I Mariya (İngiltərə kraliçası): Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 15:
Mariyaya olan sevgisinə baxmayaraq [[VIII Henri|Kral Henri]] xanımı [[Araqonlu Ketrin]]<nowiki/>dən soyumuşdu. [[Araqonlu Ketrin|Ketrin]]<nowiki/>in oğlan uşağı dünyaya gətirə bilməməsi əsas ayrılıq səbəbi olmuşdu.<ref>Tittler, p. 1</ref> [[1525]]-ci ildə [[VIII Henri|Kral Henri]] qızını [[Uels]] sərhəddinə göndərdi. Məqsəd isə həm balaca qızcığazı anasından ayırmaq, həm də [[Uels]] sərhəddində əmin-amanlığı təmin etmək idi. Ludlou qalasındakı malikanəsində yaşamağa başlayan balaca qızcığaz [[Uels Şahzadəsi|Uesl şahzadəsi]] ünvanı daşımasa da, onun bütün səlahiyyətlərini əlinə almışdı. Bölgədə qaldığı 3 il boyunca müntəzəm olaraq atasının sarayına gəlib-gedən Mariya [[1528]]-ci ilin ortalarında [[London]] yaxınlığındakı şəxsi malikanəsinə qayıtdı.
 
 
[[Şəkil:Mary Tudor by Horenbout.jpg|left|thumb|Mariya, [[V Karl]]<nowiki/>la nişanlı olduğu ərəfələrdə]]
Mariyanın uşaqlıq illəri boyunca atası [[VIII Henri|Kral Henri]] qızı üçün müxtəlif ər namizədləri axtarırdı. Hələ 2 yaşı olanda [[Fransa tarixi|Fransa kralı]] [[I Fransisk|I Fransua]]<nowiki/>nın oğlu Fransisklə nişanlandırılsa da, 3 il sonra bu razılıq pozuldu.<ref>Porter, pp. 20–21; Waller, pp. 20–21; Whitelock, pp. 18–23</ref> [[1522]]-ci ildə isə 6 yaşlı Mariya özündən 16 yaş böyük [[İspaniya Krallığı|İspaniya kralı]] olan xalası oğlu  [[V Karl]]<nowiki/>la nişanlandırıldı.<ref>Loades, pp. 22–23; Porter, pp. 21–24; Waller, p. 21; Whitelock, p. 23</ref> Ancaq bir neçə il sonra bu nişan da [[VIII Henri|Kral Henri]]<nowiki/>nin də razılığı ilə [[V Karl]] tərəfindən ləğv edildi. Digər tərəfdən [[VIII Henri|Kral Henri]]<nowiki/>nin baş məsləhətçisi kardinal Uolsey [[Fransa]] sarayıyla evlilik müzakirələri aparır, [[VIII Henri|Kral Henri]] isə qızını [[İngiltərə tarixi|İngiltərə]]<nowiki/>ylə ittifaqa daha yaxın görünən [[I Fransisk|Kral Fransua]] ilə evlənməsini istəyirdi. Nəhayət, balaca qızcığazın [[I Fransisk|Kral Fransua]] və ya onun oğlu Fransisklə evləndirilməsi ilə bağlı bir andlaşma bağlandı. Ancaq çox keçmədən kardinal Uolsey [[Fransa]] ilə nigahsız bir ittifaq qurmağa nail oldu.
 
Sətir 29 ⟶ 31:
[[1539]]-cu ilin sonlarında [[Bavariya]] [[Hersoq|hersoqu]] Filip onunla evlənmək istəsə də, hersoq [[Lüteranlıq|lüteran]] idi və bu səbəblə onun təklifi qəbul edilmədi. Yenə həmin il kral naiblərindən Tomas Kromvel Klevez hersoqluğu ilə yeni bir razılıq imzaladı. Bu razılıq əsasında siyasi bir evlilik baş tutmalı idi. İlk öncə gənc Mariyanın evləndirilməsi planlaşdırılsa da, sonda kral özünün dördüncü xanımı olan [[Klevezli Anna]] ilə evləndi. Kral [[1539]]-cu ilin [[dekabr]]ında planlaşdırılan toy mərasimindən bir neçə həftə öncə [[Klevezli Anna|Anna]]<nowiki/>nı görmüş, ancaq 24 yaşlı bu gənc xanımı bəyənməmişdi. Diplomatik səbəblər və nigahın ləğv edilməsi üçün bəhanə olmadığından kral bu toydan boyun qaçıra bilmədi. Ancaq bu nigahın baş memarı olan Lord Kromvel gözdən düşdü və [[1540]]-cı ilin iyun ayında krala xəyanətlə təqsirləndirilərək həbs olundu. Ona qarşı iddia olunan əsas müddəalardan biri isə gənc Mariya ilə evlənmək niyyəti idi. Bütün bu olanlardan sonra [[Klevezli Anna|Anna]] kraldan ayrılmağa razılıq verdi və ardından Lord Kromvel edam olundu.
 
[[Şəkil:Mary I by Master John.jpg|thumb|Mariya, [[1544]]-cü il]]
[[1541]]-ci ildə [[VIII Henri|Kral Henri]] Mariyanın keçmiş dayəsi və vəftiz anası olan Marqarita Polu, oğlunun qarışdığı bir katolik üsyanını bəhanə göstərərək edam etdirdi. Beşinci xanımı [[Ketrin Hauerd]]<nowiki/>in edamının ardından [[1542]]-ci ildə [[VIII Henri|Kral Henri]] Mariyanı uzun illərdən sonra saraydakı milad şənliklərinə dəvət etdi. Növbəti il kral sonuncu xanımı [[Ketrin Parr|Ketrin Par]]<nowiki/>la evləndi və [[1544]]-cü ildə qəbul etdiyi yeni vərasət sistemi ilə hər iki qızını da yeganə oğlu [[VI Eduard|Eduard]]<nowiki/>dan sonra taxt namizədliyinə gətirdi. Bunlara baxmayaraq anaları ilə evliliyin ləğv edilməsi səbəbilə hər ikisi tam olaraq kralın qanuni övladı hesab edilmədi.
 
[[VIII Henri]] [[1547]]-ci ildə vəfat etdi və azyaşlı oğlu [[VI Eduard|Eduard]] taxta çıxarıldı. Mariya Norfolk, Suffolk və Esseksdəki mülklərini geri aldı. Kralın hələ 9 yaşlı bir uşaq olması səbəbilə daha çox [[Protestantlıq|protestant]]<nowiki/>lardan ibarət bir məclis dövlət idarəsini ələ aldı. Buna baxmayaraq Mariya katolik dininə sadiq qalır, öz kiçik kilsəsində dini ayinlərini yerinə yetirirdi. Digər yandan xalası oğlu və keçmiş nişanlısı [[V Karl]]<nowiki/>a dini azadlığının boğulması haqqında şikayətlər yazırdı.
 
[[VI Eduard]]ın səltənət illərində Mariya demək olar ki, öz şəxsi malikanəsində yaşadı və nadir hallarda saraya gəlib gedirdi. Avropadakı dini qarşıdurmanın önünü almaq üçün Mariyanı [[İngiltərə]]<nowiki/>dən göndərmək planı isə [[1550]]-ci ildə uğursuzluqla nəticələndi. Mariya və [[VI Eduard|Eduard]]<nowiki/> arasındakı dini fərqlilik artıq ölkə səviyyəsinə gəlmişdi. Kral qardaşı və bacısı [[I Elizabet|Elizabet]]<nowiki/>lə birlikdə qatıldığı milad şənliklərinin birində Mariya qardaşı ilə mübahisə etdi. Bir-birlərinin dini düşüncələrinə qarışan bacı-qardaş durmadan bir-birini kafirlikdə ittiham edirdi.
 
 
== Səltənət illəri ==
Sətir 47 ⟶ 51:
37 yaşlı Mariya [[Protestantlıq|protestant]] bacısı [[I Elizabet|Elizabet]]<nowiki/>i taxt sıralamasından uzaqlaşdırmaq məqsədilə dərhal evlənməli və taxta yeni bir [[Roma-Katolik kilsəsi|katolik]] varis qazandırmalı olduğunu bilirdi. Ər namizədləri arasında uzaq qohumu olan (onların nənələri bacı idi) Eduard Kurtney və vaxtilə dayəsi olan və atası tərəfindən edam edilən Marqarita Polun oğlu Reqinald Pol var idi. Ancaq ömürlük dəstəkçisi olan xalası oğlu [[V Karl]] onu yeganə oğlu [[II Filipp (İspaniya kralı)|Filip]]<nowiki/>lə evləndirmək istəyirdi. İspaniya vəliəhdi [[II Filipp (İspaniya kralı)|Filip]]<nowiki/>in əvvəlki evliliyindən bir oğlu var idi və böyük imperiyası üçün vəliəhd ehtiyacı yox idi. Buna görə də onunla bağlanan nigah İngiltərə taxt-tacı üçün təhlükə kəsb etmirdi. Cütlüyün bir-birini tanıması məqsədilə [[II Filipp (İspaniya kralı)|Filip]]<nowiki/>in rəssam [[Tisian Veçellio]] tərəfindən çəkilən bir portreti [[1553]]-cü ilin payızında Londona göndərildi.
 
 
[[Şəkil:Philip II.jpg|thumb|[[İspaniya]] vəliəhdi [[II Filipp (İspaniya kralı)|Filip]], rəssam [[Tisian Veçellio]]]]
Lord Qardiner və icmalar palatası İngiltərənin [[Habsburqlar|Habsburq]] tabeliyinə girməsindən çəkinirdi və bu səbəblə nigaha soyuq yanaşırdılar. Bu nigahın [[ingilislər]] tərəfindən pis qarşılanmasına baxmayaraq [[kraliça]] bu qərarında təkid edirdi. Nəticədə ölkənin müxtəlif yerlərin protestant üsyanları başladı. [[Ceyn Qrey]]<nowiki/>in vaxtilə bəraət qazanaraq azad edilən atası Henri Qreyin də adı bu üsyanlara qarışdı. Üsyançılar kraliçadan taxtı bacısı [[I Elizabet|Elizabet]]ə təhvil verməyi tələb edirdilər. Buna cavab olaraq Mariya bu nigahın talehini həll etməyi parlamentə həvalə etdiyini və parlamentdən gələn istənilən qəararı qəbul edəcəyini bildirərək üsyanı yatırmağa çalışdı. Ancaq çox keçmədən üsyan rəhbəri vayt ələ keçirildi və Londona gətirildi. Vayt, [[Ceyn Qrey]] və onun atası ilə əri edam edildi. Üsyana adı qarışan Eduard Kurtney isə əvvəlcə həbs edildi, ardından sürgün olundu. Kraliçanın bacısı [[I Elizabet|Elizabet]] isə günahsız olduğunu söyləsə də, 2 ay London qalasında həbs olundu, daha sonra London yaxınlığındakı bir saraya alınaraq ev həbsində qaldı.
 
Sətir 53 ⟶ 59:
Kraliça Mariyanın nigah şərtlərinə görə, [[II Filipp (İspaniya kralı)|Filip]] “İngiltərə kralı” olaraq elan edilməli, bütün rəsmi sənədlərdə (parlament yazışmaları da daxil olmaqla) hər ikisinin adı qeyd olunmalı və məclis, yalnız kraliçanın sağlığı müddətində cütlüyün ortaq qərarı ilə çağırıla bilərdi. İngiltərə, [[II Filipp (İspaniya kralı)|Filip]]<nowiki/>in atasının heç bir müharibəsinə hərbi dəstək verməyə məcbur olmayacaq və [[II Filipp (İspaniya kralı)|Filip]], xanımının təsdiqi olmadan İngiltərədə heç bir təyinat apara bilməyəcəkdi. [[II Filipp (İspaniya kralı)|Şahzadə Filip]] isə bütün bu şərtlərlə yalnız evliliyin baş tutması üçün razılaşmışdı. Mariyaya qarşı heç bir sevgi hissi yox idi və bu nigaha yalnız siyasi qazanc üçün razılıq vermişdi.
 
[[Şəkil:Felipe of Spain and MariaTudor.jpg|left|thumb|345x345px|Mariya və əri [[II Filipp (İspaniya kralı)|Filip]]]]
Hələ şahzadə olan oğlunu rütbə baxımından yüksəltmək istəyən imperator [[V Karl]] isə [[Yerusəlim krallığı|Qüds]] və [[Napoli Krallığı|Napoli krallığı]]<nowiki/>ndakı bütün taxt hüquqlarını oğluna təhvil verdi. Bu səbəblə, evlilik boyunca Mariya [[Napoli Krallığı|Napoli]] və [[Yerusəlim krallığı|Qüds kraliçası]] ünvanını da daşımışdı. [[25 iyul]] [[1554]]-cü ildə Vinçestr Kafedralındakı toy mərasimləri bir-birlərini ilk görüşlərindən 2 gün sonra baş tutmuşdu. [[II Filipp (İspaniya kralı)|Filip]] [[İngilis dili|ingiliscə]] bilmədiyi üçün cütlük bir-birilə [[İspan dili|ispan]], [[Fransız dili|fransız]] və [[Latın dili|latın]] dillərində danışırdı.
 
Sətir 63 ⟶ 70:
 
=== İdeoloji siyasət ===
[[Şəkil:1555 gold medal Queen Mary I of England.jpg|thumb|Mariyanı ''"Dinin qoruyucusu"'' olaraq təsvir edən qızıl medal, [[1555]]-ci il]]
Səltənətinin ilk ayında Mariya ölkədəki hər kəsə dini azadlıq veriləcəyi barədə bir bəyannamə nəşr etdirdi. Ancaq [[sentyabr]] ayının sonuna qədər bütün məşhur [[protestant]] rahibləri (Con Bredford, Con Rogers, Con Huper, Hug Latimer və Tomas Kranmer də daxil olmaqla) həbs olundu. Mariya səltənətinin [[1553]]-cü ilin [[oktyabr]]ında toplanan ilk parlamenti kraliçanın valideynləri arasındakı mübahisəli nigahı qanuniləşdirdi və sabiq kralın bütün dini qanunlarını ləğv etdi. Kilsə rahibləri haqqında [[1539]] tarixli katolik nizamnaməsi yenidən bərpa olundu və evli olan rahiblər bütün imtiyazlarından məhrum edildi.
 
Sətir 69 ⟶ 77:
Bununla yanaşı, [[Papa]] ilə bağlanan razılığın ardından İngiltərədə kütləvi protestant qətliamları başladı. İlk edamlar [[1555]]-ci ilin əvvəlində başladı. Belə ki, [[4 fevral]]<nowiki/>da Con Rogers, [[8 fevral]]<nowiki/>da Laurens Sanders və [[9 fevral]]<nowiki/>da Rouland Taylorla Con Huper edam edildi. Kanterburi başyepiskopu Tomas Kranmer isə İngiltərə Protestant kilsəsinin rahibləri Ridley və Latimerin çarmıxa çəkilərək yandırılmasını izləməyə məcbur edildi. Ardından bütün protestant ideologiyalarından imtina etdi və katolik inancını qəbul etdi. Qanunların normal irəliləyişinə görə tövbəkar olaraq bağışlanmalı idi. Ancaq Mariya onu xilas etmək istəmədi. Yandırıldığı gün katolik dinindən təkrar imtina etdi və “kafir” olaraq yandırıldı. Mariya qətliamlarında, ümumilikdə, 283 nəfər çarmıxa çəkilərək yandırıldı. O dövr üçün o qədər də, populyar olmayan bu edam forması sarayda da təşvişə səbəb olmuşdu. Hətta qatı katolik [[ispanlar]] belə bunun ''“ölkədəki sabitliyi təhlükəyə salan insafsızca”'' bir edam növü olduğunu qeyd edirdilər. Mariya vəfatına qədər davam etdirdiyi bu qatı ideoloji siyasətlə əslində, İngiltərədəki [[Roma-Katolik kilsəsi|katolik]] və [[İspaniya|ispan]] düşmənçiliyini daha da artırırdı.
 
 
[[Şəkil:Mary1 by Eworth 2.jpg|thumb|329x329px|Kraliça Mariya, [[1554]]-cü il]]
Mariyanın vaxtilə dayəsi olan Marqarita Polun oğlu Reqinald Pol isə [[1554]]-cü ilin [[noyabr]]ında Papanın İngiltərə səfiri təyin edildi. Rahib rütbəsinə yüksələn Pol, Tomas Kranmerin edamından dərhal sonra Kanterburi başyepiskopu olaraq vəzifələndirildi.
 
Sətir 76 ⟶ 86:
[[1556]]-cı ilin [[yanvar]]ında Mariyanın qaynatası [[V Karl]] öz istəyilə taxtdan çəkildi və [[Estremadura]]<nowiki/>dakı bir kilsəyə qapanaraq rahib həyatı yaşamağa başladı. Bu əsnada Mariya və [[II Filipp (İspaniya kralı)|Filip]] hələ də bir-birindən ayrı yaşayırdı. Çox keçmədən [[Brüssel]]<nowiki/>də [[İspaniya]] kralı elan edilən [[II Filipp (İspaniya kralı)|Filip]] hələ İngiltərədə idi. Bu səbəblə dərhal fransızlarla müvəqqət atəşkəs müqaviləsi imzaladı. Bu əsnada isə Mariyaya qarşı çevriliş planı hazırlanmış, Fransanın İngiltərə səfiri olan Antuan de Noalis və edam edilən [[Con Dudley]]<nowiki/>in qohumu Henri Dudleyin adı bu hadisəyə qarışmışdı. Planın əsas iştirakçıları ələ keçirilsə də, Dudley və Noalis canlarını qurtara bildilər.
 
 
[[Şəkil:Post Medieval coin, Sixpence of Phillip and Mary (FindID 662681).jpg|thumb|271x271px|[[II Filipp (İspaniya kralı)|II Filip]] və Mariyanı təsvir edən gümüş pul]]
[[1557]]-ci ilin [[may]] ayına qədər İngiltərədə qalan [[II Filipp (İspaniya kralı)|II Filip]] xanımını Fransaya qarşı müharibə elan etməyə vadar etsə də, heç bir şey əldə edə bilmirdi. Mariya buna razılıq versə də, ölkə parlamaneti müharibədən tərəfdar deyildi. Çünki son bir neçə ildir davam edən kasad məhsul yığımı və [[VI Eduard]]<nowiki/>dan qalan darmadağın iqtisadi vəziyyət fransız ticarətin də də məhrum qala bilməzdi. Bütün bunlara baxmayaraq [[1557]]-ci ilin iyununda İngiltərə Fransaya müharibə elan etdi. Bunun səbəbi isə Reqinald Polun da uzaq qohumu olan Tomas Staffordun İngiltərəyə hücumu və Mariyaya qarşı bir taxt çevrilişinə qarışması oldu. Müharibənin sonunda İngiltərə ilə Papa arasındakı münasibətlər pozuldu. Çünki İngiltərə-Fransa müharibəsində Papa Fransa kralı [[II Henri (Fransa kralı)|II Henri]]<nowiki/>ni dəstəklədi. Buna baxmayaraq avqust ayında baş tutan [[Sen-Kanten]] döyüşündə ingilislər mükəmməl bir qələbə qazandı. Təntənəli zəfər şənlikləri isə çox çəkmədi və fransız ordusu İngiltərənin Avropa qitəsindəki yeganə mülkü olan [[Kale]] əyalətini işğal etdi. Bölgənin saxlanması iqtisadi baxımdan İngiltərə büdcəsi üçün olduqca zəhmətli olsa da, bu məğlubiyyət Mariyanın ölkədəki prestijinə olduqca böyük zərbə vurdu.
 

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023