Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k →‎Səhiyyə: Main → Əsas using AWB
k Main → Əsas, typos fixed: m3 → m³ using AWB
Sətir 96:
 
== Tarix ==
{{MainƏsas|Azərbaycan tarixi}}
 
=== Qədim dövr ===
Sətir 110:
 
=== Feodal dövrü ===
{{MainƏsas|Qafqaz Albaniyası}}
[[Şəkil:Palacio de los Shirvanshah, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-26, DD 165-167 HDR.jpg|thumb|2000-ci ildə [[İçəri şəhər]], [[Şirvanşahlar saray kompleksi]] və [[Qız qalası (Bakı)|Qız qalası]] ilə birlikdə [[UNESCO]]-nun [[Azərbaycanda YUNESKO-nun Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı|Ümumdünya mədəni irsi siyahısı]]na daxil edilmişdir.<ref>{{cite web|title=Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower|url=http://whc.unesco.org/en/list/958|website=whc.unesco.org|publisher=[[UNESCO]]|accessdate=24 iyun 2017|archiveurl=http://whc.unesco.org/en/list/958|archivedate=24 iyun 2017}}</ref>]]
 
Sətir 124:
 
=== Yeni dövr ===
{{MainƏsas|Mart soyqırımı}}
{{Şəkillər sırası|Medieval azerbaijani helmet 5.JPG|Medieval azerbaijani shield 2.JPG|e1=138|e2=240|mətn=[[Gəncə xanlığı]] ordusunun dəbilqə və qalxanı, [[Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi]]|color=black|üfüqi=right}}
XVIII əsrin sonunda Azərbaycan sülaləsi olan [[Qacarlar]] (1796-1925) İranda hakimiyyətə gəldilər.<ref>{{cite web|title=Наша история в лицах: незаслуженно забытый патриот Азербайджана - Аббас Мирза Каджар|url=http://www.1news.az/authors/oped/20110127111010161.html|website=www.1news.az|publisher=www.1news.az|accessdate=12 iyul 2017|archiveurl=http://www.1news.az/authors/oped/20110127111010161.html|archivedate=12 iyul 2017}}</ref> Qacarlar vaxtı ilə onların ulu babaları qaraqoyunluların, ağqoyunluların, səfəvilərin və nəhayət, Nadir şah Əfşarın hakimiyyəti altında olmuş bütün əraziləri, o cümlədən Azərbaycan xanlıqlarını yenidən mərkəzi hakimiyyətə tabe etmək siyasəti yeritməyə başladılar. Beləliklə, Qacarlarla Cənubi Qafqazı işğal etməyə çalışan [[Çar Rusiyası]] arasında uzun sürən müharibələr dövrü başlandı.<ref name="shumer"/>
Sətir 135:
 
==== Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ====
{{MainƏsas|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Bakı döyüşü}}
[[Şəkil:Parade of the Army of Islam in Baku.jpg|thumb|[[Bakı]]nı azad etmiş [[Qafqaz İslam Ordusu]]nun şəhərdə fəxri keçidi]]
Azərbaycan xalqının tarixində ilk Parlamentli respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, eyni zamanda, bütün Şərqdə, o cümlədən türk-islam dünyasında ilk demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət nümunəsi idi.<ref name="shumer"/> Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə parlamentçilik tarixi iki dövrə ayrılır: Birinci dövr - 1918-ci il mayın 27-dən noyabrın 19-dək davam etmişdir. Bu altı ay ərzində [[Azərbaycan Milli Şurası]] adı ilə fəaliyyət göstərən və 44 nəfər müsəlman-türk nümayəndədən ibarət olan ilk Azərbaycan Parlamenti çox mühüm tarixi qərarlar qəbul etmişdir. İlk Parlament 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycanın müstəqilliyini elan etmiş, ölkənin idarə olun-masını öz üzərinə götürmüş və tarixi [[Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsi]]ni qəbul etmişdir.<ref name="shumer"/>
Sətir 142:
 
==== Sovet İttifaqının tərkibində ====
{{MainƏsas|Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası}}
[[Şəkil:Батальон, отправляющийся на фронт, по дороге к станции Баладжары.jpg|thumb|1942-ci ildə [[Biləcəri Dəmiryol Stansiyası]]ndan cəbhəyə yollanan batalyon]]
1920-ci ilin aprelin 28-də Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulandan bir müddət sonra da ölkə öz müstəqilliyini saxlaya bilmişdir. Aprelin 30-da Rusiya ilə Azərbaycan arasında hərbi-iqtisadi müqavilə imzalanmışdır. 1921-ci ildə tərkibinə [[Gürcüstan]], [[Ermənistan]] və Azərbaycan respublikaları daxil olmuş [[Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası]] təşkil edildi.<ref>{{cite web|title=Crumbs of Transcaucasia|url=http://www.julienpebrel.com/en/transcaucasia/index.php|website=www.julienpebrel.com|publisher=www.julienpebrel.com|accessdate=24 iyun 2017|archiveurl=http://www.julienpebrel.com/en/transcaucasia/index.php|archivedate=24 iyun 2017}}</ref> 1918-ci ilin [[Mart soyqırımı]]ndan sonra, faktiki olaraq, Azərbaycan xalqına qarşı yeni soyqırımına başlanmışdı.<ref name="shumer"/> 1922-ci il dekabrın 30-da [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı]]nın (SSRİ) yaranması və [[Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası]]nın bu quruma daxil olması ilə Şimali Azərbaycanın müstəqilliyinə son qoyuldu.<ref name="shumer"/> Azərbaycanda müstəqil hakimiyyət məhrum edildikdən sonra ölkənin sərvətlərinin talan olunmasına başlandı.<ref name="shumer"/> Torpaq üzərində xüsusi mülkiyyət ləğv olundu. Ölkənin bütün təbii sərvətləri milliləşdirildi, daha doğrusu, dövlət mülkiyyəti hesab olundu.<ref name="shumer"/> Neft sənayesini idarə etmək üçün xüsusi olaraq [[Azərbaycan Neft Komitəsi]] yaradıldı və bu komitəyə rəhbərlik [[Vladimir Lenin]] tərəfindən Bakıya göndərilmiş A.P.Serebrovskiyə tapşırıldı.<ref name="shumer"/> Beləliklə, hələ 1920-ci il martın 17-də Qafqaz Cəbhəsinin Hərbi-İnqilab Şurasına göndərdiyi teleqramda ''"Bakını almaq bizə olduqca və olduqca zəruridir''" deyə Şimali Azərbaycanın işğalına göstəriş vermiş Lenin öz arzusuna çatdı.<ref name="shumer"/> Bakı nefti Sovet Rusiyasının əlinə keçdi.<ref name="shumer"/>
Sətir 157:
 
==== Üçüncü Respublika dövrü ====
{{MainƏsas|Qara Yanvar|Qarabağ müharibəsi|Xocalı soyqırımı}}
[[Şəkil:Soldiers of the Army of Azerbaijan during Karabakh War.jpg|thumb|[[Qarabağ müharibəsi]] zamanı Azərbaycan əsgərləri, 1992-ci il.]]
 
Sətir 332:
 
=== Turizm ===
{{MainƏsas|Azərbaycanda turizm}}
[[Şəkil:Shahdag05.tif|thumb|[[Şahdağ Turizm Mərkəzi]]]]
2016-cı ildə səyahət və turizm sənayesinin Azərbaycanın [[ÜDM|ümumi daxili məhsuluna]] (ÜDM) birbaşa təsiri 1 milyard 437,3 milyon dollar, yaxud hesabat dövründəki ÜDM-in ümumi həcminin 4,1 faizi qədər olub.<ref name="tour">{{cite web|title=Azərbaycanın 6 milyardlıq gəliri|url=http://istipress.com/iqtisadiyyat/27-03-2017/azerbaycanin-6-milyardliq-geliri|publisher=istipress.com|accessdate=18 sentyabr 2017}}</ref> Ümumiyyətlə, turizm və səyahət sənayesinin məşğulluğa tam təsiri 2016-cı ildə 609 min iş yeri, yaxud əhalinin ümumi məşğulluğunun 13,2 faizi qədər təşkil edib.<ref name="tour"/>
Sətir 341:
 
=== Elm və texnologiya ===
{{MainƏsas|Azərbaycanda telekommunikasiya|Azərbaycan Milli Aerokosmik Agentliyi|Azərbaycan ixtiraları və kəşfləri}}
[[Şəkil:Resedxana yanvar 2017.ipg.jpg|thumbnail|right|[[Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası]]]]
 
Sətir 356:
== İnfrasruktur ==
=== Nəqliyyat ===
{{MainƏsas|Azərbaycanda nəqliyyat}}
[[Şəkil:İçərişəhər metrosu.JPG|thumb|left|[[İçərişəhər metrostansiyası]]nın gecə görünüşü]]
 
Sətir 368:
 
=== Enerji ===
{{MainƏsas|Azərbaycanda enerji|Azərbaycanda neft sənayesi}}
[[Şəkil:Баку. Конец 19-го века - 22.jpg|thumb|[[XIX əsr]]in sonunda Bakıda [[Qara Şəhər]].]]
 
Azərbaycanda neft bumu [[XIX əsr]]in sonu – XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Həmin dövrdə [[Rotşildlər|Rotşild]] və [[Nobel qardaşları]], eləcə də [[Rusiya imperiyası]]nın neft sənayeçiləri Bakı nefti sayəsində inkişaf edirdi.<ref name="nobel"/> Sonra isə neft yataqlarının işlənməsi və hasilatı məsələlərinə [[Moskva]]da oturan Partiya funksionerləri rəhbərlik edirdilər.<ref name="nobel"/> Yalnız [[1990]]-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra azәrbaycanlılar öz təbii ehtiyatlarına sahib çıxa bildilər.<ref name="nobel">{{cite web|last1=Mir-Babayev|first1=Mir Yusif|title=Azerbaijan's Oil History|url=https://www.azer.com/aiweb/categories/magazine/ai102_folder/102_articles/102_oil_chronology.html|publisher=www.azer.com}}</ref>
 
Azərbaycan 7 milyard barel həcmində kəşf edilmiş [[neft]] ehtiyatları göstəricilərinə görə dünyanın 19-cu, neft hasilatının həcminə görə dünyanın 23-cü ölkəsidir.<ref name=market/> Azərbaycan 849,5 milyard m3 həcmində kəşf edilmiş [[qaz]] ehtiyatlarına görə dünyada 28-ci ölkədir.<ref name=market/> 2015-ci ildə ölkədə ümumi istehsal həcmi 69,8 milyon neft ekvivalenti tonu olan enerji məhsullarının 87,5 faizini ilkin enerji məhsulları, 9,2 faizini neft emalı məhsulları, 3,3 faizini [[istilik]] və [[elektrik]] enerjisi təşkil etmişdir.<ref name=energos>{{cite web|title=“Azərbaycanın energetikası” statistika məcmuəsi|url=http://www.stat.gov.az/menu/6/statistical_yearbooks/source/energy-2016.zip|website=www.stat.gov.az|publisher=www.stat.gov.az|accessdate=15 iyun 2017|archiveurl=http://www.stat.gov.az/menu/6/statistical_yearbooks/source/energy-2016.zip|archivedate=15 iyun 2017}}</ref> Transformasiya sektorunun proseslərində elektrik və istilik enerjisinin istehsalına sərf olunan yanacaq öz əksini tapmış və onun 92,9 faizini təbii qaz, 7,0 faizini [[mazut]] və 0,1 faizini isə [[dizel]] yanacağları təşkil etmişdir.<ref name=energos/> Son istehlakın 37,7 faizi ev təsərrüfatlarının, 26,6 faizi nəqliyyatın, 23,1 faizi sənaye və tikintinin, 12,6 faizi isə iqtisadiyyatinin digər sahələrinin payına düşür.<ref name=energos/> Ölkədə alternativ və bərpa olunan enerji sahəsində idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 1 fevral 2013-cü il tarixli Fərmanı ilə [[Azərbaycan Respublikasının Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Şirkəti|Azərbaycan Respublikasının Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi]] yaradılmışdır.<ref>{{cite web|title=Agentlik haqqında|url=http://www.area.gov.az/page/3|website=www.area.gov.az|publisher=www.area.gov.az|accessdate=15 iyun 2017|archiveurl=http://www.area.gov.az/page/3|archivedate=15 iyun 2017}}</ref> 2017-ci ildə Bakıda Azəri-Çıraq-Günəşli blokunun 2050-ci ilədək işlənilməsinə dair müqavilə imzalanmışdır.<ref>{{cite web|title=Azərbaycanda neft yatağı ilə bağlı mühüm razılaşmanın imzalanma mərasimi olacaq|url=http://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-41253526|publisher=[[BBC]]|accessdate=13 sentyabr 2017}}</ref>
 
== Demoqrafiya ==
{{MainƏsas|Azərbaycan əhalisi|Azərbaycanlılar}}
[[Şəkil:Russian settlers, possibly Molokans, in the Mugan steppe of Azerbaijan. Sergei Mikhailovich Prokudin-Gorskii.jpg|thumb|Azərbaycanın etnik azlıqlarından biri olan [[molokanlar]].]]
 
Sətir 476:
 
=== Din ===
{{MainƏsas|Azərbaycanda din}}
[[Şəkil:Gəncədəki İmamzadə dini kompleksi 32.jpg|thumb|[[Gəncə]]dəki [[İmamzadə türbəsi (Gəncə)|İmamzadə türbəsi]]nin tavanı]]
 
Sətir 486:
 
=== Dil ===
{{MainƏsas|Azərbaycan dili}}
Azərbaycan Respublikasının rəsmi dövlət dili — [[Azərbaycan dili]]dir.<ref name="qorqud"/> Azərbaycan dili geneoloji təsnifata görə [[türk dilləri]]<nowiki/>ndən biri olub, həmin dil ailəsinin [[oğuz dilləri|oğuz qoluna]] daxildir və ən yaxın qohumları olan [[türk dili|türk]], [[türkmən dili|türkmən]] və [[qaqauz dili|qaqauz dil]]<nowiki/>ləri ilə birlikdə ərazi prinsipinə görə türk dilləri arealının cənub-qərb qrupunu təşkil edirlər.<ref name="qorqud"/> Azərbaycan yazılı ədəbi dilinin tarixi isə hələlik əldə olan materiallara görə XIII əsrdən başlayır.<ref name="qorqud">{{cite web|title=AZƏRBAYCAN DİLİ|url=http://azerbaijan.az/portal/General/Language/language_a.html|website=azerbaijan.az|publisher=azerbaijan.az|accessdate=11 iyun 2017|archiveurl=http://azerbaijan.az/portal/General/Language/language_a.html|archivedate=11 iyun 2017}}</ref>
 
Sətir 494:
 
=== Təhsil ===
{{MainƏsas|Azərbaycanda təhsil}}
[[Şəkil:Azərbaycan Milli Kitabxanasının Foyesi.jpg|thumb|[[Azərbaycan Milli Kitabxanası]]nın Foyesi]]
 
Sətir 510:
 
== Mədəniyyət ==
{{MainƏsas|Azərbaycan mədəniyyəti}}
[[Şəkil:Azerbaijan tradition.jpg|thumbnail|[[Azərbaycan milli geyimləri]]ndən biri]]
 

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023