-muzeylərindən isə [[Bülbülün ev-muzeyi]], [[Cəfər Cabbarlının ev-muzeyi]], [[Nəriman Nərimanovun xatirə muzeyi]], [[Niyazinin ev-muzeyi]], [[Vaqif Mustafazadənin ev-muzeyi]], [[Tahir Salahovun ev–muzeyi]], [[Leopold və Mstislav Rostropoviçlərin ev-muzeyi]] və [[Cəlil Məmmədquluzadənin ev-muzeyi (Bakı)|Cəlil Məmmədquluzadənin ev-muzeyimuzeyini]]ni qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=Bakının ən yaxşı muzeyləri: ədəbiyyat, Nobel qardaşları və təbiət muzeyləri|url=https://azertag.az/xeber/Bakinin_en_yaxsi_muzeyleri_edebiyyat_Nobel_qardaslari_ve_tebiet_muzeyleri-998102|publisher=azertag.az|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref>

Bakıda 26 kinozalı olan səkkiz dövlət və özəl kinoteatr var.<ref name=cinema>{{cite web|title=Azərbaycanda kinoteatrlar daha da populyarlaşır|url=https://fins.az/sosium/906662/azerbaycanda-kinoteatrlar-daha-da-populyarlasir-statistika.html|publisher=fins.az|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref> Şəhərin tanınmış kinoteatrlarından [[Nizami Kino Mərkəzi]]ni, kinoteatrlar şəbəkələrindən isə [[Park Cinema]] və [[CinemaPlus]]-ı qeyd etmək olar.<ref name=cinema /> Bakıda çəkilən məşhur kinolardan "[[Arşın mal alan (film, 1945)|Arşın mal alan]]", "[[Amfibiya adam (film, 1961)|Amfibiya adam]]", "[[Dünya kifayət deyil (film, 1999)|Dünya kifayət deyil]]", "[[Ad günü (film, 1977)|Ad günü]]", "[[Bir cənub şəhərində (film, 1969)|Bir cənub şəhərində]]", "[[Brilyant əl (film, 1968)|Brilyant əl]]", "[[Gün keçdi (film, 1971)|Gün keçdi]]", "[[Qorxma, mən səninləyəm (film, 1981)|Qorxma, mən səninləyəm]]", "[[Neft və milyonlar səltənətində (film, 1916)|Neft və milyonlar səltənətində]]", "[[Axırıncı aşırım (film, 1971)|Axırıncı aşırım]]", "[[Əli və Nino (film, 2015)|Əli və Nino]]", "[[Dolu (film, 2012)|Dolu]]" və digərlərini qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=10 фильмов, снятых в Азербайджане и ставших кинохитами|url=http://moscow-baku.ru/news/culture/10_filmov_snyatykh_v_azerbaydzhane_i_stavshikh_kinokhitami/|publisher=moscow-baku.ru|accessdate=29 sentyabr 2017}}</ref>

1873-cü il martın 10-da (23-də) Bakıda realnı məktəbin səhnəsində [[Mirzə Fətəli Axundzadə]]nin "Lənkəran xanının vəziri" pyesinin tamaşaya qoyulması Azərbaycan milli teatrının əsasının qoyulması kimi tarixə düşmüşdür.<ref name=prez /><ref name=rajabli /> l883-cü ildə Bakı teatr həvəskarları qrupu peşəkar qrupa çevrildi.<ref name=rajabli /> Bakı qrupunun ilk tamaşaları sonralar bütün Azərbaycanda teatr sənətinin inkişafına güclü təkan verdi.<ref name=rajabli />

1865-ci ildə Azərbaycanda ilk gimnaziya Bakı şəhərində təşkil olundu.<ref name="rajabli" /> 1901-ci il oktyabrın 7-də Bakıda [[Aleksandra imperator rus-müsəlman qız məktəbi|Hacı Zeynalabdin Tağıyevin qızlar məktəbi]] yaradılmışdır.<ref>{{cite web|title=İlk dünyəvi qız məktəbinin yaradılmasından 110 il ötür|url=http://xalqqazeti.com/az/news/education/16384|publisher=xalqqazeti.com|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref> Bu bütün Zaqafqaziyada yeganə qızlar məktəbi idi.<ref>{{cite web|title=Bu gün Hacı Zeynalabdin Tağıyevin doğum günüdür|url=http://az.baku.ws/lifestyle/21866-bu-gun-hac-zeynalabdin-tayevin-doum-gunudur.html|publisher=az.baku.ws|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref> 1910-cu ilə qədər Bakıda cəmi iki orta ümumtəhsil məktəbi vardı: realnı məktəb və gimnaziya.<ref name="rajabli" />

2013-cü ildə Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinin tabeliyində 311 tam orta, 3 ümumi orta, 7 xüsusi, axşam (qiyabi), 4 sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün məktəb var idi.<ref name="school" /> Bu məktəblərdə 318 min 750 şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə 29949 müəllim məşğul olur.<ref name="school">{{cite web|title=Bakı şəhərində olan məktəblərin sayı açıqlanıb Böyüt|url=https://apa.az/sosial_xeberler/baki-seherinde-olan-mekteblerin-sayi-aciqlanib.html|publisher=apa.az|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref> Bakının tanınmış ali təhsil müəssisələrindən [[Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti]], [[Xəzər Universiteti]], [[Bakı Dövlət Universiteti]], [[ADA Universiteti]], [[Bakı Ali Neft Məktəbi]], [[Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyası]], [[Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası]], [[Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti]] və [[Azərbaycan Tibb Universiteti]]ni qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=Ali məktəblərimizin reytinq SİYAHISI|url=http://modern.az/az/news/72413#gsc.tab=0|publisher=modern.az|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref> Böyük Britaniyanın "Quacquarelli Symonds" şirkəti 2018-ci il üçün dünya universitetlərinin reytinqində Xəzər Universiteti 701-750-ci, Bakı Dövlət Universiteti isə 801-1000-ci yerləri bölüşdürür.<ref>{{cite web|title=Azərbaycan universitetlərinin dünyadakı reytinqi nə qədərdi?|url=https://www.azadliq.org/a/azerbaycan-universitetleri-reytinq/28708182.html|publisher=www.azadliq.org|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref>

Bakı futbol klublarından [[Neftçi PFK|Neftçi]], [[İnter Bakı PİK|İnter Bakı]], [[Səbail FK|Səbail]] və [[Zirə FK|ZirəZirəni]]ni qeyd etmək olar.<ref>{{cite web|title=Premyer Liqa: Bakı klubları əyalətə köçürlər|url=http://apasport.az/news/62547|publisher=apasport.az|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref> [[Qarabağ münaqişəsi]]nə görə Bakıda həm də [[Qarabağ FK|Qarabağ]] futbol klubu müvəqqəti olaraq oyunlarını keçirir.<ref>{{cite web|title=Qarabag are exiled from their home but could shock the Champions League|url=https://www.theguardian.com/football/these-football-times/2014/aug/06/qarabag-agdam-champions-league-azerbaijan-red-bull-salzburg|publisher=www.theguardian.com|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref> Şəhərdə [[Bakı Olimpiya Stadionu]], [[Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu]], [[Dalğa Arena]], [[Bayıl Arena]], [[Bakcell Arena]] və [[İnter Arena]] stadionları yerləşir.

]] kimi beynəlxalq idman yarışları keçirilib.<ref>{{cite web|last1=Abbasov|first1=Shahin|title=Azerbaijan: Baku Looks Forward to Hosting Euro Games|url=http://www.eurasianet.org/node/66352|website=www.eurasianet.org|publisher=www.eurasianet.org|accessdate=19 iyun 2017|archiveurl=http://www.eurasianet.org/node/66352|archivedate=19 iyun 2017}}</ref><ref>{{cite web|last1=Gibson|first1=Owen|title=Azerbaijan and the sporting map: from F1 venue to Euro 2020 host|url=https://www.theguardian.com/sport/2014/dec/19/azerbaijan-sporting-map-f1-euro-2020-host|website=www.theguardian.com|publisher=www.theguardian.com|accessdate=19 iyun 2017|archiveurl=https://www.theguardian.com/sport/2014/dec/19/azerbaijan-sporting-map-f1-euro-2020-host|archivedate=19 iyun 2017}}</ref> 2016-cı ildə Bakıda [[42-ci Şahmat Olimpiadası]], 2017-ci ildə isə [[2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları]] keçirilmişdir.<ref>{{cite web|last1=Taylor|first1=Alan|title=Baku 2017: The Islamic Solidarity Games|url=https://www.theatlantic.com/photo/2017/05/baku-2017-the-islamic-solidarity-games/527826/|website=www.theatlantic.com|publisher=www.theatlantic.com|accessdate=18 iyun 2017|archiveurl=https://www.theatlantic.com/photo/2017/05/baku-2017-the-islamic-solidarity-games/527826/|archivedate=18 iyun 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=U.S. Chess Team Wins Olympic Gold in Baku|url=http://www.huffingtonpost.com/lubomir-kavalek/us-chess-team-wins-olympi_b_11937454.html|website=www.huffingtonpost.com|publisher=www.huffingtonpost.com|accessdate=18 iyun 2017|archiveurl=http://www.huffingtonpost.com/lubomir-kavalek/us-chess-team-wins-olympi_b_11937454.html|archivedate=18 iyun 2017}}</ref> Hal-hazırda Bakıda [[Tour d'Azerbaidjan]] velosiped yarışları və [[Formula-1]] çempionatının [[Azərbaycan Qran Prisi]] keçirilir.<ref>{{cite web|title=Baku as tight as it looks -– Ricciardo|url=http://en.f1i.com/news/270940-baku-tight-looks-ricciardo.html|website=en.f1i.com|publisher=en.f1i.com|accessdate=18 iyun 2017|archiveurl=http://en.f1i.com/news/270940-baku-tight-looks-ricciardo.html|archivedate=18 iyun 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=Neilands steals stage from sprinters, Pozdnyakov wins GC|url=http://www.eurosport.co.uk/cycling/tour-d-azerbaidjan/2017/azerbaijan-neilands-steals-stage-from-sprinters-pozdnyakov-wins-gc_sto6156970/story.shtml|website=www.eurosport.co.uk|publisher=www.eurosport.co.uk|accessdate=18 iyun 2017|archiveurl=http://www.eurosport.co.uk/cycling/tour-d-azerbaidjan/2017/azerbaijan-neilands-steals-stage-from-sprinters-pozdnyakov-wins-gc_sto6156970/story.shtml|archivedate=18 iyun 2017}}</ref>

2008-ci ildən etibarən Bakıda [[Voleybol üzrə Azərbaycan Superliqası]] keçirilir.<ref>{{cite web|title=Dünya çempionluğundan klub qəbiristanlığınadək -– LAYİHƏ|url=http://apasport.az/az/news/135201|publisher=apasport.az|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref> Şəhərdə [[Azərreyl]], [[Azəryol VK]], [[Lokomotiv Bakı]] və [[Rabitə Bakı]] qadın voleybol klubları əsaslanıb.<ref>{{cite web|title=Super League Women 2016/2017 Live Scores -– Volleyball Azerbaijan|url=http://www.volleyball24.com/azerbaijan/super-league-women/|publisher=www.volleyball24.com|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref>

2015-ci ildə Bakı ilk [[2015 Avropa Oyunları|Avropa OyunlarıOyunlarına]]na ev sahibliyi etmişdir.<ref>{{cite web|last1=Gibson|first1=Owen|title=Silence over European Games in Azerbaijan is a grim indication of future|url=https://www.theguardian.com/sport/blog/2015/jun/26/silence-european-games-azerbaijan-grim-future|website=www.theguardian.com|publisher=www.theguardian.com|accessdate=18 iyun 2017|archiveurl=https://www.theguardian.com/sport/blog/2015/jun/26/silence-european-games-azerbaijan-grim-future|archivedate=18 iyun 2017}}</ref> Yarışlarda 50 ölkənin 10 000 idmançısı 30 idman növündə mübarizə aparıb.<ref name=minsk /> Yarışlarda Bakının 11, [[Mingəçevir]]in isə 1 idman qurğusundan istifadə olunub.<ref name=minsk>{{cite web|title=II Avropa Oyunları ilə əlaqədar bir qrup jurnalistin Minskə səfəri başlayıb|url=https://report.az/avropa-oyunlari/ii-avropa-oyunlari-ile-elaqedar-bir-qrup-jurnalistin-minske-seferi-baslayib/|publisher=report.az|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref> Avropa oyunları nəticəsində şəhərdə [[Bakı Su İdmanı Sarayı]], [[Milli Gimnastika Arenası (Bakı)|Milli Gimnastika Arenası]] və [[Bakı Atıcılıq Mərkəzi]] inşa olunub.<ref>{{cite web|title=Azerbaijan's price for hosting first European Games|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-32977924|publisher=[[BBC]]|accessdate=20 sentyabr 2017}}</ref>

[[Bakı konkası]] ilk dəfə 7 (19) aprel 1889-cu ildə hərəkətə gətirilir.<ref>{{cite web|title=Əzəmətli şəhər- qədim və həmişəcavan Bakı|url=http://anl.az/down/medeniyyet2008/may/medeniyyet2008_may_370.htm|publisher=anl.az|accessdate=29 sentyabr 2017}}</ref> 1923-cü ilin oktyabrın 1-də Bakıda [[Bakı tramvayı|elektrik tramvay xəttinin çəkilməsi]] başlanıb və 1924-cü il fevralın əvvəlində bu xətt istismara verilib.<ref name="tramway" /> 1941-ci ilin dekabrında [[Bakı trolleybusu|trolleybus]] xətti salındı, 1960-cı ildən tramvay parkının nəzdində [[Bakı funikulyoru]] fəaliyyətə başladı.<ref name="trolleybus">{{cite web|title=Uşaqlığımızın unudulmaz xatirəsi: Bakı tramvayı|url=http://www.bizimyol.info/az/news/16284.html|publisher=www.bizimyol.info|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref> 2002-ci ildə Bakıda tramvay nəqliyyatı, 2004-cü ildə isə trolleybus nəqliyyatı ləğv olunub.<ref name="tramway">{{cite web|title=Bakıda ilk tramvay Read more: https://sputnik.az/event/20170203/408696806/bakida-ilk-tramvay.html|url=https://sputnik.az/event/20170203/408696806/bakida-ilk-tramvay.html|publisher=sputnik.az|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=Tramvayı Bakıya qaytarırlar -– bəs onu niyə ləğv etmişdilər?|url=http://modern.az/az/news/52973/#gsc.tab=0|publisher=modern.az|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref>

1967-ci il noyabrın 6-da istismara verilmiş [[Bakı metropoliteni]] Azərbaycanda yeraltı dəmiryol xətlərini birləşdirən ictimai şəhər sərnişin nəqliyyatı sistemidir.<ref name="metro" /> Metropoliten mövcud xətlərinin uzunluğu 36,63&nbsp;km olmaqla 3 xətt üzərində yerləşən 25 stansiyadan, 1 elektrik deposundan və idarə aparatının da yerləşdiyi texnoloji korpusdan ibarətdir.<ref name="metro" /> Bütün metropoliten üzrə gediş haqqı vahid tariflə müəyyən edilir.<ref name="metro" /> Metropolitendə gediş haqqının yeganə ödəmə vasitəsi "Bakı Kart" plastik kart sistemidir.<ref name="metro" /> 2015-ci ilin yekunlarına əsasən, metropoliten orta hesabla gün ərzində 589,1 min, il ərzində 215 milyon sərnişin daşıyıb.<ref name="metro">{{cite web|title=Baku metro's history|url=http://metro.gov.az/az/history|publisher=metro.gov.az|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref>

Bakının dəmiryolu nəqliyyatı [[Azərbaycan Dəmir Yolları]] tərəfindən idarə olunur.<ref name="train">{{cite web|title=ADY: Tariximiz|url=https://ady.az/az/content/index/51/42|publisher=ady.az|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref> Azərbaycanda dəmir yolunun təməli hələ 1878-ci ildə qoyulmuş və inşası 20 yanvar 1880-ci ildə başa çatmışdır.<ref name="train" /> O, uzunluğu cəmi 20&nbsp;km olan [[Bakı Dəmir Yolu Vağzalı|Bakı-Sabunçu-Suraxanı]] dəmir yolundan ibarət olmuşdur.<ref name="train" /> 1945-ci il iyulun 6-da SSRİ Dövlət Müdafiə Komitəsinin qərarı ilə müstəqil Azərbaycan dəmir yolu yaradılmışdır.<ref name="train" /> Yollar nazirinin 1945-ci il 28 iyul tarixli 674 saylı əmri ilə Azərbaycan dəmir yolu 1945-ci ilin oktyabın 1-dən təşkil edilmişdir.<ref name="train" /> 1953-cü ilin may ayının 14-də Azərbaycan və Zaqafqaziya dəmir yolları Zaqafqaziya dəmir yolu adı altında birləşdirilmiş, mərkəzi idarəsi [[Tbilisi]]yə köçürülmüşdür.<ref name="train" />

XIX əsrdə Bakıda neft hasilatının sürətli artımı Xəzərdə gəmiçiliyin inkişafına təkan verib.<ref name="caspian" /> Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin əsası 1858-ci il mayın 21-də "Qafqaz və Merkuri" Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması ilə qoyulub.<ref name="caspian" /> 1881-ci ildə BakıDA ilk dənizçilik sinifləri təşkil edilib.<ref name="caspian" /> 1902-ci ildə [[Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı]] təsis edildi.<ref>{{cite web|title=Romanian envoy visits Baku Int’l Sea Trade Port|url=https://www.azernews.az/business/88928.html|publisher=www.azernews.az|accessdate=24 sentyabr 2017}}</ref> 1962-ci ildə Xəzər Dəniz Nəqliyyatı Layihə-Axtarış Elmi-Tədqiqat İnstitutu mütəxəssislərinin layihəsi əsasında Bakı – [[Türkmənbaşı]] gəmi-bərə keçidi işə salınıb.<ref name="caspian">{{cite web|title=Şirkət haqqında|url=http://www.acsc.az/az/pages/2/9|publisher=www.acsc.az|accessdate=21 sentyabr 2017}}</ref>

FileŞəkil:Qudsi.jpg|[[Abbasqulu ağa Bakıxanov]], Azərbaycan şairi, yazıçı, alim, mütəfəkkir və tərcüməçi

FileŞəkil:Haji Zeynalabdin Taghiyev.jpg|[[Hacı Zeynalabdin Tağıyev]], Azərbaycan mesenatı

FileŞəkil:Ağa Musa Nağıyev.jpg|[[Ağa Musa Nağıyev]], Azərbaycan mesenatı

FileŞəkil:Murtuza Muxtarov.jpg|[[Murtuza Muxtarov]], Azərbaycan mesenatı

FileŞəkil:Huseyn Arablinski 2.jpg|[[Hüseyn Ərəblinski]], Azərbaycan aktyoru və rejissoru

FileŞəkil:Mammad Amin Rasulzade.jpg|[[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]], [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]nin banilərindən biri

FileŞəkil:R Sorge.jpg|[[Rixard Zorge]], [[İkinci dünya müharibəsi]]ndən əvvəl və dönəmində [[Almaniya]] və [[Yaponiya]]da jurnalist adı altında fəaliyyət göstərmiş xəfiyyə

FileŞəkil:Aliaga Vahid.jpg|[[Əliağa Vahid]], Azərbaycan şairi

FileŞəkil:Almas İldırım.jpg|[[Almas İldırım]], Azərbaycan şairi

FileŞəkil:Afrasiyab Badalbeyli 1930-s.jpg|[[Əfrasiyab Bədəlbəyli]], Azərbaycan klassik bəstəkarı və dirijor

FileŞəkil:Landau.jpg|[[Lev Landau]], ifrataxıcılığın riyazi nəzəriyyəsinin kəşfinə görə 1962-ci ildə fizika üzrə [[Nobel mükafatı]]na layiq görülmüşdür

FileŞəkil:Səttar Bəhlulzadə.jpg|[[Səttar Bəhlulzadə]], Azərbaycan rəssamı

FileŞəkil:İmam Mustafayev.jpg|[[İmam Mustafayev]], Azərbaycan ictimai-siyasi xadimi

FileŞəkil:Behram Mansurov.jpg|[[Bəhram Mansurov]], Azərbaycan tarzəni

FileŞəkil:Əliağa Ağayev.jpg|[[Əliağa Ağayev]], Azərbaycan teatr və kino aktyoru

FileŞəkil:Maral Rəhmanzadə.jpg|[[Maral Rəhmanzadə]], Azərbaycan rəssamı

FileŞəkil:Nasiba Zeynalova.jpg|[[Nəsibə Zeynalova]], Azərbaycan teatr və kino aktrisası

FileŞəkil:Qara Qarayev.jpg|[[Qara Qarayev]], Azərbaycan bəstəkarı və pedaqoqu

FileŞəkil:Mehdi Huseynzade.jpg|[[Mehdi Hüseynzadə]], Azərbaycan partizanı və kəşfiyyatçısı

FileŞəkil:Hacıbaba Hüseynov.jpg|[[Hacıbaba Hüseynov]], Azərbaycan muğam xanəndəsi

FileŞəkil:Leyla Bədirbəyli.JPG|[[Leyla Bədirbəyli]], Azərbaycan teatr və kino aktrisası

FileŞəkil:Zadeh, L.A. 2005.jpg|[[Lütfi Zadə]], [[süni intellekt]] sahəsində [[qeyri-səlis məntiq]] nəzəriyyəsinin banisi

FileŞəkil:Mikayıl Abdullayev.png|[[Mikayıl Abdullayev]], Azərbaycan rəssamı

FileŞəkil:Şövkət Ələkbərova.jpg|[[Şövkət Ələkbərova]], Azərbaycan müğənnisi

FileŞəkil:Bəşir Səfəroğlu.jpg|[[Bəşir Səfəroğlu]], Azərbaycan teatr və kino aktyoru

FileŞəkil:Tofiq Bahramov.jpg|[[Tofiq Bəhramov]], Azərbaycanlı futbol hakimi

FileŞəkil:Mədinə Gülgün.jpg|[[Mədinə Gülgün]], Azərbaycan şairəsi

FileŞəkil:Tokay Məmmədov.png|[[Tokay Məmmədov]], Azərbaycan heykəltəraşı

FileŞəkil:RIAN archive 23517 US National Symphony Orchestra conductor Mstislav Rostropovich.jpg|[[Mstislav Rostropoviç]], violençel ifaçısı

FileŞəkil:Tair Salakhov.jpg|[[Tahir Salahov]], Azərbaycan rəsssamı

FileŞəkil:Toğrul Nərimanbəyov.JPG|[[Toğrul Nərimanbəyov]], Azərbaycan rəssamı

FileŞəkil:Elmira Şahtaxtinskaya.JPG|[[Elmira Şahtaxtinskaya]], Azərbaycan rəssamı

FileŞəkil:Hacıbaba Bağırov.jpg|[[Hacıbaba Bağırov]], Azərbaycan teatr və kino aktyoru

FileŞəkil:Səyavuş Aslan.jpg|[[Səyavuş Aslan]], Azərbaycan teatr və kino aktyoru

FileŞəkil:Osman Mirzəyev.jpg|[[Osman Mirzəyev]], Azərbaycan jurnalisti

FileŞəkil:Emin Sabitoğlu.jpg|[[Emin Sabitoğlu]], Azərbaycan bəstəkarı

FileŞəkil:Eldəniz Zeynalov.jpg|[[Eldəniz Zeynalov]], Azərbaycan teatr və kino aktyoru

FileŞəkil:Mushfig.JPG|[[Mikayıl Müşfiq]], Azərbaycan şairi

FileŞəkil:Həsənağa Turabov.JPG|[[Həsənağa Turabov]], Azərbaycan teatr və kino aktyoru

FileŞəkil:Vaqif Mustafazadə.jpg|[[Vaqif Mustafazadə]], Azərbaycan bəstəkarı və pianoçu

FileŞəkil:Müslüm Maqomayev.jpg|[[Müslüm Maqomayev]], Azərbaycan müğənnisi

FileŞəkil:Anatoliy Banishevskiy (1967).png|[[Anatoli Banişevski]], 2004-cü ildə Azərbaycanda son 50 ilin ən yaxşı futbolçusu seçilib.

FileŞəkil:Ağaxan Abdullayev (Muğam (film, 2007)).JPG|[[Ağaxan Abdullayev]], Azərbaycan muğam xanəndəsi

FileŞəkil:Yaşar Nuri.jpg|[[Yaşar Nuri]], Azərbaycan teatr və kino aktyoru

FileŞəkil:Hamida Omarova.jpg|[[Həmidə Ömərova]], teatr və kino aktrisası

FileŞəkil:Ilham Aliyev par Claude Truong-Ngoc juin 2014.jpg|[[İlham Əliyev]], Azərbaycan prezidenti

FileŞəkil:MiriYusif.jpg|[[Miri Yusif]], Azərbaycan müğənnisi

FileŞəkil:Rəşad Sadıqov.jpg|[[Rəşad Sadıqov]], [[Azərbaycan milli futbol komandası]]nda ən çox oyun keçirən futbolçudur.

FileŞəkil:Isfar.jpg|[[İsfar Sarabski]], Azərbaycan pianoçusu

FileŞəkil:Ramil Guliyev London 2017.jpg|[[Ramil Quliyev]], 200 metr məsafəyə qaçışda dünya çempionu

*[[Şəkil:Flag of Senegal.svg|20px]] [[Dakar]], [[Seneqal]], <small>(1970)</small><ref name="brother" />

*[[Şəkil:Flag of Italy.svg|20px]] [[Neapol]], [[İtaliya]], <small>(1972)</small><ref name="brother" />

*[[Şəkil:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|20px]] [[Sarayevo]], [[Bosniya və Herseqovina]], <small>(1972)</small><ref name="brother" />

*[[Şəkil:Flag of Iraq.svg|20px]] [[Bəsrə]], [[İraq]], <small>(1979)</small><ref name="brother" />

*[[Şəkil:Flag of Germany.svg|20px]] [[Mayns]], [[Almaniya]], <small>(1984)</small><ref name="brother" />

*[[Şəkil:Flag of Vietnam.svg|20px]] [[Vunqtau]], [[Vyetnam]], <small>(1984)</small><ref name="brother" />

*[[Şəkil:Flag of Turkey.svg|20px]] [[İzmir]], [[Türkiyə]], <small>(1986)</small><ref name="brother" />

*[[Şəkil:Flag of Iran.svg|20px]] [[Təbriz]], [[İran]], <small>(1986)</small><ref name="brother" />

FileŞəkil:Gobierno de Azerbaiyán, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-26, DD 27.jpg|[[Hökumət Evi]]

FileŞəkil:Templo de fuego, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-27, DD 23.jpg|[[Atəşgah]]

FileŞəkil:Panorama of night Baku, Azerbaijan IMG 9682.jpg|[[Azneft meydanı]]

FileŞəkil:İçərişəhərdə rəsaam evinin divarı.jpg|[[İçərişəhər]]də rəssam evinin divarı

<div style="height:30em; overflow:auto; border: 2px solid #088">

{{commonscatCommons category|Baku}}