Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
|
||
|
Sətir 143:
==== Sovet İttifaqının tərkibində ====
{{Əsas|Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası}}
1920-ci ilin aprelin 28-də Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulandan bir müddət sonra da ölkə öz müstəqilliyini saxlaya bilmişdir. Aprelin 30-da Rusiya ilə Azərbaycan arasında hərbi-iqtisadi müqavilə imzalanmışdır. 1921-ci ildə tərkibinə [[Gürcüstan]], [[Ermənistan]] və Azərbaycan respublikaları daxil olmuş [[Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası]] təşkil edildi.<ref>{{cite web|title=Crumbs of Transcaucasia|url=http://www.julienpebrel.com/en/transcaucasia/index.php|website=www.julienpebrel.com|publisher=www.julienpebrel.com|accessdate=24 iyun 2017|archiveurl=http://www.julienpebrel.com/en/transcaucasia/index.php|archivedate=24 iyun 2017}}</ref> 1918-ci ilin [[Mart soyqırımı]]ndan sonra, faktiki olaraq, Azərbaycan xalqına qarşı yeni soyqırımına başlanmışdı.<ref name="shumer"/> 1922-ci il dekabrın 30-da [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı]]nın (SSRİ) yaranması və [[Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası]]nın bu quruma daxil olması ilə Şimali Azərbaycanın müstəqilliyinə son qoyuldu.<ref name="shumer"/> Azərbaycanda müstəqil hakimiyyət məhrum edildikdən sonra ölkənin sərvətlərinin talan olunmasına başlandı.<ref name="shumer"/> Torpaq üzərində xüsusi mülkiyyət ləğv olundu. Ölkənin bütün təbii sərvətləri milliləşdirildi, daha doğrusu, dövlət mülkiyyəti hesab olundu.<ref name="shumer"/> Neft sənayesini idarə etmək üçün xüsusi olaraq [[Azərbaycan Neft Komitəsi]] yaradıldı və bu komitəyə rəhbərlik [[Vladimir Lenin]] tərəfindən Bakıya göndərilmiş A.P.Serebrovskiyə tapşırıldı.<ref name="shumer"/> Beləliklə, hələ 1920-ci il martın 17-də Qafqaz Cəbhəsinin Hərbi-İnqilab Şurasına göndərdiyi teleqramda ''"Bakını almaq bizə olduqca və olduqca zəruridir''" deyə Şimali Azərbaycanın işğalına göstəriş vermiş Lenin öz arzusuna çatdı.<ref name="shumer"/> Bakı nefti Sovet Rusiyasının əlinə keçdi.<ref name="shumer"/>
[[Şəkil:Qarabağ mehmanxanası (Bakı).jpg|thumb|left|1979-cu ildə [[Bakı]]da [[Qarabağ mehmanxanası]].]]
1920-ci il aprelin 28-dən başlayaraq Azərbaycan Respublikası ərazisində insan hüquqlarına zidd qanunlar əsasında totalitar dövlət rejiminin törətdiyi özbaşınalıq, zorakılıq nəticəsində 100 minə yaxın günahsız azərbaycanlı öz siyasi əqidəsinə, fəaliyyətinə, başqa cür düşündüyünə və ayrı səbəblərə görə [[Böyük Təmizlik|repressiyalara]] məruz qalmışdır.<ref>{{cite web|title=Victims of Soviet repression to be honored in Baku|url=https://www.azernews.az/culture/113263.html|website=www.azernews.az|publisher=www.azernews.az|accessdate=11 iyul 2017|archiveurl=https://www.azernews.az/culture/113263.html|archivedate=11 iyul 2017}}</ref> Təkcə 1937-ci ildə 29 min adam repressiyaya uğradı.<ref name="shumer"/> Bu dövrdə Azərbaycan xalqı özünün [[Hüseyn Cavid]], [[Mikayıl Müşfiq]], [[Əhməd Cavad]], [[Salman Mümtaz]], [[Əli Nəzmi]], [[Tağı Şahbazi]], [[Yusif Vəzir Çəmənzəminli]] və başqaları kimi onlarla mütəfəkkirlərini və nadir ziyalılarını itirdi.<ref name="shumer"/><ref>{{cite web|last1=Shukurov|first1=Karim|title=CAUSE AND EFFECT|url=http://www.visions.az/en/news/308/05a9e687/|website=www.visions.az|publisher=www.visions.az|accessdate=1 iyul 2017|archiveurl=http://www.visions.az/en/news/308/05a9e687/|archivedate=1 iyul 2017}}</ref>
[[Şəkil:Central Asia Hammond Slides 05.jpg|thumb|1964-cü ildə [[Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi]]]]
[[Azərbaycan İkinci dünya müharibəsində]] böyük dövlətlərin strateji planlarında mühüm yer tuturdu. [[Üçüncü Reyx]] Bakı neftini ələ keçirməklə Şərqə - [[İran körfəzi]]nə və [[Hind okeanı]]na hərəkət etmək niyyətində idi. [[Adolf Hitler]]in tapşırığı əsasında hətta Bakının sənaye və hərbi əhəmiyyətli obyektlərinin dəqiq xəritəsi də hazırlanmışdı.<ref>{{cite web|last1=Sultanov|first1=Chapay|title=BAKU OIL IN DECISIVE BATTLES OF WORLD WAR II|url=http://www.visions.az/en/news/580/588903a7/|website=www.visions.az|publisher=www.visions.az|accessdate=24 iyun 2017|archiveurl=http://www.visions.az/en/news/580/588903a7/|archivedate=24 iyun 2017}}</ref><ref>{{cite web|title="Coveted by Hitler, Cherished by Stalin": Azerbaijan's Baku Oil Steeped in History|url=http://oilpro.com/post/1916/coveted-by-hitler-cherished-by-stalin-azerbaijan-s-baku-oil-steeped-in-history|website=oilpro.com|publisher=oilpro.com|accessdate=24 iyun 2017|archiveurl=http://oilpro.com/post/1916/coveted-by-hitler-cherished-by-stalin-azerbaijan-s-baku-oil-steeped-in-history|archivedate=24 iyun 2017}}</ref> Müharibə illərində Sovet İttifaqında hasil olunan neftin dörddə üç hissəsi, aviasiya benzini və yüksək keyfiyyətli yağların 85-90 faizi Azərbaycanın payına düşürdü.<ref name="shanli"/> İkinci Dünya müharibəsində Azərbaycandan 700 min nəfərdən çox insan səfərbər edilərək ordu sıralarına yola düşmüş, onların 300 mindən çoxu döyüşlərdə həlak olmuşdur.<ref name="shanli">{{cite web|title=İlham Əliyev 9 May - Qələbə Günü münasibətilə Bakıda keçirilən mərasimdə iştirak edib|url=http://www.president.az/articles/23575/print|website=www.president.az|publisher=www.president.az|accessdate=24 iyun 2017|archiveurl=http://www.president.az/articles/23575/print|archivedate=24 iyun 2017}}</ref> Müharibənin hələ ilk günlərində respublikada 4 mindən çox oğlan və qız könüllü surətdə cəbhəyə getmək üçün hərbi komissarlıqlara müraciət etmişdi.<ref name="front"/> 1941-ci ilin sonunda xalq qoşunu dəstələrində 187 min nəfər döyüşçü vardı.<ref name="front"/> Onlardan 30 min nəfərdən çoxu qadınlar idi.<ref name="front"/> Müharibədə hətta azərbaycanlılardan ibarət diviziyalar təşkil olunmuşdu.<ref name="front">{{cite web|title=Azərbaycan həm ön, həm də arxa cəbhədə döyüşürdü|url=http://anl.az/down/meqale/azerbaycan/2011/may/173828.htm|website=anl.az|publisher=anl.az|accessdate=4 iyun 2018}}</ref> 416-cı, 402-ci, 396-cı, 223-cü, 77-ci və digər milli diviziyalar [[Simferopol]]da, [[Odessa]]da və digər şəhərlərdə vuruşmuşlar.<ref name="front"/> 77-ci diviziya [[Polşa]] və [[Çexoslovakiya]]nın, 223-cü diviziya [[Yuqoslaviya]]nın azad edilməsində igidlik göstərmişdi.<ref name="front"/> 416-cı diviziya [[Qafqaz]]dan [[Berlin]]ədək qəhrəmanlıq yolu keçmişdi.<ref name="front"/> İkinci Dünya müharibəsi zamanı göstərdikləri igidliyə görə Azərbaycandan 123 nəfər [[Sovet İttifaqı Qəhrəmanı]] adına layiq görülüb, 170 mindən çox əsgər və zabit müxtəlif orden və medallarla təltif edilib.<ref name="shanli"/>.
[[Azərbaycan İkinci dünya müharibəsində]] böyük dövlətlərin strateji planlarında mühüm yer tuturdu. [[Üçüncü Reyx]] Bakı neftini ələ keçirməklə Şərqə - [[İran körfəzi]]nə və [[Hind okeanı]]na hərəkət etmək niyyətində idi. [[Adolf Hitler]]in tapşırığı əsasında hətta Bakının sənaye və hərbi əhəmiyyətli obyektlərinin dəqiq xəritəsi də hazırlanmışdı.<ref>{{cite web|last1=Sultanov|first1=Chapay|title=BAKU OIL IN DECISIVE BATTLES OF WORLD WAR II|url=http://www.visions.az/en/news/580/588903a7/|website=www.visions.az|publisher=www.visions.az|accessdate=24 iyun 2017|archiveurl=http://www.visions.az/en/news/580/588903a7/|archivedate=24 iyun 2017}}</ref><ref>{{cite web|title="Coveted by Hitler, Cherished by Stalin": Azerbaijan's Baku Oil Steeped in History|url=http://oilpro.com/post/1916/coveted-by-hitler-cherished-by-stalin-azerbaijan-s-baku-oil-steeped-in-history|website=oilpro.com|publisher=oilpro.com|accessdate=24 iyun 2017|archiveurl=http://oilpro.com/post/1916/coveted-by-hitler-cherished-by-stalin-azerbaijan-s-baku-oil-steeped-in-history|archivedate=24 iyun 2017}}</ref> Müharibə illərində Sovet İttifaqında hasil olunan neftin dörddə üç hissəsi, aviasiya benzini və yüksək keyfiyyətli yağların 85-90 faizi Azərbaycanın payına düşürdü.<ref name="shanli"/> İkinci Dünya müharibəsində Azərbaycandan 700 min nəfərdən çox insan səfərbər edilərək ordu sıralarına yola düşmüş, onların 300 mindən çoxu döyüşlərdə həlak olmuşdur.<ref name="shanli">{{cite web|title=İlham Əliyev 9 May - Qələbə Günü münasibətilə Bakıda keçirilən mərasimdə iştirak edib|url=http://www.president.az/articles/23575/print|website=www.president.az|publisher=www.president.az|accessdate=24 iyun 2017|archiveurl=http://www.president.az/articles/23575/print|archivedate=24 iyun 2017}}</ref> Müharibənin hələ ilk günlərində respublikada 4 mindən çox oğlan və qız könüllü surətdə cəbhəyə getmək üçün hərbi komissarlıqlara müraciət etmişdi.<ref name="front"/>
[[Şəkil:Qarabağ mehmanxanası (Bakı).jpg|thumb|left|1979-cu ildə [[Bakı]]da [[Qarabağ mehmanxanası]].]]
1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıları [[Ermənistan SSR]]-dən kütləvi surətdə sürgün olunmasının yeni [[XX əsrdə Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası və köçürülməsi|mərhələsi]] başlandı.<ref name="shumer"/> Deportasiyalardan sonra, ermənilərin bu ərazidə sayca üstünlüyü təmin olundu.<ref name="shumer"/> Bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən 1960-cı illərdə Azərbaycan iqtisadiyyatının bir çox sahələrində - həm sənayedə, həm də kənd təsərrüfatında mənfi meyllər özünü göstərməyə başladı.<ref name="shumer"/> Respublikanın düşdüyü bu ağır vəziyyətdə Azərbaycan rəhbərliyində mühüm dəyişiklik baş verdi. 1969-cu ildə [[Heydər Əliyev]]in Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dövrü başlandı.<ref name="shumer"/> Heydər Əliyev totalitar rejimin hökmranlıq etdiyi mürəkkəb tarixi şəraitdə Azərbaycanı Sovet İttifaqının ən qabaqcıl respublikalarından birinə çevirmək üçün həyatın bütün sahələrində geniş islahatlar proqramı həyata keçirməyə başladı.<ref name="shumer"/> 1970-1985-ci illərdə, tarixən qısa bir dövr ərzində, bütövlükdə respublika ərazisində yüzlərlə zavod, fabrik, istehsalat sahələri yaradıldı.<ref name="shumer"/> 213 iri sənaye müəssisəsi işə salındı.<ref name="shumer"/> Azərbaycanda istehsal olunan 350 adda məhsul dünyanın 65 ölkəsinə ixrac olunurdu.<ref name="shumer"/>
| |||