Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
81.21.84.98 ()
|
||
|
Sətir 83:
== Məscidlər ==
İslam memarlığı geniş bir ərazini- şərqdən qərbə kimi Ərəbistan yarımadasından Atlantik okenına və Avropaya kimi olan bir məkan boşluğunu doldurur.Onun belə böyük bir arealda yayılması müəyyən fasilələrlə, təxminən 1200 il əvvəl başlamaqla davam etmişdir.Azərbaycanın İslam memarlığ üslubu Orta Asiyanın. Misirin, Suriyanın, Avropanın xarakterik üslublarından fərqlənir. Belə ki, islam memarlığında vahid kanonlar yoxdur, o daima regionun və dövrün sosial-iqtisadi ingişafı ilə vəhdətdə mövcud olmuşdur. Dini memarlıq Azərbaycanın bütün şəhər kəndlərində olduğu kimi, Abşeron yarımadasınında yaşayış məskənlərində VIII əsrdən bəri şəhərsalma sisteminin formalaşmasında başlıca amillərdən biri olmuşdur. Məsçidlərin köməyi ilə Abşeron kəndlərində dini etiqadları müəyyən etmək olar. Azərbaycanın Sovet hökumətinin tərkibində olduğu zaman, 1805-ci ildə rus memarı Lastrov tərəfindən ilk məscid layihələri tərtib edilmişdir. Lakin Şərq memarlıq üslubuna uyğun olmadığına görə dini idarələr tərəfindən bu layihələr qə- bul edilməmişdir Hal-Hazırda Qala kəndində müxtəlif vaxtlarda tikilmiş 5 məscid vardır.
Cümə məscdi- Qalada olan məscidlərdən biri “Cümə məscidi”dir, hansı ki, Hacı Ramazan məhəlləsində yerləşir. Kəndin əsas dini tikilisi kimi əlverişli relyefdə yerləşməklə, həcm-məkan həllinə görə müdafiə qalasının memarlıq–plan qruluşuna uyğunlaşdırılmış, ətraf şəhərsalma strukturunda dini mərkəzə çevrilmişdir.Cümə məscidi Qala divarlarının şimal-qərb hissəsində, künc mövqe utmaqla onun həcmini iki istiqamətdə kəsir.Məscidin inşa tarixi XVII əsrə aid edilir Lakin bu məscid üzərində bu əsrdə bərpa işləri aparıldığına görə onun tarixini daha qədim hesab etmək olar. Maraqlı fakt odur ki, məscid nə vaxtsa müdafiə qalası ilə bir kompleks təşkil etmişdir..Bu dini məbədin bir neçə mərhələdə tikilmə versiyası irəli sürülür.Tikintinin şərqdən başlanan qolu tikintiki texnikası nöqteyi nəzərindən ən qədim hissə hesab olunur.Qala divarları üzərində ucaldılmış məscidin şimal divarı bunu bir daha sübut edir.Birinci məscid tikilisinin altında, arxeoloji qazıntılar zamanı dirəvi stolu xatırladan 12 taxçalı, oval şəkilli yeraltı kamera aşkar olunmuşdur.(bu yəqin ki, gizli ibadətlər üçün nəzərdə tutlmuşdur.) Məscidin döşəməsindəki sal daşı kameraya giriş qapısını əvəz edir.Düzbucaqlı plan quruluşuna və gümbəz konstruksiyalı örtüyə malik olan məscidin ikinci hissəsi, birinci məscid davamı kimi uzanaraq əhalinin artımını nəzərə alaraq böyüdülmüş və cənuba istiqamətlənmiş, tikintisi XIX əsrə aid edilən məscidin üçüncü tikilişi ilə birləşir.Hər üç tikilinin tikintisi texnikası bir birindən fərqlənir.Hər iki mərhələdə bir kameralı ibadət məkanı, üfiqi istiqamətdə həlli ilə, memarlıq konstruksiyası baxımından oxvari tağ-tavan örtük sistemi ilə diqqəti cəlb edir. Ona perpendikulyar ikinci üfüqi kameranın həlli və bu iki zalın mərkəzi oxlarının kəsişməsində çox da hündür olmayan gümbəz konstruksiyası məscidin monumental bədii-memarlıq simasını tamamlamışdır. Cümə məscidinə giriş iki istiqamətdən, həm köhnə, həm də sonuncu tikilidən həll olunmuşdur. Hər iki giriş portalsız və dekorativ motivlərdən istifadə olunmadan sadə həllini tapmışdır. Girişin ikili həlli, məscidin «əndərun» və «birun» hissələrinə bölünməsi ilə izah olunur. Cümə məscidinin interyer kompozisiyası sadə həlli ilə yadda qalır. Məkkənin istiqamətini göstərən mehrab məscidin hər iki qolunda—köhnə və yeni tikilidə rast gəlinir. İnteryerdəki dekorativ bəzəklərin kasadlığı mehraba da sirayət etmişdir. Təbii işıqlanma yalnız məscidin günbəzi vasitəsilə həyata keçirilir. Divardakı kiçik taxçalar ikinci dərəcəli işıqlanma üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qala kəndinin Cümə məscidinin memarlıq-plan həlli Azərbaycanın, eləcə də Abşeronun dini memarlığında az təsadüf olunan memarlıq tipidir. Abşeronun Bilgəh kəndindəki Abdin(XIVəsr), Zirə kəndindəki Heybət-Əli məscidləri,(1878-79, 1839-40 illər) «L» şəkilli plan quruluşları ilə Qalanın Cümə məscidinin analoqları sayıla bilər. Lakin analoji məscidlərin baş fasadının frontal istiqamətdə həlli, onların memarlıq kompozisiyasını Qala Cümə məscidindən fərqləndirir.
| |||