Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 66:
== Adının etimologiyası ==
"Fransa" adı, ''
Başqa bir iddiaya görə isə frank sözü qədim German dilində "azad" mənasına gələn frey sözündən yaranıb.Frank kəliməsi müasir Fransızcada "''franc"'' şəklində hələ də yaşamaqdadır və 2000-ci ildə avro Fransanın rəsmi pul vahidi olana qədər, Fransada istifadə olunana pulu adlandırmaq üçün istifadə olunub.
Sətir 154:
== Din ==
[[Şəkil:Cathédrale Notre-Dame de Paris - 12.jpg|150px|thumb|left|[[Paris Məryəm Ana kilsəsi]]]]
Fransa Eladuya Fransa - [[Vicdan azadlığı|vicdan azadlığının]] konstitusiyada əksini tapdığı dünyəvi bir ölkədir. 2007-ci ilin yanvarında aparılan bir anket statistikalarının nəticələrinə görə Fransızların 51%-i Katolik, 31%-i ateist, 10%-i başqa dinlərə, 4%-i müsəlman , 3%-i protestan, 1%-i iudey, 1%-i də buddist olduğunu söyləmişdir.
Fransa - vicdan azadlığının konstitusiyada əksini tapdığı dünyəvi bir ölkədir. 2007-ci ilin yanvarında aparılan bir anket statistikalarının nəticələrinə görə Fransızların 51%-i Katolik, 31%-i ateist, 10%-i başqa dinlərə, 4%-i müsəlman , 3%-i protestan, 1%-i iudey, 1%-i də buddist olduğunu söyləmişdir.
Avropa ölkələrində statistik araşdırmalar Avrobarometre adlı qurumun apardığı daha dəqiq bir nəticəyə görə, Fransız xalqının 34%-i bir tanrının varlığına inandığını, 27%-i müqəddəs varlığa inandığını, 33%-i isə hərhansı bir tanrının varlığına inanmadığını söyləmişdir.
Fransada yaşayan müsləmanların sayı barəsindəki fərziyyələr olduqca dəyişkəndir. 1999-cu ildə aparılan əhalinin statistika məlumatlarına görə Fransada yaşayan və müsəlman olan insanların sayı 3,7 milyon olaraq hesablanmışdır. (O dövrkü əhalinin 6,3%-i) Ancaq 2003-cü ildə Fransa Daxili İşlər Nazirliyinin nəşr etdiyi ölkədəki taxmini müsəlman sayı 5-6 milyon olaraq açıqlanmışdır.Müsəlman əhalinin əksəriyyəti Ərəb, Məğrib,zənci mənşəlilər və Türklər təşkil etməkdədir. (Əhalinin 8%-i və yaxud 10%-i) Fransada yaşayan yəhudilərin ümumi sayı isə 600 mindir və Avropadakı ən böyük yəhudi diasporasıdır.
Sətir 222:
Avropada bir əsrlik kəskin dini qarşıdurma dövrünə yekun vurmuş olmuşdur. Beynəlxalq münasibətlərdə dini amillərin rolu kəskin surətdə azalmışdır. Otuzillik müharibənin nəticələri göstərmişdi ki, mərkəzləşdirilmiş milli dövlətlərin (Fransa, İngiltərə, Hollandiya, İsveç) siyasi perspektiv gələcəyi dalıa inamlıdır. Vestfal sülhü Avropada xarici - siyasi vəziyyəti kökündən dəyişdirirdi. Qüvvələr balansı dəyişdirilirdi. Avropa beynəlxalq münasibətlər sistemi, onun hüquqi əsası və gələcək istiqaməti müəyyənləşmiş olurdu.XVII əsrin II yarısı fransız mütləqiyyətinin apardığı və ona uğur gəyirməyən 4 müharibə ilə səciyyələnir. Bütövlükdə yüzillikdə Avropanın siyasi xəritəsində yeni burjua respublikalarının yaranmasını şərtləndirən Hollandiya və İngiltərə burjua inqilabları baş vermiş və bunun nəticəsində Avropanın siyasi həyatı dəyişmişdi.Burada da Hollandiya daha fəal rol oynayırdı. XVII əsrin ikinci yarısı ilə XVIII əsrin əvvəllərinə Fransanın hərbi-siyasi genişlənmə planı dörd müharibəyə səbəb olmuşdur. 1667-1668-ci illərdə olan ilk müharibədə məqsəd ispan Niderlandının Fransaya birləşdirilməsi idi. Hollandiya, İngiltərə və İsveç arasında Fransya qarşı üçlük ittifaqı yaranmışdı. İsveç Vestfal sülh müqaviləsinin təminatçısı kimi çıxış edirdi. Belə bir şəraitdə XIV Lüdovik müharibəni dayandırmalı olmuşdur. İkinci müharibə 1672-1679-cu illəri əhatə edir. Fransa kralı XIV Lüdovik Hollandiyaya qarşı hücuma keçmişdi. İngiltərə və İspaniya da Hollandiyaya köməklik gö.stərirdilər. Nəhayət 1679-cu ildə Nimvehen sülh müqaviləsi bağlanmışdır. Bu müqaviləyə əsasən Fransa Hollandiya ərazilərini azad etmiş, onun müqabilində isə İspaniyadan, Cənubi Niderlanddan müəyyən ərazilər almışdır. Bu ilk beynəlxalq müqavilə idi ki, sənədləşmə latınca deyil, fransız yazısı ilə aparılmışdır. Bu müqavilə Fransa üçün sərfəli olmuşdur. Belə şəraitdə Versal Almaniyanın zəifliyindən istifadə edərək özbaşına olaraq Almaniyanın bəzi torpaqlarım öz torpağına birləşdirirdi. Fransaya bəraət qazandırmaq üçün xüsusi “Birləşdirmə Palatası” təsis edilmişdir. Beləliklə, 1681-ci ildə Strasburq ələ keçirilmişdi. Üçüncü müharibə 1688-1697-ci illəri əhatə edir. XIV Lüdovikin bu üçüncü müharibəsi, demək olar ki, ümumavropa müharibəsinə çevrilmişdir. Həm quruda və həm də dənizdə 10 il müharibə getmişdir. Hərbi döyüşlər Alman, Niderland, İtaliya, İspaniya torpaqlarında gedirdi. Burada Fransa məğlub olmuş, 1697-ci ildə sülh müqaviləsi bağlanmışdı. İspaniya kralı II Kari (1700-cü il) öldükdən sonra XIV Lüdovikin nəvəsi V Filipp Kral elan edildi. Bu vaxt XIV Lüdovik öz ordusunu İspaniyaya göndərmişdir. O, öz nəvəsi adından özü İspaniyanı və müstəmləkələri idarə etmək fikrində idi. Bu isə bir çox Avropa dövlətlərini qıcıqlandırmışdır. Odur ki, geniş ittifaq yaratmalı olmuşlar. XIV Lüdovikin dördüncü müharibəsi başlamışdı. Bu müharibə İspan vərəsəliyi uğrunda gedən müharibə idi. Bu müharibə 1701-1713-cü illəri əhatə edirdi. Müharibədə, demək olar ki, bütün Qərbi Avropa iştirak edirdi. Həmin vaxtlar - 1700-1721-ci illərdə Şimal müharibəsi də gedirdi (Şimali və Cənubi Avropa arasında gedirdi). İspaniya vərəsəliyi uğrunda müharibə Almaniya, Fransa, İtaliya və İspaniya arasında gedirdi. Fransa məğlub olmuş və sülh istəmişdir. Beləliklə, 1713-1715-ci illərdə Utrextdə sülh konqresi keçirilmişdir. Konqresdə Fransa, İngiltərə, Hollandiya, Savoyya, Portuqaliya, Venesiya, Papa vilayətləri, İspaniya və digər dövlətlər iştirak etmişlər. Müharibənin qurtarması barədə olan bu Utrext sülh müqaviləsində İspaniyanın vərəsəliyi barədə bir neçə müqavilənin şərtləri də yad edilmişdir.
<br />
===XVII əsrdə xarici siyasət ===
1665-ci ildə İspan kralı Filip IV öldü. Bununla yanaşı, XIV Lüdovik da İspan mallarının bir hissəsinə haqq qazandırdı, çünki mərhum Kralın Maria Theresa'nın vergi ödəməməsi onun atasının qanuni qüvvəsinin mirasını məhrum etdi. Bir bəhanə olaraq, Fransız tərəfi İspaniya Hollandiya bir sıra sahələrdə devolution hüququ istifadə edərək, ilk nikah uşaqlar miras üstünlük idi.Xüsusi hüququn dövlət mübahisələrinə xas həddən uzadılması ilə XIV Lüdovik, İspaniya Hollandiyasını ilk nikahından Philip IV qızı Maria Theresa'ya verməyə çağırdı. Buna görə, 1667-ci ildə başlayan müharibəyə "devolutionary" deyildi. Turenn'in oynadığı liderlikdə həlledici rol, hərbi əməliyyatlar,Fransızlar üçün uğurlu inkişaf etdi. Yalnız iki həftə içində Voban Lill'i müvafiq bir mühasirə altına aldı və 1668-ci ilin əvvəlində Şahzadə Condenin ordusu İspanlara məxsus Franche-Comte işğal etdi. Ancaq Fransanın güclənməsi, dəniz qüvvələrini qorxutdu - İngiltərəyə, Hollandiyaya və İsveçə, anti-Fransız alyansını bağladı.Koalisiya ilə müharibə təhlükəsi altında olan XIV Lüdovik, 2 May 1668-ci ildə Aran sülh müqaviləsini imzalamağa məcbur edildi. Buna görə Flandersin cənubunda, Lille də daxil olmaqla, bir sıra strateji əhəmiyyətli qalalar qorunub saxlanıla bilərdi.Sülhün bitməsindən bir gün keçdikdən sonra yeni bir müharibəyə hazırlıq başlandı. Hollandiyanı bu dəfə Hollandiyanı Fransa qoşulmaqdan önlədirən əsas düşmən olaraq seçilmişdi. Uzun danışıqların nəticəsi olaraq,XIV Lüdovik diplomatları İngiltərənin, İsveçin və Bavyeranın dəstəyini ala bildi. 1672-ci ilin martında ingilislər Hollandiyaya müharibə elan etdilər, apreldə isə Fransızlar eyni şeyi etdi. Hollandiyalı müharibə başladı.İyun ayında Hollandiyalı müharibə əsnasında Fransız ordusu, cənubdan İspaniya Hollandiyasını yaxaladı, Reynə zorladı və Hollandiyanı işğal etdi. Yalnız 22 gündə, Fransızlar qırx şəhərləri ələ keçirdilər və artıq Hollandiyaya gəldikləri zaman, Hollandiyalılar, daşqınların açılması və geniş əraziləri dəniz suyuyla daşqınlarkən, bu şəhəri etibarlı bir ada çevirdi.İşğalçılara qarşı hər gün dayandığına Narıncı Şahzadəsi rəhbərlik edirdi, dövlət çevrilişinin nəticəsi olaraq respublika içərisində bütün gücləri sıxışdırdı. Hərbi əməliyyatlara əlavə olaraq, Fransaya qarşı bir koalisiya yaratmaq üçün fəal diplomatik danışıqlar apardı. Onun səyləri meyvə gətirdi: İspaniya, Alman imperatoru və bir sıra alman hökümətləri XIV Lüdovikə qarşı müharibəyə girdi. 1673-cü ilin sonunda Fransız əsgərləri Hollandiyanı tərk etmək məcburiyyətində qaldılar.1674-cü ildə İngiltərə ayrı bir sülh etdi. Fransa güclü koalisiyaya qarşı mübarizədə indi yalnız İsveçin köməyinə arxalana bilər. Yazda, Vauban tərəfindən dəstəklənənXIV Lüdovikin əmri altında ordu, Franche-Comte işğal etdi. Ancaq Rineland ərazilərindən Fransız qoşunları üstün düşmən qüvvələrinin təzyiqi altında geri çəkilməyə məcbur edildi. Palatinadan ayrılaraq, buruq torpağın prinsipi tətbiq olundu, dinc yaşayış yerləri məhv etdi və sakinlərini öldürdü.Düşmənin ədədi üstünlüyünə baxmayaraq, 1674-cü ilin ikinci yarısında Fransız hələ də təşəbbüskarı ələ keçirməyə müvəffəq olmuşdur. Avqust ayında Seneffe (Fransız Flanders) altında Conde Şahzadəsi, Portuqaliya Şahzadəsinin müttəfiq ordusunu məğlub edərək, Parisə hərəkət etdi. Düşən və qışda Turen düşmənini Alsacedə çökdü. Ancaq gələcək ildən etibarən Fransa həm də ən yaxşı komandirlərini itirdi. İyun ayında 1675-ci ildə Turenn küçə nüvəsi tərəfindən öldürüldü. Ölümündən sonra Alsace ordusunun əmrini alan Şahzadə Conde düşməni düşməni dayandıra, sonra işindən təqaüdə çıxaraq qala üçün təqaüdə çıxdı. Ancaq gələcəkdə döyüşlər fransızlar üçün yaxşı bir şəkildə formalaşdı. İspaniyadakı bir sıra şəhərləri işğal etdilər və gənc Fransız donanması İspan və Hollandiyalı heyətlərdə Aralıq dənizində zəfər qazandı.1678-ci ildə Nimvehen dünyasına görə Fransaya Franche-Comte və İspaniyadakı bir sıra şəhərləri dəvət etdi. Bu müqavilə XIV Lüdovikin xarici siyasətinin ən böyük nailiyyətlərindən idi və o vaxtdan ona "Böyük" deyildi.
=== Orta əsrlər ===
[[Şəkil:Plan de Paris 1223 BNF07710747.png|thumb|left|180px|Parisin planı, [[1223]]-cü il]]
Sətir 236 ⟶ 232:
XIV əsrdə Böyük bulvar deyilən yerdə, sol sahil boyu yeni qala divarları tikilir.
===XVII əsrdə xarici siyasət ===
1665-ci ildə İspan kralı Filip IV öldü. Bununla yanaşı, XIV Lüdovik da İspan mallarının bir hissəsinə haqq qazandırdı, çünki mərhum Kralın Maria Theresa'nın vergi ödəməməsi onun atasının qanuni qüvvəsinin mirasını məhrum etdi. Bir bəhanə olaraq, Fransız tərəfi İspaniya Hollandiya bir sıra sahələrdə devolution hüququ istifadə edərək, ilk nikah uşaqlar miras üstünlük idi.Xüsusi hüququn dövlət mübahisələrinə xas həddən uzadılması ilə XIV Lüdovik, İspaniya Hollandiyasını ilk nikahından Philip IV qızı Maria Theresa'ya verməyə çağırdı. Buna görə, 1667-ci ildə başlayan müharibəyə "devolutionary" deyildi. Turenn'in oynadığı liderlikdə həlledici rol, hərbi əməliyyatlar,Fransızlar üçün uğurlu inkişaf etdi. Yalnız iki həftə içində Voban Lill'i müvafiq bir mühasirə altına aldı və 1668-ci ilin əvvəlində Şahzadə Condenin ordusu İspanlara məxsus Franche-Comte işğal etdi. Ancaq Fransanın güclənməsi, dəniz qüvvələrini qorxutdu - İngiltərəyə, Hollandiyaya və İsveçə, anti-Fransız alyansını bağladı.Koalisiya ilə müharibə təhlükəsi altında olan XIV Lüdovik, 2 May 1668-ci ildə Aran sülh müqaviləsini imzalamağa məcbur edildi. Buna görə Flandersin cənubunda, Lille də daxil olmaqla, bir sıra strateji əhəmiyyətli qalalar qorunub saxlanıla bilərdi.Sülhün bitməsindən bir gün keçdikdən sonra yeni bir müharibəyə hazırlıq başlandı. Hollandiyanı bu dəfə Hollandiyanı Fransa qoşulmaqdan önlədirən əsas düşmən olaraq seçilmişdi. Uzun danışıqların nəticəsi olaraq,XIV Lüdovik diplomatları İngiltərənin, İsveçin və Bavyeranın dəstəyini ala bildi. 1672-ci ilin martında ingilislər Hollandiyaya müharibə elan etdilər, apreldə isə Fransızlar eyni şeyi etdi. Hollandiyalı müharibə başladı.İyun ayında Hollandiyalı müharibə əsnasında Fransız ordusu, cənubdan İspaniya Hollandiyasını yaxaladı, Reynə zorladı və Hollandiyanı işğal etdi. Yalnız 22 gündə, Fransızlar qırx şəhərləri ələ keçirdilər və artıq Hollandiyaya gəldikləri zaman, Hollandiyalılar, daşqınların açılması və geniş əraziləri dəniz suyuyla daşqınlarkən, bu şəhəri etibarlı bir ada çevirdi.İşğalçılara qarşı hər gün dayandığına Narıncı Şahzadəsi rəhbərlik edirdi, dövlət çevrilişinin nəticəsi olaraq respublika içərisində bütün gücləri sıxışdırdı. Hərbi əməliyyatlara əlavə olaraq, Fransaya qarşı bir koalisiya yaratmaq üçün fəal diplomatik danışıqlar apardı. Onun səyləri meyvə gətirdi: İspaniya, Alman imperatoru və bir sıra alman hökümətləri XIV Lüdovikə qarşı müharibəyə girdi. 1673-cü ilin sonunda Fransız əsgərləri Hollandiyanı tərk etmək məcburiyyətində qaldılar.1674-cü ildə İngiltərə ayrı bir sülh etdi. Fransa güclü koalisiyaya qarşı mübarizədə indi yalnız İsveçin köməyinə arxalana bilər. Yazda, Vauban tərəfindən dəstəklənənXIV Lüdovikin əmri altında ordu, Franche-Comte işğal etdi. Ancaq Rineland ərazilərindən Fransız qoşunları üstün düşmən qüvvələrinin təzyiqi altında geri çəkilməyə məcbur edildi. Palatinadan ayrılaraq, buruq torpağın prinsipi tətbiq olundu, dinc yaşayış yerləri məhv etdi və sakinlərini öldürdü.Düşmənin ədədi üstünlüyünə baxmayaraq, 1674-cü ilin ikinci yarısında Fransız hələ də təşəbbüskarı ələ keçirməyə müvəffəq olmuşdur. Avqust ayında Seneffe (Fransız Flanders) altında Conde Şahzadəsi, Portuqaliya Şahzadəsinin müttəfiq ordusunu məğlub edərək, Parisə hərəkət etdi. Düşən və qışda Turen düşmənini Alsacedə çökdü. Ancaq gələcək ildən etibarən Fransa həm də ən yaxşı komandirlərini itirdi. İyun ayında 1675-ci ildə Turenn küçə nüvəsi tərəfindən öldürüldü. Ölümündən sonra Alsace ordusunun əmrini alan Şahzadə Conde düşməni düşməni dayandıra, sonra işindən təqaüdə çıxaraq qala üçün təqaüdə çıxdı. Ancaq gələcəkdə döyüşlər fransızlar üçün yaxşı bir şəkildə formalaşdı. İspaniyadakı bir sıra şəhərləri işğal etdilər və gənc Fransız donanması İspan və Hollandiyalı heyətlərdə Aralıq dənizində zəfər qazandı.1678-ci ildə Nimvehen dünyasına görə Fransaya Franche-Comte və İspaniyadakı bir sıra şəhərləri dəvət etdi. Bu müqavilə XIV Lüdovikin xarici siyasətinin ən böyük nailiyyətlərindən idi və o vaxtdan ona "Böyük" deyildi.
=== Yeni tarix ===
[[XIV Lüdovik]]in zamanında kral iqamətgahı [[Versal]]a köçürülür. Buna baxmayaraq Parisin artan iqtisadi potensialı və əhalisi onu siyasi mərkəz olaraq daha da aktuallaşdırır. [[1844]]-cü ildə indiki dairəvi yol boyu sayca üçüncü qala divari tikilərək şəhərətrafı 16 girişli qala divarlarının uzunluğu 36 km-ə çatdırılır.
[[Şəkil:Prise de la Bastille.jpg|thumb|200px|left|[[Bastiliya qalası|Bastiliyan]]
XIX əsrdə 21 beynəlxalq sərginin beşi Parisdə keçirilir ki, bu da şəhərin mədəni siyasi həyatına çox müsbət təsirini göstərir.
Sətir 254 ⟶ 253:
Direktoriya, Fransa Direktoriyası (fr. Directoire exécutif, französisch Le Directoire; 26 oktyabr 1795-24 dekabr 1799) Fransa inqilabından sonra Milli Konvent tərəfindən 1795-ci ildə qəbul edilmiş konstitusiyaya əsasən idarəetmə forması, beş nəfərdən ibarət (fr. membres du Directoire) icraedici orqan (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bənd 132). Direktoriya üzvülüyünə namizəd Beşyüzlər Şurası tərəfindən irəli sürülür və Ansionlar Şurası tərəfindən 5 il müddətinə təkrar seçilməmək şərti ilə seçilir (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bəndlər 132, 133, 137 və 138) Direktoriya üzvü 40 yaşından yuxarı, Direktoriya üzvülərindən qohumu olmamaq şərti ilə, Qanunverici Korpusun üzvüləri və nazirlərdən seçilir (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bəndlər 135, 136, 139). Hər bir Direktoriya üzvü İcraedici Direktoriyanın prezidenti (fr. président du Directoire) olub (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bənd 141), eyni zamanda İcraedici Direktoriyanın katibi (fr. secrétaire du Directoire) seçilir (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bənd 143). Direktoriya iclaslarını Qanunverici Korpusda keçirir (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bənd 171). Direktoriya iclasının yetərsayı üçün 3 üzvünün iştirakı vacibdir (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bənd 142).
=== Müasir tarix ===
[[İkinci dünya müharibəsi]]ndə şəhər [[III Reyx|faşist Almaniyası]] tərəfindən işğal edilir və işğal [[1944]]-cü ilə kimi davam edir.
{{Əsas|Setif və Gelma qətliamı}}
Sətir 270:
Şarl de Qoll (fr. Charles André Joseph Marie de Gaulle; 22 noyabr 1890 – 9 noyabr 1970) – fransız generalı və siyasətçisi. İkinci dünya müharibəsində alman faşistlərinə qarşı Müqavimət hərəkatına rəhbərlik etmişdir. 1944-46-cı illərdə Fransada yaradılmış müvəqqəti hökumətə başçılıq etmişdir. 1958-ci ildə Əlcəzair müharibəsi zamanı o, yeni hökumətin yaradılması üçün tapşırıq alır. Qoll bu ərəfədə konstitusiya islahatını həyata keçirir və Beşinci respublikanın əsasını qoyur. Qoll elə həmin il yeni respublikanın prezidenti seçilir. O, 1959-69-cu illərdə Fransanın prezidenti kimi yeni respublikanın formalaşmasında böyük rol oynamışdır. Onun qoyub getdiyi "Qollizm" ideologiyası bu gün də Fransa siyasətində böyük rol oynayır.
== Tarixi abidələri və
{{Qalereya
|Miqyas = 235
Sətir 296:
{{Əsas|Notr-Dam de Pari}}
{{Əsas|Luvr muzeyi}}
==
Əhali və şəhərlər. 66 630
Fransa əhalisinin əksəriyyətini fransızlar təşkil etdiyindəm o,təkmillətli dövlət sayılır. Fransız milləti qədim aborigen tayfaları qalların(keltlər),Roma işğalçılarının,german tayfalarının qarışması nəticəsində formalaşmışdır."Fransız",həm də "Fransa" toponimlərinin mənşəyi V əsrdə ölkənin şimal hisssəsini zəbt edən german tayfalarından olan frankların adından götürülmüşdür. Əhalisinin 90%-i fransızlardır.Orta ömür müddəti 82.3 ildir(qadınlar 85.4,kişilər üçün 79.2).
Sətir 478:
Son illərdə bəzi ali təhsil müəssisələrində, xüsusilə özəllərdə ingilis dilində magistr proqramları yaradılıb. Onlar əcnəbilərə istiqamətləndirilmiş və 1-2 illik təhsil ehtimal olunur. Bura daxil olmaq üçün dinlədiyin kurslar və aldığın qiymətlər barədə diplom və akademik arayış , bundan başqa, TOEFL (550-700) və ya İELTS (6.0-7.0 bal) testinin nəticələrini vermək lazımdır. Bəzən ingilis dilində imtahanları məktəb özü təşkil edir. Belə proqramlarda təhsil almaq ödənişlidir.
==
Fransa tarixdə idarəetmə formasına və siyasi quruluşuna görə xüsusi yerə sahibdir. Tarixə nəzər salsaq, görərik ki, Fransa və Avropa siyasi tarixində köklü dəyişikliklərə səbəb olmuş ən mühüm hadisələrdən biri [[Böyük Fransa inqilabı|Böyük Fransa İnqilabıdır]].
İnqilab özündən sonra Avropada [[Napoleon müharibələri]], Fransada monarxiyanın bərpası və nəhayət müasir, azad, demokratik Fransanın simasını müəyyənləşdirəcək daha iki inqilaba səbəb olmuşdur. İnqilabdan sonrakı 75 il ərzində Fransa respublika, diktatorluq, konstitusiyalı monarxiya və iki müxtəlif imperiyalar halında mövcud olmuşdur.
Fransa tarixdə idarəetmə formasına və siyasi quruluşuna görə xüsusi yerə sahibdir.Tarixə nəzər salsaq, görərik ki, Fransa və Avropa siyasi tarixində köklü dəyişikliklərə səbəb olmuş ən mühüm hadisələrdən biri Böyük Fransa İnqilabıdır.
İnqilab özündən sonra Avropada Napoleon müharibələri, Fransada monarxiyanın bərpası və nəhayət müasir, azad, demokratik Fransanın simasını müəyyənləşdirəcək daha iki inqilaba səbəb olmuşdur. İnqilabdan sonrakı 75 il ərzində Fransa respublika, diktatorluq, konstitusiyalı monarxiya və iki müxtəlif imperiyalar halında mövcud olmuşdur.
Bu sosial-siyasi qiyam mütləq monarxiyadan demokratiya, vətəndaşlıq və insan hüquq və azadlıqları kimi mütərrəqqi prinsiplərə əsaslanmışdır. Bu gün Fransada bu prinsiplər dövlət idarəçiliyində, siyasi quruluşda hakim mövqedədir.
Sətir 489 ⟶ 487:
Dünyadakı bir çox ölkəyə hüquq sistemi və idarəetmə formasına görə Fransa nümunə ölkələrdən biri hesab olunur.
Fransa dövləti prezidentli respublika rejimi ilə idarə olunan bir ölkədir. Hal-hazırda Fransa 5-ci Respublika dövrünü yaşayır. Respublikanın əsas xüsusiyyəti Fransız İnqilabının içində mövcud olan insan haqqları,demokratik dəyərlərə bağlı, dövlət və milləti ilə birlikdə bölünməz, sosial bir hüquq dövləti üzərində qurulmuşdur.
Fransa torpaqlarında yaşayan və vətəndaşlıq almış hər kəs Fransız hesab olunur. Bütün fransız vətəndaşları konstitusiya və qanunlar qarşısında dil, din, irq baxımından ayrıseçkilik olmadan bərabər hüquqlara sahibdir.
Sətir 515 ⟶ 513:
Fransada icraedici hakimiyyət mərkəzi idarəetmə qurumları və əyalət təşkilatlarından meydana gəlmişdir.İcraedici orqanın əsas ünsürləri aşağıdakılardır:
Fransada prezident həm dövlət başçısı , həm də icraedici orqanın başçısıdır. Digər Avropa ölkələri ilə müqayisədə olduqca geniş vəzifə və ssəlahiyyətlərə malik olan president həm də məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin gerçək zəmanəti statusuna malikdir.Xüsusilə xarici siyasət və milli müdafiə sahələrində yeganə səlahiyyətli bir hakimiyyətinin olması ilə bərabər,başnaziri təyin etmək, hökumətin çağırılması ilə vəzifəsinə son vermək,hökumətə başçılıq etmək,baş nazir və ya hər iki parlamentin təklifi ilə bəzi qanun layihələrini xalq səsverməsinə təqdim etmək, milli birlik və müharibə vəziyyəti haqqında parlamentləri iclasa çağırmaq və ya fövqəladə hal elan etmək,Konstitusiya şurası üzvlərindən üçünü təyin etmək,qanunlara yenidən baxılmasını istəmək mövzularında imza səlahiyyətinə malikdir.
Fransada prezident həm dövlət başçısı , həm də icraedici orqanın başçısıdır.Digər Avropa ölkələri ilə müqayisədə olduqca geniş vəzifə və ssəlahiyyətlərə malik olan president həm də məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin gerçək zəmanəti statusuna malikdir.Xüsusilə xarici siyasət və milli müdafiə sahələrində yeganə səlahiyyətli bir hakimiyyətinin olması ilə bərabər,başnaziri təyin etmək, hökumətin çağırılması ilə vəzifəsinə son vermək,hökumətə başçılıq etmək,baş nazir və ya hər iki parlamentin təklifi ilə bəzi qanun layihələrini xalq səsverməsinə təqdim etmək, milli birlik və müharibə vəziyyəti haqqında parlamentləri iclasa çağırmaq və ya fövqəladə hal elan etmək,Konstitusiya şurası üzvlərindən üçünü təyin etmək,qanunlara yenidən baxılmasını istəmək mövzularında imza səlahiyyətinə malikdir.
Birbaşa xalq tərəfindən 7 illiyə seçilən prezident, vəzifə müddəti bittikdən sonra yenidən seçilə bilər.Yenidən seçilə bilmə haqqı prezidentə həm də onun hər hansı bir siyasi partiyaya üzv ola bilməsinə və hər hansı bir siyasi düşüncəni təmsil edə bilməsinə yol açır.Prezidentliyə nazmizəd ola bilmək üçün parlament nümayəndəsi,bələdiyyə başçısı,əyalət məclisi üzvü vəya bölgə məclisi üzvü olmaq,minimum 30 ili təmsil edən və ən az 500 vətəndaşın ictimaiyyətə açıq və yazılı şəkildə namizəd göstərməsi zəruridir.
Baş nazirin səlahiyyətləri konstitusiyanın 20 və 21-ci maddələrinə əsasən, ölkədaxili tənzimləmələr etmək, hökumət işlərini idarə və koordinasiya etmək,qanunvericiliyi tətbiq etmək, müəyyən səviyyələrdə təyinatlar etməkdən ibarətdir.Bununla yanaşı birbaşa baş nazirə tabe olan əhəmiyyətli qurumlar da vardır.
=== '''
Ənənəvi oaraq Danıştay üzvləri arasından təuin olunan və birbaşa baş nazirə tabe olan siyasət və idarəetmə arasında əlaqə qurumudur.Parlamentlə hökumət arasındakı əlaqələrdə çox əhəmiyyətli rola sahibdir.İdari baxımdan birbaşa baş nazirə bağlı icraedici, maliyyə və idarəedici vahidlərinin rəhbəridir. Nazirlər kabineti iclaslarının gündəmlərini hazırlamaq,rəsmi hesabatlar tutmaq və dərc etmək,nazirliklər arası konfransların və digər qurumların iclaslarında iştirak etmək, baş nazirin milli qəzet, kadrların idarəsi,yüksek inzibati araşdırmalar mərkəzi və digər komissiya və komitələrlə əlaqələrinin həyata keçirilməsi ilə bağlı işlər də baş katibin vəzifələrindəndir.
=== '''
Fransa konstitusiyasında Nazirlər Kabinetinin strukturu və faliyyəti barədə heç bir konstitusya tənzimləməsi yoxdur.Sadəcə iki istisna vardır ki, bunlardan biri fövqəladə vəziyyət elan olunmasıdır.Nazirlər Kabineti fövqəladə hal elanını parlamentin təsdiqləməsi üçün 15 gün ərzində təqdim etməlidir.İkinci istisna isə Nazirlər Kabinetinin Konstitusiya Şurasına parlamentin səlahiyyət dairəsindən kənara çıxaraq öz səlahiyyətlərini qəsb etməsi etirazıdır
Fransada mərkəzi idarəetmə bölgə,əyalət və mahal adlanan üç vahiddən ibarətdir.Bölgələr və əyalətlər eyni zamanda həm mərkəzi, həm də yerli idarəetmənin təşkilatlandığı idari vahidləridir.Nazirlər kabineti tərəfindən təyin olunan vali bölgə və əyalətlərdə mərkəzi hökuməti təmsil edir.Mahallar da məmurlar tərəfindən idarə olunur.
Sətir 566 ⟶ 559:
Milli Cəbhə, Lider: J.J.Penn
==
Fransa yüksək inkişaf etmiş dövlətdir.İqtisadi potensialına görə Avropada Almaniyadan sonra 3-cü yerdədir.Fransa iqtisadiyyatının ənənəvi xüsusiyyəti burada təsərrüfatın mühüm sahələrinə nəzarət edən ümumilli proqramlaşdırmanı fəal tətbiq edən iri dövlət sektorunun olmasıdır.Ölkədə iqtisadi inkişafın planlaşdırılması ümumavropa miqyasında strateji səciyyə daşıyır.
Sətir 573 ⟶ 566:
Fransa iqtisadiyyatında öz aralarında və xarici kapitalla sıx əlaqədar olan onlarla sənaye korporasiyaları və banklar fəaliyyət göstərir .Bunlar "Elf-Akiten"(neft sənayesi),"Pejo-Sitroen" və "Renault"(avtomobil sənayesi),"Tomson"və "Alkatel"(elektronika),"Peşine-Yujin-Külman"(aliminium sənayesi),"Ron-Pulenk" və "Mişlen"(kimya sənayesi),"L`Oreal","Ywes Rocher"(kosmetika),"Karfurr"(ərzaq məhzulları ticarəti),banklar "Kredi Leonne","Pariba" və başqalarıdır.İqtisadiyyatın bəzi sahələrində(kənd təsərrüfatı,yüngül,yeyinti,ticarət və s.) kiçik sahibkarlıq mövcuddur.İstehsalın mərkəzləşmə səviyyəsinə görə AFR və Böyük Britaniyadan geri qalsa da,iqtisadiyyatında dövlət sektorunun əhəmiyyətinə görə irəlidədir.Sənaye sahələrinin 1/4-i dövlətə məxsus müəssisələri təşkil edir.Ölkə sənayedən sonrakı inkişaf mərhələindədir.Sənaye,kənd təsərrüfatında çalışanların sayı azalır.Əmək qabiliyyətli əhalinin yarıdan çoxu xidmət sahələrində çalışır.Xidmətin bir çox növlərinə görə (maliyyə,nəqliyyat,turizm,elmi və texniki əməkdaşlıq) dünyada lider dövlətlərdəndir.Fransa iri hərbi qüvvəyə və atom silahına malikdir.
Əmək qabiliyyətli əhalinin təqribən 25%-i bu sahədə çalışır.Ən mühüm sahələri energetika,maşınqayırma və kimyadır.Hasilat sənayesində daş kömür,dəmir filizi,boksit çıxarılması xeyli azalmışdır.Mərkəzi massivdə uran,cənub-qərbdə təbii qaz çıxarılır.Fransa mineral xammal idxalçısına çevrilmişdir.Ona görə də energetika sənayesində AES-lərin rolu getdikcə artır.AES-lər yerli xammal və Afrika ölkələrindən idxal olunan uran filizi əsasında fəaliyyət göstərir.Mərkəzi massivdə hər il 2-3 min ton uran filizi çıxarılır.Elektrik enerjii istehsalında AES-lərin payı 80%-dən çoxdur.Bu göstəriciyə görə dünyada birincidir.Uran filizindən istifadə zaanı tullantıların bir hissəsi Almaniyada anbarlara yığılır.2010-cu ilin noyabr ayında Almaniyada əhslinin etiraz nümayişi də buna qarşı yönəlmişdirElektrik enerjisi istehsalında SES-lərin rolu da vardır.2015-ci ildə Fransa avropa ölkələri arasında elektrik enerjisi istehsalına görə Norveç və İsveçdən sonra 3-cü oldu.Energetikanın inkişafı planlarında enerji daşıyıcılarının idxalının azaldılması və alternativ vasitələrdən(günəş,külək,dəniz qabaraları enerjisi) istifadə olunması göstərilir.
| |||