Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
k tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq A.Aida88 tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Sətir 6:
 
Yeni növlər yarandıqca və bu növlər arasında qohumluq əlaqələri barədə bilgilər artdıqca növlərin taksonomik vəziyyətini (yerini) daha dəqiq göstərməynn zəruriliyi meydana çıxdı. Bu, göstərilən yeddi kateqoriyanın bölünməsi və əvvəlki kateqoriyaların adlarına "üstü" (super), yaxud "yarım" (sub) sözlərinin əlavə olunması və yeni kateqoriyaların yaranması ilə əldə edilmişdir. Beləliklə, [[dəstəüstü]], [[yarımdəstə]], [[fəsiləüstü]], [[yarımfəsilə]], [[triba]] və s. kateqoriyalar yaranmışdır. Bəzi təbiətşünaslar əlavə bölgü kimi [[infrasinif]], [[infradəstə]] terminlərindən də istifadə etmişlər. [[Paleontoloq]]lar dəstə və sinif arasında kaqorta kateqoriyası işlədirlər.
Taksonomiya-yunan sözüdür ( “ Taxus –qayda ilə yerləşmə ” + “ Namos ” – qanun deməkdir ) . Taksonomiya dedikdə , sadədən mürəkkəbə doğru zəncirvari , ierarxiya üzrə inkişafı əks etdirən anlayışlar sistemi nəzərdə tutulur . Təlim məqsədlərinin şəbəkəli və ya sistemli təsnifatına taksonomiya deyilir . Təlim məqsədlərinin taksonomiyası tədris prosesinin elmi-metodik səviyyədə planlaşdırmaq və onun nəticəsini ölçmək imkanını verir. Təlim məqsədlərinin taksonomiyası Amerika professoru Benjamen Blumun adı ilə bağlıdır . Blumun taksonomiyası 1956 – cı ildə tamamlanaraq bir kitabda ( Taxonomy of Educational Objectives : Handbook I: Cognitive Domain – öyrənmə məqsədlərinin sinifləndirilməsi əl kitabında idraki bacarıqlar ) yayımlanmışdır . Dünyanın bir çox ölkələri tərəfindən bəyənilmiş və qəbul olunmuş , bu taksonomiya şagird bacarıqlarının inkişaf etdirilməsində mühüm rol oynamışdır. Bluma görə , insanın limitsiz öyrənmə , qavrama bacarığı vardır . Lakin öyrətmə müddəti bu limitlərin nə qədərini istifadə edəcəyini müəyyən edir . Bu səbəblə uşaqların qarşısına onlara uyğun öyrənmə şərtləri qoyulduqda , öz səviyyələrinə aid olan , potensial imkanlarına uyğun olan hər şeyi öyrənə bilirlər. Uşaqlar arsındakı fərq onların daha az və ya daha çox öyrənə bilmələri ilə əlaqədar deyil , onların öyrənmə metodları , maraqları , ehtiyacları , hədəfləri , davranış və şəxsi özəlliklərindən qaynaqlanmaqdadır ( Blum 1979 ) . Bu baxımdan , təlim hədəflərinin (məqsədlərinin ) taksonomiyası təlimin bir nəticəsi olaraq , şagirdlərin öyrənməyə yönəlmiş məqsədlərinin , ya da bizim gözləntimizin nə olduğunu ifadələndirən bir səviyyələmənin çərçivəsidir . (Krasvol 2002 )
Blum təfəkkürün inkişaf mərhələlərini 6 səviyyədə müəyyən etmişdir : Bilmə , anlama , tətbiq , təhlil , sintez , dəyərləndirmə . Bilmə , anlama , tətbiq alt səviyyələr olaraq qəbul edilir , analiz , sintez , dəyərləndirmə isə daha yüksək səviyyə kimi qəbul edilir . Taksonomiya , bacarıqların pillə-pillə inkişaf etməsinə imkan yaradır . Bir sonrakı inkişaf səviyyəsinə çatmaq üçün ondan əvvəli səviyyəyə aid olan bacarıqlar inkişaf etdirilməlidir . Yəni şagirdin hər hansı bir mövzu haqqında müəyyən biliyi , məlumatı olmazsa , lazımi informasiya ilə təmin olunmazsa , o , mövzunu anlaya bilməz , öz sözlərini ifadə edə bilməz . Anlamazsa öyrəndiyini tətbiq edə bilməz . Tətbiq edərsə , gördüyü işi təhlil də edə bilər , hissələrə ayırar , strukturunu müəyyənləşdi-rər , müqayisə etmə bacarıqları formalaşar , gördüyü işi bir daha gözdən keçirərək təhlil edər . Təhlil etdikdən sonra onun başqa variantlarını da yarada , sintez edə bilər , ayrılmış hissələri birləşdirib tam bir hissə yarada bilər . Bu inkişaf səviyyəsinə qədər irəliləmiş bir şagird artıq hər hansı bir fikrə rahatlıqla münasibət bildirə , fikirlrini rahatlıqla əsaslandıra , mühakimələr yürüdə bilər , yəni dəyərləndirmə bacarıqları formalaşar . Gördüyümüz kimi , bütün səviyyələr bir-birilə əlaqəlidir . Məhz bu səbəbdən “taksonomiya zəncirvari quruluşa malikdir “ deyilir .
Bilmə- eşitdiyi informasiyanı olduğu kimi çatdırmaq , təkrarlamaq , mövzu ilə əlaqəli bildiklərini sadalamaq və ya xatırlamaq , tanımaq bu səviyyəyə aid bacarıqlardır . Bu mərhələdə istifadə olunan vəsaitər əsasən məlumat xarakterli olur . Şagirdlər yeni mövzu ilə əlaqəli bildiyi məlumatları xatırlayır , sadalayır .
Anlama – eşitdiyinin , gördüyünün və ya oxuduğunun mahiyyətini anlamaq , öz sözləri ilə ifadə etmək , öz anladığı kimi təsvir edə bilmək , nümünələr göstərə bilməkdir . Qeyd olunan taksonomiyanın ikinci alt səviyyəsinə aiddir , burada təlimin məqsədi , şagidin işi tətbiq etməzdən əvvəl həmin işin texnikasını , təsvir etmə metodunu anlaya bilməsidir .
Tətbiq – Öyrənilənlərin praktiki şəkildə həyata keçirilməsidir . Belə bir deyim var : Əsl qazanılan bilik müəyyən bir zaman keçdikdən sonra öyrənilənlərin yadda qalan hissəsidir . Yadda qalan isə tətbiq olunanlardır . İnsan oxuduğunu , eşitdiyini unuda bilər , lakin dəfələrlə tətbiq olunaraq vərdişə çevrilən bacarıqlar şagirdin beynində həkk olunur , tətbiq edərkən hər şey şagird üçün daha sadə görünür . Bu mərhələdə şagird artıq işin texnikası , qayda – qanununu anladığı üçün tətbiq edə biləcək , öyrəndiklərinə , gördüklərinə uyğun olaraq , artıq işi praktiki olaraq sınaqdan keçirəcəkdir . Müəyyən anlayışa sahib olmadan işi tətbiq etmək qeyri – mümkündür . Dərsi bu səviyyədə təşkil edərkən hazırlanan vasitələr tətbiqi xarakter daşımalıdır , şagirdlərin bildiyini icra etməsinə imkan yaradılmalıdır . Şagird hər hansı bir ii tətbiq edərkən yaradıcılıq imkanlarını da nümayiş etdirir . Bu da öz növbəsində yaradıcı təfəkkürün formalaşmasına imkan yaradır .
Təhlil ( analiz ) - əşyanın bu və ya digər xassələrini , ünsürlərini , daxili qarşılıqlı əlaqələrini , münasibətlərini tapmaq , öyrənmək , onu müxtəlif komponentlərə ( tərkib hissələrə ) ayırmaq , quruluşunu , strukturunu müəyyənləşdirmək , oxşar və fərqli cəhətləri müəyyən etmək deməkdir . Bu mərhələdə təlimin məqsədi şagirddə gördüyü işi təhlil edə bilmə bacarıqlarını formalaşdırmaqdır . Dərsi bu səviyyədə təşkil edərkən müəllim hazırladığı tapşırıqlarda və ya təşkil etdiyi müzakirələrdə şagirdlərin görülən işi təhlil edə bilməsinə imkan yaratmalıdır .
Tərkib ( sintez ) – Ayrılmış əşyanın , tamın komponentlərinin , hissələrinin birləşdirilməsi , köhnə ideyanın yeni variantının yaradılmasıdır . Müəllim dərsini bu səviyyəyə uyğun təşkil etdiyi zaman şagirdlərin məntiqi və yaradıcı təfəkkürü inkişaf edir . ( müxtəlif cür düzülmüş sözləri düzgün sıralayaraq cümlə əmələ gətirmək , pazlları birləşdirərək lazımi təsvirləri yaratmaq , yeni ixtiralar etmək , mətnin ayrılmış hissələrinin düzgün ardıcıllığını müəyyən edib tam halında planlaşdıra bilmək , ifadəyə uyğun məsələlər qurmaq , gördüyü işin planını tutmaq və s. Bu səviyyəyə aid bacarıqlardır ) .
Dəyərləndirmə - rastlaşdığı hadisələrə subyektiv münasibət bildirə bilməsi , verilən problemi həll edərkən göstərilən iki üsuldan hansını seçməkdə müstəqil qərar qəbul edə bilməsi , gördüyü işi təhlil edərkən sonra özünü qiymətləndirə bilməsi , yoldaşlarının təqdimatına fikir bildirə bilməsi , hadisələrə tənqidi yanaşmağı bacarması şagirddə dəyərləndirə bilmə bacarıqlarını formalaşdırır . Dərs bu səviyyədə təşkil olunarkən şagirdlərin tənqidi təfəkkürü inkişaf edir . Bu səviyyədə əsas məqsədlərdən biri refleksiyaya nail olmaqdır . Refleksiya başa çatmış hər hansı bir işi təhlil etmək , dərindən başa düşmək , görülə işin mənfi və müsbət tərəflərini təqdim etməyə imkan verir .
Taksonomiya təfəkkürün 3 növünü ( məntiqi , tənqidi , yaradıcı ) özündə ehtiva edir . dərsin hansı səviyyədə təşkil olunacağını müəyyən edərkən müəllim həmin səviyyəyə uyğun tapşırıqlar tərtib etməli , tapşırıqları tərtib edərkən təfəkkürün bu növlərinin inkişafıni da nəzərə almalıdır .
Göründüyü kimi taksonomiya :
 Bütöv bir sistemin hissələrinin aşağıdan yuxarıya tabeçilik əlaqələri əsasında düzümü , yerləşməsi deməkdir ;
 Təlimi daha ardıcıl və səmərəli qurmağa zəmin yaradır ;
 Təlim məqsədlərini düzgün müəyyənləşdirmək imkanı yaradır ;
 Problemləri düzgün müəyyənləşdirmək və uyğun tapşırıqları tərtib etməyə kömək edir ;
 Qoyulmuş məqsədlərə uyğun qiymətləndirmə vasitələri seçməyə zəmin yaradır;
 Təlim nəticələrinə əsaslanaraq refleksiyanı düzgün küçirməyə imkan verir ;
 Bu və ya digər materialın öyrənilməsində şagirdin hansı çətinliklərlə qarşılaşdığını müəyyən etmək imkanı yaradır ;
 Şagird təfəkkürünün ( məntiqi , tənqidi , yaradıcı ) inkişaf etdirir ;
 
Emosional taksonomiya
1. Məqbul sayma – Şagird hər hansı bir təlim prosesində iştirak etmək üçün stimullaşdırılır . Bu standartlarda məsələlər onu əşyanın mövcudluğunu almadan tutmuş seçimli yanaşmaya qədər inkişaf etdirir.
2. Reaksiya vermə - Şagird təlim prosesində fəal iştirak edir , suallara cavab , hadisələrər reaksiya verir . Bu standartlarda şagirdin zövq və maraqlarının axtarılması və fəaliyyətdə tətbiqi vurğulanır .
 
 
Müasir təsnifatda müxtəlif əhəmiyyətli 20-dən artıq kateqoriya var. Onlar 3 qrupa bölünür: növ kateqoriyası, növ daxilində populyasiyaları göstərən kateqoriyalar və yüksək taksonların kateqoriyası.

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023